پزشکی

پزشکی (به عربی: طب) یک دانش کاربردی است که هدف آن، حفظ و ارتقای سلامت، درمان بیماری‌ها و بازتوانی آسیب‌دیدگان است. این منظور با شناخت بیماری‌ها، تشخیص، درمان و جلوگیری از بروز آن‌ها به انجام می‌رسد. دانش پزشکی بر روی طیف گسترده‌ای از رشته‌ها از فیزیک و زیست‌شناسی تا علوم اجتماعی، مهندسی و علوم انسانی بنا شده‌است.[ف 1] امروزه هدف دانش پزشکی، استفاده از فناوری‌های دانش‌مبنا و استدلال قیاسی برای رسیدن به راه‌حل مشکلات بالینی است. اکتشافات در باب ماهیت ژن‌ها و سلول‌ها دریچه‌ای برای تعریف فیزیولوژی بر مبنای سیستم‌های مولکولی، فراهم کرده‌است. این بینش فیزیولوژیکی، راه را برای فهم بهتر فرایندهای پیچیده بیماری‌ها و رویکردهای نو درمانی، فراهم کرده‌است.[1]

پزشکی
تندیس اسقلبیوس، خدای یونانی پزشکی که عصای اسقلبیوس با مار پیچ خورده‌اش را در دست دارد.
تاریخ پزشکی
عملکرد بالینی
تخصص‌های پزشکی
درمان
سازمان‌های پزشکی
سایر موارد
درگاه پزشکی

تلاش بشر برای درمان بیماری‌ها و آسیب‌ها از دوران پیش از باستان، و در دوران باستان در کنار دین و گاه به عنوان بخشی از آن، وجود داشته‌است. در یونان باستان، پزشکانی مانند بقراط، پزشکی را به عنوان دانش و فنی مجزا مطرح کردند و بنیان‌گذاران راهی بودند که بعدها توسط پزشکانی همچون ابن‌سینا و رازی، طی شد. در رنسانس با بهره‌گیری از روش علمی پزشکی، پیشرفت‌های قابل توجهی کرد. از قرن ۱۹ آنچه به عنوان پزشکی مدرن، شناخته می‌شود، بنیان گذاشته شد. در اواخر قرن بیستم و دوران معاصر، دانش ژنتیک، رویکرد به درمان و بیماری‌ها را دچار تحول مهمی کرد به‌طوری‌که ژنتیک پزشکی را دارای نقشی متحول‌کننده برای پزشکی از درمان‌محوربودن به حفظ سلامتی دانسته‌اند.[2] اهمیت سلامتی در بهره‌وری اجتماع و کیفیت زندگی منجر به تأسیس موسسات و قوانین شده‌است تا مسایلی همچون تحصیل و مجوزدهی به پزشکان تا نحوه استفاده از بودجه‌های درمانی در کشورها قانونمند و تنظیم شوند؛ لذا سازمان‌های پزشکی در کشورهای مختلف برای سازمان دهی و قانونمندسازی فعالیت‌های پزشکی تأسیس شده‌اند.

در حرفه پزشکی، پزشکان با استفاده از قضاوت بالینی، بیمار را برای تشخیص، درمان و پیشگیری از بیماری ارزیابی می‌کنند. در عملکرد بالینی معمولاً مراحل شرح حال، معاینه فیزیکی، تهیه فهرست مشکلات، مشخص کردن تشخیص‌های افتراقی، بررسی‌ها (شامل آزمایش و تصویربرداری و …)، رسیدن به تشخیص و در آخر درمان انجام می‌شود. امروزه پیشرفت‌های روزمره علم و گسترش قابل توجه دامنه دانش پزشکی و شناخت بشر از بیماری‌ها منجر به تخصصی شدن پزشکی و تقسیم آن به رشته‌های مختلف شده‌است. با این حال کماکان ارائه خدمات پزشکی در بیشتر جوامع از سطح مراقبت‌های اولیه بهداشتی، با تمرکز روی عملکرد پزشکان عمومی و پزشکان خانواده شروع می‌شود و بسته به نیاز در سیستم ارجاع بیماران به سطوح دوم و سوم که خدمات پزشکی تخصصی‌تر را ارائه می‌دهند ارجاع می‌شوند.

پزشکی مدرن با انتقاداتی هم مواجه است از جمله عدم دسترسی مناطق محروم و طبقه کم درآمد بعضی جوامع به خدمات پزشکی گران‌قیمت که در این راه سازمان‌هایی همچون سازمان جهانی بهداشت با تعیین سیاست‌های جهانی و ایجاد مسئولیت در کشورها و سیاستمداران نسبت به سلامت سعی در رفع این نقیصه را دارند.

واژه‌شناسی

واژه فارسی «پزشک» از پارسی میانهٔ bizešk ‏(bcšk) است.[3] در اوستایی به صورت baēṣ̌aza ‏(𐬠𐬀𐬉𐬴𐬀𐬰𐬀) آمده‌است[4] که با سانسکریت bhiṣaj ‏(भिषज्)‏[5] هم‌ریشه است، که همگی به معنی «پزشک» هستند. این واژه در فارسی به صورت «بجشک»، «بچشک»، و «بزشک» هم آمده‌است.[ف 2]

تاریخچه دانش پزشکی
نوشتار اصلی: تاریخ پزشکی
نوشتار(های) وابسته: تاریخ پزشکی در ایران

پیدایش پزشکی را به دوران ماقبل تاریخ نسبت می‌دهند، دورانی پیش از اختراع خط. و از آنجا که زمان اختراع خط در فرهنگهای مختلف متفاوت است. پزشکی ماقبل تاریخ دوره‌های زمانی گسترده‌ای را می‌تواند دربر گیرد.[6]

پزشکی در دوران باستان

پزشکی در مصر باستان وجود داشت، اطلاعات پزشکی در پاپیروس ادوین اسمیت یافت شده که متعلق به ۳۰۰۰ پیش از میلاد است. اولین جراحی احتمالاً در ۲۷۵۰ پیش از میلاد در مصر انجام شده‌است.[7] در پاپیروس ژاینکولوژی کاهون اطلاعاتی در مورد درمان بیماری‌های زنان و باروری وجود دارد.[8] اولین پزشک شناخته شده هم احتمالاً هسی-رع رئیس پزشکان و دندان‌پزشکان پادشاه جوزر در قرن ۲۷ پیش از میلاد است.[9]

در کنار مصری‌ها بابلی‌ها هم به تشخیص، معاینه و درمان بیماری‌ها می‌پرداختند. کتاب راهنمای تشخیصی آن‌ها روش‌های درمان و سبب‌شناسی (اتیولوژی) را معرفی کرد.[10] در تمدن‌هایی چون شهر سوخته، ایلام، تپه سیلک و داده‌هایی باستانی از مغان زرتشتی نشان می‌دهد سیستم‌های پزشکی متفاوتی با دیگر سیستم‌ها و بسیار پیشرفته وجود داشته‌است.

پزشک یونان باستان بقراط که پدر پزشکی خوانده می‌شود.[11]

بسیاری از منابع بقراط را پدر پزشکی می‌دانند،[12] او پایه‌های رویکرد منطقی به پزشکی را بنا نهاد. بقراط ایجادکننده سوگندنامه بقراط برای پزشکان است که هنوز مورد استفاده است، او اولین کسی بود که بیماری‌ها را به حاد و مزمن، اندمیک و اپیدمیک تقسیم‌بندی کرد و کلماتی همچون راجعه، بهبود، بحران، پاروکسیسم، اوج و تشنج را در پزشکی استفاده کرد.[13][14] در مطالعه فیزیولوژی و کالبدشناسی دو اسکندریه‌ای به نام‌های هروفیلوس از کالسدون و اراسیستراتوس از سئوس نقش داشتند.[15] پزشک یونانی گالن نیز یکی از بزرگترین جراحان دوران باستان بود؛ و جراحی‌های بی پروایانه‌ای شامل مغز و چشم انجام داد. کتاب‌های او بعدها مورد استفاده در قرون وسطی قرار می‌گرفت.[16]

قرون میانه

در دوران رکود علم و پزشکی در دنیای غرب در قرون وسطی، مسلمانان و ایرانیان شروع به ترجمه آثار پزشکی یونان باستان از جمله آثار بقراط و گالن به عربی کردند. از طرفی با بهره‌گیری از میراث علمی پزشکی ایرانیان در جندی شاپور پزشکی در دنیای اسلام شکوفا شد.[ف 3] ابن سینا از مشاهیر برجسته پزشکی در این دوران بود که توسط برخی منابع در کنار بقراط به عنوان پدر علم پزشکی شناخته می‌شود.[17][18] او کتاب قانون در پزشکی را نگاشت که از مشهورترین کتاب‌های تاریخ پزشکی محسوب می‌شود[19] از سایر مشاهیر می‌توان از زهراوی،[20] ابن زهر،[21] ابن نفیس،[22] و ابن رشد نام برد.[23]

