تاریخ پزشکی

تمامی اقوام انسانی از ابتدایی‌ترین دوران‌های خود عقاید پزشکی خاصی در مورد تولد و مرگ و بیماری‌ها داشته‌اند. به‌طوری‌که بیماری را ناشی از اراده الهی، قدرت جادوگران یا سایر منابع ماوراءالطبیعه می‌دانستند و لذا درمان را از آن دیدگاه دنبال می‌کردند. برخی از این عقاید تا دوران معاصر در غالب ایمان درمانی و مقبره‌های مقدس باقی مانده‌است. گرچه خیزش پزشکی علمی در هزاره اخیر بسیاری از این روش‌ها را ضعیف کرده‌است.

درس آناتومی
پزشک متخصص بیهوشی بیمارستان سان سالواتوره در پزارو، ایتالیا در دوران دنیاگیری کروناویروس، سال ۲۰۲۰

پزشکی در دوران ماقبل تاریخ

نوشتار اصلی پزشکی ماقبل تاریخ

گرچه پیشینه ثبت شده‌ای از گیاهانی که برای مقاصد دارویی استفاده می‌شدند وجود ندارد اما شواهدی وجود دارد که انسان اولیه پس از طی نسل‌ها و در پی آزمون و خطا به خواص دارویی برخی گیاهان پی برد.

پزشکی بابل

استقرار تقویم و اختراع نوشتن علامت آغاز تاریخ ثبت شده‌است. دانسته‌های ما از دانش اولیه متشکل از قرص‌های خاک رس منقوش به خط میخی و مهرهایی است که توسط پزشکان بین النهرین باستان مورد استفاده قرار می‌گرفته‌است. در موزه لوور ستون سنگی وجود دارد که قوانین حمورابی پادشاه بابل که در قرن ۱۸ پیش از میلاد را نشان می‌دهد. این قانون شامل قوانین سختی مربوط به پزشکی است. برای مثال، «اگر دکتر، در بازکردن آبسه، بیمار را کشت دست او قطع خواهد شد»؛ اما اگر بیمار کشته شده برده بود، دکتر به سادگی موظف شد تا برده دیگری تأمین کند.

هرودوت مورخ یونانی، در مورد بابل اظهار کرده که هر بابلی یک پزشک آماتور بود، چون رسم بود بیمار را در خیابان قرار دهند چرا که هر عابری ممکن است مشاوره پزشکی ارائه دهد. غیب گویی با بررسی کبد حیوان قربانی شده به‌طور گسترده‌ای اعمال می‌شد تا دوره بیماری را مشخص کنند.

پاپیروس ادوین اسمیت که شامل روش‌های تشخیص و درمان جراحات است

پزشکی مصر باستان

در مورد پزشکی مصر باستان تصویر روشن تر می‌شود. نخستین پزشک ایمهوتپ Imhotep است، وزیر پادشاه جوزر در هزاره سوم پیش از میلاد که طراح یکی از قدیمیترین هرم‌ها، هرم Ṣaqqārah است و بعدها به عنوان خدای پزشکی مصر همرده با خدای یونانی آسکلپیوس یاد شده‌است. از مطالعه پاپیروسهای مصری دانش قویتری به دست آمده‌است به خصوص پاپیروسهای Ebers و ادوین اسمیت که در قرن ۱۹ کشف شدند. اولی لیستی از راه‌های جبران بلا، با جادوهای مناسب یا وردخوانی است. دومی رساله‌های جراحی در درمان زخمها و صدمات دیگر است.

برخلاف آن‌چه ممکن است انتظار رود، عمل گسترده از تخلیه بدن مرده در مصر منجر به انجام مطالعه آناتومی انسان نشد. اما مومیایی‌های حفظ شده نشان دادند که صاحب آن‌ها در زمان زندگی از چه بیماری‌هایی رنج می‌برده، از جمله ورم مفاصل، سل، تورم مفاصل، نقرس، فساد و پوسیدگی دندان، سنگ مثانه و سنگ صفرا. شواهدی از schistosomiasis بیماری انگلی است که هنوز یک معضل پزشکی است یافت شده‌است. در این میان شواهدی دال بر سفلیس یا نرمی استخوان در آن دوران یافت نشده‌است.

