ولایت بلخ

‌ولایت بلخ، اُستان بلخ به مرکزیت مزار شریف از استان‌های شمال کشور افغانستان است. مساحت آن ۱۷٬۲۴۹ کیلومترمربع، و داری جمعیتی نزدیک به ۱٬۱۲۳٬۹۴۸ نفر است.

بلخ
ولایت
نمایی از مرکز ولایت بلخ، مزار شریف
ولایت بلخ در نقشه افغانستان
مختصات: ۳۶°۴۵′ شمالی ۶۷°۰′ شرقی
مختصات: ۳۶°۴۵′ شمالی ۶۷°۰′ شرقی
کشور افغانستان
مرکزمزار شریف
مدیریت
 • والیمحمد فرهاد عظیمی
مساحت
 • کل۱۶۱۸۶٫۳ کیلومتر مربع (۶۲۰۰ مایل مربع)
جمعیت
 (۲۰۱۲)
 • کل۱۲۴۵۱۰۰
 • تراکم۷۷/کیلومتر مربع (۲۰۰/مایل مربع)
منطقه زمانی+ ۴٫۳۰
زبان‌های مروجفارسی، ازبکی، ترکمنی
[2]

واژه بلخ در نام این استان، از شهر باستانی بلخ که در نزدیک شهر مدرن می‌باشد گرفته شده‌است. شهر مزار شریف ایستگاه مهم مسیرهای تجاری شرق دور به خاورمیانه، مدیترانه و اروپا بوده‌است. مسجد کبود (آبی) در این ولایت موقعیت دارد. این مسجد توسط چنگیز خان تخریب شد اما بعداً تیمور دوباره آنرا ساخت. موقعیت مهم بلخ و نواحی اطراف آن در طول تاریخ بخشی از آریانای کهن و خراسان بوده‌است.

امروز این ولایت به عنوان دروازه دوم اما اصلی افغانستان بعد از شیرخان بندر ولایت کندز به آسیای میانه می‌باشد. ولایت بلخ از غرب با جوزجان، از جنوب با ولایات سرپل و سمنگان، از غرب با ولایت قندوز و از شمال با منطقه سورکسونداریو ازبکستان همسایه است.

پیشینه
اطلاعات بیشتر: تاریخ افغانستان (پیش از اسلام)
الهه‌های بلخ (باختر), افغانستان، ۲۰۰۰–۱۸۰۰ پیش از میلاد.

شهرنشینی باستانی مرگوش و بلخ همچنین شناخته شده به عنوان تمدن آمودریا برجسته‌ترین تمدن باستانی فرهنگ عصر برنز در آسیای میانه است، که قدمت آن تقریباً حدود ۲۲۰۰–۱۷۰۰ پیش از میلاد است. گستره این تمدن بزرگ شامل نمازگاه تپه در ترکمنستان امروزی، باخلو در شمال افغانستان، جنوب ازبکستان و تاجیکستان غربی، در منطقه ای بلخ باستان (باکتریا) می‌باشد. این مکان‌ها توسط ویکتور سیریانیدی (۱۹۷۶) باستان‌شناس شوروی کشف و نامگذاری شد. باکتریا نام یونانی ناحیه باخلو (بلخ امروزی) در شمال افغانستان کنونی بود و مرگوش نام یونانی ساتراپی فارسی مارگو به مرکزیت مرو در ترکمنستان امروزی بود.

مورخ قدیم یونان ستیاس در ۴۰۰ پیش از میلاد (به دنبال دیودور سیسیلی) ادعا کرد که نینوس پادشاه افسانه ای آشور، اوکسیارت پادشاه باختر را در سال ۲۱۴۰ پیش از میلاد (۱۰۰۰ سال قبل از جنگ تروا) شکست داده‌است. از زمان کشف رمزگشایی خط میخی در قرن نوزدهم، کشف سوابق واقعی دولت‌های یونانی بلخ و آشور امکان‌پذیر شد. با این حال، مورخان ارزش کمی برای این دولت یونانی قائل هستند.

به گفته برخی از نویسندگان، باختر میهن قبایل هند و اروپایی بود که حدود ۲۵۰۰–۲۰۰۰ قبل از میلاد به جنوب غربی سوی ایران امروز و شمال غربی سوی هند و پاکستان امروزی نقل مکان کردند. که بعداً به ساتراپی‌های شمالی امپراتوری هخامنشی تبدیل شد.[3] پیامبر زرتشت در این مناطق، جایی که خاک حاصلخیز بلخ توسط صحرای توران احاطه شده بود، متولد شد و اولین پیروان خود را بدست آورد. زبان که آنها صحبت می‌کردند اوستایی بود، زبان قدیمی‌ترین بخشهای اوستای زرتشتی و یکی از زبانهای قدیمی هند و اروپایی.