محمد زکریای رازی[24] یکی از اولین دانشمندانی بود که نظریه یونانی اخلاط چهارگانه را مورد تردید قرار داد، به‌طوری‌که در الحاوی که بزرگترین دائرةالمعارف طبی اسلامی خوانده می‌شود[25] هیچ نامی از اخلاط و طبایع و مزاج‌ها نبرده‌است.[26] با این وجود تا مدت‌ها این نظریه در پزشکی غربی قرون وسطی و پزشکی اسلامی مؤثر باقی ماند. بیمارستان‌ها در دنیای اسلام که از بیمارستان جندی شاپور ایران الگو گرفته بودند،[27][28] از اولین نمونه‌های بیمارستان‌های عمومی در جهان بودند.[29]

در اواخر قرون وسطی پزشکی دوباره در اروپا رونق گرفت. اندرو واسالیوس یکی از تأثیر گذارترین کتاب‌ها در کالبدشناسی را نوشت.[30] باکتری و میکروارگانیسم‌ها اولین بار توسط میکروسکوپ آنتونی وان لوونهوک در ۱۶۷۳ مشاهده شد.[31] مایکل سروانتس به‌طور مستقل از ابن نفیس جریان خون ریوی را دوباره کشف کرد ولی این کشف منتشر نشد.[32] بعدها این کشف توسط رنالدوس کولومبوس و آندره سزالپینو توصیف شد. بر مبنای کارهای کولومبوس بعدها ویلیام هاروی پزشک انگلیسی دستگاه گردش خون را توصیف کرد.[33]

قرن نوزدهم و پزشکی مدرن

حرفه پزشکی در قرن نوزدهم در پی پیشرفت‌های سریع علم و رویکردهای نوین پزشکان دستخوش تغییر شد. پزشکان بیمارستان‌ها شروع به آنالیز سیستماتیک تر علایم بیماری‌ها در تشخیص کردند.[34] از جدیدترین تکنیک‌ها استفاده از بیهوشی و به‌کارگیری تکنیک آسپتیک در اتاق عمل بود.[35]

در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم آماردانان انگلیسی به رهبری فرانسیس گالتون، کارل پیرسون و رونالد فیشر ابزارهای آماری برای مرتبط‌سازی و آزمودن فرضیه‌ها ابداع کردند که امکان آنالیزهای پیچیده‌تر اطلاعات را فراهم می‌کرد.[36] در قرن بیستم جنگ‌های بزرگ همراه با حضور پزشکان و بیمارستان‌های سیار بودند. در طی جنگ جهانی اولین تکنیک اشعه ایکس در تشخیص گسترش یافت و استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده برای پیشگیری از قانقاریای زخم‌ها فراگیر شد. پاندمی آنفلوانزای ۱۹۱۸ در سطح جهان ۵۰ میلیون نفر تلفات داد و منشأ تحقیقات اپیدمیولوژیک شد.[37] در جنگ جهانی دوم مراقبت از بیماران و زخمی‌ها با به‌کارگیری تکنیک‌های جدیدی همچون واکسیناسیون فعال علیه کزاز، داروهای سولفونامید و پنی سیلین متحول شد. از جنگ جهانی دوم استفاده از دِدِت در مقابله با پشه حامل مالاریا که در بیشتر مناطق حاره شایع بود، شروع شد.[38] در همین دوره درمانهای آلوپاتیک (مبتنی بر مداخلات خارجی شامل دارو و جراحی) از درمانهای مبتنی بر فیزیولوژی (فیزیوتراپی = Physiological Theraputics) از یک دیگر جدا شد که قشر جدا شده بعد از سال ۱۹۴۵ میلادی در آمریکا فیزیوتراپیست نامیده شد.

عملکرد بالینی
دکتر، اثر سر لوک فیلدز (۱۸۹۱)

در عملکرد بالینی پزشکان با استفاده از قضاوت بالینی، بیمار را جهت تشخیص، درمان و پیشگیری از بیماری ارزیابی می‌کنند. در عملکرد بالینی ترتیب خاصی از فعالیت‌ها وجود دارد که معمولاً رعایت می‌شود، شامل: شرح حال، معاینه فیزیکی، تهیه فهرست مشکلات، مشخص کردن تشخیص‌های افتراقی، بررسی‌ها (شامل آزمایش‌ها و تصویربرداری و …)، رسیدن به تشخیص و در آخر درمان.[39]

رابطه پزشک و بیمار با بررسی سابقه و شرح حال پزشکی بیمار شروع شده و به دنبال آن مصاحبه پزشکی[40] و معاینه پزشکی بیمار صورت می‌گیرد. ابزارهای اولیه تشخیص (همچون گوشی پزشکی و آبسلانگ) معمولاً استفاده می‌شوند. بعد از معاینه برای علائم و مصاحبه برای نشانه‌های بیماری، پزشک ممکن است آزمایش‌های پزشکی (تست، به عنوان مثال آزمایش خون) درخواست دهد، نمونه‌گیری (بیوپسی) کند یا دارو و سایر درمان‌ها را تجویز کند. در این راه تنظیم فهرستی از تشخیص‌های افتراقی کمک می‌کند که بیماری‌های مشابه بر اساس اطلاعات به دست آمده رد شوند. در طی ویزیت آگاه‌سازی مناسب بیمار از همه حقایق بخش مهمی از رابطه پزشک و بیمار است و به اعتمادسازی کمک می‌کند. ویزیت پزشکی سپس در سابقه پزشکی مستندسازی می‌شود که این یک سند قانونی در بسیاری از منابع قضایی محسوب می‌شود.[41] ممکن است ویزیت‌های بعدی کوتاه‌تر باشند اما همین رویه کلی صورت می‌گیرد.

اجزاء اصلی مصاحبه پزشکی

مصاحبه و ویزیت پزشکی شامل این اجزا است:[42]

  • شکایت اصلی (CC): علت این ویزیت پزشکی، شامل نشانه‌ها که با همان کلماتی که بیمار بیان کرده به همراه مدت بروزشان ثبت می‌شود.
  • شرح‌حال بیماری/شکایت فعلی: ترتیب زمانی وقایع و نشانه‌های بیماری و توضیح بیشتر هر کدام از آن‌ها[43]
  • فعالیت فعلی: شغل، تفریحات و کاری که بیمار انجام می‌دهد.
  • داروها (Rx): داروهایی که بیمار مصرف می‌کند، شامل داروهای بدون نسخه و داروهای خانگی و همچنین داروهای طب جایگزین و گیاهی. آلرژی‌ها هم در اینجا ثبت می‌شوند.
  • سابقه پزشکی قبلی (PMH/PMHx): شامل بیماری‌های پزشکی دیگر همزمان، سابقه بستری‌ها، مصدومیت‌ها، بیماری‌های عفونی قبلی و/یا واکسیناسیون‌ها و سابقه آلرژی‌های شناخته شده.[44]
  • سابقه اجتماعی (SH): محل تولد، اقامت، وضعیت تأهل، وضعیت اجتماعی و اقتصادی، عادت‌ها (شامل رژیم غذایی، داروهای مصرف شده یا در حال مصرف، سیگار و الکل).[45]
  • سابقه خانوادگی (FH): فهرست بیماری‌ها در فامیل که ممکن است بیمار را مورد تأثیر قرار دهد. گاه یک شجره‌نامه به کار می‌رود.[46]
  • بازبینی سیستم‌ها (ROS): مجموعه‌ای از سوالات که ممکن است در شرح حال بیماری پرسیده نشده باشد، یک بررسی کلی (برای نمونه: «آیا اخیراً متوجه هر نوع کاهش وزن، تغییر در خواب، توده یا برآمدگی شده‌اید؟» و غیره). و سپس پرسش‌هایی از تمامی دستگاه‌های اصلی بدن (قلب، ریه، دستگاه گوارش، دستگاه ادراری و غیره).[47]

معاینه فیزیکی
یک پزشک در حال معاینه کانال گوش
نوشتار اصلی: معاینه فیزیکی

معاینه فیزیکی، معاینه بیمار به دنبال یافتن علایم بیماری است که در آن نشانه‌ها را بیمار بیان می‌کند و علایم توسط پزشک پیدا می‌شوند. پزشک از حواس بینایی، شنوایی، لامسه و گاه بویایی (برای نمونه در عفونت‌ها، اورمی، کتواسیدوز دیابتی) استفاده می‌کند. استفاده از حس چشایی با وجود روش‌های تشخیص مدرن به کار نمی‌رود ولی قدیم در نبود آزمایش قند خون در تشخیص دیابت شیرین به کار می‌رفت.[48]

در معاینه چهار عمل به عنوان بخش‌های اصلی معاینه شناخته می‌شوند: مشاهده، لمس، دَق و سمع. این ترتیب ممکن است بسته به موضع معاینه تغییر کند؛ برای نمونه یک مفصل را با مشاهده، لمس و حرکت معاینه می‌کنند. وجود این ترتیب تنظیم شده یک ابراز آموزشی هم هست که پزشکان را به برخورد سیستماتیک با بیمار و پرهیز از استفاده از ابزارهای پزشکی همچون گوشی پزشکی قبل از استفاده از این روش‌ها تشویق می‌شوند.

