استان
اُستان یا وِلایت (فارسی افغانستان)، یکی از واحدهای تقسیمات کشوری است.
با ایالت اشتباه نگیرید.
در جهان و در ایران اولین بار در دوره امپراتوری هخامنشیان ایران دارای ایالت شد و سرزمین ایران از چندین ایالت تشکیل شد. سپس کشورهای دیگر با این الگو کشورشان را دارای تقسیمات ایالتی کردند. رفته رفته و به مرور زمان و در دوره معاصر واژه ایالت از تقسیمات کشوری ایران برداشته شد و جای خود را به استان داد.
ریشه‌شناسی نام
استان بازمانده از ایرانی باستان -abi+stāna* است که مرکب از پیشوند -abi و -stāna* که مشتق از ریشهٔ -stā به معنی «ایستادن» است. در فارسی میانه awestām و در فارسی دری ustān گشته است.[1]
استان با واژه‌های آلمانی Staat، انگلیسی state، ایسپانیایی Estado، فرانسوی État هم ریشه و با Province در انگلیسی، Provinz در آلمانی و Province در فرانسوی هم‌معنی است.
نکته:استان را با ایالت اشتباه نگیرید.
تقسیمات کشوری در ایران
در زمان حکومت رضا شاه پهلوی، در دی‌ماه ۱۳۱۶ خورشیدی دو قانون خاص به تصویب رسید و با تجدید سازمان اداری کشور، ایالات پیشین ایران جای خود را به استانها داد. استانها به شهرستانها و شهرستانها به بخش‌ها و دهستان‌ها تقسیم شدند. هر استان، استاندار خود و هر شهرستان، فرماندار خود را داشت و این دو مدیر مستقیماً به وسیله شخص شاه گمارده می‌شدند. با وجود تغییرات جزئی فراوانی که از آن زمان تاکنون در تقسیمات کشور صورت گرفته، اساس تقسیمات کشوری هم چنان قانون ۱۳۱۶ است.
در حال حاضر استاندار از سوی وزیر کشور انتخاب می‌شود و فرمانداران و بخشداران استان خود را انتخاب می‌کند، هم‌چنین دهستان از این واحدها حذف گردیده و تعداد استان‌های کشور به ۳۱ استان رسیده‌است.
حدود اختیارات استان
نظام‌های سیاسی بر مبنای میزان استقلالی که برای واحدهای جغرافیایی کوچک‌تر خود قائل می‌شوند به دو دسته فدرال و حکومت‌های مرکز گرا تقسیم می‌شوند. کشورهایی مانندایالات متحده، کانادا، آلمان، اسپانیا، سوئیس و هند از جمله کشورهای فدرال هستند که اختیارات زیادی را در امور داخلی به دولت‌ها و مجالس ایالتی اعطا می‌کنند. فدرالیسم بیشتر در کشورهای وسیع و پر جمعیت دیده می‌شود. مهمتر آنکه، پیشینه تاریخی کشورهایی که از بهم پیوستن مناطقی هم ریشه به‌وجود امده‌اند، مانند آلمان.
اختیارات استانها در ایران از مشروطه تاکنون بسیار ناچیز بوده و همین اختیارات جزئی نیز همواره به دلیل انتخاب مسئولان منطقه توسط دولت و نبود پارلمان‌های محلی دردست منصوبین حکومت مرکزی بوده‌است.
تفاوت استان و ایالت
استان در کشورهای غیر فدرال و ایالت در کشورهای فدرال جزو تقسیمات کشوری هستند. قدرت استان به مراتب کمتر از قدرت ایالت می‌باشد. استان زیر نظر وزارت کشور اداره می‌شود و وزیر کشور برای هر استان، استاندار که مسئول اجرای قوانین می‌باشد را منصوب می‌کند. استاندار نیز برای تقسیمات داخلی استان (شهرستان) برای هر شهرستان فرماندار انتخاب می‌کند. در اصل تمام قدرت استانها زیر نظر مستقیم دولت می‌باشد و قدرت خود را از دولت می‌گیرند. البته هر استان بنا به شرایط جغرافیایی، قومی قبیله‌ای، فرهنگی اختیارات اندکی دارد. اما در مقابل در ایالت دو قانون وجود دارد. اول قانون کشور است که هر ایالت باید از آن تبعیت کند و دوم قانون خود آن ایالت است که می‌تواند با قوانین ایالت دیگری در همان کشور کاملاً متفاوت باشد. حدود اختیارات داده شده به ایالت مشابه اختیارات یک کشور مستقل اما اندکی کمتر است. می‌توان گفت ساختار دولت در کشورهای فدرال بین دولت مرکزی و ایالت‌های موجود در کشور تقسیم شده است.
جستارهای وابسته
- فهرست استان‌های کشورها
- استان‌های ایران بر حسب مساحت
- فهرست بخش‌های ایران
- فهرست دهستان‌های ایران
- فهرست روستاهای ایران
- راهداری
- ایالت
پانویس
- فرهنگ ریشه شناختی زبان فارسی / محمد حسن دوست؛ زیر نظر بهمن سرکاراتی. - تهران: فرهنگستان ربان و ادب فارسی، نشر آثار، ۱۳۷۳، جلد اول، ص. ۹۰. شابک ۹۶۴−۷۵۳۱−۲۸−۱
منابع
- مرشدی‌زاده، علی، (روشنفکران آذری و هویت ملی و قومی) تهران، نشر مرکز، ۱۳۸۰ خ. ص۱۷۷.
| واحد تقسیمات کشوری |
مسئول | نهاد | نوع | مرکز |
|---|---|---|---|---|
| کشور | وزیر کشور | وزارت کشور | دولتی | پایتخت |
| استان | استاندار | استانداری | مرکز استان | |
| شهرستان | فرماندار | فرمانداری (ویژه) | مرکز شهرستان | |
| بخش | بخشدار | بخشداری | مرکز بخش | |
| دهستان | بخشدار (قبلاً دهدار) |
بخشداری (قبلاً دهداری) |
مرکز دهستان | |
| شهر | شهردار | شهرداری | عمومی غیردولتی |
– |
| روستا | دهیار | دهیاری | – |
 | ||