محمدتقی مصباح یزدی

تقی مصباح[8] با نام اصلی تقی گیوه‌چی،[9] مشهور به محمدتقی مصباح یزدی (۱۱ بهمن ۱۳۱۳ – ۱۲ دی ۱۳۹۹)[10] مجتهد و فیلسوف شیعه بود. او همچنین بنیان‌گذار و رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهش امام خمینی، نماینده منتخب مردم استان خراسان رضوی در مجلس خبرگان رهبری، عضو سابق شورای عالی انقلاب فرهنگی، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، رئیس سابق شورای عالی مجمع جهانی اهل‌بیت و یکی از استادان حوزهٔ علمیهٔ قم بود. مصباح به عنوان استاد اخلاق و پدر معنوی جبهه پایداری شناخته می‌شد. با توجه به تفکرات و سخنرانی‌های مصباح یزدی، برخی او را روحانی تندرو[11] و همچنین از مروجان خشونت برای حذف مخالفین در جمهوری اسلامی می‌دانند.[12][13][14]

با محمد یزدی اشتباه نشود.
محمدتقی مصباح یزدی
مصباح یزدی
عضو مجلس خبرگان رهبری
مشغول به کار
۴ اسفند ۱۳۷۷ – ۳ خرداد ۱۳۹۵
حوزه انتخاباتیاستان تهران
اکثریت۸۷۹٬۸۸۳ (۲۳٫۷۴٪; ۱۳۸۵)[1]
مشغول به کار
۲ اسفند ۱۳۶۹ – ۳ اسفند ۱۳۷۷
حوزه انتخاباتیاستان خوزستان
اطلاعات شخصی
زاده
تقی گیوه‌چی[2]

۱۱ بهمن ۱۳۱۳
یزد، ایران
درگذشته۱۲ دی ۱۳۹۹ (۸۵ سال)
بیمارستان خاتم‌الانبیا، تهران، ایران
آرامگاهقم، حرم معصومه
حزب سیاسیجبهه پایداری انقلاب اسلامی (رهبر معنوی)[3]
دیگر عضویت‌های سیاسیجامعه مدرسین حوزه علمیه قم[4]
روابطحسین نوری همدانی (خویشاوند سببی)[2]
فرزندان۲ پسر و ۱ دختر[2]
پیشهفعالیت سیاسی
سال‌های فعالیت۱۳۴۲–۱۳۴۳[2]
۱۳۶۸–۱۳۹۹[2]
عضویتشورای عالی انقلاب فرهنگی
مجمع جهانی اهل بیت
امضا
وبگاهmesbahyazdi.ir
فعالیت علوم الهیات
دیناسلام
مذهبفقیه شیعه دوازده‌امامی شیعه
دورهفلسفه اسلامی معاصر
حوزه علاقه اصلیولایت فقیه، جهاد[5]
ایده‌های سرشناسمردم‌سالاری اسلامی[6]
سال‌های فعالیت۱۳۲۶–۱۳۳۹ (دانش آموزی)[7]
۱۳۴۵–۱۳۹۹ (تدریس)[7]
آلما ماترحوزه علمیه قم
مدرسه هندی، نجف (۱۳۲۹)
مدرسه شافعی، یزد (دههٔ ۱۳۲۰)
مدرسه خان، یزد (دههٔ ۱۳۲۰)
تدریس درحوزه علمیه قم
مدرسه حقانی
مدرسه فیضیه
مؤسسهمؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (۱۳۷۰–۱۳۹۹)
مؤسسه در راه حق (۱۳۵۵–۱۳۹۹)[7]
مناظره تلویزیونی از راست: عبدالکریم سروش و مصباح یزدی در برابر احسان طبری و فرخ نگهدار در سال ۱۳۶۰

وی از منظر دینی به دلیل نوشتارهایش در زمینه تفسیر موضوعی قرآن، و فلسفه اسلامی - به ویژه یکی از کتاب‌های درسی حوزه تحت عنوان «آموزش فلسفه» که به زبان‌های عربی، انگلیسی و غیره نیز ترجمه شده‌است.[15][16][17][18] استاد فلسفه و تفسیر خوانده می‌شد. مصباح که از دوره دوم مجلس خبرگان رهبری نماینده استان تهران در آن بود، در انتخابات دور پنجم در سال ۱۳۹۴ موفق به کسب رای کافی نشد و از انتخاب مجدد برای ورود به این مجلس بازماند.[19][20][21] او در انتخابات میان‌دوره‌ای خبرگان در اسفند ۱۳۹۸ از حوزه استان خراسان رضوی نامزد شد و توانست به عنوان نماینده منتخب مردم خراسان رضوی به مجلس خبرگان راه یابد، با این حال پیش از تحلیف برای نمایندگی خبرگان پنجم، درگذشت.

اوایل زندگی و تحصیلات

او ۱۱ بهمن ۱۳۱۳ در یزد به دنیا آمد. مجتبی مصباح یزدی، فرزند دومش گفته بود که «مادر حاج آقا در زمان حاملگی خواب دیده بوده که قرآن متولد شده»[22] و مفسر خواب به آنان می‌گوید که «فرزندی که متولد می‌شود پسر است و بشارت باد که او عالم و حامی قرآن خواهد بود».[23]

تحصیلات ابتدایی خود را در هفت سالگی آغاز کرد. سپس وارد حوزهٔ علمیهٔ یزد شد و دورهٔ مقدمات و سطح را همان‌جا به اتمام رساند، سپس در سال ۱۳۷۱ ه‍.ق عازم نجف شد، و پس از یک سال برای ادامهٔ تحصیل به قم هجرت کرد و حدود ۸ سال به‌طور مداوم در درس فقه حسین طباطبایی بروجردی شرکت کرد. وی در سن ۲۵ سالگی به درجهٔ اجتهاد رسید؛[24] اما با این حال تا ۸ سال در دروس فقه و اصول روح‌الله خمینی و تا ۱۵ سال در درس فقه محمد تقی بهجت و تا ۲ سال در درس محمد علی اراکی شرکت می‌کرد. وی از شاگردان درس تفسیر و فلسفهٔ محمدحسین طباطبایی نیز به‌شمار می‌رود و با پایه‌گذاری مدرسه حقانی توسط علی قدوسی و محمد حسینی بهشتی استاد و عضو هیئت مدیره این مدرسه می‌شود.[25] اما بعدها به دلیل اختلافات شدیدش با علی شریعتی از این سمت کناره گرفته و به مؤسسه «در راه حق» می‌پیوندد[26]

فعالیت‌های فرهنگی

پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ او در تأسیس دفتر همکاری حوزه و دانشگاه و در جهت تحول و بازسازی نظام حوزه نقش فعالی ایفا کرد. او بنیاد علمی پژوهشی باقرالعلوم و سپس مؤسسهٔ آموزشی پژوهشی امام خمینی را در قم پایه‌گذاری کرد. وی هم‌اکنون رئیس مؤسسهٔ علمی پژوهشی امام خمینی و همچنین رئیس شورای عالی مجمع جهانی اهل‌بیت و عضو جامعهٔ مدرسین حوزهٔ علمیهٔ قم می‌باشد.

