مزار شریف

مَزار شَریف مرکز ولایت بلخ در شمال افغانستان و چهارمین شهر بزرگ افغانستان (پس از شهرهای کابل، هرات و قندهار) است[1] مزار شریف، نام و جایگاه خود را پس از پیداشدن قبری منسوب به علی بن ابی‌طالب در قرن ۹ ق/۱۵م و ایجاد مرقدی روی آن بدست آورد. این مکان بنام زیارت یا مزار سخی و نیز مسجد کبود یاد می‌شود که در مرکز این شهر واقع است.

برای فیلمی به همین نام، مزار شریف (فیلم) را ببینید.
شهر
مزار شریف
شهر
از بالا به پایین: هیلیکوپتر اردوی ملی افغانستان بر فراز شهر مزار شریف؛ منظره مسجد کبود در نوروز؛ یک اثر تاریخی؛ بالاشهر مزار شریف.
Mazar-i-Sharif
موقعیت در افغانستان
مختصات: ۳۶°۴۲′ شمالی ۶۷°۰۷′ شرقی
مختصات: ۳۶°۴۲′ شمالی ۶۷°۰۷′ شرقی
کشورافغانستان
ولایتولایت بلخ
ولسوالیولسوالی مزار شریف
مدیریت
 • شهردارعبدالحق خرمی
مساحت
 • خشکی۸۳ کیلومتر مربع (۳۲ مایل مربع)
بلندی
۳۵۷ متر (۱۱۷۱ پا)
جمعیت
 • برآورد 
(۲۰۲۰)
۴۸۴٬۴۹۲
منطقه زمانییوتی‌سی +۴:۳۰ (ساعت استاندارد افغانستان)
اقلیممعتدل

مزار شریف در ۱۵ کیلومتری شرق شهر باستانی بلخ واقع شده‌است. این شهر در ۱۲۳۰ش/۱۸۵۲م جزء قلمرو افغانستان شد و سپس بعنوان مرکز منطقه ترکستان افغانستان مشهور گشت.

شهر مزار شریف قطب مهمی در منطقه شمال برای افغانستان است که نزدیک به مرزهای ازبکستان و تاجیکستان می‌باشد، دارای یک فرودگاه بین‌المللی است و تنها شهر افغانستان بین مراکز ولایتی است که ۹۱٪ زمین‌های پر از ساختمان می‌باشد،[2] و دارای منطقه یی بزرگ مسکونی جدا از ساحه شهرداری است که جز کلان‌شهر مزار شریف بشمار می‌رود. مزار شریف پاینترین‌ترین شهر افغانستان بوده که ۳۵۷ متر (۱٬۱۷۱ فوت) از سطح بهر ارتفاع دارد. شهر در جریان تهاجم شوروی و جنگ‌های داخلی بزرگترین شهر افغانستان بود که بطور معجزه آسایی سالم ماند و امروز از امن‌ترین شهرهای افغانستان بعد از بامیان می‌باشد.[3]

نامگذاری

شهر مزار شریف در ولایت بلخ افغانستان قرار دارد.

در این شهر بارگاه با عظمت و باشکوهی قرار دارد که مورد توجه شیعیان افغانستان است.

برخی از شیعیان به معجزه و حاجت از بارگاه منسوب به علی در این شهر اعتقاد دارند.

مزاری در این بارگاه قرار دارد که روی سنگ قبرش نوشته شده:

"هذا مزار شریف علی بن ابیطالب" "اینجا مزار شریف علی ابن ابیطالب است".

باوری غلط وجود دارد که پیکر علی این ابی‌طالب، امام اول شیعیان، اینجاست.

این در حالی است که بی هیچ شک و شبهه ای قبر علی در نجف است.

بنا به روایات مستدل و دقیق‌تر و اعتقاد بسیاری از مسلمانان محل دفن علی ابن ابیطالب در نجف عراق قرار دارد.

