ابونواس اهوازی

ابونُواس اهوازی (۱۳۳–۱۹۶ هجری قمری در اهواز،[1] ۷۴۷ یا ۷۶۲–۸۱۳ یا ۸۱۵ میلادی[2]) با نام اصلی حسن بن هانئ حَکَمی (به عربی: الحسن بن هانئ الحكمي) معروف به ابونواس شاعر بلند آوازۀ عرب بود . پدرش، هانئ، از مردمان دمشق[3] و مادرش از ایرانیان عرب ساکن اهواز بود . ابونواس از بزرگان شعر عاشقانهٔ عرب است. او در شهر اهواز به دنیا آمد.[4] از او به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین شاعران کلاسیک عربی نام می‌برند. او استاد تمامی شاخه‌های شعر عربی زمان خویش شده بود، اما شهرتش بیشتر به خاطر تصنیف‌های باده‌گساری و ستایش شراب (خَمریات) و عشق‌ورزی به پسران نوجوان (مُذکرات) است. از ابونواس در روایت‌های فولکلور نیز یاد شده و یکی از شخصیت‌های کتاب هزار و یک شب نیز است.

ابونواس
ابونواس؛ تصویرگر جبران خلیل جبران، از مجله الفنون ۲، ۱ ژوئن ۱۹۶۱
نام اصلی	حسن بن هانئ حکمی
زاده	۱۴۵ هجری قمری (۷۶۲ میلادی) اهواز، ایران
درگذشته	۱۹۸هجری قمری (۱۲۹۱ یا ۸۱۳میلادی) بغداد، عراق
آرامگاه	آرامگاه الشیخ معروف، بغداد
پیشه	شاعر
در زمان حکومت	عباسیان

زیاده‌روی او در خوش‌گذرانی و آوردن شعرهایی در وصف آن سبب شد که وی را شاعرالخمرة لقب دهند. دیوان شعرهایش امروزه در دست است و چندین بار در مصر به چاپ رسیده‌است. وی باورهای شعوبی داشت و به برمکیان نزدیک بود تا آنجا که پس از سرنگونی آنان بغداد را ناامن دید و به مصر رفت.[5][6][7]

زندگی‌نامه

پدر ابونواس، هانئ عرب[8][9] و از اهالی دمشق[10] بود. در مورد تاریخ تولد ابونواس اختلاف نظر وجود دارد، سال تولد او را از ۱۳۰ تا ۱۴۵ هجری قمری (۷۴۷ تا ۷۶۲ میلادی) نوشته‌اند. نام اصلی او «الحسن بن هانئ الحکمی» و کنیۀ وی ابونواس بود. موهایی مجعد و مشکی داشت.

هنگامی که ابونواس در کودکی پدرش را از دست داد، پس از ازدواج مادرش به بصره رفت . او شیفتهٔ شعر ابن حباب بود و سرانجام او را یافت و شاگردی او را پذیرفت. ابن حباب بسیار او را دوست می‌داشت و در هر نشستی، سخن خود را با غزلی از ابونواس آغاز می‌کرد. پس از چند سال ابونواس در مکتب‌خانه‌های محمد بن ادریس شافعی، احمد بن حنبل، محمد بن جعفر غندریه و خلف احمد حاضر شد. هم‌چنین بر اساس یک روایت او به مدت یک سال در میان اعراب بادیه‌نشین زندگی کرد تا شناختش از زبان عربی خالص، کامل شود.

در سی سالگی، پس از ابراز عشق به دختری کنیز به نام «جنان» و تهمت‌هایی که مردم بصره به خاطر همین موضوع به او روا داشتند، به بغداد کوچید. خیلی زود به خاطر شعرهای شوخی‌آمیز و طنزش، مشهور شد. شعرهای او عمدتاً توصیف‌گر لذت‌های شراب نوشی (خَمریات) و عشق‌ورزی به پسران نوجوان (مُذکرات) بودند. وی درین باره چنین می‌گوید: «از برای پسرکان، از دختران دست شسته‌ام و از برای شراب کهنه، آب زلال را از خاطر برده‌ام.»

او بسیار علاقه داشت که جامعه را با بیان مسائلی که مورد ممنوعیت اسلام بود، شوکه کند. او اولین شاعر عرب بوده‌است که دربارهٔ استمنا نوشته و اگرچه «پسردوستی» را شایسته نمی‌دانست اما آن را به ازدواج ترجیح می‌داد.

تبعید و زندان

هارون الرشید خلیفۀ عباسی، بارها به‌خاطر آنچه که ابونواس در اشعارش می‌آورد، به زندان می‌انداخت؛ تا جایی که مدت زندانی بودنش زیاد شد، برمکیان او را به‌خاطر مدحی که او از آنها می‌کرد، آزاد کردند.

