محسن بن علی
محسن یا مُحَسَّن یکی از فرزندان علی بن ابی طالب، امام اول شیعیان، و فاطمه، دختر محمد بود.[1] او در سنّ بسیار کم پس از تولد درگذشت یا در شکم مادر سقط شد[2] که اختلاف نظر وجود دارد.
 | |
| زندگی | |
|---|---|
| نام‌ها و القاب · زندگی زناشویی · اختلاف مالی فاطمه و عباس با خلافت · خطبه فدکیه · رویداد خانهٔ فاطمه · درگذشت | |
| در قرآن | |
| سوره انسان · سوره قدر · سوره کوثر · آیه مباهله · آیات نور · آیه تطهیر · آیه مودت · آیه اطعام | |
| جای‌ها | |
| در مکه | محله بنی‌هاشم · شعب ابی‌طالب |
| در مدینه | بقیع · بیت‌الاحزان · درخت کنار · روضه نبوی · سقیفه · مسجد النبی |
| در شمال حجاز | فدک |
| افراد | |
| خانواده | محمد · خدیجه · علی |
| فرزندان | حسن · حسین · زینب · ام‌کلثوم · محسن |
| همراهان | فضه · ام ایمن · اسماء · سلمان |
| دیگران | قنفذ · مغیره · عمر · ابوبکر |
| آثار | |
| خطبه فدکیه · خطبه عیادت · دعای نور · مصحف فاطمه · لوح فاطمه | |
| مرتبط | |
| تسبیحات فاطمه · رویداد مباهله · ایام فاطمیه | |
به عقیده شیعیان، محسن در جریان هجوم به خانه فاطمه زهرا سقط شده‌است.[3]
دیدگاه تاریخی
در منابع تاریخی از قبیل تاریخ یعقوبی (نویسنده‌ای شیعه)، مروج الذهب مسعودی، الکامل ابن اثیر و البدایة والنهایة ابن کثیر دمشقی هنگام ذکر حوادث بعد از مرگ محمد و واقعه خانه فاطمه، از زدن فاطمه و سقط جنین محسن هیچ سخنی نیست.[4] اگر ذکر از ماجرا شده‌است به صورت کشمکشی لفظی میان موافقان و مخالفان و بعضاً درگیری جسمی زبیر/علی با عمر است در آستانهٔ خانهٔ فاطمه‌است.
برای مثال در تاریخ طبری از قول زیاد بن کلیب مختصر اشاره شده‌است که عمر که پشت در بستهٔ خانهٔ فاطمه — که جمعی از صحابه از جمله زبیر به نشانهٔ اعتراض به خلافت ابوبکر در آن جمع شده بودند — ایستاده بود تهدید زبانی کرد که در را آتش می‌زند مگر اینکه برای بیعت بیرون بیایند؛ که زبیر بیرون آمد.[5]
برخی منابع اولیه اهل سنت به نقل از ابراهیم نظام -بنیانگذار معتزله- عنوان کرده‌اند که عمر منازعه فیزیکی با فاطمه داشته‌است به گونه‌ای که فرزندی که در شکم فاطمه بود به دلیل حمله عمر سقط شد اما اکثر همین منابع این روایات را ضعیف یا ساخته و پرداخته معتزلیان یا شیعیان می‌دانند[6][7][8][9][10][11].[12] سید جعفر شهیدی، نویسنده شیعه، رویداد تهدید به آتش زدن را تأیید می‌کند. از نظر او با توجه به اینکه شیعیان یا دسته‌های سیاسی موافق آن‌ها در سنین اول هجرت نیرویی نداشته‌اند، جعل روایات مربوط به این رویداد ناممکن می‌نماید. به علاوه او بیان می‌دارد که برخی از این روایات در نوشتارهای مغرب اسلامی (اندلس) هم آمده‌است. اما در مورد اینکه «آیا بازوی دختر پیغمبر را با تازیانه آزرده‌اند»، یا «می‌خواسته‌اند با زور به درون خانه راه یابند و او که پشت در بوده‌است، صدمه دیده» به صرف گفتن اینکه «در آن گیر و دارها ممکن است چنین حادثه‌هایی رخ داده باشد» بسنده نموده‌است.[13]
جستارهای وابسته
منابع
- "Fāṭima." Encyclopaedia of Islam, Second Edition. Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs. Brill Online, 2014. Reference. 08 April 2014
- Jean Calmard, FĀṬEMA, Encyclopædia Iranica، December 15, 1999.
