شاه ولی‌الله دهلوی

شاه ولی‌الله محدث دهلوی (زاده ۱۱۱۴ قمری/۱۷۰۳ میلادی – درگذشته ۱۱۷۶ قمری/۱۷۶۲ میلادی) یکی از اصلاح‌گران مهم اسلامی در شبه‌قاره هند بود. وی نوشته‌هایی درباره فقه و علم حدیث به زبان‌های فارسی و عربی دارد.

شاه ولی‌الله دهلوی
زادهٔ۴ شوال ۱۱۱۴
۲۱ فوریهٔ ۱۷۰۲
روستای فولات، شهرستان مظفرنگر، ایالت اوتار پرادش، هند
درگذشت۳۰ محرم ۱۱۷۶/۲۰ اوت ۱۷۶۲ (۶۰ سال)
دهلی، هند
آرامگاهآرامگاه مهندیان
ملیتهندی
دیگر نام‌هاقطب‌الدین ولی‌الله بن عبدالرحیم، عبدالله، احمد
پیشهقرآن، علم حدیث، تفسیر قرآن، تاریخ، کتاب‌شناسی، انقلاب، راهبرد نظامی، تصوف، فقه، اصلاحات اسلامی
کارهای برجستهبرگردان قرآن به زبان فارسی
حجة الله البالغة
الفوز الكبير في أصول التفسير
حسن العقيدة
سبکتصوف
عنوانابومحمد، ابوالفیاض، عظیم‌الدین، ابوالعزیز
جنبشنوزایی در جامعه مسلمان مردم هند
دیناسلام
مذهبحنفی
منصبمجتهد
مکتباشاعره[1]
همسر(ها)بی‌بی ارادت (همسر دوم)
فرزندانشاه محمد، شاه عبدالعزیز، شاه رفیع‌الدین، شاه عبدالقادر، شاه عبدالغنی و ...
والدینشاه عبدالرحیم

دیدگاه

شاه ولی‌الله دیدگاه نزدیک اما میانه‌رو با محمد بن عبدالوهاب دارد. این دیدگاه به ویژه از نظر بازگشت به ظاهر نصوص دینی و فاصله گرفتن از میراث فلسفی و کلامیِ بالیده در تمدن اسلامی، مشترک است. با وجود اینکه شاه ولی‌الله نسبت به محمد بن عبدالوهاب، دیدگاه میانه‌روتری داشت اما کار او با نهادینه‌سازی گرایش اهل حدیث در میان حنفیان، آغازگر روندی متضاد با رویکرد مکتب اهل رأی بود. کنش‌های او همزمان با فروپاشی بزرگ‌ترین مراکز علمی و فکری حنفیت در میان رودان و خراسان بود که به میراث اصیل امام ابوحنیفه ایمان داشتند.[2]

هویت بخشی به مسلمانان

در هنگام زندگی شاه ولی‌الله، امپراطوری مسلمانان در شبه قاره هند فروپاشیده بود و مسلمانان هند از یک سو با فشار حاکمان محلیِ هندو و سیک، و از سوی دیگر با گسترش کمپانی هند شرقی بریتانیا رو به رو بودند. شاه ولی‌الله که نگران بود مسلمانان، علاوه بر شکست در سیاست و قدرت هند، در زمینه هویت و فرهنگ نیز راه زوال در پیش بگیرند تلاش کرد که با هویت دینی، مسلمانان را به ایستادگی در برابر ستم فرابخواند و چیستی آنان را از نابودی نجات دهد. بنابراین مانند همه جریان‌های هویت‌گرا، تمرکز خود را بر جدایی و تفاوت با دیگر گروه‌ها (چه مسلمان و چه غیر مسلمانان) و نه نقاط اشتراک و همانندی گذاشت. دیدگاه دیگرسازی او تا جایی بود که مسلمانان شیعه را نیز ناخودی می‌دانست.[2]

مذهب دیوبندی

پیدایش

به پیروی از باورهای شاه ولی‌الله، پسر او، شاه عبدالعزیز (۱۷۴۶ – ۱۸۲۴) کتابی به نام تحفه اثناعشریه نوشت که پس از کتاب منهاج السنة النبویة نوشته ابن تیمیه، دومین ردیه بر مذهب شیعه و به زبان فارسی است.[2]

