ابن ربن طبری

اِبْنِ رَبَّان طَبری، با عنوان کامل ابوالحسن علی ابن سهل ربان طبری (به انگلیسی: Ali ibn Sahl Rabban al-Tabari) حکیم، پزشک، فیلسوف و روانشناس شهیر ایرانی سده ۳ قمری (۹ میلادی)، کاشف مسری بودن سل ریوی و استاد زکریای رازی بوده‌است.[5][6][7]

ابن ربن طبری
نام در زمان تولدابوالحسن علی ابن سهل ربان طبری
زادهٔقرن سوم
مرو[1] یا طبرستان[2][3][4]
درگذشتقرن چهارم
بغداد
آرامگاهنامشخص
ملیتایرانی
کارهای برجستهفردوس الحکمه
والدینسهل بن بشر (پدر)
علایق اصلی
حکمت، فلسفه، پزشکی، روان‌شناسی، فیزیک
دلیل شهرتنویسنده اولین کتاب جامع فلسفه پزشکی
کاشف سل ریوی

زندگی

مهم‌ترین آگاهیهایی که دربارهٔ زندگی او در دست است، اطلاعاتی است که خود در دو کتاب فردوس الحکمة و الدین و الدولة آورده‌است. مآخذ دیگری که به شرح احوال وی پرداخته‌اند، تاریخ تولد و درگذشت، زادگاه، نام دقیق او و پدرش و حتی آیین او را به روشنی نیاورده و از آن به تسامح گذشته‌اند. تولد ابن ربن را در اواخر روزگار ابوجعفر منصور خلیفه عباسی یا اوایل خلافت مهدی عباسی دانسته و به استناد نوشتهٔ ابن‌ربن که می‌گوید به همراه پدرش شاهد آتش‌سوزی عظیم در طبرستان بوده‌است، آن رویداد را با لشکرکشی مهدی خلیفه عباسی به طبرستان در ۱۶۷ ق همزمان پنداشته و نتیجه گرفته‌اند که اگر وی در آن هنگام دست کم ۱۰ ساله بوده باشد پس در حدود ۱۵۷ ق به دنیا آمده بوده‌است. برخی از منابع متأخر نیز بدون ذکر مأخذ، تاریخ تولد او را ۱۹۲ ق/ ۸۰۸ م در شهر مرو نوشته‌اند.[8] برخی دیگر از منابع نیز او را متولد طبرستان دانستند.[9][10][11] وی فرزند سهل بن بشر از منجم یهودی ایرانی در طبرستان بوده‌است. پدر او یعنی سهل بن بشر از بزرگان و دبیران مرو بود که پزشکی را به مثابه حرفه خانوادگی و برای کمک به مردم فراگرفت و از همین رو به ربن یعنی «سرور و معلم ما» ملقب شد. مهم‌ترین منابع دربارهٔ زندگی ابن ربن طبری شامل اطلاعاتی است که خود ابن ربن در دو کتاب فردوس الحکمة و الدین و الدولة آورده‌است.[12] عده‌ای با توجه به اینکه «ربن» و «راب» از القاب روحانیون یهود است، او را یهودی انگاشته‌اند.[13] برخی نیز او را در ابتدا زرتشتی دانسته‌اند.[14] در حالی که خود در کتاب «الدین و الدولة» آورده‌است که ابتدا مسیحی بوده و سپس با تعمق در اندیشه‌های اسلامی و معانی قرآنی به اسلام گرویده‌است و البته در جایی تأیید نشده‌است. مورخان بزرگی چون ابن خلکان و محمد بن جریر طبری نیز بر مسیحی بودن او تصریح کرده‌اند. جمال‌الدین قفطی دربارهٔ وی می‌گوید: علی بن ربن طبری که کنیه اش ابوالحسن بود، در صناعت طب فاضل و در طبرستان در خدمت ولات آن سامان می‌زیست. در علوم حکمتی و طبیعی متبحر و چون در طبرستان فتنه روی داد به ری آمد و محمد بن زکریای رازی در آنجا بخدمتش رسید و از وی بهره گرفت. به سبب همزمانی او با متوکل عباسی می‌توان گفت که وی تا اواخر نیمه اول قرن ۳ (قمری) زنده بود.[15]