به احتمال قوی، فردی که در مزار شریف دفن شده، یکی از امام‌زادگان‌ خوشنامی است که در قرن پنجم می‌زیست و در نام، کنیه و یا لقب، اشتراکاتی با امام علی داشت و همین اشتراک، منجر به بروز چنین اشتباهی شده است. به هرحال، احترام این بارگاه محفوظ می‌باشد. بویژه آن‌که اکنون محل تجمعی برای عبادت پروردگار شده است. [4]

همچنان هر سال در نوروز در مزار شریف جشنی بر پا می‌شود که به نام جشن گل سرخ مشهور است و چهل روز طول می‌کشد. همه ساله بعضی از مردم در ایام سال نو به این شهر می‌آیند و نوروز را جشن می‌گیرند و با برافراشتن ژنده (پرچم، عَلَم) روضه سال نو را آغاز می‌کنند که تا چهل روز برافراشته است و به تاریخ ده ثور (اردیبهشت) دوباره پایین کشیده می‌شود.

مردم این شهر به مهمان نوازی شهره استند و هر سال در نوروز مردم از هر گوشه کشور مهمان این شهر می‌باشند.

هیچگونه سروی سرتاسری در مورد قوم و مذهب مردم این شهر صورت نگرفته‌است، و هر نوع داده تخمینی می‌باشد.

اما به وضاحت می‌توان گفت که قوم هزاره اکثریت ساکنان بومی این شهر اند که عمدتاً اهل تشیع اند. تاجیک‌ها نیز دارای حضور بسیار قابل توجهی در شهر مزار شریف می‌باشند. همچنان اقلیت‌های اوزبیک، پشتون نیز درآن سکونت دارند.

تاریخ

دوران قبل از میلاد

در قرن ششم قبل از میلاد شهر تحت کنترل امپراتور ارشمیدیس بود اما توسط اسکندر مقدونی از چنگ وی دررفت و بعد از مرگ اسکندر بدست سلوکیان افتاد. اما سلوکیان نیز اقبال خوشی نداشتند و شهر بدست دولت یونانی بلخ افتاد. در سال ۱۳۰ قبل از میلاد شهر بدست سکاها افتاد و پادشاهی یونانی بلخ بسقوط مواجه شد. Yuezhi مزار شریف را تصرف نموده و راه را برای امپراطوری کوشانیان باز نمود اما بعد از سقوط کوشان‌ها شهر بدست ساسانیان افتاد و جنگجویان مسلمان هم در ۶۵۱ میلادی به مزار شریف رسیدند.[5]

از قرن نهم الی ۱۹۱۹

مناطق اطراف مزار شریف بخش بزرگ و یکی از چهار ربع خراسان (بلخ، هرات، مرو و نیشابور) بوده‌است که بعد از خلافت عباسیان توسط سلسله‌های طاهریان، صفاریان، سامانیان، غزنویان، سلجوقیان، غوریان، خوارزم شاهیان، مغولان، ایلخانیان، تیموریان، شیبانیان، گورکانیان و خانات بخارا اداره می‌شد. نظر به باورها مزار شریف موجودیت خود را مدیون یک رؤیا است، در قرن دوازدهم شیخی رؤیا دید که علی بن ابی طالب داماد و پسر عموی پیامبر اسلام برایش اظهار داشت که آرامگاه او بطور مخفیانه در نزدیکی‌های شهر بلخ انتقال داده شده‌است.

مزار شریف در ۲۰۱۶

مولانا جلال الدین محمد بلخی مشهور به رومی در مزار شریف‌زاده شد. پدرش بهاءولد، از نسل خلیفه اسلام ابوبکر بوده و تحت تأثیر عقاید امام غزالی فیلسوف مشهور دنیای اسلام بود. موعظه‌های بهاءولد هنوز هم موجود است و از با ارزش‌ترین آثار علوم اسلامی بشمار می‌رود. مولانا رومی شش جلد اثر مشهور خود، مثنوی معنوی را تا زمان مرگ خود در ۱۲۷۳ تکمیل نمود.

بعد از تحقیقات صورت گرفته درباره آرامگاه حضرت علی، سلطان احمد سنجر سلجوقی دستور داد تا شهر و زیارتگاهی با شکوهی بالای مقبره حضرت علی بسازند تا که در قرن ۱۳ هم توسط مغولان ویران شد اما بعد از مغولان دوباره و بشکل بهتری نوسازی شد.

