رشیدالدین وطواط

ت رشیدالدین وطواط (۱۰۸۸–۱۱۸۲م) (نسب: محمد بن محمد بن عبدالجلیل) از نسل عمر بن خطاب (۵۸۲-۶۴۴ میلادی)، ادیب، نویسنده، شاعر و زبان‌شناس بلخی ایرانی در سدهٔ ششم هجری بود که به فارسی و عربی اثر می‌آفرید.[1] همدوره با خوارزمشاهیان و دبیر دیوان اتسز خوارزمشاه بود. برای اندام کوچکش به او لقب وطواط (به معنای خفاش یا نوعی پرستو) دادند.[2] رشید از شاهان خوارزمی، آتسز و ارسلان و تکش را درک کرد.[3]

در موقعی که سلطان سنجر، هزارسف را محاصره کرده بود، انوری شاعر در خدمت وی بود. این دوبیتی نوشت و در شهر انداختند:

ای شاه همه ملک زمین حسبْ تراست وز دولت و اقبال جهان کسب تراست
امروز به یک حمله هزارسف بگیر فردا خوارزم و صد هزار اسب تراست

وطواط در هزارسف بود و در پاسخ این بیت نوشت و با تیر برای آن‌ها بینداخت:

ای شه که به جامت می صافی است نه دُرداعدای تو را ز غصه خون باید خورد
گر خصم تو ای شاه شود رستم گُردیک خر ز هزاراسب تو نتواند برد

چون سلطان سنجر پس از رنج و سختی بسیار شهر را فتح کرد، سوگند خورد که اگر به وطواط دست یابد، وی را هفت پاره کند. وطواط مدت‌ها فراری بود و به دنبال شفیعی که شفاعتش کند تا این که منتجب‌الدین بدیع‌الکتاب رئیس دیوان انشا توانست موجب عفو وی توسط سلطان سنجر شود.[4]

زمانی که وطواط در سنین نزدیک به هشتاد سالگی بود، تکش در خوارزم به تخت پادشاهی نشست و وطواط را در یک تخت روان به خدمتش آوردند. وطواط گفت که به دلیل کهولت سن تنها به گفتن یک رباعی برای تبرک بسنده می‌کند. رباعی این است[5]:

جدت ورق زمانه از ظلم بشست عدل پدرت شکستها کرد درست
ای بر تو قبای سلطنت آمده چست هان تا چه کنی که نوبت دولت توست


میان رشید وطواط و جارالله زمخشری، ادیب و متکلم و مفسر بزرگ قرن ششم، دوستی و مباحثه و مکاتبه بوده‌است و آن دو مباحثاتی بر سر مسائل لغوی و ادبی داشته‌اند.

علاوه بر دیوان شعر، منشآت فارسی رشید وطواط که مجموعه‌ای است از رسائل سلطانی و اخوانی، حدائق السحر فی دقایق الشعر در بدیع و صنایع شعری و فصل الخطاب من کلام عمر بن الخطاب ، تحفه الصدیق الی الصدیق من کلام ابی بکر الصدیق، انس اللهفان من کلام عثمان بن عفان ، نثر اللآلی من کلام امیرالمؤمنین علی و مجموعه رسائل عربی وی نیز معروف است.

دیوان این شاعر که مشتمل بر ۸۵۶۳ بیت و شامل قصاید ، ترجیعات ، ترکیبات ،یک قصیده مسمط مصنوع، غزلیات ، مقطعات و رباعیات است در آذرماه ۱۳۳۹ هجری شمسی از سوی کتابفروشی بارانی به طبع رسیده‌است و از آنجا که دیوانش را قریب دوازده هزار بیت نوشته‌اند، چاپ مذکور در بردارنده تمامی اشعار این شاعر نیست. این چاپ مشتمل بر مقدمه‌ای درباره زندگی و شرح احوال شاعر و مطالب برخی از تذکره نویسان (غیر ازمواردی که مرحوم عباس اقبال آشتیانی در مقدمه کتاب حدایق السحرفی دقایق الشعر نوشته‌اند) و نیز تألیفات رشید وطواط و معرفی نسخ در دسترس مصحح می‌باشد. آنچنان که مصحح نیز در مقدمه دیوان متذکر شده‌اند، اکثر نسخ در دسترس ایشان نسخه‌هایی است که پس از قرن یازدهم کتابت گردیده است.[6]

آثار
  • حدائق السحر فی دقائق الشعر
  • ابکار الافکار فی الرسائل و الاشعار
  • عرائس الخواطر و نفائس النوادر
  • دیوان فارسی (با بیش از ۸۵۰۰ بیت)
  • دیوان عربی
  • نثر اللئالی (مطلوب کل طالب من کلام امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب)
  • لطایف الامثال و طرایف الاقوال (شرح فارسی ۲۸۱ مَثَل عربی).
  • مجموعه رسائل عربی
  • فصل الخطاب
  • انس اللهفان
  • جواهر القلائد و زواهر الفرائد (فرائد القلائد)
  • لغت فارسی منظوم موسوم به حمد و ثنا
  • درر غرر
  • تحفة الصدیق الی الصدیق من کلام ابی بکر صدیق

و ۱۱ رساله و مجموعه، صدکلمه‌ای از سخنان خود به عربی.

منابع
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به رشیدالدین وطواط در ویکی‌گفتاورد موجود است.

*وطواط، رشیدالدین، لطائف الامثال و طرائف الاقوال، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: حبیبه دانش‌آموز، تهران: میراث مکتوب، ۱۳۷۶، مقدمه.

Blois, F.C. de. "Ras̲h̲īd al- Dīn Muḥammad b. Muḥammad b. ʿAbd al-Ḏj̲alīl al-ʿUmarī, known as Waṭwāṭ." Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2008. Brill Online. UNIVERSITEITSBIBLIOTHEEK LEIDEN. ۱۶ آوریل ۲۰۰۸
  1. فروخ، عمر (۱۹۸۴). تاریخ الأدب العربی (PDF). سوم. بیروت: دارالعلم للملایین. صص. ۳۶۷. تاریخ وارد شده در |سال= را بررسی کنید (کمک)
  2. وطواط دهخدا
  3. رشیدالدین وطواط دهخدا
  4. جهانگشای جوینی - نشر هرمس -شابک ۶-۱۲۴-۳۶۳-۹۶۴-۹۷۸ صفحهٔ ۳۶۰
  5. جهانگشای جوینی - نشر هرمس -شابک ۶-۱۲۴-۳۶۳-۹۶۴-۹۷۸ صفحهٔ ۳۷۰
  6. احمدرضا يلمه ها. «ضرورت تصحيح مجدد ديوان رشيد وطواط».
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.