۵۰ سال پس از شاه ولی‌الله، پیروان فکری او در مناطقی که امروزه شمال پاکستان است، جنبشی جهادی با آرمان برپایی خلافت برپا کردند که یکی از رهبران آن شاه اسماعیل (۱۷۸۱ – ۱۸۳۱) نوه شاه ولی‌الله بود. موضع‌گیری سیاسی تند در برابر استعمار بریتانیا بر هند باعث شد این گروه، هواداران زیادی به دست آورد. چند دهه پس از شکست این جنبش، پیروان شاه ولی‌الله به این نتیجه رسیدند توانی برای کامیابی در زمینه‌های نظامی و سیاسی ندارند. بنابراین راه محافظه‌کارانه دیگری در پیش گرفتند.[2] در نیمه دوم سده ۱۹ (میلادی) یکی از علمای برجسته پیرو مکتب شاه ولی‌الله، شخصی به نام «محمدقاسم نانوتوی» در سال ۱۲۴۸ قمری (۱۸۶۷ میلادی) مدرسه «دیوبندی» را در ایالت اوتار پرادش بنیاد کند.[3] آنها با راه‌اندازی مدرسه دار العلوم را در شهر دیوبند تلاش کردند جلوی تماس فرزندان مسلمانان با علوم نامسلمانان را بگیرند و با تمرکز بر علوم سنتی بر تقویت هویت دینی تلاش کنند.[2]

بزرگان مدرسه دارالعلوم دیوبند، شاه ولی‌الله دهلوی را بزرگ طریقت خود می‌دانند و در اصول عقاید از شیخ محمدقاسم نانوتوی، و در فروع از شیخ رشید احمد گنگوهی تقلید می‌کنند.[4]

واپس‌گرایی

مذهب دیوبندی هرگز دیدگاه محافظه‌کارانه خود را کنار نگذاشت و تلاش نکرد تغییرات جهان و ویژگی‌های پایه تمدن معاصر را دریابد. پیروان دیوبندی هرگز تلاش نکردند در رابطه خود با دیگر مسلمانان، مانند شیعه، معتزله، اسماعیلیه، و اخوان الصفا بازنگری کنند و یا آثار فیلسوفانی مانند فارابی، ابن سینا، و ابن رشد یا عارفانی مانند ابن عربی، مولوی، و سهروردی، یا متکلمانی مانند ابوبکر باقلانی و فخر رازی و دیگران را بخوانند. حتی هنگامیکه دانشمندان مسلمانی مانند سید احمد خان هندی، اقبال لاهوری، و سیدابوالاعلی مودودی، در اثر آشنایی با جهان امروز، دیدگاه‌های متفاوتی در فهم دین عرضه کردند دیوبندی‌ها به تندی به آنها حمله‌ور شدند.[2]

نوشته‌ها

الفوز الکبیر فی اصول التفسیر که به فارسی نوشته شده از مشهورترین آثار شاه ولی‌الله است. ترجمه‌ای که او از قرآن به فارسی کرده‌است فتح‌الرحمان نام دارد.

وی در کتاب حجة الله البالغة می‌گوید که پیام پیامبران اعتدال بود نه فقر و نه رفاه زیاد، و باید میان این دو حرکت کرد تا انسان هم بهره‌مند از نعمت‌های جهان باشد و هم از این بهره‌مندی به اندازه غفلت‌آفرینی نباشد که همه چیز فراموش شود و بدل به خودخواهی شود.

فهرست
  • حجة الله البالغة
  • الفوز الكبير في أصول التفسير
  • حسن العقيدة

جستارهای وابسته

پانویس
  1. Mohammad Sharif Khan, Mohammad Anwar Saleem (1994). Muslim Philosophy and Philosophers. Ashish Publishing House - APH Publishing. p. 25. ISBN 9788170246237.
  2. محمد محق-پژوهشگر دینی (۲۵ فروردین ۱۳۹۹). «طالبان و شیعیان افغانستان». بی‌بی‌سی فارسی.
  3. فریاد، یادداشت‌های یک روزنامه‌نگار افغان
  4. «باشگاه اندیشه». بایگانی‌شده از اصلی در ۶ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۴ ژوئن ۲۰۰۸.

منابع
  • زندگینامه جناب شاه ولی‌الله محدث دهلوی با مطالعه و بررسی اندیشه‌های قرآنی ایشان، پدیدآورنده: محمدمسعودعالم قاسمی، عبدالله خاموش هروی (مترجم)، ناشر: شیخ الاسلام احمد جام - ۱۳۸۱
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.