جاحظ
ابوعثمان عمرو بن بحر (۱۶۰-۲۵۵ق) مشهور به جاحِظ؛ ادیب معتزلی، خوش‌سخن، خوش‌نویس، معاشر با مترجمین فارسی و سریانی و نویسنده بسیاری از تألیف‌های سده ۳ق، از اهالی بصره است.[1] آوازه وی بیشتر به دلیل مهارت او در فنون ادبی است؛ به گونه ای که او را «پادشاه نثر ادبی» نامیده اند.[2]
| جاحظ | |
|---|---|
| زادهٔ | ۷۷۶ بصره، خلافت عباسیان |
| درگذشت | ۸۶۸–۹ بصره، خلافت عباسیان |
| دوره | Medieval era |
| حیطه | Muslim scholar |
علایق اصلی | ادبیات عربی |
تأثیرگذار بر
| |
جاحظ بیش از یک قرن زندگی کرده و نوشته‌هایی به روش علمی دربارهٔ گیاهان، جانوران، گیتاشناسی، پزشکی، کیمیا و روان‌شناسی دارد و دیدگاه‌ها و اندیشه‌هایش بیشتر مبتنی بر تجربه بوده و از روش تجربی بهره جسته‌است. علاوه بر این‌ها جاحظ در نقد و سخندانی عربی نیز حائز اهمیت است.[3]
برخی پژوهندگان گفته‌اند که جاحظ در رشته‌های گوناگون علمی سیصد و پنجاه کتاب نوشته که بیشتر آنها در گذر زمان از میان رفته و تنها رسالاتی از وی بجا مانده و سه کتاب خسیسان (البخلاء) و جانوران (الحیوان) و سخنوری و نمایاندن (البیان و التبیین) او نیز در دسترس است.[4]
جاحظ در توصیف فن سخنوری می‍گوید: «ایرانیان سخندان‌ترین مردم (اخطب الناس) هستند و از میان ایرانیان، پارسیان (اهل فارس) خطیبترین مردم ایران‌اند و شیرین‌زبان‌تر و خوش‌اداتر و بامحبت‌تر و در دوستی‌پایدارتر مردم مروند و در لغت پارسی دری از همه فصیح‌تر ایشانند. چنانچه مردم قصبهٔ اهواز در لغت پهلوی فصیح‌ترین ایرانیان‌اند.[5] جاحظ با وجودی که ضد شعوبیه بوده از بلاغت ایرانی و الفاظ زیبا و پرمایگی معنای در زبان فارسی سخن گفته و توصیه کرده‌است که اگر کسی بخواهد، در فن سخنوری به درجهٔ عالی برسد باید کتاب «کاروند» پارسیان را بخواند.»[3]
آثار
موضوعات نوشته‌های جاحظ بسیار گوناگون است؛ از جمله ادبیات، ادبیات عامه، کلام، سیاست و بعضی شاخه‌های علوم طبیعی؛ ولی آنچه کتاب‌های او را ممتاز می‌سازد، شیوهٔ ادبی بارز او در نگارش، آگاهی او از زندگی اجتماعی مردم و شناخت سرشت و اخلاقشان است.
- اخلاق‌الشطار
- اخلاق‌الملوک
- البیان و التبیین
- تحصین‌الاموال
- جوابات کتاب المعرفة
- حانوت عطار
- الرد علی اصحاب‌الالهام
- الرد علی المشبة
- ردالنصاری
- رسالة فی‌الحسد
- سحر البیان
- سلوة الحریف بمناظرة الربیع و الخریف
- عناصر الادب
- فضیلة المعتزلة
- کتاب آی القرآن
- کتاب الابل
- کتاب الاخبار
- کتاب الاخوان
- کتاب الاستبداد و المشاورة فی الحروب
- کتاب الاستطاعة
- کتاب الاصنام
- کتاب الاعتزال
- کتاب الامامة
- کتاب الامثال
- کتاب الامصار
- کتاب الانس و السکن
- کتاب البخلاء
- کتاب البغل
- کتاب البلدان
- کتاب التربیع
- کتاب التسویة بین العرب و العجم
- کتاب التعبیر
- کتاب التفکر و الاعتبار
- کتاب الجواری
- کتاب الحجر و الفتوة
- کتاب الحزم و الجزم
- کتاب الحیوان
- کتاب الخطاب فی التوحید
- کتاب الدلال
- کتاب السلطان
- کتاب السلوک
- کتاب السودان
- کتاب الشارب و المشروب
- کتاب الصرحاء و الهجناء
- کتاب صناعة الکلام
- کتاب الصولجان
- کتاب الطبایع
- کتاب الطفیلیین
- کتاب العثمانیة
- کتاب العُرْس و العرائس
- کتاب الفتیان
- کتاب الفخر بین عبد شمس و بنی مخزوم
- کتاب فخر القحطانیة و العدنانیة
- کتاب القرآن
- کتاب اللصوص
- کتاب المحاسن و الاضداد
- کتاب المزاح و الجد
- کتاب المعرفة
- کتاب المعلمین
- کتاب المغنیین
- کتاب مناقب ضدالخلافة و فضائل‌الاتراک
- کتاب الناشی و المتلاشی
- کتاب النبی و المتنبی
- کتاب النجم و جوابه
- کتاب النرد و الشطرنج
- کتاب النساء
- کتاب الوعد
- کتاب الوکلاء و المتوکلین
- کتاب الهدایا
- مسائل کتاب المعرفه
- معانی القرآن
- مقالة فی اصول‌الدین
- نظم القرآن
- نقض الطب
- نوادر الجن:[6]
- الحَیَوان
- البُخَلاء
موسیقی
تصنیفات جاحظ بسیار و در آنها، مطالب سودمند و ضروری دربارهٔ مسائل دوران ساسانی، از جمله شعر و سرود و خوانندگی است:[1]
- طبقات المغنیین: شرح مطالبی دربارهٔ جایگاه‌های مغنیان دوران ساسانی
- التاج: دربارهٔ طبقه‌های سه‌گانه ندیمان و رامشیان، و رتبه‌هایی که داشته‌اند؛ جشن مهرگان و مطلب‌هایی دربارهٔ استادی و چیرگی برخی هنرمندان
- رساله القیان: رساله کنیزکان رامشگر
- المحاسن و الاضداد
منابع
- ستایشگر، مهدی (۱۳۷۶)، نام نامهٔ موسیقی ایران زمین جلد سوّم، تهران: اطلاعات، شابک ۹۶۴-۴۲۳-۳۷۷-۸
- زندگی و آثار جاحظ. صص. ۴۵.
- علوی مقدم، سید محمد: جاحظ و بلاغت. در: مجله «کیهان اندیشه» فروردین و اردیبهشت ۱۳۶۷ - شماره ۱۷. (از صفحه ۱۱۲ تا ۱۱۹).
- همان.
- بهار، محمدتقی (۱۳۹۰). سبک‌شناسی. یک. تهران: زوار. ص. ۱۸۰–۱۸۱. شابک ۹۶۴۴۰۱۱۳۲۵.
- دانشنامه جهان اسلام، جاحظ
پیوند به بیرون
.jpg.webp)
.svg.png.webp){kind=small}
 |
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به جاحظ در ویکی‌گفتاورد موجود است. |