فعالیت‌های سیاسی

در سال ۴۸ جلسه‌ای در حضور علی خامنه‌ای، هاشمی رفسنجانی و مصباح یزدی در منزل قدوسی برگزار می‌شود و از مصباح یزدی خواسته‌می‌شود که به انقلابیون بپیوندد، اما او مخالف می‌کند. هاشمی رفسنجانی در این مورد می‌گوید که مصباح یزدی ضمن حرام دانستن مبارزه، اعلام داشته که می‌خواهد به کار علمی و فرهنگی بپردازد. شخص مصباح یزدی می‌گوید که به علت عدم شناخت از مخالفان، در این جلسه اعلام کرده است که با آنها همکاری نمی‌کند.[27][28]

او در دوران انقلاب هرگز توسط ساواک دستگیر یا زندانی نشد. علی خامنه‌ای در خاطراتش گفت که او «تا آخرش هم لحمدلِلَّٰه گیر نیفتاد، از بس که ایشان آرام و با ملاحظه کار می‌کرد.».[29]

مصباح یزدی در در دوران خمینی چندان فعالیت رشد نیافت و رابطه او با خامنه‌ای نیز تا زمان رهبر شدن وی تیره و تار بود. محسن کدیور در تحقیقی که دربارهٔ رهبر شدن خامنه‌ای نوشته، نقل کرده‌است که مصباح یزدی خرداد سال ۶۸ در جلسه‌ای در قم گفته بود خامنه‌ای «حتی یک صفحهٔ رسائل را بدون اعراب نمی‌تواند از رو بخواند». اما پس از به قدرت رسیدن خامنه‌ای، مصباح یزدی شروع به ستایش وی کرد و نقش سیاسی او نیز در جمهوری اسلامی پر رنگ شد.[30][22] مصباح یزدی در واکنش به رویدادهای پس از انتخابات سال ۱۳۸۸ گفت: «سلسله جنبان این قضایا هر که بود درصدد حذف ولایت فقیه از نظام سیاسی کشور بود.» وی «ولایت فقیه را روح انقلاب و مشخصه این حکومت» دانسته و گفت: «دشمنان می‌خواستند یا این رکن اساسی را حذف یا تضعیف و کمرنگ کنند که در این جریان برخی آگاهانه و برخی فریب خورده اقدام به این امر نمودند».[31] او همچنین در ۲۱ مرداد ۱۳۸۸ در جمع گروهی از هنرمندان بسیجی در مؤسسه آموزشی امام خمینی در قم این‌گونه استدلال کرد که وقتی رئیس‌جمهوری از جانب رهبری نصب و تأیید می‌شود به عامل او تبدیل شده و از این پرتو نور بر او نیز تابیده می‌شود و لذا «وقتی ریاست جمهوری حکم ولی فقیه را دریافت کرد اطاعت از او نیز مثل اطاعت از خداست.»[32][33][34][35][36][37][38] وی همچنین از رهبران جبهه پایداری انقلاب اسلامی است که طی سال‌های اخیر به عنوان یک گروه سیاسی ظهور و بروز کرده‌است. مؤسسه مطالعاتی امریکن اینترپرایز نیز در تحلیلی اظهار داشت که محمد تقی مصباح یزدی و عزیز خوشوقت از نزدیکان سید علی خامنه‌ای هستند.

انتخابات مجلس شورای اسلامی دهم

در زمان دولت یازدهم ایران، مصباح از مخالفان این دولت محسوب می‌شد و از برنامه انفرادی خود و اعضای جبهه پایداری برای در دست‌گرفتن اکثریت اعضای دوره دهم مجلس شورای اسلامی صحبت کرده‌است. وی در جلسات خود با نمایندگان دوره نهم مجلس شورای اسلامی که عضو جبهه پایداری هستند، از سعید جلیلی و باقری لنکرانی، به عنوان بهترین گزینه‌ها برای در دست گرفتن ریاست دوره نهم مجلس شورای اسلامی سخن گفته‌است.

انتخابات خبرگان ۱۳۹۴

مصباح که از دور دوم مجلس خبرگان رهبری نمایندگی استان تهران در آن را برعهده داشته‌است از کسب آرای کافی برای انتخاب مجدد در انتخابات ۷ اسفند ۱۳۹۴ بازماند. وی نوزدهم شد و نتوانست در بین شانزده نماینده منتخب جای بگیرد. بسیاری از شاگردان و نزدیکان او نیز در انتخاب شدن ناکام ماندند.[39] در ۲۰ اسفند ۱۳۹۴، سید علی خامنه ای، رهبر ایران که پیش از انتخابات نیز دربارهٔ برنامه‌ریزی برای حذف برخی چهره‌ها از مجلس خبرگان هشدار داده بود، در حمایتی آشکار از رأی نیاوردن محمد یزدی و محمدتقی مصباح ابراز نارضایتی کرده و نبودن آن‌ها در مجلس خبرگان پنجم را مایهٔ خسارت دانست.[40]

انتخابات میاندوره‌ای خبرگان ۱۳۹۸

تقی مصباح در انتخابات میاندوره‌ای خبرگان در اسفند ۱۳۹۸ از حوزه استان خراسان رضوی نامزد شد و توانست به عنوان نماینده منتخب این استان به مجلس خبرگان راه یابد اما قبل از مراسم تحلیف و پیوستن رسمی به این مجلس درگذشت.

دیدگاه‌ها و کنش‌های سیاسی

مصباح یزدی از حامیان اسلام بنیادگرایانه و طیف اصولگرا بود. او علی‌رغم باور به ریشه‌داشتن اصلاح‌طلبی در «نظام ارزشی اسلام»،[41] از مخالفان جدی جریان اصلاح‌طلبی رایج در ایران بود، چنان‌که در حسینیه شهدای قم اصلاح‌طلبان را «احیاکنندگان سنت کفار ۲۵۰۰ سال پیش ایران» نامید.[41] وی همچنین اصلاح‌طلبی با معیارهای مطرح شده از سوی رهبر جمهوری اسلامی را، مطلوب دانسته و بیان کرد که «این اصلاح‌طلبی را می‌خواهیم».[41]

به نوشته رادیو فردا مصباح یزدی یکی از فقیهان متنفذ، لجوج، متعصب، قدرتمند و پابوس خامنه‌ای بود.[22] او به دلیل سخنرانی‌هایش در دفاع از قتل و خشونت اسلامی و تقدیس آن، به «تئوریسین خشونت» معروف شد.[42][43] وی یکی از صادر کنندگان فتوای قتل نویسندگان و روشن‌فکران… در جریان قتل‌های زنجیره‌ای ایران بود.[22] همچنین در جریان قتل‌های محفلی کرمان یکی از متهمان گفته بود که زیر تأثیر سخنان مصباح یزدی، خودش وارد عمل شده و بر اساس ظن خودش به کشتن شماری از شهروندان و مرتدان پرداخته‌است.

