شیعه دوازده‌امامی
شیعه دوازده‌امامی یا اثنی‌عشری نام مذهب تشیع است که به امامت ۱۲ امام پس از پیامبر اسلام، باور دارند. این مذهب را شیعه جعفری یا امامیه هم می‌نامند. شیعه دوازده امامی در ابتدای قرن بیست و یکم، بزرگترین شاخه از مذهب شیعه است.[1]
| اسلام در ایران |
|---|
 |
| تاریخ اسلام در ایران |
| عالمان |
| فرقه‌ها |
| فرهنگ |
| معماری |
|
| تشکیلات |
امامیه
امامیه یکی از مشهورترین اصطلاح‌های کلامی این مذهب شمرده می‌شود که برگرفته از «امام» که در لغت به معنی پیشوا و کسی است که از گفتار او پیروی می‌شود و جمع آن «ائمه» است.[2] حرف یاء در آخر آن یاء نسبت است به معنی منسوب به امام و چون وصف «فرقه» است مؤنث به کار می‌رود، یعنی فرقه امامیه؛ و «مقصود گروهی است که پس از رحلت پیامبر اسلام از «امام منصوب از جانب او» پیروی می‌کنند».[3]
در اصطلاح نیز به هر گروهی که پس از پیامبر اسلام به امام منصوب معتقد است، می‌توان آن را امامی نامید. در این صورت، واژه امامیه با شیعه مترادف خواهد بود، زیرا شیعه کسی است که علی بن ابی طالب را امام و خلیفه بعد از پیامبر می‌دانند.[4]
امامیه در منابع فرق اسلامی
- اشعری شیعه را به سه صنف به نام‌های «غالیه»، «رافضه»، «زیدیه» تقسیم می‌کند، و در نتیجه امامیه را با رافضه یکسان می‌گیرد. او در این کتاب، برای غالیه ۱۵ فرقه و برای رافضه ۲۴ و برای زیدیه ۶ فرقه بیان نموده‌است».[5]
- ملطی، رافضه را با امامیه یکی دانسته و برای آن ۱۸ فرقه نام برده‌است، که زیدیه نیز از آنان است. او در این استعمال، امامیه را به معنی عام یعنی معتقد به امام منصوب گرفته و همه را تحت این عنوان جمع کرده‌است. محقق کتاب محمد زاهد کوثری در پاورقی یادآور می‌شود که امامیه همان فرقه اثناعشری است، ولی مؤلف هر کسی را که به امامت معتقد بوده آن را امامی دانسته‌است.[6]
- بغدادی برای روافض چهار فرقه اصلی برشمرده که عبارتند از زیدیه، کیسانیه، امامیه و غلاة و برای زیدیه سه فرقه و برای کیسانیه دو فرقه و برای امامیه پانزده فرقه و برای غلاة شش فرقه ذکر کرده‌است.[7]
- اسفرائینی از غلاة نامی نبرده و روافض را تنها به سه فرقه به نام‌های زیدیه، امامیه و کیسانیه تقسیم نموده و برای امامیه پانزده فرقه ذکر کرده‌است.[8]
- شهرستانی برای شیعه پنج فرقه ذکر کرده به نام‌های کیسانیه، زیدیه، امامیه، غالیه، اسماعیلیه.[9]
- احمد امین مصری اساس تشیع را اعتقاد به این می‌داند که علی و فرزندان او از دیگران برای خلافت و امامت شایسته‌تر هستند و پیامبر اسلام نیز آن‌ها را برای این مقام برگزیده است؛ و غیر از فرقه زیدیه، دیگر فرق شیعه را تحت عنوان امامیه نامیده، و مهم‌ترین آن‌ها را اثناعشریه می‌داند.[10]
- به گفتار شیخ کوثری محقق کتاب ملطی، مناقشه در اصطلاح نیست، هرگاه مقصود از امامیه، اعتقاد به امام منصوب باشد، کلیه فرق شیعه، امامی بوده و همه را می‌توان امامیه نامید، مگر فرقه‌های غالی که اصولاً اسلام آن‌ها زیر سؤال است، واگر مقصود اصطلاح رایج در میان شیعه و غیره باشد، حق این است که امامیه قسمی از شیعه و مرادف با اثنا عشریه و اعتقاد به دوازده امام است، و لذا شیخ مفید می‌گوید: امامیه امامت را پس از امام علی و حسنین در اولاد حسین بن علی متمرکز می‌سازند و امامت را تا امام رضا و سپس تا امام مهدی ادامه می‌دهند.[11]