کتیبه باختری مکشوفه از بلخ توسط پروفیسور سیمز ویلیام. ترجمه: [به اورموزد بنوکان، یبغوی هفتالی افغان]، سلام و احترامات از قاضی تخارستان و غرچستان. اما بعد [علاوه بر این]، "نامه (سلام شما بدستم رسیده‌است، بنابراین من شنیده‌ام که‌‌ [درباره] سلامتی من پرسیدید، من خوب هستم، (و بعداً ؟) شنیدم كه آنجا یک پیغام به شما فرستاده شد بدین مضمون: ""١٨٤ ... مراقب كشاورزی باشید."" اما دستور (١٩-١٠) به شما داده‌شده است. پس: "شما باید غلات را تحویل دهید و [سپس] آن را از فروشگاه شهروندان می‌توانید بخرید." من دستور (ضرر ...) نمی‌دهم... [ بخش ١١٢١ ... ١١٣١ ... ١٤ کتیبه ازبین رفته‌است]، ... بنابراین من این سفارش را می‌دهم. و من ... در مورد زمستان... (؟) [بخش ١٧ ازبین رفته‌است]. من مأموران را در آنجا [به شما] فرستادم، پس از ١١٨ كشاورز مراقبت كنید. (١١٩-٢) [به] اورمزد بنوکان، درود ... ". قرن چهارم میلادی[4]

زمانی نظریه اینکه باختر جزو امپراطوری مادها بوده توسط ای. هرزفیلد پیشنهاد شد.[5] در قرن ۶ پیش از میلاد باختر توسط کوروش به امپراطوری هخامنشی ضمیمه شد و همراه با مرگوش دوازدهمین ساتراپی هخامنشیان را تشکیل داد.[6] پس از اینکه داریوش سوم توسط اسکندر بزرگ شکست خورد و در هرج و مرج بعدی کشته شد، قاتل وی بسوس، ساتراپ باختر، سعی کرد نقشه اسقلال باختر را در ساتراپی خود سازمان دهد اما توسط دیگر جنگ سالاران اسیر شده و به اسکندر تحویل داده شد.[7]

اسکندر بزرگ سغدیانه و پارس را فتح کرد. با این حال، در جنوب، قبل از اینکه به آمودریا برسد، با مقاومت شدیدی برخورد نمود. پس از دو سال جنگ باختر توسط مقدونی‌ها اشغال شد، اما اسکندر هرگز با موفقیت مردم را تحت سلطه خود درآورده نتوانست. پس از مرگ اسکندر، سرانجام امپراتوری مقدونیه بین ژنرال‌های اسکندر تقسیم شده، باختر جزو قلمرو سلوکوس اول، بنیانگذار امپراتوری سلوکی شد.

سکه‌های بدست آمده از اوکراتید اول، این سکه هم از نظر اطلاعاتی و ارزشی بسیار مهم است.

"ثروتمندترین امپراطوری معروف هزار شهر باختر[8]"

مشکلاتی که امپراطوری سلوکی با آن مواجه بود، جنگ با بطلیموس دوم مصر بود. این جنگ به دیودتس، والی باختر فرصت لازم برای اعلام استقلال (حدود ۲۵۵ پ. م) را داد. وی سغدیانه را تسخیر نموده پادشاهی یونانی بلخ را بنیانگذاری نمود. دیودتس و جانشینان وی توانستند خود را در برابر حملات سلوکی‌ها حفظ کنند به ویژه از حملات آنتیوخوس سوم بزرگ، که در نهایت وی را شکست دادند (حدود ۱۹۰ پیش از میلاد).

یونانیان بلخ چنان قدرتمند بودند که توانستند قلمرو خود را تا هند گسترش دهند:

اما راجع به باختر، بخشی از آن در کنار آریا و به سمت شمال قرار دارد، گرچه بخش‌های بیشتر آن در شمال و شرق آریا قرار دارد. و آنها همه چیز را تولید می‌کنند بجز روغن.