کمی بعد تر از حمله مغولان اپیدمی بزرگ مالاریا شهر بلخ را فرا گرفت، فرماندار بلخ دستور داد مرکز را به مزار شریف انتقال دهند و از آن تاریخ تا حال مزار شریف در حال گسترش و توسعه است و شهر بلخ هم بخاطر موجودیت مزار شریف دیگر رشدی نکرده‌است.[6]

در زمان حمله انگلیس‌ها به افغانستان امیر شیر علی خان افغانستان را از قصر خود در تاشقرغان مزار شریف کنترل می‌کرد و بریتانیایی‌ها نتوانستند مزار شریف را تصرف کنند. در قرن نزدهم و بعد از مرگ امیر شیر علی خان پسر وی وزیر اکبر خان به تعقیب انگلیسیها پرداخت و الی جلال‌آباد تمامی لشکر ۱۶٬۵۰۰ نفری انگلیس‌ها را تارو مار نمود که منجر به دومین جنگ افغان و انگلیس شد چون انگلیسیها می‌خواستند شکست شان را تلافی نمایند.

اواخر قرن بیستم

در جریان اشغال افغانستان توسط شوروی در سالهای ۱۹۸۰, مزار شریف بخاطر نزدیکی با ازبکستان پایگاه استراتیژیک شوروی در افغانستان بود و آنها از فرودگاه مزار شریف برای حملات هوایی خود بر مجاهدین استفاده می‌کردند. فرمانده ارتش افغانستان-شوروی ژنرال عبدالرشید دوستم بود که موفقانه حملات حزب وحدت و جمعیت اسلامی افغانستان را برای تسخیر مزار شریف دفع می‌نمود.

ژنرال دوستم در ۱۹۹۲ و کمی قبل تر از سقوط حکومت نجیب الله علیه وی شورید و حزب جنبش ملی را تشکیل داد مزارشریف مرکز بالفعل فرماندهی وی بود و از آنجا او تمام سمت شمال را کنترل می‌کرد. تحت کنترل دوستم شهر در آرامش بود تا که بدست نیروهای طالبان افتاد.[7] مزار شریف گوهر درخشنده در تاج خراب افغانستان بود. در آنزمان پول‌های زیادی به مزار شریف توسط روسیه ترکیه و ازبکستان سرازیر می‌شد که دوستم روابط خوبی هم با آنها داشت.[8] وی پول خود را چاپ می‌کرد و هواپیمایی خودش را راه انداخت.

صلح مزار شریف با خیانت یکی از ژنرالان دوستم بنام عبدالملک پهلوان که خود را وابسته به طالبان می‌خواند، پایان یافت. دوستم شهر را ترک نمود و شهر هم بدست پهلوان افتاد. وقتی طالبان آمادگی تصرف مزار شریف را می‌گرفتند، معامله یی وی با عبدالملک پهلوان بهم خورد و طی نیرنگی پهلوان موفق به کشتن هزاران طالب در مزار شریف شد. وی ۳۰۰۰ جنگجوی طالبان را برای گرفتن مزار تطمیع نمود که تمامی آنها را نیز کشت.[9] چند طالب باقی ماندن فرار نمودند و این دسیسه انجام شده را گزارش دادند، متعاقباً دوستم از موضوع با خبر شده، به شهر آمده و کنترل آنرا دوباره از پهلوان بدست گرفت.

از ۲۰۰۱ تا بحال

به تعقیب حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱, مزار شریف اولین شهر افغانستان بود که بدست نیروهای ناتو و ایالات متحده آمریکا افتاد، آنها با پشتیبانی هوایی رسماً کنترل کامل شهر را بدست گرفتند. طالبان خیلی زود در مزار شریف شکست خوردند و متعاقباً مناطق شمال و شمال غرب افغانستان را نیز از دست دادند و ۳۰۰۰ نیروی شان هم کشته شدند.[10][11][12]