معاینه بالینی شامل بررسی این موارد نیز است:[39]

  • علایم حیاتی، شامل قد، وزن و حرارت، فشار خون، ضربان قلب، میزان تنفس، درجه اشباع اکسیژن.
  • وضعیت ظاهری عمومی بیمار و مشخصه‌های خاص بیماری (وضعیت تغذیه، وجود زردی، رنگ پریدگی و چماقی شدن ناخن‌ها)
  • دست‌ها و پوست
  • سر (شامل غدد لنفاوی)، دهان، چشم، گوش، بینی و گلو (شامل تیروئید)
  • تنفس (ریه‌ها و مجاری تنفسی بزرگ)
  • پستان
  • وضعیتی حرکتی و دستگاه عضلانی و اسکلتی
  • شکم و رکتوم
  • اعضاء جنسی (در صورت وجود حاملگی)
  • اعصاب (هوشیاری، آگاهی، مغز، بینایی، اعصاب کرانیال، نخاع و اعصاب محیطی
  • روان (گرایش یا اورینتیشن، معاینه وضعیت روانی، شواهدی از درک و افکار غیرطبیعی) معمولاً معاینه بر اساس شرح حال بیماری روی قسمت‌های خاصی متمرکز می‌شود و شامل همهٔ موارد بالا نمی‌شود.

در صورت لزوم ممکن است از نتیجه آزمایش‌های پزشکی (تست) و تصویربرداری پزشکی هم استفاده شود.[49]

تصمیم‌گیری پزشکی و درمان
در پزشکی مدرن برای رسیدن به تشخیص از آزمایش‌های پزشکی استفاده می‌شود، در تصویر کادر درمانی در حال گرفتن نمونه خون از بیمار هستند.

روند تصمیم‌گیری پزشکی شامل آنالیز و ایجاد داده‌های فوق برای رسیدن به یک فهرست از تشخیص‌های افتراقی است، در طی این روند پزشک با فکر کردن به آنچه لازم است تا یک تشخیص قطعی به دست آید مسیر درست را انتخاب می‌کند. معمولاً پزشک برای رسیدن به تشخیص این مراحل را در استدلال بالینی در ذهن خود طی می‌کند:

  • پیدا کردن یافته‌های غیرطبیعی
  • مشخص کردن محل آناتومیک آنها
  • تفسیر یافته‌ها بر مبنای روند محتمل
  • ایجاد فرضیه‌ای در مورد ماهیت مشکل بیمار
  • آزمون فرضیه برای رسیدن به یک تشخیص عملی
  • مشخص کردن یک نقشه درمانی قابل قبول برای بیمار

در نهایت نقشه درمانی ممکن است شامل درخواست آزمایش‌ها و بررسی‌های آزمایشگاهی بیشتر، شروع درمان، ارجاع به متخصص یا مشاهده هوشیارانه روند بیماری باشد. ویزیت‌های بعدی ممکن است لازم باشد. در پزشکی برای انتخاب بهترین آزمایش یا روش تصویربرداری معیارهایی وجود دارد. این اصول کلی شامل قابل اعتماد بود، اعتبار، حساسیت، خصوصیت و ارزش پیشگویی آن تست می‌شود.[50]

این روند معمولاً توسط ارائه‌کنندگان اصلی خدمات درمانی و همچنین متخصص‌ها به کار می‌رود. ممکن است در صورت ساده و مشخص بودن مشکل تنها چند دقیقه طول بکشد. برعکس ممکن است هفته‌ها در بیماری که با نشانه‌های غیرمعمول و چند-سیستمی درگیر است به طول انجامد و چندین متخصص درگیر این روند شوند. در ویزیت‌های بعدی مشابه این روند در فرم خلاصه شده‌اش تکرار می‌شود تا شرح حال، نشانه‌ها، یافته‌های معاینه و نتیجه آزمایش‌ها و تصویربرداری‌ها یا نتیجه مشاوره با متخصص به دست آید.[51]

کاربرد فناوری اطلاعات در پزشکی

رشد روزافزون صنایع ارتباطی، مخابراتی و انفورماتیکی، هر روز دنیا را با انقلابی جدید مواجه می‌کند. انقلاب فناوری اطلاعات و ارتباطات در کلیه بخش‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و امنیتی کشورها تأثیراتی قابل توجه بر جای گذاشته‌است. با توسعه این فناوری در بخش پزشکی، به دنبال تحول عظیمی در نظام ارائه خدمات بهداشتی و درمانی می‌باشیم و یکی از مهم‌ترین حوزه‌های کاربرد فناوری اطلاعات، حوزة بهداشت و درمانی می‌باشد. فناوری اطلاعات از روش‌های متعددی می‌تواند به این حوزه کمک نماید. سیستم‌های ذخیره اطلاعات بیمار، سیستم‌های اطلاعات دارویی، سیستم‌های درمانی و جراحی، سیستم‌های پیگیری درمان، سیستم‌های درمان از راه دور، سیستم‌های راهبری پرستار، رباتهای جراح و سیستم‌های پذیرش بیمار و بسیاری دیگر که در پس پرده طراحی تمام این‌ها یک هدف مشترک وجود دارد و آن تسهیل در کار درمان است. با استفاده از این سیستم‌ها بیمار در کمترین زمان بهترین خدمات را دریافت می‌کند، پزشک تمام وقت از هر جای دنیا که بخواهد به بیماران خود دسترسی دارد و اطلاعات بیماران در همه جا به‌طور کامل در دسترس است. دسترسی همگانی به اطلاعات پزشکی در بستر شبکه‌های الکترونیکی یک رؤیا نیست آن را به وضوح می‌توان در سازمان‌های درمانی که به این سیستم‌ها نزدیک شده‌اند مشاهده کرد. سامانه‌هایی مانند ذخیره الکترونیکی اطلاعات سلامت (HER) که می‌تواند اطلاعات بهداشتی، درمانی و سلامتی فرد را پیش از تولد، یعنی زمانی که فرد دوران جنینی را طی می‌کند تا پس از مرگ یعنی وقتی دیگر در قید حیات نیست را به صورت اطلاعات جامعی در یک فایل الکترونیکی ذخیره‌سازی کرده و آن را در یک شبکه اختصاصی در دسترسی افراد مشخصی قرار دهد، به عنوان نمونه بارزی از کارکردهای فناوری اطلاعات در امر سلامت به‌شمار می‌رود.

موسسات
بیمارستان سانتا ماریا دِلا اسکالا، اثر فرسکو از دومنیکو دی بارتولو ۱۴۴۱–۱۴۴۲

پزشکی معاصر به‌طور کلی در یک سامانه مراقبت‌های بهداشتی عمل می‌شود. چارچوب‌های حقوقی، صدور گواهی‌نامه و بودجه‌دهی را دولت‌ها و گاهی در کنارشان سازمان‌های بین‌المللی همچون خیریه‌ها و موسسات مذهبی برقرار می‌کنند. خصوصیات هر سیستم درمانی تأثیر قابل توجهی در چگونه ارائه خدمات پزشکی دارد.