برخی از شخصیت‌ها و منابع، از او به عنوان شخصیتی افراطی، دشمن دموکراسی،[44] «پدر معنوی» بسیاری از جریان‌های تندروی داخل حاکمیت ایران،[45] (از جمله، جبهه پایداری انقلاب اسلامی[46]) و اثرگذار بر گروه‌های سیاسی تندروی[47] پشتیبان سید علی خامنه‌ای[48] یاد کرده‌اند.

وی موضع‌گیری‌های تندی دربارهٔ علوم انسانی داشته و خواهان اسلامی شدن آن‌ها بود. در میانه دهه ۷۰ خورشیدی، تنها حوزوی مورد اعتماد خامنه‌ای بود که مأموریت «تقویت» مبانی اعتقادی و سیاسی دانشجویان (و طلبههای) بسیجی و نیز برخی از بازیگران جوان را بر عهده گرفت و در یک دورهٔ ۲۰ ساله توانست ۶۰ هزار نیرو را آموزش دهد که برخی از آن‌ها جزو مسئولان نظام جمهوری اسلامی ایران هستند.[49]

قرارگاه عمار یک قرارگاه بود که برای سرکوب اعتراضات سراسری سال ۱۳۸۸ تأسیس شد و محمدتقی مصباح یزدی در راه‌اندازی آن، نقش داشت.[50]

وی مخالفت با ولایت فقیه و خامنه‌ای را شرک می‌پنداشت.[51]

ارهاب و خشونت

سال ۵۴ مصباح یزدی در مدرسه حقانی با وارد کردن انتقادات تندی به علی شریعتی اعلام می‌کند که باید با او برخوردی متناسب با منکر ضروریات دین شود. در همان زمان، سید محمد بهشتی با واکنش تندی به این درخواست مصباح می‌گوید «اگر قرار باشد فکر هر کسی را نپسندیم فرمان قتل آن را دهیم ربطی به اسلام ندارد.»[52] همچنین بهشتی اعلام می‌کند که «من مکرر به جناب آقای مصباح هم گفته‌ام. گفته‌ام دوست عزیز، چرا این بحث‌هایی که احتیاج به رسیدگی بیشتر دارد، باید این‌طور مطرح شود؟ … بحث من در اینجا بحث جناب آقای مصباح نیست. بحث من در اینجا با شما طلاب است. به ایشان هم در این ۱۰، ۱۵روز قبل عرض کردم. گفتم آقا! بحث، بحث روش تربیتی مدرسه است… شما طلاب مدرسه نمی‌توانید با این اسلوب بار بیایید وگرنه لااقل بنده نمی‌توانم در چنین مدرسه‌ای ذره‌ای در کارها سهیم باشم. مدرسه‌ای که بخواهد یک مشت انسان لجوج، پرخاشگر بیجا و متعصب تربیت کند، نتوانند با هم دو کلمه حرف بزنند، چه ارزشی دارد؟ در این صورت چه خدمتی به اسلام و به حق کرده‌اند؟ به چه انگیزه‌ای؟ … اگر قرار است در روحانیت کسی به‌عنوان صاحب نظر در مسائل مربوط به نسل جوانِ درس‌خوانده در ارتباط با مذهب نام برده شود، لااقل من که یکی از آنها هستم. عمرم را در این راه گذراندم. من به‌عنوان کارشناس صاحب‌نظر این فن می‌گویم این «اتمام حجت» های شما خطرناک است. «اتمام حجت» چیست؟! می‌گویم این، تمام رشته‌های این ۳۰، ۴۰ سال را پنبه می‌کند.»[53]

مصباح یزدی، در سخنرانی پیش از خطبه‌های نماز جمعه تهران در خرداد سال ۷۸ می‌گوید: «مردم اگر با دلایل قطعی برای شان ثابت شود که توطئه علیه نظام در کار است و می‌خواهند نظام را براندازند، دیگران به هر دلیلی توجه ندارند یا صلاح خودشان نمی‌دانند، اگر مردم قطع پیدا کردند، خودشان باید اقدام کنند. این هم از مواردی است که تمسک به خشونت جایز است.»[54][55] همچنین او در سخنرانی پیش از خطبه‌های نماز جمعه تهران در تاریخ ۱۵/۵/۷۸ می‌گوید: «ما در قرآن دستور ارهاب داریم و افرادی که با ادبیات عرب آشنا هستند بروند معادل ارهاب را پیدا کنند. حالا اگر من الان بگویم معنایش چیست فردا روزنامه‌ها تیتر می‌کنند که فلانی طرفدار تروریسم است.»[56][14] این سخنان باعث شد که برخی مصباح یزدی را از مروجان و نظریه‌پردازان خشونت برای حذف مخالفان در ایران بنامند. همچنین برخی تفسیر مصباح‌یزدی از «ترهبون» که معادل «ترور» مخالفان گرفته شده‌است را اشتباه می‌دانستند.[14][57] اکبر گنجی، در کتاب‌هایی که در مورد شیوهٔ قتل‌های زنجیره‌ای انتشار داد، محمدتقی مصباح یزدی را صادرکنندهٔ فتوای قتل‌ها یا همان، «مراد عالیجنابان خاکستری» خواند.[58]

مصباح یزدی دهه هشتاد در سخنان خود در یکی از مساجد کرمان می‌گوید که «اگر کسی خلاف شرعی مرتکب شود مؤمنان وظیفه دارند به او تذکر دهند، در مرحله بعد وظیفه دارند که به پلیس معرفی اش کنند، و اگر بعد از چند بار به این نتیجه رسیدند که پلیس و دستگاه قضایی نیز این افراد را مجازات نمی‌کنند، خودشان می‌توانند دست به کار شده و خاطیان را به سزای اعمال خود برسانند.» تحت تأثیر این گفته‌ها، در خلال قتل‌های محفلی کرمان، چند نفر از بسیجیان کرمانی، پنج نفر از شهروندان کرمانی را که به ظن شان گناه‌کار بودند را به شکل فجیعی به قتل رساندند. مصباح یزدی با فرستادن نامه‌ای به دادگاه صدور فتوا را تکذیب نمود. اما گفت تمام سخنانش در کرمان «استنساخ از منابع معتبر فقهی بوده‌است.»[59]

حمایت و تعریف از علی خامنه‌ای
در کنار خامنه‌ای در سال ۱۳۷۸

او بارها چندین بار از علی خامنه ای رهبر جمهوری اسلامی تعریف و تمجید کرده‌است. او در آذر ۱۳۹۳ گفت: رهبر جمهوری اسلامی (سیدعلی خامنه‌ای) فراتر از لیاقت مردم ایران است.[60] روزنامه جمهوری اسلامی در سرمقاله‌ای با تیتر «دفاع بد چرا؟» اظهارات محمدتقی مصباح یزدی را «دفاع بد از رهبری» با «بی مهری به مردم» توصیف کرد و نوشت: سخنان مصباح یزدی «یکی از مصادیق بارز فعالیت برای تضعیف ولایت است.».[61] در بهمن سال ۷۲ مصباح یزدی در گفت‌وگویی ده‌ها صفت در ستایش خامنه‌ای به کار برد و آخر هم گفت: «حقش را نمی‌توانم ادا کنم.»[22] او حتی معتقد بود که مخالفت با ولی امر مسلمین یعنی علی خامنه‌ای «به نوعی شرک است» و این مخالفت را مخالفت با خدا و اهل بیت می‌دانست.[62] او در دیداری با علی خامنه ای سعی کرده بود که پای او را ببوسد که به «پابوس خامنه‌ای» مشهور شد. مرداد ۱۳۹۹، وقتی یکی از مسئولان دفتر خامنه‌ای به دیدار او رفت، مصباح گفت «خیلی دوست داشتم پای» خامنه‌ای را ببوسم ولی موفق نشدم و خواست که به نیابت از او پای خامنه‌ای بوسیده شود.[22]

