ابوالحسن محمد عامری

ابوالحسن محمد بن یوسف عامری (به عربی: أبو الحسن محمد ابن یوسف العامری) فیلسوف، منطق دان و دانشمند معروف در سده چهارم هجری بود. ابوالحسن عامری از جمله مهم‌ترین فیلسوفانی است که در فاصله زمانی میان فارابی و ابن‌سینا می‌زیسته‌است.

شیخ أبی الحسن محمد ابن یوسف العامری النیسابوری

محمد بن یوسف عامری نیشابوری
عامری مهم‌ترین فیلسوف، در فاصلهٔ زمانی میان فارابی و ابن‌سینا است
اطلاعات شخصی
زاده۳۰۰ (قمری)/۹۱۲ یا ۹۱۳ میلادی در نیشابور
درگذشته۲۷ شوال ۳۸۱ (قمری)/۹۹۰ یا ۹۹۱ میلادی در نیشابور
دورانسدهٔ چهارم هجری
منطقهنیشابور، بلخ، چاچ، بخارا، ری، بغداد
مذهبحنفی
آثار معروفرسائل،
اشتغالفلسفه، منطق، فقه، علوم طبیعی، اخلاق، کلام و سیاست
مرتبه

زندگی

ابوالحسن در نیشابور زاده شد و در همان‌جا به تحصیل علوم دینی پرداخت و سپس در بلخ نزد ابوزید بلخی به تحصیل فلسفه پرداخت. پس از مرگ استاد به چاچ رفت و نزد ابوبکر قفال، فقه و کلام آموخت و سپس به بخارا بازگشت و کتاب معروف خود السعاده و الاسعاد را نوشت. در فاصله سال‌های ۳۵۲–۳۴۲ در نیشابور ساکن بود و حدود سال ۳۵۳، ۵ سال ساکن ری شد و به آموزش و نوشتن مشغول بود. ظاهراً در همین شهر ابوعلی مسکویه، مورخ نامدار در خدمت او بوده، ابوالحسن در ری از حمایت ابوالفضل بن عمید وزیر آل بویه و فرزند و جانشین او ابوالفتح برخوردار بود.

دو گزارش از سفر او به بغداد در تذکره‌ها آمده‌است: نخستین سفر، پیش از ۳۳۵ ق، ابوالحسن عامری در بغداد با بی‌اعتنایی دانشمندان روبه‌رو شد و آزرده‌خاطر به زادگاهش بازگشت.
در سفر دوم ابوالحسن عامری به بغداد، در مصاحبت ابوالفتح بن‌عمید، مناظره‌ای میان او و ابوسعید سیرافی اتفاق افتاد. وی در مجلسی که علمای بسیاری حاضر بودند آغاز سخن کرد و از ابوسعید دربارهٔ <طبیعت باء بسم‌الله> پرسید و ابوسعید که در پاسخ فرومانده بود، سخت بر ابوالحسن تاخت.

ابوالحسن علاوه بر ابوزید بلخی نزد ابوالفضل بن عمید درس خوانده‌است. در میان کسانی که از او دانش‌آموخته‌اند، افزون بر ابوعلی مسکویه، ابوحیان توحیدی و مانی مجوسی نام می‌برد. ابوالقاسم کاتب نیز مدت‌ها ملازم او بوده و ابوحیان توحیدی و علی‌بن حسین هندو از دبیران دیوان عضدالدوله نیز در زمره شاگردان او بوده و از او فلسفه آموختند. برخی ابوالحسن را به دلیل مشرب زیدی استادش- ابوزید بلخی- فیلسوف زیدی یاد می‌کنند که فلسفه و دیانت را ملازم و مساوق یکدیگر می‌دانست. ابوالحسن به دلیل اعتقاد به قدم عالم و نیز کلامش در هیولی و صورت و زمان و مکان، به الحاد متهم شد. آرگون در این‌باره می‌نویسد: ا

بوالحسن رشک دانشمندان پایتخت‌نشین را برانگیخت، چه آنان می‌ترسیدند که با حضور این شهرستانی زمخت‌رفتار که با دانش و فضیلت خود احترام همگان را برمی‌انگیخت، از عنایات امیر محروم شوند.[1]

او علاوه بر اینکه در فلسفه صاحب‌نظر بوده و تالیفاتی دارد، در باب اخلاق و دین نیز تحقیق و بررسی کرده و آثار ارزشمندی را پدیدآورده‌است.