از دوران قدیم ادیان در ارائه خدمات عام‌المنفعه نقش داشته‌اند و این منجر به ایجاد ساختارهای پرستاری و بیمارستانی شد. کشورهای پیشرفته صنعتی (به جز ایالات متحده آمریکا[52][53]) در بسیاری از کشورهای در حال توسعه خدمات درمانی از طریق سامانه‌های سراسری بهداشتی ارائه می‌دهند، که هدف آن‌ها ارائه این خدمات از طریق پرداخت یکباره دولتی یا بیمه‌های خصوصی و مشارکتی اجباری است. این منجر به دسترسی تمامی جمعیت کشور به خدمات درمانی بر مبنای نیاز و نه توان پرداخت می‌شود. ارائه خدمات ممکن است توسط ارائه‌کنندگان خصوصی یا بیمارستان‌ها و درمانگاه‌های دولتی یا موسسات خیریه یا ترکیبی از این سه صورت گیرد. بیشتر جوامع قبیله‌ای و ایالات متحده آمریکا هیچ تضمینی برای ارائه خدمات به کل جمعیت ندارند. در این جوامع خدمات درمانی تنها برای کسانی که توان مالی کافی را دارند یا خوشان را بیمه کرده‌اند یا توسط کمک مالی مستقیم دولت یا قبیله ارائه می‌شود.[52][53]

آمپول‌های دارویی مدرن

شفافیت اطلاعات معیار دیگری است که ارائه خدمات درمانی را تعریف می‌کند. دسترسی به اطلاعات در مورد بیماری‌ها، درمان‌ها و کیفیت و قیمت‌گذاری این خدمات تأثیر زیادی روی انتخاب بیماران، مصرف‌کنندگان و در نتیجه متخصصان پزشکی می‌شود. در حالیکه در سیستم درمانی آمریکا به خاطر نبود چنین شفافیتی انتقادات زیادی وجود دارد.[54] قوانین جدید شفافیت بیشتری را تشویق می‌کند. از طرف دیگر میان میزان شفافیت و نگرانی‌هایی همچون محرمانه بودن اطلاعات بیماران و امکان بهره‌برداری تجاری از این اطلاعات وجود دارد.

ارائه

ارائه خدمات پزشکی به سه رده اولیه، ثانویه و ثالثیه تقسیم می‌شود. خدمات بهداشتی اولیه به عنوان اولین مرحله روند درمانی طبقه‌بندی می‌شوند. طبق سازمان بهداشت جهانی در کنفرانس آلما-آتا در ۱۹۷۸، مراقبت‌های بهداشتی اولیه عبارتند از مراقبت‌های ضروری در زمینه سلامت که برای همه افراد و خانواده‌ها قابل دسترسی باشد.[55] بر طبق سازمان جهانی بهداشت خدمات بهداشتی اولیه لازم است پوشش همگانی برای همه مردم داشته باشند، مردم محور باشند و به نیازهای مردم تحت پوشش بپردازند. به فاکتورهای خارج از بحث‌های بیولوژیکی که بر سلامت مؤثرند توجه کند و شامل مشارکت تمامی اجزاء جامعه باشد. در بسیاری کشورها رکن اصلی ارائه این خدمات پزشکان خانواده هستند که در بیشتر کشورها پزشکان با طی دوره‌های آموزشی خاص مخصوص پزشکی خانواده برای این منظور آماده می‌شوند.[ف 4] این خدمات در خانه‌های بهداشت، مطب پزشکان، درمانگاه‌ها، آسایشگاه‌ها، مدارس، ویزیت‌های خانگی و سایر محل‌های نزدیک به بیمار ارائه می‌شوند. خدمات اولیه درمانی خود در سه سطح متفاوت مطرح می‌شود. سطح اول به دنبال پیشگیری و کاهش احتمال بروز بیماری یا کاهش سلامتی است، سطح دوم شامل خدمات غربالگری جهت شناسایی زودهنگام افراد بیمار است و در سطح سوم درمان و کنترل عوارض بیماری‌ها مطرح است.[ف 5]

در صورت وجود سیستم ارجاع در کشور خدمات مراقبتی ثانویه (یا سطح دو در سیستم ارجاع) توسط متخصصین پزشکی در مطب یا درمانگاه یا در بیمارستانهای محلی برای بیماران ارجاع شده از خدمت دهنده اولیه صورت می‌گیرد. ارجاع در صورت نیاز به تخصص یا فرایندی تخصصی به متخصص صورت می‌گیرد. این شامل خدمات سرپایی و بستری، بخش اورژانس، مراقبت‌های ویژه، جراحی‌ها، فیزیوتراپی، زایمان، واحد آندوسکوپی، آزمایشگاه تشخیص پزشکی و خدمات تصویربرداری پزشکی، مراکز هاسپایس[پانویس 1] و غیره است. بعضی از ارائه دهندگان خدمات اولیه درمانی ممکن است به درمان در بیمارستان‌ها و زایمان نوزادان در یک سیستم درمانی ثانویه نیز مشغول باشند.[ف 6]

خدمات پزشکی ثالثیه (سطح سوم در سیستم ارجاع) نوعی از خدمات مشاوره‌ای تخصصی است که توسط متخصصین بیمارستانی و مراکز ناحیه‌ای مجهز به امکانات تشخیصی و درمانی که در بیمارستان‌های محلی معمولاً در دسترس نیست ارائه می‌شود.[56] این خدمات شامل مراکز مصدومیت‌ها، مراکز سوختگی، بخش‌های پیشرفته نوزادان، پیوند اعضاء، زایمان با ریسک بالا، پرتودرمانی، بخش‌های سرطان، جراحی اعصاب و سایر مداخلات پیچیده جراحی و پزشکی می‌شود.[57]

گاه از خدمات سطح چهار هم نام برده می‌شود که در واقع اشاره به خدمات تخصصی تر منشعب از مراکز سطح سه است که معمولاً دسترسی محدودتری دارند. این خدمات شامل روش‌های آزمایشی و تحقیقاتی و بعضی روش‌های ناشایع جراحی و تشخیصی هستند.[57][58]

خدمات پزشکی مدرن همچنین وابسته به اطلاعاتی است که هنوز در بسیاری از مراکز بر مبنای کاغذ است و هر روز بیشتر به صورت الکترونیکی صورت می‌گیرد.

سازمان بهداشت جهانی
نوشتار اصلی: سازمان بهداشت جهانی
پرچم سازمان بهداشت جهانی

سازمان بهداشت جهانی (WHO) یکی از آژانس‌های تخصصی سازمان ملل متحد است که در تابستان ۱۹۴۸ در ژنو (واقع در سوییس) آغاز به کار کرد. اولویت‌های اولیه این سازمان مالاریا، سل، بیماری‌های جنسی، سلامت مادر و کودک، مهندسی بهداشتی و تغذیه بود.[59] سازمان جهانی بهداشت جهت دهی و هماهنگ‌سازی مراجع سلامت در ساختار سازمان ملل متحد را عهده‌دار است. این سازمان هدایت امور مربوط به سلامت در سطح جهان، شکل‌دادن به برنامه‌های تحقیقاتی، تعیین استانداردها، تبیین سیاست‌گذاری شاهد مبنا، ارائه حمایت فنی به کشورها و نظارت و ارزیابی رویکردهای سلامتی را عهده‌دار است.[60] به دنبال تغییرات جهانی در زمینه سلامت و بحران‌هایی که این سازمان در اواخر قرن بیستم با آن‌ها روبرو بود، این سازمان امروزه به دنبال بازیابی موقعیت در معرض خطر خود به عنوان هماهنگ‌کننده و رهبری سلامت در جهان، با در پیش‌گیری رویکرد سلامت جهانی[پانویس 2] به جای سلامت بین‌المللی است.[61]

موسسات و سازمان‌های پزشکی در ایران
نوشتار‌های اصلی: پزشکی در ایران، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ایران، سازمان نظام پزشکی و سازمان پزشکی قانونی

در ایران تدوین و ارائه سیاست‌ها، تعیین خط مشی‌ها و برنامه‌ریزی برای فعالیت‌های مربوط به تربیت نیروی انسانی گروه پزشکی، پژوهشی، خدمات بهداشتی- درمانی، دارویی، بهزیستی و تأمین اجتماعی بر عهده وزارت بهداشت است. همچنین این وزارتخانه ایجاد نظام هماهنگ بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و گسترش شبکه تلفیقی بهداشت و درمان را بر عهده دارد. تعیین رشته‌ها و مقاطع تحصیلی مورد نیاز ایران و اجرای برنامه‌های تربیت نیروی انسانی گروه پزشکی از دیگر وظایف قانونی این وزارتخانه است.[ف 7]

شاخه‌ها

در ایران افراد برای پزشکی یا اخذ یکی از تخصص‌های پزشکی لازم است پس از اخذ دیپلم یا مدرک پیش دانشگاهی در ابتدا دوره هفت ساله دکتری حرفه‌ای را بگذرانند، شامل سه دوره علوم پایه، کارآموزی و کارورزی که در نهایت به عنوان پزشک عمومی شناخته می‌شوند. هر پزشک عمومی پس از چند سال تحصیل در یکی از رشته‌های تخصصی به عنوان متخصص آن رشته پزشکی شناخته می‌شود. هر متخصص یکی از رشته‌های تخصصی پزشکی پس از گذراندن دو تا سه سال دیگر به عنوان فوق‌تخصص یک رشته زیرگروه آن رشته تخصصی شناخته می‌شود. سایر دوره‌های آموزشی برای پزشکان متخصص که طول دوره آن‌ها کمتر از دو سال است، دوره‌های فلوشیپی یا تکمیل تخصص گفته می‌شوند، و این دوره‌ها منجر به اخذ مدرک نشده و به عنوان فوق تخصص تلقی نمی‌گردد. از آنجایی که درمان بیماران فرایندی تیمی و گروهی به عبارتی چند تخصصی می‌باشد در حوزه تقسم بندی جایگاه کادر درمانی بهداشت روان با توجه به حساسیت و نیاز به تخصص دقیق جهت مداخله و درمان علمی بیماران است.[ف 8]