یونانیانی که باعث شورش باختر شدند، تصمیم بر این داشتند تا حکومت مستقلی ایجاد کنند. آنها موفق شدند و دولت‌های یونانی بلخ وهند را تأسیس کردند، همان‌طور که آپولودور دمشقی می‌گوید:

بیشترین قبایل توسط آنها تحت سلطه در آمدند تا اسکندر. آنها نه تنها در باختر و فراتر از آن بلکه بر هندوستان نیز تسلط یافتند....[9]

یونانی‌ها و باختری‌ها از زبان یونانی برای اهداف اداری شان استفاده می‌کردند و زبان محلی باختری نیز تحت تأثیر یونانی قرار گرفت، همان‌طور که از الفبای یونانی استفاده می‌کردند و واژه‌های آنرا قرض می‌گرفتند. به نوبه خود، برخی از این کلمات نیز توسط به پشتوی مدرن، زبان افغانستان رسید.[10]

ضعف دولت یونانی بلخ با سرنگونی ناگهانی و کامل آن، ابتدا توسط سکاها و سپس توسط سیتی‌ها که بعداً به کوشان‌ها معروف شد، مقدر گردید. طوریکه در زمان فرستاده امپراطوری هان (ژانگ چیان) باختر (حدود ۱۲۷ پیش از میلاد) را فتح شده بود، این فرستادن توسط امپراتور چین برای تحقیق در مورد سرزمین‌های غرب چین به آنجا فرستاده شده بود.[11]

گجینه طلایی باختر کشف شده از طلاتپه که مربوط به قرن اول میلادی و شاهنشاهی کوشانی می‌باشد.

کوجولا کادفیسس، گیوشوانگ ژیو (یا شاهزاده) دایوئزی، در اوایل قرن ۱ میلادی این منطقه را متحد کرده پایه‌های قدرتمند، اما کوتاه مدت امپراتوری کوشان (قرن ۱ تا ۳ میلادی) را بنا نهاد. این امپراطوری کم‌کم توسط ساسانیان شکست خوردند. نام داکسیا که از قرن ۳ قبل از میلاد توسط چین بکاربرده شده‌است، اشاره به پادشاهی اسطوره ای در غرب چین دارد.

ژانگ چیان از طرف امپراتور هان ودی فرستاده می‌شود، تا مأموریت خود را در آسیای میانه به پایان برساند، از ۱۳۸ ال ۱۲۶ پیش از میلاد، غارهای ماگائو، ۶۱۸–۷۱۲.

گزارشات ژانگ چیان توسط سیما چیان در قرن ۱ قبل از میلاد مکتوب شده‌است. آنها تمدن مهمی شهری را با یک میلیون نفر جمعیت توصیف می‌کنند که در شهرهای محصور تحت فرمانروایی دولت شهرهای کوچک خود زندگی می‌کنند. داکسیا کشوری مرفه و دارای بازارهای غنی با انواع باورنکردنی کالاهای تجاری که تا جنوب چین می‌آمدند، روبرو بود. در زمان بازدید ژانگ کیان از داکسیا، دیگر پادشاه بزرگی وجود نداشت و باختریان برای یوئزی‌ها عشایری که در شمال قلمرو آنها و آمو دریا مستقر بودند، آمادگی می‌گرفتند. به‌طور کلی ژانگ کیان افراد کاملاً پیچیده اما بداخلاقی را توصیف می‌کند که برای جنگ با باختر آماده بودند.

به دنبال این گزارش‌ها، وودی امپراتور چین از سطح مرفه تمدن‌های شهری فرغانه، باختر و پارت مطلع شده، علاقه‌مند به توسعه روابط تجاری با آنها شد:

پسر بهشت با شنیدن همه این موارد چنین استدلال کرد: فرغانه (دایوان) و دارایی‌های باختر (داکسیا) و پارت (آنکسی) کشورهای بزرگی هستند، پر از چیزهای نادر، با جمعیتی که در خانه‌های ثابت زندگی می‌کنند و تا حدودی به مشاغل روزانه مصروف اند. اما درمقابل مردم چین، با ارتش ضعیف، و وابسته برای محصولات غنی چین

(هانشو، تاریخ باستان هان).

این تماس‌ها بلافاصله منجر به اعزام چندین سفیر توسط چینی‌ها شد که به توسعه جاده ابریشم کمک کردند.

سکه طلایی سلطان محمد خوارزمشاه، ضرب بلخ، موزیم ملی افغانستان، کابل.
سکه طلایی غزنویان با یادکرد منصور دوم سامانی، ضرب بلخ، موزیم ملی افغانستان، کابل.
سکه طلایی شاه جهان امپراتور مغلی، موزیم ملی افغانستان، کابل.