پزشکی

ابن ربن پزشکی را نزد پدرش آموخت، سپس با استفاده از آثار یونانیان و دانشمندان دیگر آن را تکمیل کرد. وی پس از بازگشت به سرزمین خود، جوانی‌اش را در طبرستان گذراند. سپس در ۲۲۴ (قمری) به عراق رفت و در سامرا اقامت گزید و مورد احترام معتصم قرار گرفت. ابن ربن از نظر علمی چنان مقامی داشت که او را همطراز رازی و مجوسی و ابن سینا نام برده و یکی از چهار دانشمند و پزشک بزرگ مسلمان دانسته‌اند.[16] وی همچنین مسری بودن سل ریوی کشف کرد.[17]

آثار

آثار بسیار به او نسبت داده شده که برخی به دست امروزیان رسیده‌اند و از برخی نامشان باقی‌است. معروف‌ترین آثار او:

فردوس الحکمه
  • فردوس الحکمة، دائرةالمعارفی است طبی و یکی از قدیمی‌ترین و اولین و معتبرترین آثار جامع طب اسلامی و از نخستین کتابهای پزشکی است. ابن ربن در تألیفات این کتاب از نظرات در آثار بقراط، جالینوس، ارسطو، ابن ماسویه، حنین بن اسحاق و رساله‌های هندی و دیگر آثار گذشتگان بهره برده‌است. ابن ربن خود آن را به سریانی نیز ترجمه کرد. فردوس الحکمه نخستین بار متن عربی آن به وسیله محمد زبیر صدیقی به سال ۱۹۲۸ میلادی در برلین به چاپ رسید و در سال ۱۹۷۱ میلادی در بیروت دوباره چاپ شد. هم چنین عبدالکریم سامی جندی با پژوهش دوباره آن به سال ۲۰۰۲ میلادی/۱۴۲۳ قمری با همیاری دارالکتب العلمیه در بیروت به چاپ رسانید. کوتاه شده‌ای از آن را فرانتس رزنتال به زبان آلمانی برگرداند. نیز دست نوشته‌های آن در کتابخانه‌های دانشگاه تهران، رامپور، ایا صوفیه، برلین و بریتانیا جز آنها دیده شده‌است. این کتاب در ۷ نوع تدوین یافته‌است که هر نوع، مشتمل بر چند مقاله است و هر مقاله، خود دارای چند باب است. در مجموع این اثر، شامل ۳۰ مقاله و ۳۶۰ باب است که در آن غیر از طب از علوم مختلف دیگر مانند فلسفه، هواشناسی، جانورشناسی، جنین‌شناسی، روانشناسی و ستاره‌شناسی نیز سخن رفته‌است. تشخیص بیماری عشق، آن هم با گرفتن نبض بیمار در فردوس‌الحکمة آمده‌است، ولی ابن سینا آن را به‌نام خویش در کتاب قانون گنجاند. برهان‌الدین کرمانی و ابن بیطار از جمله تأثیر یافته گان این اثر ربن طبری هستند.[18]
جلد کتاب چاپ شده فردوس الحکمة در دانشگاه لکنو هندوستان

دیگر
  • الدین و الدولة فی اثبات نبوة النبی محمد، در این کتاب، ابن ربن حقانیت دین اسلام و برتری آن را بر ادیان دیگر مورد بررسی قرار داده و اطلاعاتی دربارهٔ ادیان هند و فرق گوناگون اسلام و مسیحیت و غیره آورده‌است. این کتاب در سال ۱۹۲۳ میلادی در انگلستان از روی نسخه کتابخانه جان ریلاند و همچنین در سال ۱۳۴۲ قمری (مطابق با ۱۹۲۳ میلادی) در چاپخانه المقتطف مصر به چاپ رسید.
  • حفظ الصحة در این کتاب مبحث دستورهای ضروری در حفظ تندرستی و بهداشت، که توسعاً به معنای پیشگیری از ابتلا به بیماریها هم به‌کار رفته‌است. نسخه اصلی این کتاب در کتابخانه بادلین دانشگاه آکسفورد نگه‌داری می‌شود.
  • تحفة الملوک
  • کتاب فی الامثال و الادب علی مذاهب الفرس و الروم و العرب
  • کتاب منافع الاطعمة و الاشربة و العقاقیر
  • کتاب عرفان الحیوة یا ارفاق الحیاة
  • کتاب فی ترتیب الاغذیة
  • کتاب فی الحجامة
  • کتاب الرد علی اصناف الناصری
  • الکتاب اللؤلؤ.