علوم پایه
رشتهنام مدرکنوع تحصیل
ایمونولوژی پزشکیدکتری PhD
کارشناسی ارشد		ناپیوسته
باکتری‌شناسیدکتری PhDناپیوسته
بیوشیمی بالینیدکتری PhD
کارشناسی ارشد		ناپیوسته
ژنتیک پزشکیدکتری PhDناپیوسته
علوم تشریحیدکتری PhD
کارشناسی ارشد		ناپیوسته
فارماکولوژیدکتری PhDناپیوسته
فیزیک پزشکیدکتری PhD
کارشناسی ارشد		ناپیوسته
فیزیولوژیدکتری PhD
کارشناسی ارشد		ناپیوسته
ژنتیک انسانیکارشناسی ارشدناپیوسته
سم‌شناسیکارشناسی ارشدناپیوسته
میکروب‌شناسیکارشناسی ارشدناپیوسته

تخصص‌ها

در ایران اکثر تخصص‌های پزشکی جهانی وجود دارد و تدریس می‌شود:[ف 9]

تخصص‌های تشخیصی
یک پزشک در حال بررسی ماموگرافی که معمولاً برای غربالگری سرطان سینه انجام می‌شود

تخصص‌های طب داخلی
نوشتار اصلی: پزشکی داخلی

طب داخلی یک تخصص پزشکی مجزا است که به خصوص با تشخیص، کنترل و درمان غیر جراحی بیماری‌های غیرمعمول یا وخیم سروکار دارد، چه مربوط به یک دستگاه بدن یا چندین دستگاه به‌طور کلی. تأکید خاص این زمینه پزشکی روی ارگانهای داخلی بدن است.[پانویس 3] از آنجا که معمولاً بیماران این متخصصین وضعیت وخیمی دارند کار این متخصصان بیشتر در بیمارستان‌ها است. قبلاً این تخصص زیر شاخه (فوق تخصص) نداشت و این متخصصین عمومی همه نوع بیماری را ویزیت می‌کردند اما امروزه این شیوه کمتر به کار می‌رود و بیشتر متخصصین داخلی در فوق تخصص خاصی فعالیت می‌کنند. به عنوان مثال متخصصین گوارش فقط به بیماری‌های دستگاه گوارش می‌پردازند یا متخصصین کلیه فقط درمان بیماری‌های کلیوی را عهده‌دار می‌شوند.[62]

فوق تخصص‌های زیادی در پزشکی داخلی وجود دارد:

تخصص‌های جراحی
یک جراح فوق تخصص توراکس در حال عمل جایگزینی دریچه میترال
نوشتار اصلی: جراحی

سایر تخصص‌های اصلی

زمینه‌های میان‌رشته‌ای

برخی زیر تخصص‌های میان رشته‌ای پزشکی عبارتند از:

  • نانوفناوری پزشکی، که با کاربردهای فناوری نانو در علوم پزشکی درگیر است.
  • اخلاق پزشکی، که درگیر اصول اخلاقی و سیرتی مؤثر در قضاوت و عملکرد پزشکی است.
  • طب اعتیاد با درمان اعتیاد درگیر است.
  • مهندسی پزشکی زمینه‌ای است که با کاربرد مهندسی در عملکرد پزشکی سروکار دارد.
  • داروشناسی بالینی در مورد تأثیر سیستم‌های درمانی بر بیماران است.
  • تراپوتیک[پانویس 4] زمینه‌ای است که با درمان‌های مختلف مورد استفاده در بیماری‌ها و بهبود سلامتی سروکار دارد.[63]
  • پزشکی مولکولی، که هدف آن بررسی اساس مولکولی بیماری‌ها در پزشکی است و با هدف کمک به تشخیص و درمان هدفمند بیماری‌ها خصوصاً سرطان تعریف شده‌است.

آموزش

در برنامه‌های آموزشی پزشکی هنوز هم شیوه خاصی از آموزش مرکزیت دارد که به مکتب اوسلری معروف است. ویلیام آسلر که پزشک و آموزگار برجسته‌ای بود نوشته‌است: «این یک قانون ایمن است که هیچ آموزش کتابی بدون بیمار انجام نشود، چرا که همیشه بهترین آموزش آن است که توسط خود مریض صورت گیرد.» این مکتب به دلیل آنکه در عمل مؤثر بوده همچنین ادامه یافته و از پایه‌های اصلی برنامه‌های آموزشی پزشکی محسوب می‌شود.[64] تمامی اشکال آموزش پزشکی به دنبال آماده کردن دانشجویان برای طبابت مسوولانه هستند؛ لذا این دانشجویان لازم است مقادیر قابل توجهی تئوری و دانش را فراگیرند و در نهایت آنچه توانایی‌شان را محک می‌زند نه دانش آن‌ها بلکه عملکردشان است. هدف از آموزش پزشکی انتقال دانش، انتقال مهارت‌ها و ارزش‌های این حرفه به شکلی مناسب و هماهنگ است.[65]

ساختار کلی آموزش پزشکی در جهان با تفاوت‌هایی همسان است.

در ایران

برنامه دوره دکتری عمومی پزشکی در ایران شامل چندین مرحله است که در تمامی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور به یک شکل اجرا می‌شود.
بخش اول (آموزش نظری و عملی) که در مرحله اول آن، دروس عمومی و علوم پایه تدریس می‌شود، در پایان این مرحله امتحان جامع علوم پایه برگزار می‌شود و قبولی در این امتحان شرط ورود به مرحله بعدی است. در مرحله دوم نشانه‌شناسی و فیزیوپاتولوژی مورد تدریس قرار می‌گیرد

دانشجویان پزشکی پس از این دوره می‌توانند وارد بخش دوم (آموزش بالینی) شوند که شامل دو مرحله کارآموزی بالینی و در نهایت کارورزی بالینی (اینترنی[پانویس 5]) است که زیر نظارت مستقیم پزشکان باتجربه می‌توانند به تشخیص و درمان بیماران بپردازند. آموزش نظری-عملی و آموزش بالینی هرکدام سه سال و نیم به طول می‌انجامد. طبق قوانین ایران حداقل سنوات تحصیلی مجاز جهت تحصیل در دوره دکتری عمومی پزشکی ۷ سال و حداکثر ۱۰ سال است.[ف 10]

عنوان دوره طول دوره آموزشها
علوم پایه دو سال و نیم واحدهای عمومی
دروس تخصصی: بیوشیمی، بافت‌شناسی، علوم تشریحی، فیزیولوژی، میکروب‌شناسی، فیزیک پزشکی، انگل‌شناسی، ژنتیک، آمار و اپیدمیولوژی زیستی
فیزیوپاتولوژی یک سال نشانه‌شناسی پزشکی
فیزیوپاتولوژی: گوارش، ریه، کلیه‌ها و مجاری ادرار، قلب و عروق، روماتولوژی، ایمنی‌شناسی، پاتولوژی، داروشناسی و…
کارآموزی بالینی دو سال آموزش یکماهه در فیلد روستایی
آموزش بالینی در بخشهای بیمارستانی ماژور (داخلی، جراحی، اطفال و زنان)
آموزش بالینی در "همه" بخشهای بیمارستانی مینور (روان، ارتوپدی، مغز و اعصاب، پوست، اورولوژی، چشم، گوش و حلق و بینی، قلب و عروق)
کارورزی بالینی یک سال و نیم آموزش یکماهه در خانه بهداشت شهری
آموزش بالینی در بخشهای بیمارستانی ماژور (داخلی، جراحی، اطفال و زنان)
آموزش بالینی در "برخی" بخشهای بیمارستانی مینور که برخی اجباری و برخی به صورت اختیاری انتخاب می‌شوند

اخلاق پزشکی
اخلاق پزشکی اهمیت زیادی برای خودمختاری بیمار قایل است و لازمه آن آگاهی بیمار از همه حقایق شناخته شده‌است، در تصویر پزشک در حال مشاوره و توضیح یافته‌های رادیولوژی مشاهده می‌شود.
نوشتار اصلی: اخلاق پزشکی