به‌روایت هاشمی رفسنجانی، رابطه مصباح یزدی و خامنه‌ای پیش از انقلاب ۵۷ چندان خوب نبود و از سال ۴۸ تا ۵۷ به دلیل اختلاف‌نظر آن‌ها دربارهٔ فعالیت‌های سیاسی، با هم قهر کردند و خامنه‌ای «یک کلمه» هم با مصباح یزدی حرف نزد و روابط آنان تا رهبر شدن علی خامنه ای تیره بود. محسن کدیور در تحقیقی که دربارهٔ رهبر شدن خامنه‌ای نوشته، نقل کرد که مصباح یزدی خرداد سال ۶۸ در جلسه‌ای در قم گفته بود خامنه‌ای «حتی یک صفحهٔ رسائل را بدون اعراب نمی‌تواند از رو بخواند».[22]

حمایت از محمود احمدی‌نژاد

مصباح یزدی از حامیان اصلی محمود احمدی‌نژاد در انتخابات سال ۸۴ بود و از او در مقابل دیگر جریان‌های سیاسی دفاع می‌کرد.[63] پس از پیروزی احمدی‌نژاد او دربارهٔ وی گفت: «آیندگان به این نتیجه خواهند رسید که انتخاب، مشحون به کرامات و معجزات بود و ازاین‌رو توفیق شکر این نعمت را از خداوند خواستاریم. عنایات حضرت ولی‌عصر (عج) یار ملت ایران بود که به چنین موفقیتی دست یافت.»[64] وی همچنین در سخنانی گفت که در خواب «یکی از علمای اهواز ندا آمده که برخیز و برای احمدی‌نژاد دعا کن، زیرا امام زمان نیز در حال دعا برای رای آوردن احمدی‌نژاد است.».[63] او گفته بود که «احمدی‌نژاد ذخیره خداوند برای امروز ماست» و «وجود مقدس ولی‌عصر برای احمدی‌نژاد دعا می‌کنند».[23] مصباح یزدی در ۲۱ مرداد ۱۳۸۸ در جمع گروهی از هنرمندان بسیجی در مؤسسه آموزشی امام خمینی در قم این‌گونه استدلال کرد که وقتی رئیس‌جمهوری از جانب رهبری نصب و تأیید می‌شود به عامل او تبدیل شده و از این پرتو نور بر او نیز تابیده می‌شود و لذا «وقتی ریاست جمهوری حکم ولی فقیه را دریافت کرد اطاعت از او نیز مثل اطاعت از خداست.»[65][66][67][68][69][70][71]

پس از آنکه احمدی‌نژاد اسفندیار رحیم مشایی را علی‌رغم مخالفت علی خامنه ای انتخاب کرد، روابط مصباح با او به تیرگی رفت. نزدیکان مصباح یزدی مشایی را «غیرخودی»، «بودار» و عامل یا مأمور انحراف احمدی‌نژاد می‌دانستند که اهل «هیپنوتیزم، مرتاضین و طلسم» است، به‌روایت شاگردان مصباح یزدی، او یک بار برای حل مشکل به منزل احمدی‌نژاد رفت و «سه ساعت» با احمدی‌نژاد حرف زد ولی فایده نداشت. او حمایت از احمدی‌نژاد را حرام خواند و حتی حلقه اطراف او را «فراماسون» توصیف کرد.[22] مصباح یزدی در هفته‌نامه شما وابسته به حزب موتلفه اسلامی گفت که بیش از ۹۰ درصد احتمال می‌دهد که احمدی‌نژاد را شخصی (مشایی) سحر کرده باشد.[72][73] وی بعداً نیز اعلام کرد که «اقدامات احمدی‌نژاد را تأیید نمی‌کنم و در او یک حالت انحرافی می‌بینم.»[74]

شهادت به نفع باقری لنکرانی

در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری ایران در سال ۱۳۹۲ به دنبال نام‌نویسی کامران باقری لنکرانی برای نامزدی یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری، مصباح یزدی در اظهار نظری گفت: «بینی و بین الله شهادت می‌دهم که روی زمین و زیر این آسمان کسی اصلحتر از آقای لنکرانی نمی‌شناسم حتی یک مورد خلاف شرع و خلاف قانون از او مشاهده نشده و امیدوارم که این شهادت برگ زرینی در کارنامه ۸۰ ساله من باشد.»

وی با اشاره به شناخت دیرینه خود از باقری لنکرانی گفت: «من از شش تا هفت سال پیش فکرش را کردم و به این نکته رسیده بودم و به کسی اعلام نکرده بودم و مطمئنم همه حوادث عالم در اراده من سر سوزنی اثر نداشته‌است.»[75][76]

در کنار سعید جلیلی

اما به دنبال انصراف باقری لنکرانی از نامزدی درست قبل از اعلام احراز صلاحیت کاندیدا ریاست جمهوری توسط شورای نگهبان، مصباح یزدی در مورد سعید جلیلی اظهار داشت که علی خامنه‌ای «به‌دلیل نبوغ ذاتی و بیش از سی سال حضور در مدیریت کلان نظام اسلامی، بسیاری از مسائل نظام را بهتر از دیگران درک» می‌کند و خامنه‌ای «بر چند مسئله از جمله استکبار ستیزی و حفظ عزت اسلامی تأکید» کرده‌است. او در ادامه گفت که «سعید جلیلی در اصول و مبانی ضعف ندارد و در مواردی مانند پایبندی به دین، عشق به ولایت، جدیت در اجرای احکام و اهتمام به ارزشهای اسلامی، بیش از حد نصاب را دارد.»[77]

نعمت دانستن جمهوری اسلامی

در ۹ دی ۱۳۹۸ او جمهوری اسلامی را «بزرگترین نعمت خدا» توصیف کرد و گفت «این گرانی‌ها و بیکاری‌ها یک امتحان الهی بوده» است.[78]