جستجو برای اطلاعات مربوط به طب کهن طبیعتاً منجر به هدایت ما از پاپیروس‌های مصری به ادبیات عبری می‌شود. اگرچه کتاب مقدس شامل اطلاعات کمی در شیوه‌های درمانی از عهد عتیق است ولی غنی از اطلاعاتی در مورد بهداشت شخصی و اجتماعی است.

پزشکی ایران باستان
اثر مصورالملک در سال ۱۲۷۰ شمسی

در کتاب مقدس اوستا شاخه‌های از علم پزشکی ایران ذکر شده‌است و در اوستا از واژه (وی ماد معادل کنونی واژه مدیکال در زبان انگلیسی)استفاده شده‌است لازم به ذکر است واژه مدیکال در زبان انگلیسی کنونی به معنای پزشکی است[1][2]

تمرین و مطالعه پزشکی در ایران دارای سابقه طولانی و پرکاری است. موقعیت ایران در تقاطع شرق و غرب آن را در قلب تحولات در هر دو پزشکی یونان باستان و هند قرار داده‌است. بسیاری از پیشرفت‌ها توسط ایرانیان در هر دو دوران قبل و بعد از اسلام به این دانش اضافه شد.

نخستین نسل از پزشکان پارسی در دانشگاه جندی‌شاپور، آموزش دیده بودند که گفته می‌شود نخستین بیمارستان آموزشی که ابداع شده‌است. رازی به عنوان مثال، نخستین پزشکی است که از مصرف الکل به‌طور منظم در حرفه خود استفاده کرد.

کتاب جامع پزشکی (الحاوی) نوشته شده توسط رازی پزشک و شیمیدان بزرگ ایرانی بود در این کتاب رازی به ثبت بیماری‌ها و روش‌های درمانی به کار برده در مورد آن‌ها پرداخته‌است. همچنین کتاب رازی در مورد سرخک و آبله در معرفی این دو بیماری در اروپا بسیار تأثیرگذار بود.

ابن سینا فیلسوف مشائی و پزشک بزرگ چهره دیگر تأثیرگذار پزشکی ایران است که کتاب قانون در طب او را عده‌ای معروف‌ترین کتاب در تاریخ طب در نظر گرفته‌اند. این کتاب متن استاندارد تحصیل پزشکی در تمام اروپا تا عصر روشنگری بود.

۵ رشته پزشکی در ایران باستان

۱- آشو پزشک (آشو بئشزو): که از واژهٔ آشو به معنی پاک گرفته شده‌است و برابر با دانش بهداشت است. یعنی با رعایت پاکی و پاکیزگی بیماران را درمان و از پیدایش بیماری‌ها جلوگیری و پیشگیری می‌کرده‌اند.[3]

۲- دادپزشک (داتو بئشزو): که از واژه داتو به معنای عدل و داد گرفته شده‌است و برابر با پزشکی قانونی است. در این رشته، با قوانین و دستورهای ویژه‌ای سروکار داشته‌اند.[3]

۳- کاردپزشک (کارتو بئشزو): که از واژه کارتو به معنی کارد گرفته شده‌است و برابر با جراح است.[3]

۴- ارور پزشک (اورورو بئشزو): که از واژه ارور به معنی گیاه گرفته شده‌است و برابر با پزشک داروساز است. این گروه از پزشکان با داروهای گیاهی سر و کار داشته و آن‌ها را می‌شناخته‌اند و برای درمان به بیماران تجویز می‌کرده‌اند.[3]

۵- مانتره پزشک (مانترو بئشزو) که از واژه مانتره به معنی سخن مقدس و آسمانی گرفته شده‌است و به نوعی برابر با روانپزشک است. این گروه با خواندن آیات کتاب آسمانی و ذکر و دعا، بیماران را درمان می‌کرده‌اند.[3]