اخلاق پزشکی شاخه‌ای از اخلاق است که آموزه‌هایش در راه تعالی حرفه پزشکی به کار می‌رود. پزشکان اخلاق را به عنوان چارچوبی فراتر از قانون و به اراده خود به کار گرفته و به آن عمل می‌کنند.[ف 11] اخلاق پزشکی بحثی در حوزه اخلاق هنجاری کاربردی است و هدف آن حل مشکلات خاصی است که در عمل به پزشکی و تحقیقات زیستی به وجود می‌آید. اخلاق پزشکی به عنوان مبحثی جداگانه از اخلاق اولین بار در ۱۹۷۰ مطرح شد. مرکز اخلاق و حیات (مرکز هاستینگز)، مؤسسه کندی، مرکز اخلاق زیستی دانشگاه جرج تاون و مجلاتی همچون فلسفه و پزشکی و پزشکی نظری و اخلاق پزشکی طلایه داران آن بودند. اخلاق پزشکی به موضوعاتی همچون رابطه میان پزشک از یک سو و بیماران و همراهان از سوی دیگر، تعاملات پزشک با دیگر پزشکان، روابط تیم پزشکی و پرسنل بیمارستانی با یکدیگر می‌پردازد.[ف 12] در اخلاق پزشکی بحثهایی همچون خودمختاری بیمار، رضایت بیمار، منفعت بیمار، عدالت در حق بیماران و موضوعات پرچالشی همچون اتانازی، ژنتیک و کلونینگ انسان، لقاح مصنوعی، باروری آزمایشگاهی مطرح است.[ف 13]

کنترل قانونی

همیشه این بحث در میان پزشکان وجود داشته که تنها یک شخص از درون این حرفه با همان میزان تجربه و آموزش می‌تواند در مورد دیگری قضاوت کند. اما پزشکان خود بخشی از مجموعه بزرگتری سیستم مراقبت‌های سلامتی در جامعه هستند. هر سیستم درمانی محیط قانون‌گذاری مخصوص خود را دارد که خود وابسته به سیستم‌های گسترده‌تر اجتماعی و سیاسی است؛ بنابراین برای اینکه کنترل قانونی پزشکی مؤثر باشد لازم است بر مبنا و تکمیل‌کننده ارکان قانونی موجود در سیستم سلامت و آموزش باشد.[66]

مراجع قانونی در پزشکی معمولاً سه عملکرد اصلی را تحت پوشش قرار می‌دهند. تعیین استاندارها که در زمینه آموزش، رفتار اخلاقی، صلاحیت، کارایی و رفتار قراردادی صورت می‌گیرد. دوم نظرات بر عمل به این استانداردها و در آخر مداخله برای اطمینان از برقرار بودن یا نبودن آن‌ها صورت می‌گیرد.[66]

کنترل قانونی در ایران

در ایران صدور پروانه طبابت و سایر تخصص‌های بهداشتی از وظایف وزارت بهداشت است.[ف 14]

از طرف دیگر رسیدگی به شکایت‌های مربوط به امور پزشکی در ایران بسته به نوع شکایت طبق قانون اصلاح مقررات امور پزشکی و دارویی (۲۹ فروردین ۱۳۷۴) می‌تواند در صلاحیت دادگاه‌های عمومی یا دادگاه‌های انقلاب اسلامی باشد، اما رسیدگی به بیشتر شکایت در صلاحیت سازمان تعزیرات حکومتی است.[ف 15]

قصور و خطاهای پزشکی

از دیدگاه حقوقی خطاهای پزشکی با قصور در پزشکی تفاوت دارند. خطاهای پزشکی یک عمل ناخواسته است که به نتیجه مطلوب در امر طبابت منجر نمی‌شود. از طرفی خطای جزایی پزشکی یا قصور به آن دسته از خطاهایی اطلاق می‌شود که اولاً باید موجب ایجاد عارضه و آسیبی شده باشد و ثانیاً این عارضه ناشی از قصور یا تقصیری از ناحیه کادر درمان باشد.[ف 16]

انتقادات از پزشکی مدرن

از بزرگترین مشکلات پزشکی مدرن عدم دسترسی به آن در مناطق محروم و قشرها کم درآمد است. میان فقرا و ثروتمندان یک فاصله درآمدی وجود دارد که به ویژه در درمان‌های پرهزینه‌ای چون درمان ایدز و سل آشکار می‌شود. اکثریت منابع پزشکی و درمان‌ها در کشورهای ثروتمند و با شیوع پایین بیماری‌ها به خصوص نیمکره غربی متمرکز شده‌اند. از سوی دیگر کشورهای در حال توسعه و عقب‌افتاده دنیا شیوع بالایی از ایدز دارند ولی فاقد منابع کافی برای درمان آن هستند.[67]

خطاهای پزشکی و تجویز زیاد از حد دارو و سایر بیماری‌های ناشی از درمان هم از مشکلات دیگر مورد توجه هستند. متخصصین مهندسی فاکتور انسانی عقیده دارند که پزشکی می‌تواند با اتخاذ ایده‌های مورد استفاده در ایمنی هوانوردی که از خطرات قرار دادن مسوولیت زیاد روی دوش یک ابرانسان و انتظار از او برای خطا نکردن فایده ببرد. سیستم‌های گزارش دهی و سازوکارهای وارسی هر روزه بیشتر در تشخیص منبع خطاها و بهبود عملکرد به کار می‌روند. روش‌های تشخیصی بالینی در برابر روش‌های آماری و الگوریتمی قبلاً در تشخیص روانپزشکی به کار برده شده‌اند و برتری روش‌های آماری مشخص شده‌است.[68] در یک متا آنالیز در سال ۲۰۰۰ که این روش‌ها در پزشکی و روانشناسی مورد مقایسه قرار گرفتند به‌طور کلی روش‌های مکانیکی و آماری در بیشتر موارد و نه همه موارد برتری داشتند.[68]

نابرابری در کیفیت خدمات در جمعیت‌ها نیز یکی دیگر از موضوعات مورد مناقشه است.[69] به عنوان مثال در مطالعه‌ای مشخص شد که افراد پیر دچار مشکلات روانی از مراقبت‌های ضعیفتری در طی بستری برخوردار بودند.[70]

افتخارات و جوایز
نوشتار اصلی: جایزه نوبل
الکساندر فلمینگ جایزه نوبل پزشکی ۱۹۴۵ را در پی کشف پنی‌سیلین دریافت کرد

بزرگترین و پرافتخارترین جایزه جهانی در زمینه پزشکی جایزه نوبل فیزیولوژی و پزشکی است که سومین جایزه‌ای است که آلفرد نوبل در وصیت‌نامه‌اش از آن نام برد. اولین جایزه نوبل در پزشکی و فیزیولوژی به امیل فون براون به علت درمان با سرم اهدا شد. در سال‌های بعد هم بسیاری از اکتشافات بزرگ در زمینه پزشکی، همچون کشف پنی‌سیلین، مهندسی ژنتیک و گروه‌های خونی به دریافت جایزه نوبل منجر شده‌است.[71]

در ایران بزرگترین جایزه پزشکی را جشنواره تحقیقاتی علوم پزشکی رازی (به اختصار: جشنواره رازی) اهدا می‌کند که از سال ۱۳۷۴ هر ساله توسط وزارت بهداشت برگزار می‌شود.[ف 17]

جستارهای وابسته
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به پزشکی در ویکی‌گفتاورد موجود است.