دیدگاه‌های مذهبی

دموکراسی و ولایت فقیه

مصباح از منتقدان جمهوریت بود و به رأی گذاشتن نظام توسط روح‌الله خمینی را به معنای اعتقاد او به جمهوریت و حاکمیت رأی مردم نمی‌دانست. او در سخنانی گفت: «مردم، ناصر (کمک‌کننده) ولی فقیه هستند، نه ناصب (منصوب‌کننده) و مشرع (مشروعیت دهنده) او». از دیدگاه وی فقها در دوران غیبت نایب عام حجت بن الحسن (مهدی موعود به اعتقاد اهل تشیع دوازده‌امامی) حاکم هستند و نتیجتاً انتخاب حاکم توسط مردم فاقد اعتبار است.[79][80][81] این اظهارات وی مورد مخالفت بسیاری حتی بخشی از جناح راست و اصولگرا قرار گرفت، چنان‌که روزنامه جمهوری اسلامی در جریان انتخابات شوراها در سال ۱۳۸۵ با موضع‌گیری در برابر مصباح یزدی، مواضع وی در باب ولایت فقیه را متفاوت با نظرات رهبری دانست و در مقاله‌ای با عنوان «مخالفت رهبری با عملکرد مصباح یزدی» نوشت: «احدی از آحاد ملت حق ندارد از رهبری جلو بیفتد، آیا رهبری از عملکرد و موضع‌گیری‌های شما راضی است؟ ما قرائتی داریم که نه، شما اگر دلیلی بر رضایت ایشان از عملکرد خودتان دارید، ذکر فرمایید، البته اینکه ایشان به مؤسسه شما کمک مالی بکنند یا شما در دفتر ایشان سخنرانی کنید دلیل نمی‌شود».[82] مصباح یزدی بارها تأکید کرده که ملاک دانستن رأی مردم خلاف احکام اسلامی است. او گفت: «متأسفانه برخی باورشان این نیست که حکم اسلامی مقدم بر رأی مردم است.»[83]

بنا به اعتقاد وی ضدیّت با ولایت فقیه به معنی شرک به خداست.[84]

انکار حقوق شهروندی برابر

وی معتقد بود نباید به بهانه حقوق شهروندی منکر فرق میان پیروان ادیان مختلف شد. به گفته وی «نباید با بهانه حقوق شهروندی بگوییم بهایی، یهودی و مسلمان هیچ فرقی با هم ندارند چون احکام ذمه در اسلام برای چنین مواردی بیان شده‌است. غرب از آزادی بتی ساخته که باید آن را شکست و قدم در راه صحیح گذاشت.» وی نه تنها برای غیر مسلمانان حقوق شهروندی برابر قائل نبود، که اهل سنت را نیز معتقدان به «دین ناحق» می‌دانست. وی با بیان این که مسلمانان به‌طور یکسان از نعمت دین بهره‌مند نیستند خواستار ترویج کتاب‌های شیعه در بین اهل تسنن شد تا «کسانی که تعصب کمتری دارند، زودتر به دین حق دست پیدا کنند.» مصباح یزدی همچنین از تدوین منشور حقوق شهروندی توسط حسن روحانی انتقاد کرد، زیرا به زعم او در این منشور «بهائی و مسلمان، انقلابی و ضدانقلاب برابرند.»[83]

منظور از «اهل ذمه» غیرمسلمانان اهل کتاب (یهودیان، مسیحیان و زرتشتیان) هستند که از میان سه گزینه «پذیرش اسلام، جنگ یا التزام به شرایط ذمه» راه سوم را انتخاب کرده‌اند و به دولت اسلامی جزیه می‌پردازند.[85]

ارتداد و مجازات قتل

مصباح در سخنرانی‌های خود بارها صراحتاً از اجرای حکم اعدام برای افرادی که مرتد شده‌اند دفاع کرده‌ بود، چنان‌که یکبار خواستار حکم اعدام برای هاشم آغاجری به اتهام اهانت به امامان شیعه و مراجع تقلید شیعه و همچنین اهانت به محمد شد.[86] همچنین احمد قابل در نامه‌ای به علی خامنه‌ای، ضمن اشاره به اصرار و شهادت مصباح یزدی، مبنی بر کفرآمیز بودن مطالب و مرتد بودن حبیب‌الله آشوری به جرم انتشار کتاب «توحید» که منجر به اعدام وی شد، از وی انتقاد کرد.[87]

وجود امدادهای غیبی در جنگ ۳۳ روزه حزب‌الله لبنان با اسرائیل

مصباح یزدی اظهار کرده‌ بود: در جنگ ۳۳ روزه اتفاقاتی افتاد که جز به صورت امداد غیبی قابل تفسیر نیست، من از شخص سید حسن نصرالله شنیدم که گفت اسرائیلی‌ها به نیروهای حزب‌الله حمله می‌کردند، ولی پس از عقب‌نشینی نیروهای حزب‌الله نیروهای اسرائیلی پیشروی نمی‌کردند، دلیل را که از سربازان اسرائیلی جویا شدند، آن‌ها گفتند که مردانی با لباس‌های سفید با شمشیر با ما می‌جنگند. وی اضافه کرد: سربازان اسرائیلی قضیه جنگیدن مردانی با لباس‌های سفید به همراه شمشیر را در مصاحبه با شبکه‌های اسرائیلی گفتند و در جنگ ۳۳ روزه داستان‌های عجیبی اتفاق افتاد که مصادیق امداد غیبی زنده شد.[88]

واکنش نسبت به سخنان حسن روحانی

مصباح یزدی در خرداد ۱۳۹۳ در سالروز مرگ خمینی در جمع اعضای کاروان پیادهٔ عازم حرم وی در واکنش به سخنان حسن روحانی که گفته بود برخی دچار توهم هستند و مدام غصه دین مردم را می‌خورند در حالی که نه دین را می‌شناسند و نه آخرت را، گفت که «جدایی دین از سیاست و بیان این مطلب که دین وظیفه روحانیت است، نه دولت، همان شعار جبهه ملی است که متأسفانه امروز از سوی برخی مسئولین عمامه به سر مطرح می‌شود.»[89]

در پی سخنان مصباح یزدی، علی مطهری و سید مهدی طباطبایی از وی انتقاد کردند. سید مهدی طباطبایی در واکنش به سخنان وی گفت که «مصباح بهتر است به درس و بحث و کار علمی» بپردازد.[90] علی مطهری نیز در پاسخ به وی گفت که چرا در زمان احمدی‌نژاد «فقط گاهی به اشاراتی اکتفا می‌کردید؟»[91]

مرگ

محمدتقی مصباح یزدی چند روز پس از بستری شدن در بیمارستان و درپی مشکلات حاد گوارشی، در عصر جمعه ۱۲ دی‌ماه ۱۳۹۹ درگذشت.[10][92] سیدعلی خامنه‌ای و محمد محمدی ری‌شهری در تهران، سید احمد علم‌الهدی در مشهد و حسین نوری همدانی در قم بر پیکر او نماز خواندند. وی در ۱۵ دی‌ماه ۱۳۹۹ در حرم معصومه در کنار محمدتقی بهجت به خاک سپرده شد.