- فخر الدین رازی نیز از همین فکر پیروی کرده و می‌گوید: امامیه گروهی از شیعه است که می‌گویند: امام پس از پیامبر اسلام، علی بن ابی طالب، سپس پسرش حسن، سپس برادرش حسین، سپس فرزند حسین، علی بن الحسین، و سپس فرزند او محمد باقر و سپس فرزند او جعفر صادق، و سپس فرزند او موسی کاظم و سپس فرزند او علی بن موسی الرضا و سپس فرزندش محمد تقی و سپس فرزند او علی نقی و سپس فرزند او حسن زکی، و سپس فرزند او محمد و او همان امام قائم است که جهان در انتظار اوست.[12]
- از زمان شیخ صدوق که نگارش عقاید و ملل و نحل در میان شیعه رواج بیشتری پیدا کرده اصطلاح امامیه را در مورد فرقه اثناعشری به کار می‌برند. سعد بن عبداللّه اشعری قمی که از اصحاب عسکری به‌شمار می‌رود و در سال ۲۹۹ درگذشته است، کتابی به نام «مقالات الإمامیة» تألیف نموده‌است.[13] شیخ صدوق (۳۰۶–۳۸۱) کتابی به نام «رسالة فی دین الإمامیة» نوشته که معروف به رساله اعتقادات صدوق است و از این تاریخ به بعد امامیه در کلمات شیخ مفید در کتاب «اوائل المقالات» در مورد اثناعشریه به کار می‌رود؛ و همگی حاکی از این است که تقسیم‌بندی اشعری و غیره دقیق نبود یا از آن، معنی عام، اراده نموده‌اند.
برخی از پژوهش گران معاصر فرق اسلامی بر این باورند که بسیاری از این فرقه‌ها که اشعری، یا ملطی و دیگران برای «امامیه» برشمرده‌اند، یا وجود خارجی نداشته، و واقعیت آن نوعی فرقه تراشی است، مانند «زراریه» و «هشامیه» یا بر فرض صحت، داشتن عقیده خاص در یک مسئله کلامی، مایه تعدد فرقه نمی‌گردد. آنچه می‌تواند محور تقسیم در مفهوم «امامیه» به معنی اعم باشد، اختلاف و دوگانگی در استمرار امامت و مصادیق آن‌ها است، بنابراین فقط می‌توان «زیدیه» و «اسماعیلیه» و «واقفیه» را از فرق شیعه شمرد. شاید انگیزه برای تکثیر فرق، تحقق بخشیدن به حدیث معروف که امت اسلامی را به هفتاد و سه فرقه می‌رساند بوده‌است.[14]
باورهای این مذهب
پیروان مکتب امامت معتقدند که پس از درگذشت پیامبر اسلام نیاز بشر به وصی الهی منتفی نمی‌شود و به همان دلیل که خدا انبیاء را برانگیخته، از میان آن‌ها وصی‌هایی هم برمی‌گزیند تا مردم را هدایت کنند. شیعیان دوازده‌امامی با استفاده از قرآن و به استناد سنت پیامبر[15] به دوازده وصی معصوم، که از اهل بیت محمد هستند؛ به عنوان جانشین منصوب او، تا روز قیامت ایمان آورده‌اند.[16] شیعیان با استناد به حدیث جابر و احادیث متواتر معتقدند ائمه ۱۲ فرد مشخصی هستند که از جانب خدا و از زمان پیامبر با نام معرفی شده‌اند و عبارت‌اند از:
- علی بن ابی‌طالب
- حسن بن علی
- حسین بن علی
- علی بن حسین (سجاد)
- محمد بن علی (باقر)
- جعفر بن محمد (صادق)
- موسی بن جعفر (کاظم)
- علی بن موسی (رضا)
- محمد بن علی (تقی)
- علی بن محمد (نقی)
- حسن بن علی (عسکری)
- محمد بن حسن، که به اعتقاد شیعیان مهدی زنده و حاضر است، ولی در دوران غیبت به سر می‌برد.