جغرافیا
اطلاعات بیشتر: جغرافیای طبیعی افغانستان
دلتای بلخاب که شهر مزار شریف درست در وسط آن قرار گرفته است.
منظره‌ای از زمین های کشاورزی ولایت بلخ

این ولایت در شمال افغانستان با مساحت این ۱۶٬۸۴۰ کیلومتر مربع است. %۷٫۴۸ آن کوهستانی و %۲٫۵ آنرا زمین‌های هموار تشکیل داده‌است. این ولایت شامل حوزه آبریز آمودریا می‌شود. ولایت بلخ با ترکمنستان در شمال غربی، ازبکستان در شمال، تاجیکستان در شمال شرقی، ولایت قندز در شرق، ولایت سمنگان در جنوب شرق، ولایت سرپل در جنوب، و ولایت جوزجان در غرب همسایه است.

حکومت
اطلاعات بیشتر: سیاست در افغانستان و فهرست والیان بلخ
محل اقامت والی بلخ در شهر مزارشریف

والی فعلی بلخ محمد اسحاق رهگذر است. شهر مزار شریف مرکز ولایت بلخ بوده و کلیه فعالیت‌های اجرایی قانون در سراسر ولایت توسط پلیس ملی افغانستان (ANP) کنترل می‌شود. مرز بلخ با ازبکستان توسط پلیس مرزی افغانستان (ABP) محافظت می‌گردد. رئیس پلیس ولایت از طرف وزارت امور داخله در کابل تعیین می‌گردد. اردوی ملی افغانستان توسط نیروهای امنیت ملی افغانستان (ANSF) اداره امنیت ملی (NDS) و نیروهای تحت رهبری ناتو پشتیبانی می‌شوند.

مردم

اقوام تاجیک، هزاره، پشتون، ازبک، ترکمن و عرب در این شهر زندگی می‌کنند و در شهر مزارشریف بیشتر جمعیت را هزاره‌ها و تاجیک‌ها تشکیل می‌دهند. مردمان بلخ بیشتر به زبان فارسی سخن می‌گویند و زبان‌های که بعد از زبان فارسی مروج است زبان‌های ازبکی، ترکمنی، پشتو می‌باشد.

کل جمعیت استان حدود ١، ٢۴٥، ١۰۰ نفر است[12] که یک جامعه چند قومی و اکثراً فارسی‌زبان (۴۰٪ تاجیک، ۲۵٪ هزاره) است.

دانشکده تحصیلات تکمیلی نیروی دریایی در آمار خود چنین گزارش میدهد:[13]

بلخ از نظر قومی متنوع است، از جمله جوامع قابل توجه تاجیک، هزاره، پشتون، عرب، ازبک، ترکمن و هزاره سنی می‌باشد.

گزارش برنامه جهانی غذا:[14]

حدود ۶۶٪ از جمعیت بلخ در مناطق روستایی زندگی می‌کنند در حالی که ۳۴٪ در مناطق شهری زندگی می‌کنند. حدود ۵۱٪ از جمعیت مرد و ۴۹٪ زن هستند. عمده قومیت‌های ساکن در ولایت بلخ تاجیک‌ها و ازبک‌ها هستند و به دنبال آنها هزاره‌ها، پشتون‌ها، ترکمن‌ها، عرب‌ها و بلوچ‌ها قرار دارند. فارسی به عنوان یک زبان توسط اکثریت مردم صحبت می‌شود.

اقتصاد

صادرات و واردات افغانستان از طريق راه درياى آمو توسط کشتى ها و از طريق بندرحيرتان با استفاده از پول صورت ميگيرد که ميوه خشک در بخش صادرات و مواد نفتى، چوپ و مواد ساختمانى در بخش واردات شامل است. تجاران افغان نيز در بندر حيرتان سرمايه گذارى زیادی کرده اند که حدود ٤٠٠ ميليون دالر ميشود و بيشتر در بخش زيربناهاى مواد نفتى است.

ولايت بلخ در جريان ده سال گذشته در بخش فابريکات پيشرفت خوبی داشته است. تاکنون ٢٥٢ فابريکه راجستر و اجازه فعاليت رسمى را اخذ کرده و علاوه بر آن صد ها فابريکه غير رسمى که راجستر نشده به شکل غير قانونى فعاليت دارد. برخى بيشتر فابريکات اين ولايت در بخش توليد مواد غذايى چون روغن، مواد نوشيدنى، آرد، بيسکت، پاپُر، شرينى باب و همچو چيز هاى ديگر کار مى کند و همچنان يک فابريکه ساختن وسايل پلاستيکى منازل نيز فعاليت دارد و فعاليت فابريکات زياد ساختن مواد تعميراتى در رده سوم محسوب ميشود.