کمپ مارمال، در نزدیکی و جنوب فرودگاه مزارشریف

بعد از ۲۰۰۲, کنترل شهر بدست حامد کرزی آمد و قول اردوی ۲۰۹ شاهین را در مزار شریف مستقر کرد تا مناطق شمال را تحت کنترل داشته باشد. مرکز فرماندهی پولیس‌های سرحدی منطقه شمال افغانستان نیز در مزار شریف قرار دارد.[13]

توما دو مزیر، وزیر دفاع آلمان با والی بلخ، عطا محمد نور در ۲۰۱۰.
جان کری سناتور آمریکایی در دانشگاه بلخ مارچ ۲۰۱۱.
بازرگان فرش در مزارشریف

نیروهای حافظ صلح ناتو در داخل و اطراف مزار شریف با دولت افغانستان همکاری دارند، فرماندهی آیساف منطقه شمال، که برهبری آلمان می‌باشد در کمپ مارمال در جنوب فرودگاه مزار شریف موقعیت دارد. از ۲۰۰۶ تا حال، تیم بازسازی ولایتی مزار شریف که شامل یگان فرماندهان سوئدی و زیر کنترل آیساف می‌باشد نیز در کمپ لایت شمال در ۱۰ کیلومتری غرب کمپ مارمال مستقر اند.

جغرافیا
اطلاعات بیشتر: جغرافیای طبیعی افغانستان
دلتای بلخاب که شهر مزار شریف درست در وسط آن قرار گرفته است.

ارتفاع مزارشریف از اسطح بحر ۳۵۷ متر (۱۱۷۱ فوت) است.

آب و هوا

مزار شریف دارای آب و هوای سرد ستپی، با تابستان‌های خیلی گرم و درجه حرارت روزانه ۴۰ درجه سلسیوس (۱۰۴ درجه فارنهایت) بین جون الی اگست با زمستان‌های سرد و درجه حرارت زیر صفر می‌باشد که برفباری آن بین ماه‌های نوامبر الی مارچ ادامه دارد. مقدار بارندگی آن کم و اغلب در ماه‌های دسامبر و اپریل اتفاق می‌افتد.[14]