آثار
  • الاعلام بمناقب الاسلام:[2] ابوالحسن در این کتاب از مقام و منزلت دین اسلام سخن گفته‌است. غلام‌حسین ابراهیمی دینانی دربارهٔ این اثر می‌نویسد: «کتاب الاعلام ابوالحسن عامری از جهت سبک و روش کم‌نظیر بوده و احتمالاً پیش از او کسی بدین سبک و سیاق کتابی ننوشته‌است.». وی در این کتاب دین را دارای پنج بخش دانسته است.[3]
  • الامد علی الابد:[4] این کتاب حاوی اندیشه‌های تازه‌ای از عامری دربارهٔ صفات اضافیه و سلبیه خداوند است. ابوالحسن در این‌باره، تبدل اضافات را در خداوند جایز ندانسته و معتقد است اختلاف اضافات در مورد باری‌تعالی موجب اختلاف حیثیات در ذات مقدس او خواهد بود و اختلاف حیثیات سبب تکثر می‌شود. متفکران بعدی هم چون قطب‌الدین شیرازی در شرح حکمه‌الاشراق شیخ شهاب‌الدین سهروردی راجع به صفات اضافیه و سلبیه خداوند به تفصیل سخن گفته و همان مطالبی را که ابوالحسن عامری در آثار خود مطرح کرده آورده‌است، اما شگفت اینکه وی این مطالب را منسوب به سهروردی کرده و مدعی شده‌است که پیش از سهروردی هیچ‌یک از متفکران بدین‌گونه سخن نگفته‌اند. در حالی که صدرالدین شیرازی این سخن قطب‌الدین را نقد کرده و می‌گوید: «این مطالب را در الامد ابوالحسن دیده‌ام که آنها را به انباذقلس نسبت داده‌است.»
  • التقریر لاوجه التقدیر :دربارهٔ فلسفه‌است.
  • السعاده و الاسعاد فی السیره الانسانیه:[5]ابوالحسن این کتاب را به مباحث اخلاق و سیاست اختصاص داده‌است. البته جناب نصرالله حکمت انتساب کتاب را رد کرده‌است.[6]
  • الفصول فی‌المعالم الالهیه
  • القول فی‌الابصار و المبصر
  • الإتمام لفضائل الأنام
  • الفصول الربانیة فی المباحث النفسانیة
  • النُّسک العقلی
  • شروح علی کتب أرسطو
  • رسائل:[7]در این کتاب ابوالحسن عامری «استقرار عدالت و دوری از ظلم و جور را هدف غایی حکومت و حکومت‌داری» می‌داند.

پانویس
  1. (دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۵/۳۴۷)
  2. این کتاب به کوشش احمد عبدالحمید غراب در قاهره ۱۹۶۷ م به چاپ رسیده و ترجمه آن به فارسی توسط احمد شریعتی و حسین منوچهری در تهران ۱۳۶۷۷ش منتشر شده‌است.
  3. احیاگر حوزه خراسان، مقدمه از محمدرضا حکیمی، زیرنویس، حسن طالبیان شریف، روح الله عربشاهی، محمد عربشاهی، حسین مفید، آفاق، ۱۳۹۴، چاپ اول. شابک: ۷-۳۹-۸۹۱۸-۹۶۴-۹۷۸
  4. به کوشش ا.ک. روسن (مؤسسه مک‌گیل در تهران) و نیز در بیروت (دارالکندی، ۱۹۷۹م) به چاپ رسیده‌است
  5. این کتاب به کوشش مجتبی مینوی وانتشارات دانشگاه تهران در ۱۳۳۶ ش به چاپ رسیده‌است.
  6. http://www.ensani.ir/fa/content/73537/default.aspx
  7. با نام «الشذرات الباقیه من مولفات العامری المفقوده» در سال ۱۹۸۸ از سوی سحبان خلیفات در عمان به چاپ رسیده‌است.

منابع
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به ابوالحسن محمد عامری در ویکی‌گفتاورد موجود است.
  • «المقابسات» و «الإمتاع والمؤانسة» از ابو حیان التوحیدی
  • «تجارب الأمم وتعاقب الهمم» از مسکویه
  • نوشتار «مفهوم الثقافة الاسلامیة عند ابی الحسن العامری» از احمد عبدالحمید غراب المجله شماره ژوئن ۱۹۶۷/ ۱۹–۲۰ چاپ مصر.
  • رسائل ابوالحسن عامری،: با مقدمه و تصحیح سبحان خلیفات؛ ترجمه مهدی تدین
  • تاریخ فلسفهٔ اسلامی نوشتهٔ هانری کوربن
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.