ولايت بلخ از بابت توليد قالين مقام ويژه در سطح کشور دارد. اين صنعت علاوه در مرکز ولايت در ولسوالى هاى کلدار و شورتپه بسيار خوب رشد کرده است. در ولايت بلخ درحدود ١٠٦ شرکت مصروف قالين بافى و تجارت قالين است و درحدود ٢٠٠٠٠ باشنده اين ولايت نياز هاى زندگى خود از طريق قالين بافى بر آورده می سازند.

ماهی‌پروری در بلخ یکی از صنعت‌های پردرآمد است. در حدود ۸۰ فارم ماهی‌پروری در بلخ فعالیت دارند. در این فارم‌ها سالانه در حدود ۱۵۰ تُن گوشت تولید ماهی تولید می‌شود. این مقدار، کم‌تر از ۱۰ درصد گوشت مورد نیاز مارکیت را فراهم می‌کند. قیمت‌ترین گوشت ماهی، گوشت ماهی لقه است که هر کیلوی آن بین ۶۰۰ تا ۸۰۰ افغانی خرید و فروش می‌شود. ماهی تغاره ۴۰۰ افغانی و ماهی زغاره و شیرماهی ۲۵۰ تا ۳۲۰ افغانی در بازار بلخ فروش می‌شود.[15]

بر اساس آمار ریاست زراعت بلخ ۴۰۰۰ هزار جریب تحت کشت هینگ قرار دارد که حدود یک تُن از آنها برداشت شده و ٧٥ میلیون دالر را عاید تولید کنندگان آن می سازد.[16]

براساس سروی مشترک وزارت زراعت و اداره‌ی ملی احصاییه، بلخ با تولید سالانه ۱۸ هزار تُن برنج در جایگاه هفتم تولید برنج افغانستان قرار دارد.[17]

در ولایت بلخ در سال ۱۳۹۹ بیش از ۵۰ هزار تن پنبه بدون چگد (بدون تخم) تولید گردیده که از ۱۹ هزار و ۶۰۰ هکتار زمین تحت کشت آن برداشت شدع است. تخم‌های مشهور پنبه که دهاقین بلخ بیش‌تر برای کشت استفاده می‌کنند شامل نژادهای پوزه‌ایشان، تورکی، و اکالا می‌باشد که اوسط حاصلات آن یک تن فی هکتار میباشد. هر هکتار پنج تن پنبه‌ی دانه‌دار تولید می‌گردد.[18]

درمان

درصد خانوارهای دارای آب آشامیدنی پاک از ۸٪ در سال ۲۰۰۵ به ۱۵٪ در سال ۲۰۱۱ افزایش یافته‌است.[19] درصد بهبودی مرگ و میر مادران از ۰٪ در سال ۲۰۰۵ به ۲۰٪ در سال ۲۰۱۱ افزایش یافته‌است.[19]

آموزش

نرخ کلی باسوادی شش سال به بالا از ۱۲٪ در ۲۰۰۵ به ۲۳٪ در سال ۲۰۱۱ افزایش یافته‌است. نرخ کلی ثبت نام خالص (۶ تا ۱۳ سال) از ۲۲٪ در سال ۲۰۰۵ به ۴۶٪ در سال ۲۰۱۱ افزایش یافته‌است.[19]

دانشگاه بلخ

بر پایه آمار سال ١٣٩٢ در اين ولايت ٥٠٤ اداره آموزشی به شمول دارالمعلمين، انستيتيوت ها و کورس هاى سواد آموزى در چوکات رياست معارف فعاليت دارد که امور تدريسى آن توسط ١٠٬١٩٩ معلم رسمى و ١٬٤٥٨ معلم قراردادى پيش برده ميشود. از جمع آن ٥٬٩٧٤ آموزگار ذکور و ١٬٤٥٨ آموزگار اناث است.

در اين ادارات آموزشی ۵۴۰۱۷۸ دانش آموز (۳۱۱٬۳۶۶ ذکور و ۲۲۸٬۸۱۲ اناث) مصروف فراگيرى آموزش هستند.

دانشگاه بلخ يکى از دانشگاه هاى پيشتاز افغامستان است که ٤٬٤٤٢ دانشجوی دختر و ١٬٤٠١ دانشجوی پسر مصروف تحصيل در دانشکدع هاى آن می باشند. در ولايت بلخ علاوه بر دانشگاه های دولتى ده ها موسسه تحصيلات عالى و نيمه عالى نيز فعاليت دارند که تعداد دانشجویان آنها به ۲۰٬۰۰۰ ميرسد.

