قدر (سوره)

سورهٔ قدر سوره ۹۷ در مصحف عثمانی است و دارای ۵ آیه است و بنا به مشهور در شهر مکه نازل شده‌است.[1] این سوره شب قدر را تعظیم نموده و نزول قرآن در شب قدر و نزول ملائکه و روح در آن را بیان می‌کند.[2] شب قدر یکی از شب‌های ماه رمضان[3] در تقویم هجری قمری مسلمانان است که در آن مسلمانان برای عبادت تا سحر بیدار می‌مانند.

تصویری از یک نسخه قدیمی قرآن به خط یحیی فخرالدین متعلق به قرن ۱۸ میلادی که در آن آیاتی از سوره‌های لیل، قدر و بینه دیده می‌شود. براساس توضیحات تصویر در انبار، این قرآن در موزه ثاقب صابونچی ‏(en)‏ شهر استانبول نگهداری می‌شود.
سورهٔ ۹۷ قرآن
قدر
شب قدر
دسته‌بندیمکی
نام‌های دیگرانا انزلناه
اطلاعات آماری
شمارهٔ نزول۲۵
جزء۳۰
حزب‌۱۲۰
شمار آیه‌ها۵
شمار واژه‌ها۳۴
شمار حرف‌ها۱۳۶
متن سوره
علق
بینه

نام‌ها

برای واژه قدر معانی «تقدیر» یعنی تعیین سرنوشت، «اندازه‌گذاری»، «منزلت» به معنی اهمیت و «ضیق» به معنی تنگ شدن عالم به خاطر نزول ملائکه در این شب ذکر شده‌است.[4] نام دیگر سوره «انا انزلناه» است.

ترتیب

این سوره دارای ۵ آیه است. این سوره در ردیف ۹۷ مصحف عثمانی و از حیث ترتیب نزول بر اساس روایت عبدالله بن عباس در ردیف ۲۵ است.[5] جارالله زمخشری نزول آن را بعد از سوره عبس می‌داند.[6] شیخ طبرسی، مفسر شیعه، با اشاره به ترتیب سوره در مصحف عثمانی در تفسیر خود می‌گوید که خدا این سوره را بعد از سوره علق که در آن امر سجده و تقرب به خویش کرده قرار داده چرا که تقرب در شب قدر زیادتر است.[7]

مکان و شأن نزول

مشهور میان مفسرین این است که این سوره در مکه نازل شده‌است.[8] اما برخی مدنی بودن آن را نیز محتمل دانسته‌اند[9] به این دلیل که روایاتی از اهل بیت هست که شأن نزول سوره را به رؤیای پیامبر اسلام نسبت می‌دهد که طی آن بنی‌امیه را در چهره بوزینگان در حال بالا رفتن از منبر خود می‌دیدند[10] در حالی که پیامبر در مکه منبر نداشتند. از نظر محمدهادی معرفت این استدلال بی‌پایه است برای این که لازم نیست پیامبر اسلام منبر می‌داشته تا خواب آن را ببیند.[11] از نظر مکارم شیرازی، مفسر شیعه، این روایت ممکن است از حیث تطبیق باشد نه شأن نزول.[12]

در در المنثور سیوطی از قول پیامبر اسلام آمده‌است که گفت: «در خواب به من نشان دادند که بنی امیه بر منبرم بالا خواهند رفت و این بر من سخت گران آمد و خدای تعالی در این مناسب سوره «انا انزلناه فی لیلة القدر» را نازل کرد. خطیب بغدادی در تاریخ خود از عبدالله بن عباس و چندی از راویان اهل سنت از جمله ترمذی، طبرانی و ابوالفضل بیهقی از قول حسن بن علی روایاتی با معنای مشابه نقل کرده‌اند. در روایات اهل بیت آمده لیلة القدر از هزار ماه حکومت بنی‌امیه برتر است.[13]» اما ترمزی بعد از نقل روایتی که هزار ماه در این آیه را به حکومت بنی‌امیه تطبیق می‌کند روایت را غریب و منکر می‌خواند چون از طرق دیگری نقل نشده‌است. در قول یکی از راویان آمده که حکومت بنی‌امیه هزار ماه نه یک ماه بیشتر و نه یک ماه کمتر طول کشید. اما ابن‌کثیر، مفسر شافعی با ذکر این که بنی‌امیه بیشتر از هزار ماه حکومت کردند این روایت را تضعیف می‌کند البته می‌گوید با کسر مدت حکومت همزمان زبیریان با بنی‌امیه این مدت به هزاره ماه نزدیک‌تر می‌گردد.[14]