پانویس
  1. Hospice
  2. global health
  3. "internal medicine" at Dorland's Medical Dictionary
  4. Therapeutics
  5. Internship

منابع
  1. Kasper, Harrison's Principals of Internal Medicine, 1.
  2. Epstein, “Medical genetics in the genomic medicine of the 21st century”, 434-438.
  3. Mackenzie, D. N. (1986). "bizešk". A Concise Pahlavi Dictionary. London: Oxford University Press. ISBN 0-19-713559-5.
  4. Kāṅgā, Kāvasajī Edalajī (1909). "Physician". An English-Avesta Dictionary. Bombay: The Fort Printing Press.
  5. Lanman, Charles Rockwell (1966). "bhiṣaj". A Sanskrit Reader: Text and Vocabulary and Notes. Motilal Banarsidass Publ. p. 206. ISBN 8120813634. Archived from the original on 22 August 2013.
  6. Shuter, Kelly and Rees, Medicine through time.
  7. Edwin Smith papyrus, Britannica Online Encyclopedia, archived from the original on 22 May 2013, retrieved 21 April 2012
  8. Griffith, The Petrie Papyri.
  9. Selin and Shapiro, Medicine Across Cultures, 35.
  10. Horstmanshoff, Magic And Rationality In Ancient Medicine, 97.
  11. Grammaticos and Diamantis, “Useful known and unknown views of the father of modern medicine”.
  12. Grammaticos and Diamantis, “Useful known and unknown views of the father of modern medicine”.
  13. Garrison, History of Medicine.
  14. Martí-Ibáñez, A Prelude to Medical History.
  15. Longrigg, Greek rational medicine.
  16. Dear, Revolutionizing the Sciences, 37-39.
  17. Becka, “The father of medicine, Avicenna, in our science and culture”, 17–23.
  18. Medical Practitioners, Eee.uci.edu, archived from the original on 22 May 2013 More than one of |تاریخ بایگانی= and |archivedate= specified (help)
  19. The Canon of Medicine (work by Avicenna), Encyclopædia Britannica, 11 June 2008, archived from the original on 22 May 2013
  20. Ahmad, “Al-Zahrawi – The Father of Surgery”, A83.
  21. الهویی نظری, “طب و داروسازی در اندلس”, 102 و 105.
  22. آقایانی چاوشی, “ابن نفیس و دوران صغیر خون”.
  23. «ابن رشد؛ فیلسوف و پزشک اندلسی». روزنامه ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ مه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۱ مه ۲۰۱۳.
  24. آزرمی, “آشنایی با دانشمندان مسلمان”.
  25. نجم‌آبادی, “کتاب حاوی رازی یا بزرگترین دائرةالمعارف طبی اسلامی”, 46.
  26. دانش‌پژوه, “تاریخ شناخت دستگاه گردش خون”.
  27. مومنی, “تاریخ شناخت دستگاه گردش خون”, 76.
  28. احمدی دارانی, “تاریخ بیمارستان‌ها، کارنامه درخشان ایرانیان”.
  29. Barrett, Science and Theology Since Copernicus, 18.
  30. Page through a virtual copy of Vesalius's De Humanis Corporis Fabrica, 21 April 2012, archived from the original on 22 May 2013 Unknown parameter |ناشز= ignored (help)
  31. Antony van Leeuwenhoek (1632-1723), University of Berkely, retrieved 23 August 2013
  32. Graphical study on the Manuscript of Paris by Servetus, Michael Servetus Research, retrieved 23 August 2013
  33. Ribatti, “William Harvey and the discovery of the circulation of the blood”, 3.
  34. Fissell, “The Disappearance of the Patient's Narrative and the Invention of Hospital Medicine”.
  35. Ravdin, “The Changing Scene in American Surgery”, 666–75.
  36. Everitt and Palmer, Encyclopaedic Companion to Medical Statistics, 447-8.
  37. Harrison, The Medical War, 291.
  38. Harrison, Medicine and victory, 277.
  39. Turner, Rorbert (2003). Lecture Notes on Clinical Skills (4th ed.). Blackwell Science. pp. 27–49. ISBN 978-0632065110.
  40. Coulehan JL، The Medical Interview: Mastering Skills for Clinical Practice، xviii.
  41. Addison K, Braden JH, Cupp JE, Emmert D, et al. (AHIMA e-HIM Work Group on the Legal Health Record) (2005). "Update: Guidelines for Defining the Legal Health Record for Disclosure Purposes". Journal of AHIMA. ۷۸ (۸): 64A–G. PMID 16245584. Archived from the original on 22 May 2013. Retrieved 18 May 2013. Unknown parameter |month= ignored (help)
  42. Coulehan JL، The Medical Interview: Mastering Skills for Clinical Practice، 144.
  43. Coulehan JL، The Medical Interview: Mastering Skills for Clinical Practice، 45.
  44. Coulehan JL، The Medical Interview: Mastering Skills for Clinical Practice، 74.
  45. Coulehan JL، The Medical Interview: Mastering Skills for Clinical Practice، 90.
  46. Coulehan JL، The Medical Interview: Mastering Skills for Clinical Practice، 78.
  47. Coulehan JL، The Medical Interview: Mastering Skills for Clinical Practice، 118.
  48. Fournier, Arthur (2000). "Diagnosing diabetes". Journal of General Internal Medicine. 15 (8): 603–604. doi:10.1046/j.1525-1497.2000.00535.x. ISSN 0884-8734.
  49. Coulehan JL، The Medical Interview: Mastering Skills for Clinical Practice، 137.
  50. Nicoll C, Pignone M, Lu CM. Chapter e3. Diagnostic Testing & Medical Decision Making. In: Papadakis MA, McPhee SJ, Rabow MW, eds. CURRENT Medical Diagnosis & Treatment 2013. New York: McGraw-Hill; 2013. http://www.accessmedicine.com/content.aspx?aID=21978. Accessed July 30, 2013.
  51. Coulehan JL، The Medical Interview: Mastering Skills for Clinical Practice، 174.
  52. Insuring America's Health: Principles and Recommendations بایگانی‌شده در ۱۹ اکتبر ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine, Institute of Medicine at the National Academies of Science, 2004-01-14
  53. "The Case For Single Payer, Universal Health Care For The United States". Cthealth.server101.com. Archived from the original on 23 April 2018. Retrieved 4 May 2009.
  54. Martin Sipkoff (2004). "Transparency called key to uniting cost control, quality improvement". Managed Care. Archived from the original on 17 February 2004. Retrieved 19 May 2013. Unknown parameter |month= ignored (help)
  55. Parvin R (2013) Primary Health Care. J Gen Pract 1: e101. doi:10.4172/jgpr.1000e101
  56. Johns Hopkins Medicine. Patient Care: Tertiary Care Definition. بایگانی‌شده در ۱۱ ژوئیه ۲۰۱۷ توسط Wayback Machine Accessed 18 Jun 2013.
  57. Emory University. School of Medicine. بایگانی‌شده در ۲۳ آوریل ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine Accessed 18 Jun 2013.
  58. Alberta Rural Physician Action Plan. Levels of Care. بایگانی‌شده در ۱۰ مارس ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine Accessed 18 Jun 2013.
  59. McCarthy, Michael (2002). "A brief history of the World Health Organization". The Lancet. 360 (9340): 1111–1112. doi:10.1016/S0140-6736(02)11244-X. ISSN 0140-6736.
  60. «About WHO». WHO. بایگانی‌شده از اصلی در 22 اوت 2013. دریافت‌شده در June 2013. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  61. Brown, Theodore M.; Cueto, Marcos; Fee, Elizabeth (2006). "The World Health Organization and the Transition From "International" to "Global" Public Health". American Journal of Public Health. 96 (1): 62–72. doi:10.2105/AJPH.2004.050831. ISSN 0090-0036.
  62. "The Royal Australasian College of Physicians: What are Physicians?". Royal Australasian College of Physicians. Archived from the original on 6 March 2008. Retrieved 5 February 2008.
  63. "therapeutics (medicine) - Britannica Online Encyclopedia". Britannica.com. Archived from the original on 22 May 2013. Retrieved 2012-04-21.
  64. Coulehan JL، The Medical Interview: Mastering Skills for Clinical Practice، xvii.
  65. Cox, Malcolm; Irby, David M.; Cooke, Molly; Irby, David M.; Sullivan, William; Ludmerer, Kenneth M. (2006). "American Medical Education 100 Years after the Flexner Report". New England Journal of Medicine. 355 (13): 1339–1344. doi:10.1056/NEJMra055445. ISSN 0028-4793.
  66. Thompson، Elinor. Understanding Medical Regulation. HLSP Limited. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۲ اوت ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۰ ژوئیه ۲۰۱۳.
  67. Farmer, Paul (2001). "The major infectious diseases in the world--to treat or not to treat?". The New England Journal of Medicine. Archived from the original on 22 May 2013. Retrieved 5 November 2012.
  68. Grove WH, Zald DH, Lebow BS, Snitz BE, Nelson C. (2000). "Clinical versus mechanical prediction: A meta-analysis" (PDF). Psychological Assessment. ۱۲ (۱): ۱۹–۳۰. doi:10.1037//1040-3590.12.1.19. PMID 10752360. Archived from the original (w) on 22 May 2013. Retrieved 20 May 2013.
  69. "Eliminating Health Disparities". American Medical Association. Archived from the original on 3 March 2011. Retrieved 20 May 2013.
  70. "Mental Disorders, Quality of Care, and Outcomes Among Older Patients Hospitalized With Heart Failure". Archived from the original on 22 May 2013. Retrieved 20 May 2013.
  71. MLA style: "The Nobel Prize in Physiology or Medicine". Nobelprize.org. 20 May 2013 http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/