تدریس آثار

آثار وی در دانشگاه گوته فرانکفورت آلمان و دانشگاه بیرمنگام انگلیس تدریس می‌شود.

پانویس
  1. «ابن ربن». مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی. دریافت‌شده در ۱۷ مارس ۲۰۲۱.
  2. ALI IBN SAHL IBN RABBĀN AL-ŢABARĪ (ninth century), physician and medical writer in Iraq. He was born in Tabaristan, south of the Caspian Sea, , “ALI IBN SAHL IBN RABBĀN AL-ŢABARĪ ,” encyclopedia.com,
  3. ALI IBN SAHL IBN RABBAN ALTABARI (ABU AL-ḤASAN): Physician and writer on medical subjects in Irak about the middle of the ninth century; born in Taberistan, Richard Gottheil. , “ALI IBN SAHL IBN RABBAN ALTABARI (ABU AL-ḤASAN) ,” jewishencyclopedia.com,
  4. Ali Ibn Rabban TabariAli Bin Rabban's surname was Abu Hassan, the full name being Abu Hassan Ali Bin Sahl Rabban Tabari. Born in 839 A.D. in Mazanderan (Tabaristan), , “Ali Ibn Rabban Tabari,” www.iranchamber.com,
  5. Browne, E. G. , Arabian Medicine, Cambridge, 1962, p 37-44.
  6. الگود، سیریل، تاریخ پزشکی ایران، ترجمهٔ باهر فرقانی، تهران، ۱۳۵۶ ش
  7. الفهرست، به کوشش گوستاو فلوگل، لایپزیک، ۱۸۷۲ م
  8. «ابن ربن». مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی. دریافت‌شده در ۱۷ مارس ۲۰۲۱.
  9. ALI IBN SAHL IBN RABBĀN AL-ŢABARĪ (ninth century), physician and medical writer in Iraq. He was born in Tabaristan, south of the Caspian Sea, , “ALI IBN SAHL IBN RABBĀN AL-ŢABARĪ ,” encyclopedia.com,
  10. ALI IBN SAHL IBN RABBAN ALTABARI (ABU AL-ḤASAN): Physician and writer on medical subjects in Irak about the middle of the ninth century; born in Taberistan, Richard Gottheil. , “ALI IBN SAHL IBN RABBAN ALTABARI (ABU AL-ḤASAN) ,” jewishencyclopedia.com,
  11. Ali Ibn Rabban TabariAli Bin Rabban's surname was Abu Hassan, the full name being Abu Hassan Ali Bin Sahl Rabban Tabari. Born in 839 A.D. in Mazanderan (Tabaristan), , “Ali Ibn Rabban Tabari,” www.iranchamber.com,
  12. اخبار العلماء، به کوشش یولیوس لیپرت، قاهره، ۱۳۲۶ ق
  13. ابن ربن. لغت‌نامه دهخدا
  14. SN Nasr, p. 416:"Ali b. Rabbani Tabari who was a convert from Zoroastrianism to Islam is the author of the first major work on Islamic medicine, entitled Firdaus al-Hikma."
  15. نجم‌آبادی، محمود، تاریخ طب در ایران پس از اسلام، تهران، ۱۳۵۲ ش
  16. براون، ۲۵
  17. ابن ابی اصیبعه، احمد، عیون الانباء، به کوشش ماکس موللر، قاهره، ۱۲۹۹
  18. مروج الذهب، به کوشش باربیه دومنار، پاریس، ۱۸۷۴

منابع
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.