میراث

عکس از تابلو خیابان ابونواس در بغداد

ابونواس در زمرهٔ یکی از بزرگان ادبیات کلاسیک عربی به‌شمار می‌رود. او تأثیر زیادی بر نویسندگان و شاعران پس از خود از جمله منوچهری دامغانی داشت.[11][12] در دیوان ابونواس ۲۶۰ واژهٔ معرب به کار رفته‌است.[13] صراحت او در بیان و نکوداشت پسردوستی، باعث آن شد تا در طول سالیان، مخالفان به سانسور آثار او بپردازند. تا آن‌جا که در سال‌های آغازین قرن بیستم میلادی، در سال ۱۹۳۲ نخستین سانسور نوین بر آثار او در قاهره روی داد، آن‌گاه که تمامی اشعار مربوط به پسردوستی او حذف شد. هم‌چنین در ژانویه ۲۰۰۱، تعداد ۶٬۰۰۰ کتاب از اشعار پسر‌دوستی او توسط وزارت فرهنگ مصر به آتش کشیده شد. در ایران عبدالمحمد آیتی غزل‌های ابونواس را به فارسی برگردانده‌است.

خیابانی در بغداد به نام او می‌باشد.

نمونهٔ شعر

دَعِ الرسم الذي دَثَرا		یُقاسي الرَیحَ والمطرا
و کُن رجلاً اَضاعَ العُم		رِ في اللذات والخطرا
یُرینا صفحتي قمرٍ		یَفوقُ سناهما القمرا
یُزیدُک وِجهُهُ حُسناً		اذا ما زِدتَهُ نظرا

ترجمه: رسمی را که در گذر و زمان نابود شده و باد و باران به باد فناد داده، رها کن و از آنان باش که زندگی را در لذت‌ها و خطرات می‌گذرانند. [آن مرد] چهرهٔ ماه‌گونش را به ما می‌نمایاند که از ماه پرفروغ‌تر است و رویش زیباتر می‌شود وقتی بیشتر نگاهش می‌کنی.[14]

نام برخی از قصیده‌ها

• وکأنَّ سعدی إذْ تودعنا
• دَعْ عَنْکَ لَوْمی فدعإنّ اللّوْمَ إغْرَاءُ
• أَثْنی علی الخمرِ بآلائها،
• و نَدْمانٍ یری غَبَناً علَیْه
• لا یَصرفَنَّک، عن قَصْفٍ وإصْباء
• أما یسُرُّکَ أنَّ الأرضَ زَهْراءُ
• یارُبَّ مَجْلِسِ فِتْیانٍ سمَوْتُ له،
• غُصِصْتُ منکَ بِما لا یَدفَعُ الماءُ،
• فدیتُ مَنْ حَمّلتُهُ حاجةً[15]

پانویس

1. Esat Ayyıldız. "Ebû Nuvâs’ın Şarap (Hamriyyât) Şiirleri". Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 / 18 (2020): 147-173.
2. "Abu Nuwas Persian poet". Encyclopedia Britannica. born c. 747, –762, Ahvāz, Iran
3. «ابونواس، شاعر ایرانی در بوته نقد و داوری تاریخ». پرتال جامع علوم انسانی. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۷-۱۰.
4. ممتحن (۱۳۸۵). نهضت شعوبیه. ص. ۲۳۵.
5. «ابونواس، شاعر ایرانی در بوته نقد و داوری تاریخ». پرتال جامع علوم انسانی. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۷-۱۰.
6. برای نمونه درباره فضل پسر یحیی برمکی سروده است: رأيت افضل في ساحة همة اطالت لعمري عيد كل جواد تريد الناس افواجاً الي باب داره كأنه رجلاً دبي و جراد …
7. «شعوبیه و تأثیرات آن در سیاست و ادب ایران و جهان اسلام». hawzah.net. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۷-۱۰.
8. 1. Garzanti, Aldo (1974) [1972] (in Italian). Enciclopedia Garzanti della letteratura. Milan: Garzanti. p. 2.
9. أبو نواس شاعر الخمر | محیط
10. منير القاضي، ابو نؤاس وتجربته الشعرية، دار النهضة، بغداد 1977 ص 32.
11. احترام رضایی، «پیشینه ساقی‌نامه‌ها»، ساقی‌نامه در شعر فارسی، انتشارات امیرکبیر، ص. ۴۰، شابک ۹۷۸-۹۶۴-۰۰-۱۱۹۱-۱
12. «منوچهری و شعر عرب». دریافت‌شده در ۵ مه ۲۰۱۱.
13. آذرنوش، آذرتاش (۱۳۸۷). چالش میان فارسی و عربی سده‌های نخست (ویراست ۲). نشر نی. ص. ۲۴۷. شابک ۹۷۸۹۶۴۱۸۵۰۴۲۷.
14. شاهدبازی در ادبیات فارسی، سیروس شمیسا، ص 31.
15. «سایت شعر عربی ادب». بایگانی‌شده از اصلی در ۹ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱ فوریه ۲۰۱۲.

منابع

مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به ابونواس اهوازی در ویکی‌گفتاورد موجود است.

• شمیسا، سیروس. شاهدبازی در ادبیات فارسی. تهران: فردوس، ۱۳۸۱، صص ۳۲–۳۰
• ابونواس، طهور
• او؛ عاشقانه‌های ابونواس اهوازی، سید علی صالحی
• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «Abu Nuwas»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد. (بازیابی در ۲۳ مارس ۲۰۰۸).
• عاشقانه‌های ابونواس اهوازی، بازسرایی سیدعلی صالحی، نشر سالی، تهران ۱۳۸۳
• ممتحن، حسینعلی (۱۳۸۵). نهضت شعوبیه. انتشارات علمی و فرهنگی. شابک ۹۶۴-۴۴۵-۵۶۶-۵.