داده‌های اقلیم مزار شریف
ماه ژانویه فوریه مارس آوریل مه ژوئن ژوئیه اوت سپتامبر اکتبر نوامبر دسامبر سال
سابقهٔ بیش‌ترین °C (°F) ۲۴٫۰
(۷۵)		 ۲۸٫۶
(۸۳)		 ۳۲٫۴
(۹۰)		 ۳۷٫۸
(۱۰۰)		 ۴۳٫۰
(۱۰۹)		 ۴۵٫۶
(۱۱۴)		 ۴۸٫۱
(۱۱۹)		 ۴۶٫۰
(۱۱۵)		 ۳۹٫۵
(۱۰۳)		 ۳۷٫۰
(۹۹)		 ۲۹٫۸
(۸۶)		 ۲۴٫۴
(۷۶)		 ۴۸٫۱
(۱۱۹)
میانگین بیش‌ترین °C (°F) ۸٫۰
(۴۶)		 ۱۰٫۷
(۵۱)		 ۱۶٫۳
(۶۱)		 ۲۴٫۳
(۷۶)		 ۳۱٫۲
(۸۸)		 ۳۷٫۰
(۹۹)		 ۳۸٫۹
(۱۰۲)		 ۳۶٫۹
(۹۸)		 ۳۱٫۹
(۸۹)		 ۲۴٫۷
(۷۶)		 ۱۶٫۴
(۶۲)		 ۱۰٫۸
(۵۱)		 ۲۳٫۹۳
(۷۴٫۹)
میانگین روزانه °C (°F) ۲٫۶
(۳۷)		 ۵٫۱
(۴۱)		 ۱۰٫۸
(۵۱)		 ۱۷٫۹
(۶۴)		 ۲۴٫۵
(۷۶)		 ۲۹٫۹
(۸۶)		 ۳۳٫۳
(۹۲)		 ۲۹٫۹
(۸۶)		 ۲۳٫۹
(۷۵)		 ۱۶٫۷
(۶۲)		 ۹٫۱
(۴۸)		 ۵٫۱
(۴۱)		 ۱۷٫۴
(۶۳٫۳)
میانگین کم‌ترین °C (°F) −۲٫۱
(۲۸)		 ۰٫۰
(۳۲)		 ۵٫۱
(۴۱)		 ۱۱٫۳
(۵۲)		 ۱۶٫۶
(۶۲)		 ۲۲٫۵
(۷۳)		 ۲۵٫۹
(۷۹)		 ۲۳٫۸
(۷۵)		 ۱۷٫۱
(۶۳)		 ۹٫۴
(۴۹)		 ۳٫۲
(۳۸)		 ۰٫۰
(۳۲)		 ۱۱٫۰۷
(۵۲)
سابقهٔ کم‌ترین °C (°F) −۲۲٫۳
(−۸)		 −۲۴٫۰
(−۱۱)		 −۶٫۱
(۲۱)		 −۰٫۸
(۳۱)		 ۱٫۰
(۳۴)		 ۱۱٫۴
(۵۳)		 ۱۱٫۱
(۵۲)		 ۱۳٫۷
(۵۷)		 ۲٫۶
(۳۷)		 ۴٫۵
(۴۰)		 −۸٫۷
(۱۶)		 −۱۵٫۵
(۴)		 −۲۴
(−۱۱)
بارندگی میلی‌متر (اینچ) ۲۸٫۹
(۱٫۱۴)		 ۳۴٫۸
(۱٫۳۷)		 ۴۳٫۸
(۱٫۷۲)		 ۲۸٫۳
(۱٫۱۱)		 ۱۱٫۲
(۰٫۴۴)		 ۰٫۲
(۰٫۰۱)		 ۰٫۰
(۰)		 ۰٫۰
(۰)		 ۰٫۱
(۰)		 ۳٫۹
(۰٫۱۵)		 ۱۳٫۵
(۰٫۵۳)		 ۲۱٫۷
(۰٫۸۵)		 ۱۸۶٫۴
(۷٫۳۲)
میانگین روزهای بارانی ۴ ۷ ۱۰ ۹ ۴ ۰ ۰ ۰ ۰ ۲ ۴ ۶ ۴۶
میانگین روزهای برفی ۴ ۳ ۱ ۰ ۰ ۰ ۰ ۰ ۰ ۰ ۰ ۲ ۱۰
درصد رطوبت ۷۹ ۷۷ ۷۲ ۶۴ ۴۴ ۲۷ ۲۵ ۲۴ ۲۸ ۴۱ ۶۲ ۷۵ ۵۱٫۵
میانگین روزانه ساعت‌های تابش آفتاب ۱۲۲٫۲ ۱۱۸٫۴ ۱۵۸٫۱ ۱۹۳٫۸ ۲۹۹٫۹ ۳۵۲٫۹ ۳۶۴٫۴ ۳۳۲٫۷ ۲۹۸٫۲ ۲۲۳٫۲ ۱۷۳٫۳ ۱۲۵٫۵ ۲٬۷۶۲٫۶
منبع: NOAA (۱۹۵۹–۱۹۸۳)[15]

مکان‌های دیدنی

شهر جدید مزار شریف درست در اطراف آرامگاه حضرت علی ساخته شده‌است. این آرامگاه یکی از باشکوه‌ترین بناهای تاریخی افغانستان می‌باشد. بیرون از مزار شریف شهر باستانی بلخ قرار دارد که مرکز مهم ورزش سنتی بزکشی است. سالانه تعداد قابل توجهی از مردم برای تجلیل نوروز به شمال افغانستان در مسجد کبود گرد هم می‌آیند و با بالا نمودن جهنده سخی آنرا بطور باشکوهی جشن می‌گیرند و پس از چهل روز جهنده را دوباره پایین می‌نمایند.