کتاب‌شناسی

وی دارای تألیفات و آثار متعددی در زمینه‌های فلسفهٔ اسلامی، الهیات، اخلاق و عقاید می‌باشد؛ از جمله:

  • اخلاق در قرآن (۳ جلد)
  • آذرخشی دیگر از آسمان کربلا
  • اصلاحات، ریشه‌ها و تیشه‌ها
  • آفتاب ولایت
  • آموزش عقاید (۳ جلد)
  • آموزش فلسفه (۲ جلد)
  • انسان‌شناسی در قرآن
  • انقلاب اسلامی، جهشی در فرایند تحولات بین‌الملل
  • ایدئولوژی تطبیقی
  • بر درگاه دوست
  • به سوی او
  • به سوی خودسازی
  • پاسخ‌های استاد به جوانان پرسشگر
  • پاسداری از سنگرهای ایدئولوژیک (۶ جلد)
  • پرتویی از امامت و ولایت در قرآن کریم
  • پرسش‌ها و پاسخ‌ها (۵ جلد)
  • پند جاوید (۲ جلد)
  • پندهای امام صادق (ع) به رهجویان صادق
  • پیش‌نیازهای مدیریت اسلامی
  • تعدد قرائت‌ها

تفسیر معارف القران

  • تهاجم فرهنگی
  • توحید در نظام عقیدتی اسلام
  • جامعه و تاریخ در قرآن
  • جامعیت قرآن
  • جامی از زلال کوثر (شخصیت حضرت فاطمه زهرا)
  • جنگ و جهاد در قرآن (۲ جلد)
  • جهان‌شناسی در قرآن
  • جوانان و مشکلات فکری
  • چکیدهٔ چند بحث فلسفی
  • چکیده‌ای از اندیشه‌های بنیادین اسلامی
  • حقوق و سیاست در قرآن
  • خداشناسی در قرآن
  • خودشناسی برای خودسازی
  • در پرتو آذرخش
  • در پرتو ولایت
  • دروس فلسفه
  • دروس فلسفه اخلاق
  • دین و آزادی
  • راه‌شناسی در قرآن
  • راهنماشناسی در قرآن
  • راهیان کوی دوست
  • ره‌توشه (۲ جلد)
  • زن، نیمی از پیکر اجتماع
  • سلسه مباحث اسلام، سیاست و حکومت
  • شرح الهیات شفاء (۲ جلد)
  • شرح برهان شفاء (۴ جلد)
  • شرح جلد اول اسفار اربعه (۲ جلد)
  • شرح جلد هشتم اسفار اربعه (۲ جلد)
  • شرح نهایة الحکمه (۲ جلد)
  • شکوه نجوا
  • عبرت‌های خرداد
  • فلسفه اخلاق
  • قرآن در آینه نهج‌البلاغه
  • قرآن‌شناسی (۲ جلد)
  • قلمرو دین
  • کاوش‌ها و چالش‌ها (۲ جلد)
  • گفتمان روشنگر
  • مباحثی پیرامون حوزه
  • مباحثی پیرامون عرفان
  • معرفت‌شناسی انتقادی
  • نجوای عاشقانه
  • نظریه حقوقی اسلام (۲ جلد)
  • نظریه سیاسی اسلام (۲ جلد)
  • نقد و بررسی مکاتب اخلاقی
  • نقدی فشرده بر اصول مارکسیسم
  • نقش تقلید در زندگی انسان
  • نگاهی گذرا به نظریه ولایت فقیه
  • یاد او (ذکر و ذاکران در کلام امیر مؤمنان)
  • یاد تو

شاگردان

وی در طول سالیان تدریس خود تعداد بسیاری از شاگردان را تربیت کرده‌است که اکثر آنان هم‌اکنون از استادان حوزه و دانشگاه هستند از جمله:[93]

  1. غلامرضا فیاضی (عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و استاد مؤسسه امام خمینی)
  2. علیرضا اعرافی (عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و مدیر حوزه‌های علمیه سراسر کشور)
  3. محمود رجبی (عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و قائم مقام مؤسسه امام خمینی)
  4. محمود محمدی عراقی (داماد مصباح یزدی)
  5. مصطفی ملکیان (استاد دانشگاه)
  6. سید محمدرضا طباطبایی (مدیر جامعة الزهرا)
  7. کاظم صدیقی (امام جمعه موقت تهران، مدیر مدرسه علمیه امام خمینی ازگل)
  8. مرتضی آقاتهرانی (استاد درس خارج و اخلاق، مؤسس مؤسسه اسلامی نیویورک و رهبر جامعه شیعیان آمریکای شمالی، دبیرکل جبهه پایداری)
  9. سید یدالله یزدانپناه (عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی)
  10. یحیی صالح نیا (نماینده ولی فقیه و امام جمعه غرب تهران)
  11. محمد فنایی اشکوری (دانشیار مؤسسه آموزشی امام خمینی)
  12. سید محمود نبویان (عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی)
  13. پرویز داوودی (معاون اول دولت نهم)
  14. منوچهر محمدی (معاون وزیر امور خارجه)
  15. عباسعلی کدخدایی (سخنگوی شورای نگهبان)
  16. غلامحسین الهام (عضو شورای نگهبان، سخنگوی سابق دولت و وزیر سابق دادگستری)
  17. علی مبشری (رئیس دادگاه‌های انقلاب اسلامی تهران)
  18. سید ابوالحسن نواب (رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب)