- علت شهادت حضرت زهرا (س) و ماجرای سقط حضرت محسن، سایت حوزه
- یعقوبی، «سقیفهٔ بنی‌ساعده»تاریخ یعقوبی ج۱ ۵۲۲–۵۲۷. ؛ مسعودی، «ذکر خلافت ابی بکر» مروج الذهب ج ۱ صص ۶۵۴–۶۶۰. ابن أثیر، «وفات دختر پیامبر» الکامل ج ۲ صص۳۶. ابن کثیر، «ذکر من توفی فی هذه السنة»البدایة والنهایةج ۶ صص ۳۶۵–۳۶۷.
- محمد بن جریر طبری. «سخن از روز وفات پیمبر و سن وی به هنگام وفات» تاریخ طبری، ترجمهٔ ابوالقاسم پاینده. ۱۳۲۸
- ((حتی القت الجنین من بطنها)) ملل والنحل - الشهرستانی - ج ۱ - ص ۵۷)نویسنده این نقل قول را منتسب به نحله نظامیه می‌داند که از نظر او منحرف اند و این جمله را هم جزو دروغهای آن‌ها می‌داند.
- ((فألقت المحسن من بطنها)) شرح نهج البلاغة - ابن أبی الحدید (اهل سنت) ج ۱۴ ص ۱۹۳ (البته نویسنده از قول یک نفر می‌گوید نقل و قول متضاد در این باره وجود دارد. اصل متن را می‌توانید در اینجا ببینید)
- ((أن عمر رفس فاطمة حتی أسقطت محسنا )) أعلام النبلاء - الذهبی - ج ۱۶ - ص ۵۷۸. صفحه ۱۵۷ از فایل ورد شماره ۲۴ از فایل فشرده قابل دسترسی در اینجا
- ((ان عمر رفس فاطمة حتی أسقطت بمحسن)) لسان المیزان - ابن حجر - ج ۱ - ص ۲۶۸. صفحه ۲۱۸ از اولین فایل ورد موجود در فایل فشرده قابل دسترسی در اینجا (البته نویسنده ظاهراً دو نفر را در سلسله راویان واقعه موثق نمی‌داند)
- ((ان عمر رفس فاطمة حتی أسقطت بمحسن)) البته ذهبی راوی خبر را «الکوفی الرافضی الکذاب» می‌خواند. میزان الاعتدال - الذهبی - ج۱ - ص ۱۳۹ قابل دسترسی در اینجا
- ((قال إن عمر ضرب بطن فاطمة یوم لبیعة حتی ألقت المحسن من بطنها)) بالوفیات، الصفدی، ج ۶ ص ۱۵. صفحهٔ ۱۲۴۳
- ((فَوَجهُوا اِلی مَنْزلِهِ فَهَجَمُوا عَلَیْهِ وَ اَحْرَقُوابابَهُ… وَ ضَغَطُوا سَیدَةَ النساءِ بِالْبابِ حَتی اَسْقَطَتْ)) اثبات الوصیه مسعودی ص ۱۵۴–۱۵۵
- زندگانی حضرت زهرا نوشته سید جعفر شهیدی قابل دسترسی در اینجا صص ۱۶، ۱۹ و ۲۰
- جعفریان، رسول. حیات فکری و سیاسی امامان شیعه علیهم السلام. انصاریان.