یک گلکسی سی-پنج آمریکایی در فرودگاه مزار شریف.
مسجد کبود مقصدی برای زائران است.
کاخ والی بلخ
دروزاه مزار شریف درحال ساخت (جولای ۲۰۱۲)
  • فرودگاه‌ها
  • مسجدها
  • پارک‌ها و جاهای دیدنی
    • پارک فرهنگی مولانا جلاالدین
    • قصر تاشقرغان
    • کاخ والی بلخ
    • دروزاه مزارشریف
    • پارک خالد ابن ولید[16]
  • دانشگاه
    • دانشگاه بلخ
    • دانشگاه آریا
    • دانشگاه سادات
    • دانشگاه مولانا
    • دانشگاه تاج
  • بیمارستان‌ها
    • شفاخانه ناحیوی مزار شریف
    • شفاخانه صالحه بیات
    • شفاخانه ملی قول اردوی شاهین
  • هوتل‌ها
    • هوتل سرینا مزار شریف
    • هوتل عروس شهر
    • هوتل مزار
    • هوتل فرهات
    • هوتل کفایت
    • هوتل برات
    • هوتل شینواری
    • هوتل مارکوپولو و هوتل همسفر
  • بانک‌ها
  • انجمن‌های اجتماعی
    • انجمن جوانان بلخ

ورزش
تیم‌های ورزش حرفوی مزار شریف
باشگاه لیگ ورزش زمینه تأسیس
افسانوی‌های بلخ لیگ برتر افغانستان کریکت تیم کریکت شارجه ۲۰۱۸
نهنگان آمو لیگ کریکت شپژیزه کرکت ورزشگاه کریکت بلخ ۲۰۱۳
باشگاه فوتبال سیمرغ البرز لیگ برتر افغانستان انجمن فوتبال غازی استادیوم ۲۰۱۲
  • ورزشگاه‌ها
    • ورزشگاه کریکت بلخ
    • ورزشگاه بزکشی

مردم‌شناسی
اطلاعات بیشتر: جمعیت افغانستان
پارک مولانا جلاالدین محمد بلخی. ۲۰۱۲

شهر مزار شریف با جمعیت ۶۹۳٬۰۰۰ نفری در سال ۲۰۱۵،[17] و مساحت ۸٬۳۰۴ هکتاری با ۷۷٬۶۱۵ سکونت گاه می‌باشد.[18]

اقلیت‌های قومی در دهه‌های اخیر در منطقه گزارش شده‌است مخصوصاً بین پشتون‌ها و دیگر قومیت‌ها.[19][20][21][22][13]

فارسی دری زبان اصلی شهر مزارشریف می‌باشد، بدنبال آن زبانهای ازبکی و پشتو بین مردم رایج است.

اقتصاد و زیر ساخت‌ها
اطلاعات بیشتر: اقتصاد افغانستان
مغازهٔ در مزار شریف با نام روسی و سیریلیک

مزار شریف مرکز تجارتی مهمی در شمال افغانستان می‌باشد. اقتصاد منطقه بر پایه محصولات قره قل و فارم‌ها پرورش گوسفند استوار است. پالایشگاه‌ها و شرکت‌های کوچک جستجوی نفت و گاز نیز چشم‌انداز اقتصادی شهر را تغیر داده‌است. هند و پاکستان کنسولگری‌های خود را در این شهر برای روابط تجارتی و سیاسی شان مستقر کرده‌اند.

ترابری
اطلاعات بیشتر: ترابری در افغانستان

راه‌آهن
ترمینال راه‌آهن

مزار شریف اولین شهر افغانستان می‌باشد که توسط راه‌آهن خود را به کشور همسایه متصل نموده‌است. خدمات راه‌آهن مزار شریف به ازبکستان در دسامبر ۲۰۱۱ شروع شد و اولین محموله کالاهای تجاری آن به فرودگاه مزار شریف رسید،[23] جایی که کالاها توسط لاری‌ها و هواپیماها به مقصد شان در سراسر افغانستان رسانیده می‌شوند.

فرودگاه

در جون ۲۰۱۶, فرودگاه مزار شریف ارتباط خود را با فرودگاه‌های کابل، مشهد، تهران و استانبول برقرار نمود.

آزادراه‌ها

بزرگراه (AH76) مزار شریف را از غرب به شبرغان و از جنوب شرق به کابل و پلخمری وصل می‌سازد. جاده دیگری از شرق آنرا به کندز متصل می‌کند. جاده شمالی شهر، به شهر بندری ترمز ازبکستان جایی که از طریق بزرگراه (M39) به سمرقند و تاشکند می‌رسد، وصل می‌شود. جاده جنوبی به شهر بامیان و مناطق مرکزی افغانستان متصل می‌باشد.