جستارهای وابسته

پانویس
  1. "نتایج چهارمین دوره انتخابات خبرگان رهبری". وزارت کشور (ایران). Retrieved March 10, 2016.
  2. Nikpour, Abbas (March 2002) [Esfand 1380–Farvardin 1381], "Ayatollah Mesbah, From Margins to the Middle of the Text", Gozaresh (به Persian), no. 132–133, pp. 47–52, ISSN 1021-450X
  3. Bozorgmehr, Najmeh (February 23, 2012). "Hardline group emerges as Iran poll threat". Financial Times. Retrieved March 10, 2015.
  4. "Iran: Qom divided over presidential candidates". الشرق الاوسط. July 3, 2013. Retrieved March 10, 2015.
  5. Rahnema, Ali (2011). Superstition as Ideology in Iranian Politics: From Majlesi to Ahmadinejad. Cambridge University Press. pp. 94–95. ISBN 978-1-139-49562-2.
  6. Ashraf, Ahmad (April 5, 2012) [December 15, 2007]. "ISLAM IN IRAN xiii. ISLAMIC POLITICAL MOVEMENTS IN 20TH CENTURY IRAN". In Yarshater, Ehsan. دانشنامه ایرانیکا. 2. XIV. New York City: Bibliotheca Persica Press. pp. 157–172. Retrieved March 15, 2016.
  7. Muhammad Sahimi (29 Sep 2010). "Hojjatiyeh, Mesbahiyeh, and Ahmadinejad". Tehran Bureau.
  8. «آیت الله مصباح یزدی کاندیدای انتخابات خبرگان رهبری شد». خبرگزاری مهر. ۳۰ آذر ۱۳۹۴. دریافت‌شده در ۸ مارس ۲۰۱۶.
  9. «مرگ مصباح یزدی، شخصیت افراطی و حامی سرسخت خامنه‌ای». رادیو فارسی فرانسه.
  10. «آیت‌الله مصباح‌یزدی درگذشت». خبرگزاری ایلنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۰۱.
  11. «مصباح یزدی، روحانی تندرو، درگذشت». رادیو فردا.
  12. صحن، در (۲۰۱۵-۱۰-۰۱). «مصباح یزدی؛ از قتل‌های محفلی کرمان تا تأسیس جبهه پایداری». درصحن. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۹-۲۲.
  13. «۱۰ سالگی قتل‌های محفلی کرمان؛ حکم اعدام برای قاتلانی که آزادند». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۹-۲۲.
  14. «HAMSHAHRI (Internet Version of Tehran's Persian Daily)». images.hamshahrionline.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۲-۰۱.
  15. مرور هفته نامه‌های ایران:۲۹ اردیبهشت، وبگاه بی‌بی‌سی فارسی (جمعه ۱۹ مه ۲۰۰۶)
  16. مقاله «صعود استاد تمساح، از افراط‌گرایی به ایجاد رعب و وحشت در افراط‌گرایی» در وبگاه «تلگراف» (telegraph.co.uk)
  17. Iranian journalist accuses 'killers', Independent.co.uk, Friday, 1 December 2000
  18. ایران نیویورک تایمز
  19. «پرسابقه‌ترین اعضای مجلس خبرگان را بشناسید/8 چهره‌ای که چهار دوره است عضو هستند و بار دیگر نامزد شدند». صفحه نخست - خبرآنلاین. ۲۰۱۶-۰۲-۲۷. دریافت‌شده در ۲۰۱۶-۰۲-۲۷.
  20. «نتایج نهایی انتخابات «خبرگان» در تهران». ایسنا. ۲۰۱۶-۰۲-۲۷. دریافت‌شده در ۲۰۱۶-۰۲-۲۷.
  21. «آخرین نتایج تهران: جنتی شانزدهم، یزدی و مصباح حذف شدند». رادیو فردا. ۲۰۱۶-۰۲-۲۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۶-۰۲-۲۸.
  22. حقیقت‌نژاد، رضا (۱۲ دی ۱۳۹۹). «مصباح یزدی؛ شیخی که پابوس خامنه‌ای شد و نواب زمان لقب گرفت». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۱۳ دی ۱۳۹۹.
  23. «مصباح‌یزدی؛ از مناظره‌های اول انقلاب تا تشکیل حکومت اسلامی». بی‌بی‌سی فارسی. ۱۲ دی ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۱۲ دی ۱۳۹۹.
  24. «خوابی که مادر مصباح دیده بود». ایسنا. ۲۱ شهریور ۱۳۹۴. دریافت‌شده در ۱۲ ژوئن ۲۰۱۸.
  25. «حاج شیخ محمد تقی مصباح یزدی «دام ظله»». مرکز جهانی اطلاع‌رسانی آل البیت. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ ژانویه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۵ خرداد ۱۳۸۸.
  26. رضا خجسته رحیمی. «از مدرسه حقانی تا حلقه حقانی، شاگردانی که نام قدوسی را به‌دنبال خود می‌کشند». هفته‌نامه شهروند امروز. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ مه ۲۰۰۹.
  27. «حاشیه ای بر ۲ خاطره».
  28. ««مخالفت مصباح یزدی با مبارزه علیه حکومت پهلوی»». رادیو زمانه. ۲۰۱۴-۰۹-۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۲-۰۲.
  29. رادیو زمانه. «مصباح یزدی، پاسدار ولایت مطلقه فقیه درگذشت».
  30. «مصباح‌یزدی؛ از مناظره‌های اول انقلاب تا تشکیل حکومت اسلامی». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۰۲.
  31. «مصباح یزدی: اطاعت از رئیس‌جمهور مثل اطاعت از خدا است». رادیو فردا. ۲۱ مرداد ۱۳۸۸. دریافت‌شده در ۲۱ مرداد ۱۳۸۸.
  32. «مصباح‌یزدی:اطاعت از رئیس‌جمهور، مثل اطاعت از خداست». پارلمان‌نیوز. ۲۱ مرداد ۱۳۸۸. دریافت‌شده در ۲۱ مرداد ۱۳۸۸.
  33. «مصباح:اطاعت ازاحمدی نژاد، مثل اطاعت ازخداست!». آینده نیوز. ۲۱ مرداد ۱۳۸۸. دریافت‌شده در ۲۱ مرداد ۱۳۸۸.
  34. «مصباح یزدی: اطاعت از رئیس‌جمهور شبیه اطاعت از خدا است». رادیو فردا. ۲۱ مرداد ۱۳۸۸. دریافت‌شده در ۲۱ مرداد ۱۳۸۸.
  35. «مصباح: اطاعت از رئیس‌جمهور، شبیه اطاعت از خداست». فردانیوز. ۲۱ مرداد ۱۳۸۸. دریافت‌شده در ۲۱ مرداد ۱۳۸۸.
  36. ««اطاعت از رئیس‌جمهور، شبیه اطاعت از خداست»». رادیو زمانه. ۲۱ مرداد ۱۳۸۸. دریافت‌شده در ۲۱ مرداد ۱۳۸۸.
  37. «اطاعت از احمدی‌نژاد شبیه اطاعت از خداست!». شیعه‌آنلاین. ۲۱ مرداد ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۱ مرداد ۱۳۸۸.
  38. «مصباح یزدی: اطاعت از رئیس‌جمهور شبیه اطاعت از خداست». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ اکتبر ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۰۹.
  39. «جبهه پایداری؛ چراییِ یک شکست تمام‌عیار». رادیو فردا. ۲۰۱۶-۰۲-۲۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۶-۰۲-۲۹.
  40. «نبودن آقایان مصباح و یزدی برای خبرگان خسارت است / کسانی که رای نیاوردند، رفتار کاملاً نجیبانه‌ای داشتند / هرگونه تخریب شورای نگهبان غیرقانونی و غیرشرعی است / رفت‌وآمد غربی‌ها به ایران تاکنون هیچ اثر مثبتی نداشته‌است». خبرگزاری انتخاب.
  41. مصباح یزدی: برخی به‌دنبال احیا سنت کفار ۲۵۰۰ سال پیش در ایران هستند، وبگاه روزنامه همشهری شماره ۲۰۹۵
  42. «محمدتقی مصباح یزدی، یکی دیگر از حامیان رهبر ایران درگذشت». bbc.