حق ویزیت در ایران باستان

دستمزد پزشک بستگی به طبقه اجتماعی بیمار داشت و مردم حق درمان را بنا به میزان توانایی خود می‌پرداختند. حق درمان پادشاه و خانواده سلطنتی یک درشکه چهار اسبه، رؤسای لشکری، استاندار و فرمانداران درشکه یک اسبه، بازرگانان یک شتر، کشاورزان یک گوسفند یا معادل آن سکه‌های رایج و مردم تنگدست، رایگان درمان می‌شدند. موبدان، تنها با دعا و دادن برکت به پزشک دستمزد می‌دادند! رئیس خانواده یا قبیله یا ده یا فرمانده استان به ترتیب یک خر، یک اسب، یک شتر یا چهار اسب به‌عنوان دستمزد به پزشک می‌پرداختند. بیماران زن، به پزشک چهار پای ماده به‌عنوان دستمزد می‌پرداختند.[3]

قوانین پزشکی در ایران باستان

در ایران تشکیلات منطقی وجود داشته و پزشکان از قوانین و دستورهای واحدی پیروی می‌کرده‌اند. وزیر بهداشت و درمان «دروستبد» نام داشته‌است. به کسانی که آمار پزشکی می‌گرفتند یا در تاریخچه بیماری‌ها پژوهش می‌کردند «آتروان» می‌گفتند. پزشکان باید هنگام کار با پارچه‌ای تمیز جلوی دهان و بینی خود را می‌بستند که به آن «پنام» می‌گفتند. رعایت بهداشت آب، خاک و هوای محصولات کشاورزی و از بین بردن تمام آلودگی‌هایی که می‌توانستند سبب بیماری شوند، بر عهده حکمرانان بود.[3]

یک پزشک باید نیک آموخته و در فن خود مهارت کامل داشته باشد، از ویژگی داروها کاملاً آگاه باشد و پیوسته در پی کامل کردن دانش خود باشد. به شکایت بیمار گوش کند و در شناسایی و افتراق دردها استاد باشد. همچنین پزشک باید شیرین زبان، نجیب، صبور، قانع، فروتن و قابل اعتماد باشد. محل زندگی، وضع لباس و خوراک پزشکان باید خوب، کافی و تمیز باشد. هر یک دارای یک اسب تندرو باشند تا در هنگام خطر به کمک بیمار بشتابند. پزشک باید به مقدار زیاد دارو و وسایل همراه خود داشته باشد.[3]

پزشکی روم و یونان باستان

پزشکی در یونان باستان تحت تأثیر سنت‌های پزشکی بابلی‌ها و مصری‌ها ایجاد شده‌است. یونانیان باستان به ایجاد یک سیستم پزشکی مزاجی که در درمان به دنبال بازگرداندن توازن مزاج در داخل بدن است نائل شدند. چهره بزرگ در طب یونان باستان بقراط بود، که او را پدر "از طب مدرن می‌دانند. کورپس بقراطی می‌مجموعه‌ای از حدود هفتاد اثر از کارهای اولیه پزشکی یونان باستان است که تحت تأثیر قوی بقراط و شاگردانش است. سوگند بقراط برای پزشکان یکی از معروفترین باقیمانده‌های آن دوران است که هنوز هم به کار می‌رود.

در تاریخ ۷ ژانویه ۲۰۱۳ تعدادی قرص روی که به صورت قابل توجهی تحت محافظت و نگهداری قرار داده شده بودند، کشف شد. این قرص‌ها در یک کشتی متروک و ویران شده رومی به قدمت حدود ۲۰۰۰ سال پیدا شد. این اکتشاف اسرار جدیدی را از پزشکی در روم باستان به پژوهشگران تاریخ علم پزشکی تقدیم کرد.[4][5]

منابع
  1. اثابت پزشکی در ایران باستان با بهره‌گیری از دانش etymology در اوستا واژه medical انگلیسی که از زبان لاتین آمده با واژه vi-mad اوستایی به معنی پزشک هم ریشه است.
  2. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ سپتامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۶ سپتامبر ۲۰۱۷.
  3. «پزشکان و دستمزدهایشان در ایران باستان». وب‌گاه خبرگزاری انتخاب. دریافت‌شده در ۴ بهمن ۱۳۹۳.
  4. "World's oldest pills treated sore eyes". New Scientist. 7 January 2013. Retrieved 5 February 2013.
  5. "Ingredients of a 2,000-y-old medicine revealed by chemical, mineralogical, and botanical investigations". PNAS. 7 January 2013. Retrieved 5 February 2013.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.