فرهنگ

ولايت بلخ علاوه برسابقه تاريخى، علمى و فرهنگى خويش اکنون در سطح کشور از برجسته ترین حوزه هاى علمى و فرهنگى بشمار میرود. زرتشت، يما، جلال الدين محمد بلخى، رابعه بلخى، ناصرخسرو بلخى، ابن سينا، دقيقى بلخى، ابن وطواط و همچو شخصيت هاى ديگر علمى و فرهنگى متولد بلخ هستند که کارهاى زيادى علمى و فرهنگى را انجام داده است.

مسجد کبود در مزار شریف

کارهاى فرهنگى دورۀ معاصر درسال ١٣٠٠ با چاپ نشريۀ دولتى بيدار په شکل رسمى آغاز شد. اکنون در ولايت بلخ تعدادى زيادى از انجمن هاى فرهنگى وجود دارد که عبارتند از: انجمن نويسندگان بلخ، خانه داستان بلخ، کانون فرهنگى مولانا جلال الدين محمد بلخى، خانه مولانا، مؤسسه فلم سازى آريانا افغان، موسسه فلم سازى توريا، موسيسه فلم سازى نگين، موسسه فلم سازی هما، بنياد فرهنگى نور، جریان ادبی ام البلاد، انجمن فرهنگى ميرزا اُلغ بیگ، انجمن علمى و فرهنگى ظهيرالدين محمد بابر، مرکز فرهنگى علم و عرفان، انجمن فرهنگى تحليگران و هنرستان نقشبندى همراه با نشست هاى هفتى و ماهانه فعالیت دارند که براى بيشتر جوانان بلخ زمينه آموزش ادبى و فرهنگى فراهم کرده است. علاوه براين براى اثار نوسيندگان و شاعران بيشتر زمينه چاپ مساعد کرده است که همه سال صدها جلد کتاب مختلف توسط آنها به نشر ميرسد.

تجليل نوروز در تاريخ اول ماه حمل که همه ساله منحيث جشن آريايى به شکل مردمى و رسمى تجليل میشود يکى از جشن هاى عنعنوى و فرهنگى افغانستان و منطقه محسوب میگردد. اين جشن با برگزراى مراسم دولتى آغاز شده طى آن مراسم جنده بالا نيز در روضه حضرت على کرم الله وجهه صورت ميگيرد. اين جشن آريايى تا چهل روز ادامه دارد و طى آن رياست اطلاعات و فرهنگ برنامه هاى مختلف ادبى، فرهنگى و صنعتى را به همکاری انجمن هاى فرهنگى اين ولايت برگزار میکند.

در ولايت بلخ حدود ٦٠ کتابخانه وجود دارد، مانند کتاب خانه مولانا خسته که درسال ١٣٤٥ درچوکات رياست اطلاعات و فرهنگ ايجاد گرديده و از کتابخانه هاى نخستين اين ولايت محسوب ميشود. کتابخانه خلم نيز در اين ولايت است. همچنان کتابخانه پوهنتون بلخ، کتابخانه کميسيون مستقل حقوق بشر زون شمال، کتابخانه مدرسه اسديه، کتابخانه خاتم الانبيا، کتابخانه دقيقى بلخى و همچنان يگانه کتاب خانه کتاب هاى پشتو موسم به خوشحال بابا که درسال ١٣٩١ از سوى مرکز انکشاف ادبيات پشتو ايجاد گرديده از کتابخانه هاى بزرگ، غنى و نامدار ولايت بلخ است. علاوه بر آن اکثريت دواير دولتى ، مکاتب و پوهنتون هاى خصوصى کتابخانه ها دارد. از دو سال گذشته بدينسو هفته مطالعه کتاب نيز به کمک رياست اطلاعات و فرهنگ بلخ و کتاب خانه هاى اين شهر آغاز ميشود که به تاريخ ٢٦ ماه ثور سال ١٣٩٢ آغاز گردید.

موزيم بلخ درسال ١٣١٧ در چوکات رياست اطلاعات و فرهنگ ايجاد شد؛ اما اين موزيم درسال ١٣٦٠ از ترس خسارات ناشى از جنگ به کابل انتقال داده شد که در آنجا نيز از اثر جنگ هاى مصئون نماند و اکنون برخى بيشتر از اثار آن از بين رفته است. در اين موزيم آثار دوره قبل اسلام و آثار تاريخى، فرهنگى و علمى دورۀ معاصر اسلام وجود داشت. از نسخه هاى کتابى، سکه هاى طلايى دوره باخترى، يونايى و هخامنشى، شمشير، سپر و همچو اثار ديگر باستانى در آن نگهدارى مى شد.