پزشکی

  • آزرمی، سعید (۱۳۶۹). «آشنایی با دانشمندان مسلمان: محمد زکریای رازی». روان‌شناسی و علوم تربیتی» تربیت» (۴۸): ۲۵.
  • آقایانی چاوشی، جعفر (۱۳۵۸). «ابن نفیس و دوران صغیر خون». آموزش و پرورش (تعلیم و تربیت). چهل و هشتم (دوره جدید) (۳).
  • احمدی دارانی، علی اکبر (۱۳۸۱). «تاریخ بیمارستان‌ها، کارنامه درخشان ایرانیان». کتاب ماه تاریخ و جغرافیا (۵۸ و ۵۹).
  • الهویی نظری، زهرا (۱۳۸۲). «طب و داروسازی در اندلس». تاریخ اسلام (دانشگاه باقرالعلوم) (۱۵).
  • دانش‌پژوه، محمد (۱۳۸۴). «تاریخ شناخت دستگاه گردش خون و بیماری‌های آن در دوره اسلامی». تاریخ علم (۴).
  • مومنی، زهرا (۱۳۸۸). کتاب ماه علوم و فنون (۱۱۹). پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
  • نجم‌آبادی، محمود (۱۳۴۶). «کتاب حاوی رازی یا بزرگترین دائرةالمعارف طبی اسلامی» (۳). از پارامتر ناشناخته |به کوشش= صرف‌نظر شد (کمک)
  • Ahmad, Z. (2007). "Al-Zahrawi – The Father of Surgery". ANZ Journal of Surgery. ۷۷ (Suppl. 1). doi:10.1111/j.1445-2197.2007.04130_8.x. PMID 6989499.
  • Barrett, Peter (2004). Science and Theology Since Copernicus: The Search for Understanding. Continuum International Publishing Group. ISBN 0-567-08969-X.
  • Becka, J (1980). "The father of medicine, Avicenna, in our science and culture: Abu Ali ibn Sina (980–1037)". Cas Lek Cesk. ۱۱۹ (۱). PMID 6989499.
  • Block, Marian R.; Coulehan, John L. (2006). The medical interview: mastering skills for clinical practice. Philadelphia: F.A. Davis Co. ISBN 0-8036-1246-X.
  • Dear, Peter (2001). Revolutionizing the Sciences: European Knowledge and Its Ambitions, 1500-1700. Princeton, NJ: Princeton University Press.
  • Epstein, CJ (2006). "Medical genetics in the genomic medicine of the 21st century". Am. J. Hum. Genet. 79 (3). doi:10.1086/507610. PMC 1559539. PMID 16909381. Unknown parameter |ماه= ignored (help)
  • Everitt, Brian S.; Palmer, Christopher (2011). Encyclopaedic Companion to Medical Statistics. Wiley. Archived from the original on 22 May 2013.
  • Fissell, Mary (1991). French, Roger; Wear, Andrew, eds. British Medicine in an Age of Reform. Routledge.
  • Garrison, Fielding H. (1966). History of Medicine. W.B. Saunders Company.
  • Grammaticos, P.C.; Diamantis, A. (2008). "Useful known and unknown views of the father of modern medicine, Hippocrates and his teacher Democritus". Hell J Nucl Med. 11 (1): 2–4. PMID 18392218.
  • Griffith, F. Ll (1898). The Petrie Papyri: Hieratic Papyri from Kahun and Gurob (Principally of the Middle Kingdom). Archived from the original on 22 May 2013.
  • Harrison, Mark (2008). Medicine and victory: British military medicine in the Second World War. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-954121-3.
  • Harrison, Mark (2010). The Medical War: British Military Medicine in the First World War. Oxford University Press. ISBN 0199575827.
  • Horstmanshoff, Herman F. J. (2004). Magic And Rationality In Ancient Near Eastern And Graeco-roman Medicine. Brill. Archived from the original on 22 May 2013.
  • Kasper, Dennis L. (2005). Harrison's Principals of Internal Medicine (16th ed.). McGraw-Hill Medical Publishing Division. p. 1. ISBN 0-07-147760-8. |access-date= requires |url= (help)
  • Longrigg, James (1993). Greek rational medicine: philosophy and medicine from Alcmaeon to the Alexandrians. New York: Routledge. ISBN 0-415-02594-X.
  • Martí-Ibáñez, Félix (1961). A Prelude to Medical History. MD Publications, Inc.
  • Ravdin, IS (1948). "The Changing Scene in American Surgery". Ann. Surg. 127 (4). PMC 1513812. PMID 17859110. Unknown parameter |ماه= ignored (help)
  • Ribatti, Domenico (2009). "William Harvey and the discovery of the circulation of the blood". Journal of Angiogenesis Research. 1 (1). doi:10.1186/2040-2384-1-3. ISSN 2040-2384.
  • Selin, Helaine; Shapiro, Hugh, eds. (2003). Medicine Across Cultures: History and Practice of Medicine in Non-Western Cultures. Springer.
  • Shuter, Paul; Kelly, Nigel; Rees, Bob (2002). Medicine through time. London: Heinemann. ISBN 0-435-30841-6.

منابع فارسی
  1. پلگرینو, “فلسفه پزشکی، در جستجوی تعریف”, 18.
  2. کاویانی پویا، «پزشکی و سیر تحول درمان در ایران باستان».
  3. سجادی، صادق (بهار ۱۳۷۶). «جندی شاپور در دوره اسلامی». نامه پژوهش (۴): ۲۶۹. پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
  4. خیاطی، فریبا (۱۳۸۸). «مراقبتهای بهداشتی اولیه)(PHC همچنان راهبردی برای گسترش عدالت در سلامت». مدیریت سلامت. ۱۲ (۲۵): ۳۳–۳۸. پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
  5. «سند سیاست ارتقاء مراقبت‌های اولیه سلامت» (PDF). وزارت بهداشت ایران. بایگانی‌شده از Care.pdf اصلی مقدار |نشانی= را بررسی کنید (کمک) (PDF) در ۲۲ اوت ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۸ ژوئن ۲۰۱۳.
  6. «دستورالعمل برنامه پزشک خانواده و نظام ارجاع در مناطق شهری» (PDF). وزارت بهداشت ایران. صص. ۴–۵. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۰ اوت ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۸ ژوئن ۲۰۱۳.
  7. «آشنایی با وزارتخانه». مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی با مشارکت دفتر مدیریت آمار و فناوری اطلاعات. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ مه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۰ مه ۲۰۱۳.
  8. «راهنمای تخصص‌ها فلوشیپ‌ها و فوق تخصص‌های پزشکی و دندانپزشکی و داروسازی». irteb. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ آوریل ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۹ مه ۲۰۱۳.
  9. «فهرست رشته‌های دانشکده پزشکی». معاونت آموزشی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تهران. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۹ مه ۲۰۱۳.
  10. «مقررات و قوانین آموزشی رشته دکترای پزشکی عمومی». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ مه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۰ مه ۲۰۱۳.
  11. آسمانی، امید (بهار و تابستان ۸۹). اخلاق در علوم و فناوری (۱): ۲۱. تاریخ وارد شده در |سال=،|تاریخ=، عدم تطابق|سال= / |تاریخ= را بررسی کنید (کمک); پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک); پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
  12. اسلامی، محمد تقی (تابستان ۱۳۸۸). «اخلاق پزشکی». پژوهش‌نامه اخلاق (۴): ۸۴. پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
  13. همتی مقدم، احمد رضا (تیر ۱۳۸۳). «فلسفه طب و اخلاق پزشکی». خردنامه همشهری (۲۴): ۱۲–۱۳. پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
  14. «آیین‌نامه صدور پروانه پزشکی» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۲ اوت ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۸ ژوئن ۲۰۱۳.
  15. عباسی، محمود (مهر و آبان ۱۳۷۴). «حقوق پزشکی: جرائم پزشکی و صلاحیت محاکم». پزشکی قانونی (۶): ۶۶. پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
  16. رضایی، ناهید (۱۳۹۱). «بررسی جرمشناختی خطاهای کیفری پزشکی». حقوق پزشکی پاییز: ۸۵–۱۱۲. پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
  17. «معرف». جشنواره تحقیقاتی علوم پزشکی رازی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژوئن ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۰ مه ۲۰۱۳.
  • پلگرینو، ادموند (۱۳۸۳). «فلسفه پزشکی، در جستجوی تعریف». سروش اندیشه (۱۱): ۱۸. از پارامتر ناشناخته |به کوشش= صرف‌نظر شد (کمک); پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
  • کاویانی پویا، حمید (۱۳۸۹). «پزشکی و سیر تحول درمان در ایران باستان». فصلنامه تاریخ پزشکی. ۲ (۳). پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.