  43. اکبر گنجی. «مدرسه حقانی و فارغ‌التحصیلان آن» (PDF).
  44. «مرگ مصباح یزدی، شخصیت افراطی و حامی سرسخت خامنه‌ای». رادیو فارسی فرانسه.
  45. «مصباح یزدی، روحانی تندرو درگذشت». رادیو فردا.
  46. «محمدتقی مصباح یزدی، یکی دیگر از حامیان رهبر ایران درگذشت». bbc.
  47. «مصباح یزدی، روحانی تندرو درگذشت». radiofarda.
  48. «محمدتقی مصباح یزدی، یکی دیگر از حامیان رهبر ایران درگذشت». bbc.
  49. «میراث مصباح یزدی؛ ۶۰ سال کادرسازی برای جمهوری اسلامی». bbc.
  50. «میراث مصباح یزدی؛ ۶۰ سال کادرسازی برای جمهوری اسلامی». bbc.
  51. «مصباح یزدی، روحانی تندرو درگذشت». رادیو فردا.
  52. «خاطرات فرشاد مؤمنی از موضع شهید بهشتی پیرامون نظر آیت الله مصباح دربارهٔ دکتر شریعتی/ شهید بهشتی در مورد رجوی چه می‌گفت؟». پایگاه خبری جماران. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۰۱.
  53. «سخنان شهیدبهشتی خطاب به آیت الله مصباح/ به‌عنوان یک صاحب‌نظرمی‌گویم این اتمام حجت‌های شماخطرناک است». خبرآنلاین. ۲۰۱۵-۰۶-۲۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۰۱.
  54. روزنامه خرداد، 30 خرداد 1378.
  55. ماهنامه نسیم بیداری، پیاپی ۵۳ (آبان ۱۳۹۳)، مهدی قدیمی، نگاهی به آرا و اهداف مصباح یزدی در عرصه حاکمیت: علامه چه می‌خواهد؟ صفحه 38-41.
  56. روزنامه خرداد، 16 مرداد 1378.
  57. «توضیحات حجاریان در مورد ترورش: م-ی گفت که «ترهبون» در قرآن یعنی ترور!». www.entekhab.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۲-۰۲.
  58. «قتل‌های زنجیره‌ای؛ پرونده‌ای بسته‌شده برای متهمان، در جریان برای وکلا». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۲-۰۱.
  59. «آزادی تعدادی از محکومان قتلهای محفلی کرمان». بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۲۵ آبان ۱۳۸۹.
  60. انتقاد از «توهین مصباح یزدی به مردم» رادیو فردا
  61. عصر ایران. «دفاع بد چرا؟».
  62. «مخالفت با ولی امر مسلمین نوعی شرک است».
  63. نیوز، نامه (۱۳۹۴/۰۴/۰۲–۰۷:۳۰). «کدام روحانیون احمدی‌نژاد را مقدس کردند؟ / وقتی امام زمان احمدی‌نژاد را دعا می‌کند». fa. دریافت‌شده در 2020-12-02. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  64. نیوز، اخبار روز ایران و جهان | آفتاب (۱۳۹۶/۰۹/۱۳–۱۲:۳۰). «داستان «مصباح» و «محمود احمدی‌نژاد» /سخن و حمایتی که گران تمام شد». fa. دریافت‌شده در 2020-12-02. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  65. «مصباح‌یزدی:اطاعت از رئیس‌جمهور، مثل اطاعت از خداست». پارلمان‌نیوز. ۲۱ مرداد ۱۳۸۸. دریافت‌شده در ۲۱ مرداد ۱۳۸۸.
  66. «مصباح:اطاعت ازاحمدی نژاد، مثل اطاعت ازخداست!». آینده نیوز. ۲۱ مرداد ۱۳۸۸. دریافت‌شده در ۲۱ مرداد ۱۳۸۸.
  67. «مصباح یزدی: اطاعت از رئیس‌جمهور شبیه اطاعت از خدا است». رادیو فردا. ۲۱ مرداد ۱۳۸۸. دریافت‌شده در ۲۱ مرداد ۱۳۸۸.
  68. «آیت‌الله مصباح: اطاعت از رئیس‌جمهور، شبیه اطاعت از خداست». فردانیوز. ۲۱ مرداد ۱۳۸۸. دریافت‌شده در ۲۱ مرداد ۱۳۸۸.
  69. ««اطاعت از رئیس‌جمهور، شبیه اطاعت از خداست»». رادیو زمانه. ۲۱ مرداد ۱۳۸۸. دریافت‌شده در ۲۱ مرداد ۱۳۸۸.
  70. «اطاعت از احمدی‌نژاد شبیه اطاعت از خداست!». شیعه‌آنلاین. ۲۱ مرداد ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۱ مرداد ۱۳۸۸.
  71. «مصباح یزدی: اطاعت از رئیس‌جمهور شبیه اطاعت از خداست». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ اکتبر ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۰۹.
  72. پایگاه خبری جوان: مصباح:شخص مسئله‌دار احمدی‌نژاد را سحر کرده‌است
  73. «Ø§Ù„Ù - شخص مسئله‌دار اØمدي‌نژاد را سØر کرده است». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ مه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۵ مه ۲۰۱۱.
  74. نیوز، اخبار روز ایران و جهان | آفتاب (۱۳۹۶/۰۹/۱۳–۱۲:۳۰). «داستان «مصباح» و «محمود احمدی‌نژاد» /سخن و حمایتی که گران تمام شد». fa. دریافت‌شده در 2020-12-02. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  75. سوگند مصباح یزدی در مورد باقری لنکرانی
  76. نظر مصباح یزدی درباره باقری لنکرانی
  77. نظر مصباح یزدی درباره جلیلی: به نظر می‌رسد که ایشان در اصول و مبانی ضعف ندارد
  78. «مصباح یزدی: جمهوری اسلامی بزرگترین نعمت خداست، گرانی و بیکاری امتحان الهی است». رادیو زمانه. ۳۱ دسامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۹ سپتامبر ۲۰۲۰.
  79. روزنامه آسیا مردم در تشکیل حکومت ناصر هستند نه ناصب
  80. ISNA - ۰۲-۱۷-۲۰۰۶ - ۸۴/۱۱/۲۸ - سرویس: / سیاسی / شماره خبر: ۶۶۸۶۲۷
  81. «روزنامه ابتکار - سرفصل». بایگانی‌شده از اصلی در ۷ نوامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۰۹.
  82. تحولات درونی جناح‌ها در برابر انتخابات، وبگاه روزنامه همشهری، ۱۶ آبان ۱۳۸۵
  83. مصباح یزدی: نگوییم بهایی و یهودی و مسلمان فرقی ندارند دویچه‌وله فارسی
  84. ISNA - 07-27-2002 - 81/5/5 - سرویس: / سیاسی / شماره خبر: 144127
  85. رفتار اخلاقی پیامبر خدا صلی الله علیه و آله با غیر مسلمانان پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه
  86. بند دال، وبگاه روزنامه همشهری، شماره ۲۹۳۰
  87. BBCPersian.com
  88. مردانی با لباس سفید و شمشیر به کمک حزب‌الله آمدند
  89. سخنان جنجالی مصباح درباره امام و روحانی
  90. واکنش صریح استاد اخلاق به سخنان مصباح
  91. واکنش علی مطهری به اظهارات مصباح یزدی
  92. «آیت الله مصباح یزدی دار فانی را وداع گفت». فارس نیوز. ١٢ دی ١٣٩٩.
  93. چرا از مصباح و شاگردانش می‌ترسند؟ بایگانی‌شده در ۱۲ دسامبر ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine رجانیوز

منابع
  • کتاب «زندگی‌نامه حضرت محمدتقی مصباح یزدی»، تألیف: اسلامی، محمدتقی، ۱۳۸۲، چاپ نخست، رقعی، شومیز، ۲۸۸ص، با اختصار و ویرایش جدید.

پیوند به بیرون
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به محمدتقی مصباح یزدی در ویکی‌گفتاورد موجود است.
گفتاوردها
موارد مرتبط
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.