جستارهای وابسته

منابع
  1. «GeoHack - مزار شریف». دریافت‌شده در ۲۰۱۷-۰۹-۰۳.
  2. "The State of Afghan Cities Report 2015". Archived from the original on 31 October 2015. Retrieved 21 October 2015.
  3. Boone, Jon (2 April 2011). "Afghanistan: when gentle Mazar-e-Sharif erupted in violence". the Guardian. Retrieved 22 September 2018.
  4. https://www.islamquest.net/fa/archive/question/fa74501#
  5. Schellinger, Paul; Salkin, Robert, eds. (1996). International Dictionary of Historic Places, Volume 5: Asia and Oceania. Chicago: Fitzroy Dearborn Publishers. pp. 578–579. ISBN 1-884964-04-4.
  6. host, just. "Welcome afghanmagazine.com - Justhost.com". www.afghanmagazine.com. Archived from the original on 1 June 2013. Retrieved 22 September 2018.
  7. The Last Warlord: The Life and Legend of Dostum, the Afghan Warrior Who Led US Special Forces to Topple the Taliban Regime by Brian Glyn Williams, 2013
  8. Qala, Chris Stephen in Dashti (20 October 2001). "Fighters to repay Taliban cruelty". the Guardian. Retrieved 22 September 2018.
  9. "Afghan powerbrokers: Who's who". BBC News. November 19, 2001. Retrieved 2011-04-01.
  10. Harding, Luke (2002-09-14). "Afghan Massacre Haunts Pentagon". The Guardian. London. Retrieved 2010-05-12.
  11. Lasseter, Tom (2008-12-11). "As possible Afghan war-crimes evidence removed, U.S. silent". McClatchy Newspapers. Archived from the original on 2008-12-16.
  12. "US blocked probes into Afghan prisoner killings". Sydney Morning Herald. AFP. 2009-07-11.
  13. Ehsas, Zabiullah (March 31, 2011). "Tribal elders in Balkh worry about assassinations". Afghanistan: Pajhwok Afghan News. Retrieved 2011-04-01.
  14. "اولین برف زمستان شمال افغانستان را پوشاند". مزار شریف. خبر گزاری آریانا. 9 نوامبر 2011. Archived from the original on ٢۰١۴–۰١-٢٥. Retrieved ٢٥ جنوری ٢۰١۴. Check date values in: |access-date=, |archive-date= (help)
  15. "آب و هوای عادی مزار شریف ١٩٥٩-١٩٨٣". ریاست ملی هوایی و اقیانوسی. Retrieved دسامبر ٢٥, ٢۰١٢. Check date values in: |access-date= (help)
  16. پارک تفریحی شهرک خالد ابن ولید |رسانه بایگانی‌شده در ۲۰۱۴-۰۲-۰۲ توسط Wayback Machine
  18. "The State of Afghan Cities Report 2015". Archived from the original on 31 October 2015. Retrieved 20 October 2015.
  19. Komarow, Steven (2002-05-12). "Pashtuns say they're being brutalized". USA Today. Retrieved 2011-04-01.
  20. Recknagel, Charles (March 14, 2002). "UN Condemns Attacks On Ethnic Pashtuns". hewad.com. Prague: Radio Free Europe/Radio Liberty. Retrieved 2011-04-01.
  21. "Pashtuns attacked in brutal raids by rival ethnic groups". Guardian News. buzzle.com. 2008. Archived from the original on 2005-02-09. Retrieved 2011-04-01.
  22. "Afghanistan: Situation in, or around, Aqcha (Jawzjan province) including predominant tribal/ethnic group and who is currently in control". Immigration and Refugee Board of Canada/UNHCR. February 1, 1999. Archived from the original on May 10, 2011. Retrieved 2011-04-01.
  23. "Afghan railway: First train runs on new line in north". BBC News. December 21, 2011.

پیوند به بیرون
ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای مزار شریف دارد.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ مزار شریف موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.