در زمان انتقال اين موزيم برخى از اثار تاريخى سنگين که وزن آن زياد بود، در بلخ ماند که از جمله توپ جنگى ساخته شده ولايت سمنگان افغانستان در دوره امير عبدالرحمن خان ياد آورى کرده ميتوانيم، که اکنون نيز در صحن رياست اطلاعات و فرهنگ بلخ گذاشته شده است. همچنان يک موزيم در روضه مبارک حضرت على کرم الله وجهه شهر مزار شريف وجود دارد که صدها قلم اثار تاريخى در آن موجود است، در اين موزيم نيز شمارى از اثارى اسلامى و باستانى نگهدارى ميشود که برخى بيشتر اثار اسلامى آن مربوط همين روضه ميشود. سکه هاى امير بخارا نيز در آن وجود دارد که ضمن ديدار از روضه به شکل تحفه به آن سپرده بود. آثار تاريخى چون خم، چراغ دان و يک نوع اسباب که از مناطق مختلف باستانى بلخ به دست آمده، به اين موزيم سپرده و نگهدارى شده است.

رسانه هاى دولتى، غير دولتى، تصويرى، چاپى و صوتى این ولایت تا ٥٦ ميرسد. نخستين روزنامه بلخ به نام بيدار در سال ١٣٠٠ در زمان امان الله خان چاپ می شد، که تاکنون نيز نشرات آن ادامه دارد. تلويزيون ملى ولايت بلخ فعال است که علاوه بر برنامه هاى محلى، برنامه هاى تلويزيون مرکزى را نيز تيلى برودکاست مى کند. از آغاز دوره حکومت رييس جمهور کرزى تا کنون ١٢ تلويزيون، ١٦ راديوى محلى و ٢٨ رسانه چاپى در رياست اطلاعات و فرهنگ بلخ ثبت گرديده است.

ورزش
اطلاعات بیشتر: ورزش در افغانستان و بزکشی
ورزشبزکشی

مردم بلخ از تاریخ و فرهنگ ورزشی بسیاری برخوردار اند. هر نوروز، بلخ محل بسیاری از رویدادهای ورزشی است. بزکشی یک ورزش سنتی اسب سواری در منطقه است و در این ولایت محبوبیت زیادی دارد. پهلوانی نیز یک ورزش محبوب در ولایت است. با این حال، محبوب‌ترین ورزش در حال حاضر و ۵۰ سال گذشته فوتبال بوده‌است، این امر در تیم بلخ سیمرغ البرز مشهود با نایب قهرمانی آنها در لیگ برتر افغانستان[20] و مشارکت آنها در تیم ملی مشهود است.

معادن
اطلاعات بیشتر: معادن افغانستان

در ۵ اکتبر ۲۰۱۸ در واشینگتن دی سی، مقامات افغان قراردادی ۳۰ ساله با سرمایه‌گذاری ۵۵ میلیون دلاری گروه سرمایه‌گذاری سنتر و شرکت عامل آن افغان گلد اکتشاف مساحت ۵۰۰ کیلومتر مربعی برای مس، با توسعه معدنکاری پس از آن امضا کردند.[21]

مشاهیر

بلخ طى تاريخ ٦٠٠٠ ساله خود شخصيت هالى مختلف علمى، سياسى، فرهنگى ادبى و قومى تربيه نموده است که در ولايت بلخ نه تنها در سطح کشور، بلکه در سطح جهانى شهرت داده است. از اين جمله نام هاى زرتشت و مولانا جلال الدين محمد بلخى نام گرفته ميتوانيم که شخصيت هاى بين المللى است.

يادى آورى تمامى مشاهير اين ولايت کار است مشکل تر؛ اما چند نام به شکل مثال يادى آورى کرده ميتوانيم: زدرشت، يما پاچا، کنيشکا، مولانا جلال الدين محمد بلخى، رابعه بلخى، ناصر خسرو بلخى، دقيقى بلخى، ابن سينا بلخى، ابوشکور بلخى، شهيد بلخى، جامی حکيم، اندانى بلخى، علامه سيد اسماعيل بلخى، امير خسرو بلخى، وطواط بلخى، عنصرى بلخى، ابومعشر بلخى، فاطمه بلخى، شقيق بلخى، کيقباد بلخى، پروچيستا بلخى، روخسانه بلخى، اشفته باخترى، نبى مسکون، واصف باخترى، مرحوم اسحق، استاد عبدالصمد جاهد و ديگر ...