امامت
شیعه دوازده امامی معتقد است که امامت یکی از اصول دین است و آن که ایمان با اعتقاد به آن کامل می‌شود. هم چنین معتقد است که امامت همچون نبوت لطفی است از جانب خداوند و باید در هر عصر پیشوا یا همان امام وجود داشته باشد تا بشریت را بعد از پیامبر هدایت بنماید. پیشوا صلاحیاتی هم چون پیامبر دارد مثل ولایت بر مردم، داد و ستد کردن بینشان ونیز رفع ظلم و ستم از میانشان؛ بنابراین امامت امتداد نبوت است و همان دلیلی که نبوت را ضروری می‌سازد امامت را نیز ضروری می‌کند.
اماکن مورد احترام شیعیان در ایران
امامزاده هلال ابن علی در آران و بیدگل
سلطان علی ابن محمد باقر در مشهد ارهال
حرم علی ابن موسی در مشهد
امامزاده شاه چراغ در شهر شیراز
جستارهای وابسته
پانویس
- دانشنامه بریتانیکا، مدخل شیعه: " ʿAshariyyah,"
- لسان العرب، مجمع البحرین ماده امام
- اوائل المقالات، شیخ مفید، ص 46
- مقالات الإسلامیین، ج1، ص 5
- مقالات الإسلامیین، ص ۵–۶۵، با تصحیح هملوت ریتر، چاپ فرانتز اشیانر ویسبادن آلمان
- التنبیه والرد، ملطی، ص ۱۸
- الفرق بین الفرق، بغدادی، ص ۲۳
- التبصیر فی الدین، اسفرائینی، ص ۲۷
- ملل ونحل، شهرستانی، ج۱، ص ۱۷۰
- ضحی الإسلام، احمد امین، ج۳، ص ۱۵۴
- اوائل المقالات، ص ۴۶
- محصل، فخر رازی، ص ۲۴۱
- معالم العلماء:۱۴۴
- بحوث فی الملل والنحل، ج۱، ص ۳۶–۲۷
- برخی از منابعی که احادیث دوازده امام را بررسی کرده‌اند:
- الخزار القمی (قرن جهارم قمری)، کفایة الاثر فی النص علی الائمه الاثنی عشر
- شیخ طبرسی (قرن ششم)، اعلام الوری باعلام الهدی، صفحه ۳۶۱ تا ۳۹۲
- شیخ البحرانی (قرن دوازده قمری) عوالم العلوم و المعارف، جلد ۱۵، تمامی جزء سوم
- لطف‌الله صافی گلپایگانی (معاصر)، منتخب الاثر، صفحه ۱۰ تا ۱۴۰
- تاجری‌نسب، صفحهٔ ۷۳
منابع
- دانشنامه کلام اسلامی، مدخل «امامیه»، علی ربانی گلپایگانی
- غلامحسین تاجری‌نسب (۱۳۸۷)، فرجام‌شناسی حیات انسان (ریشه و پیشینه و اساس دینی مهدویت)، تهران: مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر
پیوند به بیرون
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ شیعه دوازده‌امامی موجود است. |
| اصول |  | |
|---|---|---|
| فروع | ||
| عقاید برجسته | ||
| چهارده معصوم | ||
| صحابه | ||
| علما |
| |
| رویدادها | ||
| آیات و روایات | ||
| ادعیه و مناسک | ||
| کتاب‌ها | ||
| مکان‌های مقدس | ||
| روزهای مقدس | ||
| منابع اجتهاد | ||
| وابسته | ||