مضمون

آیه اول سوره قدر دلالت دارد بر فرو فرستاده شدن کامل قرآن در شب قدر دارد چرا که «نزول» بر خلاف «تنزیل» معنی تدریجی ندارد. با قرینه آیه ۱۸۵ سوره بقره از قرآن که نزول قرآن را به ماه رمضان منسوب کرده‌است نتیجه می‌شود که شب قدر یکی از شب‌های ماه رمضان بوده‌است.[15]

به قرینه آیه ۶ سوره دخان که می‌گوید «فیها یفرق کل امر حکیم امرا من عندنا انا کنا مرسلین رحمة من ربک» در این شب تقدیرات تا سال بعد نیز تعیین می‌گردد و با توجه به مضارع بودن فعل «یفرق» مشخص می‌شود که قدر مختص به سالی که قرآن نازل شده نیست و در تمام سال‌ها تکرار می‌شود.[16]

آیه دوم و سوم اهمیت شب قدر و این که از هزار شب بهتر است بیان شده‌است. آیه ۴ نزول ملائکه و روح در این شب برای هر امری را بیان می‌کند.[17] در آیه ۵ از سلام بودن این شب سخن گفته می‌شود. سلام به معنی عاری بودن از آفات ظاهری و باطنی است.[18]

تفسیر

منزلت

از پیامبر اسلام نقل شده که هرکس این سوره را تلاوت کند، پاداش کسی را دارد که ماه رمضان را روزه گرفته و شب قدر را احیا داشته‌است.[19] به نظر مکارم شیرازی این پاداش‌ها مال کسی است که سوره را بفهمد و به آن عمل کند.[20] از امام جواد نقل شده است کسی که این سوره را در نماز بخواند با قبولی چندین برابر به علیین میرود یعنی برترین جای بهشت.

شب قدر
نوشتار(های) وابسته: شب قدر

قتاده بن دعامه و مقاتل بن سلیمان، مفسرین اهل سنت، گفته‌اند برتری شب قدر بر هزار ماه به معنی برتری عبادت در آن به هزار شب غیر از قدر است.[21] در روایتی از تفسیر برهان شیخ طوسی پیامبر اسلام می‌گوید که شب قدر از زمان انبیاء گذشته وجود داشته و تا قیامت ادامه دارد.[22] از جعفر صادق، امام ششم شیعه، نقل است که «سفر حج در شب قدر برای صاحبانش نوشته می‌شود و کلّیه حوائج و نیازمندی‌ها و بلاها و مصیبت‌ها و روزی‌ها همه و آنچه می‌شود تا سال آینده در آن شب مقدر می‌گردد».[23]

از صحابی پیامبر اسلام، عبدالله بن عباس نقل است که «قرآن را خدا یک مرتبه نازل کرد از لوح محفوظ به آسمان دنیا در شب قدر، سپس جبرئیل آن را تدریجاً به پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله نازل می‌نمود و از اوّل تا آخرش بیست و سه سال بود.»[24] در معنای «روح» در حدیثی از جعفر صادق، امام ششم شیعیان گفته شده که روح مخلوقی بزرگ‌تر از جبرئیل است.[25]

از ابن‌عباس از پیامبر اسلام نقل است که در شب قدر جبرئیل با دیگر ملائکه از سدرة المنتهی بر دنیا نزول می‌کنند و پرچمی را بر قبر پیامبر، و یکی بر بیت‌المقدس، یکی بر مسجد الحرام و یکی هم بر طور سینا نصب می‌کند و بر هر مؤمنی سلام می‌کند مگر بر میگسار و خورنده گوشت خوک.[26] همچنین از ایشان نقل شده که شیطان در این شب نمی‌تواند بیرون بیاید و به کسی آزار رساند و سحر ساحران در این شب اثر نمی‌کند.[27]

در کتاب الاقبال بالاعمال الحسنه سید بن طاووس، محدث شیعه، از پیامبر اسلام روایت شده‌است که موسی گفت:

خدای من نزدیک شدن به تو را خواهانم، فرمود: نزدیکی من از آن کسی است که شب قدر بیدار شود. گفت: خدای من رحمت تو را می‌خواهم، فرمود: رحمت من از آن کسی است که در شب قدر به فقیرها رحم کند، گفت: خدای من جواز عبور از صراط را خواهانم، فرمود: آن برای کسی است که در شب قدر صدقه‌ای بدهد، عرض کرد: خدای من از درختان بهشتی می‌خواهم، فرمود: این مال کسی است که در شب قدر سبحان اللّه بگوید، عرض کرد: خدای من رضایت تو را می‌خواهم، فرمود: رضایت من از آن کسی است که دو رکعت نماز در شب قدر بخواند.[28]

مصداق شب قدر

در این که شب قدر در دهه آخر ماه رمضان است اتفاق وجود دارد.[29] طبق روایات متعدد شیعی، شب قدر یکی از شب‌های نوزدهم، بیست و یکم، و بیست و سوم ماه رمضان است.[30] طبق حدیثی از جعفر صادق، تقدیر در شب نوزدهم، تحکیم در شب بیست و یکم و امضاء در شب بیس و سوم است.[31] اما روایات سنی درباره شب قدر بسیار مختلف است با این حال علماء اهل سنت مجتمعند که بیست و سوم رمضان شب قدر است.[32]

احیاء

از جعفر صادق روایت شده که «هر گاه دهه آخر ماه رمضان داخل می‌شد پیامبر اسلام کمر خود را محکم بسته و از همسرانش دوری نموده و شب را احیاء داشته و با فراغت به عبادت می‌پرداخت»[33] و او به صحابی خود توصیه کرده که در هر یک از شب‌های قدر غسل کند، صد رکعت نماز بخواند و در صورت توانایی، آن را تا روشنایی صبح احیاء بدارد.[34]

شب قدر و عقاید شیعه

در روایتی از محمد باقر، امام پنجم شیعیان پرسیده شده که او می‌داند شب قدر کدام است و او پاسخ می‌دهد: «چه طور ندانیم در حالی فرشتگان در آن شب گرداگرد ما دور می‌زنند»[35] از جعفر صادق نقل است که «در شب قدر امام مستوجب روح بیشتری می‌شود.»[36] حسن حسن‌زادهٔ آملی در تفسیر عرفانی سورهٔ قدر می‌گوید سِیرِ حُبّیِ وجود، در قوس نزول، در منازلی است که به شب تعبیر شود؛ همان گونه ‌که در سیر ظهور صعودی، به روز. بعضی شب‌ها لَیالیِ قدر و بعضی از روزها ایام‌الله است؛ و فاطمه زهرا، دختر پیامبر اسلام، لَیلةُالقدرِ یازده کلام‌اللهِ ناطق است، چنان‌که جعفر صادق گفت: کسی که حق معرفت به فاطمه پیدا کند، یعنی به‌درستی او را بشناسد، لیلةالقدر را ادراک کرده‌است.[37] او می‌گوید انسان کامل، قرآنِ ناطق است و بنابراین، یازده قرآن ناطق در شبی مبارکه که مادر امامان است، نازل شده‌است؛ و می‌گوید به‌گفتهٔ پیامبر کسی که فاطمه را آن‌چنان که شایسته است بشناسد، شب قدر را درک کرده و فاطمه از آن‌رو که خلایق از کُنْهِ شناخت او بریده شده‌اند، فاطمه نامیده شد.[38]

در عرفان

در عرفان ثابت است که برای هر حقیقت دنیایی باطنی است ملکوتی و این برای شب قدر نیز صادق است. در مکتب اهل عرفان، باطن لیلة القدر پنهان شدن شمس وجود یا ذات حق در پشت جبال انیات یا کوه‌های خودخواهی موجودات است که این همان قوس نزول است و یوم القدر طلوع آن از ورای این حجب و این قوس صعود است و این دو در شخصیت انسان کامل جمع است.[39] حسن حسن‌زادهٔ آملی در تفسیر عرفانی سورهٔ قدر می‌گوید سِیرِ حُبّیِ وجود، در قوس نزول، در منازلی است که به شب تعبیر شود؛ همان‌گونه‌که در سیر ظهور صعودی، به روز. بعضی شب‌ها لَیالیِ قدر و بعضی از روزها ایام‌الله است[40] سید روح‌الله خمینی، عارف شیعه و رهبر انقلاب ایران، در آداب الصلوة نویسند:

از برای قرآن قبل از تنزل در این نشئه مقامات و کینونت‌هایی است. اول مقام او کینونت علمیه اوست در حضرت غیبیه به تکلم ذاتی و مقارعه ذاتیه به طریق احدیت جمع؛ و ضمیر غایب شاید اشاره به آن مقام باشد و برای افاده این معنی به ضمیر غیبت ذکر فرموده‌است کانّه می‌فرماید همین قرآن نازل در لیلةالقدر همان قرآن علمی در سرّ مکنون و غیبی در نشئه علمیه است که او را از آن مراتب که در یک مقام متحد با ذات و از تجلیات اسمائیه بود نازل فرمودیم و این حقیقت ظاهر همان سرّ الهی است.[39]

جستارهای وابسته

پیوند به بیرون

پانویس
  1. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۲۷:‎ ۱۷۸.
  2. طباطبایی، تفسیر المیزان، ۲۰:‎ ۷۶۴.
  3. طباطبایی، ۷۶۲–۷۶۴.
  4. طباطبایی، تفسیر المیزان، ۲۰:‎ ۷۶۵.
  5. معرفت، علوم قرآنی، ۹۰.
  6. زمخشری، الکشاف، ۴:‎ ۷۷۱.
  7. طبرسی، مجمع البیان، ۲۷:‎ ۱۹۱.
  8. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۲۷:‎ ۱۷۸.
  9. طباطبایی، تفسیر المیزان، ۲۰:‎ ۷۶۴.
  10. طباطبایی، تفسیر المیزان، ۲۰:‎ ۷۶۴.
  11. معرفت، علوم قرآنی، ۹۵.
  12. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۲۷:‎ ۱۷۸.
  13. طباطبایی، ۷۷۰.
  14. ابن کثیر، تفسیر، ۸:‎ ۴۲۵–۴۲۶.
  15. طباطبایی، ۷۶۲–۷۶۴.
  16. طباطبایی، ۷۶۴–۷۶۵.
  17. طباطبایی، تفسیر المیزان، ۲۰:‎ ۷۶۷ و ۷۶۲.
  18. طباطبایی، ۲۰:‎ ۷۶۸.
  19. طبرسی، مجمع البیان، ۲۰:‎ ۱۹۰.
  20. مکارم شیرازی، ۲۷:‎ ۱۷۹.
  21. طبرسی، ۲۷:‎ ۱۹۷.
  22. طباطبایی، ۷۶۸.
  23. طبرسی، ۲۷:‎ ۲۰۳.
  24. طبرسی، ۱۹۴.
  25. مکارم شیرازی، ۱۸۴.
  26. طبرسی، مجمع البیان، ۲۷:‎ ۱۹۷.
  27. طبرسی، ۲۷:‎ ۱۹۶–۱۹۷.
  28. میرزا جواد ملکی تبریزی. «شب قدر در کلام میرزا جواد آقا ملکی تبریزی». عرفان و حکمت در پرتو قرآن و عترت.
  29. طوسی، التبیان، ۱۰:‎ ۳۸۵.
  30. طباطبایی، ۷۶۹.
  31. مکارم شیرازی، ۲۷:‎ ۱۹۸.
  32. طباطبایی، ۷۷۰.
  33. طبرسی، ۲۷:‎ ۲۰۰.
  34. طبرسی، ۲۷:‎ ۲۰۳.
  35. مکارم شیرازی، ۲۷:‎ ۱۸۶.
  36. طباطبایی، ۲۰:‎ ۷۷۲.
  37. رودگر، «فاطمه زهرا (ع) سر لیلةالقدر»، بانوان شیعه.
  38. مطلبی و صادقی، «شب قدر در نگاه مفسران قرآن»، کوثر.
  39. «حقیقت شب قدر به مذاق اهل عرفان». پایگاه خبری جماران - امام خمینی - انقلاب اسلامی. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۵-۰۸.
  40. رودگر، «فاطمه زهرا (ع) سر لیلةالقدر»، بانوان شیعه.

منابع
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.