تقسیمات اداری
ولسوالی‌های بلخ

ولسوالی‌های ولایت بلخ:

  1. ولسوالی نهر شاهی
  2. ولسوالی دهدادی
  3. ولسوالی مارمل
  4. ولسوالی خلم
  5. ولسوالی کلدار
  6. ولسوالی شورتپه
  7. ولسوالی دولت‌آباد
  8. ولسوالی بلخ
  9. ولسوالی چارپولک
  10. ولسوالی چمتال
  11. ولسوالی شولگره
  12. ولسوالی چارکنت
  13. ولسوالی کشنده
  14. ولسوالی زاری

همچنین حیرتان بندر تجارتی بزرگی میان افغانستان و آسیای میانه می‌باشد.

شهر مزار شریف مرکز ولایت بلخ بوده و در ۲۵ کیلومتری غربی این ولایت ولسوالی بلخ زادگاه عارف و اندیشمند اسلامی مولانا جلال الدین محمد بلخی قرار دارد. در این ولسوالی دهی به نام پدر مولانای بزرگ قرار دارد که بهاءالدینش خوانند و در ۵ کیلومتری شمال شرق ولسوالی بلخ قرار دارد.[22]

توابع این ولایت اینها هستند:

جستارهای وابسته

منابع
  1. "Area and Administrative and Population". Islamic Republic of Afghanistan. 2013. Archived from the original on 2014-01-17. Retrieved 2014-02-03.
  2. "The U.S. Board on Geographic Name". U.S. Department of the Interior. Retrieved 2014-02-14.
  3. کاتیریل (١٩٩٨), ص. ٥٨)
  4. منبع متن کتیبه و [Hunnic Peoples in Central and South Asia: Sources for their Origin and History: P 144 منبع ترجمه کتیبه]
  5. هرزفیلد, ارنست (1968). امپراطوری فارس: مطالعات جغرافیای قدیم شرق نزدیک. اف. استینر. p. ٣۴۴.
  6. پی. لیریخ، "باختر، دوره پیش از اسلام." دانشنامه ایرانیکا, جلد. ٣, ١٩٩٨.
  7. هولت (٢۰۰٥), صص. ۴١–۴٣.
  8. جاستینوس XLI 1.8.
  9. استرابو
  10. پروژه زبان UCLA, پشتو، Link بایگانی‌شده در ۲۰۰۹-۰۱-۰۳ توسط Wayback Machine
  11. Silk Road, North China, C. Michael Hogan, the Megalithic Portal, ed. Andy Burnham
  12. "Settled Population of Balkh province by Civil Division, Urban, Rural and Sex-2012-13" (PDF). Islamic Republic of Afghanistan, Central Statistics Organization. Retrieved 2013-09-07.
  13. "Balkh Province". Program for Culture & Conflict Studies. Naval Postgraduate School. Archived from the original on May 29, 2012. Retrieved 2013-06-16.
  14. "Balkh". World Food Programme. Archived from the original on 2013-09-05.
  15. نوری، شجاع الحق (٩ فوریه ٢۰٢١). «سالانه ۱۵۰ تُن گوشت ماهی تولید می‌شود». هفته نامه دهقان. دریافت‌شده در ٢٥ آوریل ٢۰٢١.
  16. صدیقی، تمیم (١٥ فوریه ٢۰٢١). «هینگ افغانستان؛ بی‌نظیر، ارگانیک و پردرآمد». هفته نامه دهقان. دریافت‌شده در ٢٥ آوریل ٢۰٢١.
  17. «کاشت و حاصلات برنج در ۱۳۹۹ نسبت به ۱۳۹۸ حدود ۱۵ درصد بیش‌تر شده است». هفته نامه دهقان. ٢٩ دسامبر ٢۰٢۰. دریافت‌شده در ٢٥ آوریل ٢۰٢١.
  18. «مروری بر تولید پنبه در بلخ». هفته نامه دهقان. ۴ دلو ١٣٩٩. دریافت‌شده در ۶ ثور ١۴۰۰.
  19. Archive, Civil Military Fusion Centre, https://www.cimicweb.org/AfghanistanProvincialMap/Pages/SarePul.aspx بایگانی‌شده در ۲۰۱۴-۰۵-۳۱ توسط Wayback Machine
  20. "Simorgh Alborz". Retrieved 8 July 2013.
  21. Mackenzie, James; Qadir Sediqi, Abdul (2018-10-07). "Afghanistan signs major mining deals in development push". reuters.com. Reuters. Retrieved 30 June 2020.
  22. منبع اطلاعات این بخش: کوشان، غلام‌حضرت، سرگذشت ملت مظلوم افغانستان در مسیر سدهٔ بیستم، افغان امریکن اسوسیسن، ۱۹۹۹، صص ۱۴۸ تا ۱۸۷.

پیوند به بیرون
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ ولایت بلخ موجود است.
ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای ولایت بلخ دارد.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.