استان یزد
استان یزد یکی از استان‌های ایران به مرکزیت شهر یزد است.
| استان یزد | |
|---|---|
 | |
 | |
| مرکز | یزد |
| مساحت | ۷۶٬۴۶۹[1] کیلومترمربع |
| جمعیت | ۱٬۱۳۸٬۵۳۳ نفر (۱۳۹۵) |
| تعداد شهرستان‌ها | ۱۰ |
| منطقه زمانی | IRST (گرینویچ+۳:۳۰) |
| -تابستان (دی‌اس‌تی) | IRDT (گرینویچ+۴:۳۰) |
| استاندار | محمدعلی طالبی |
جمعیت
جمعیت استان یزد طبق آخرین سرشماری سال ۱۳۹۵ برابر با ۱٬۱۳۸٬۵۳۳ نفر (۳۴۰٬۶۵۷ خانوار) نفر بوده‌است.
پیشینه
در اولین قانون تقسیمات کشوری ولایت یزد یکی از ۱۲ ولایت ایران بود. در دومین قانون تقسیمات کشوری مصوب سال ۱۳۱۶، شهرستان یزد و اصفهان استان دهم را تشکیل می‌دادند. در سال ۱۳۴۸ یزد از استان اصفهان منتزع و به فرمانداری کل تبدیل گردید.[2] این استان تا سال ۱۳۵۲یکی از شهرستان‌های استان دهم محسوب می‌گردید که در سال ۱۳۵۲ با مصوبه هییت وزیران به استان ارتقاء پیدا کرد. یزد در مرکز ایران قرار گرفته و از پیرامون با استان‌های اصفهان، خراسان جنوبی، کرمان و فارس همسایه است. این استان در حدود ۷۴۴۹۳ کیلومتر مربع وسعت داشته و به تنهایی چهار و نیم درصد از کل مساحت ایران را در بر می‌گیرد. در فصول بهار و تابستان، آب و هوای بیشتر مناطق استان، گرم و خشک و در فصول زمستان و پاییز سرد و نسبتاً مرطوب است. یزد دومین شهر ایران پس از بم است که در یونسکو به ثبت جهانی رسیده‌است.[3][4]
در برخی از منابع، بنای اولیهٔ برخی از شهرهای استان را به سلیمان پیامبر، ضحاک، اسکندر مقدونی و ابراهیم پیامبر نسبت داده‌اند. آثاری چون دست‌افزارهای به‌دست‌آمده از دره‌های شیرکوه، نگاره‌های کوه ارنان و سفال‌های منقوش قلعهٔ میبد نشان‌دهندهٔ تمرکز مدنیت یزد در گذشته در چهار منطقهٔ استان هستند: بافق و فهرج، یزد، اشکذر و میبد و اردکان.[5][6]
کشاورزی
به دلیل خشکی آب و هوا و اندک بودن میزان بارندگی بین استان‌های ایران کمترین منبع آب کشاورزی در یزد قرار دارد. عمده محصولات کشاورزی این استان به ترتیب در شهرستان‌های خاتم و ابرکوه تولید می‌شود. محصولاتی همچون گندم، ذرت، زرد آلو، انار، بادام، پسته، انگور و غیره در این شهرستان‌ها تولید می‌شود و اغلب با شهرستان‌های شمال فارس مبادلات کشاورزی خود را انجام می‌دهند. در سال‌های اخیر با توجه به بازده بالای محصولات گلخانه ای و همچنین مبارزه با کم‌آبی در منطقه هرات گلخانه‌های زیادی شکل گرفته‌اند که تولیدات متنوعی همچون خیار، گوجه فرنگی، آلوئه ورا و فلفل دلمه ای را روانه بازار کرده‌است. یکی از موفق‌ترین کشت‌های گلخانه ای شهر هرات میوه استوایی پاپایا بوده‌است که برای نخستین بار در ایران به صورت گلخانه ای عمل آورده شده‌است. از دیگر محصولات کشاورزی استان یزد می‌توان به خرما اشاره کرد که در شهرستان بافق تولید می‌شود. علاوه بر شهرستان‌های نامبرده در شهرستان بهاباد کشت زعفران و در شهرستان‌های اشکذر و یزد کشت گلخانه‌ای رواج دارد. منطقه قاسم‌آباد در جنوب شهر یزد از قدیم محل کاشت محصولات صیفی و سبزیجات بوده‌است. همچنین کاشت برنج به‌طور محدودی در مناطقی از شهرستان مهریز و طبس رواج دارد که سطح زیر کشت آن تقریباً ۶۰ هکتار است. بدیهی است به دلیل کم‌آبی کشت دیم در استان یزد رواج ندارد به استثناء کشت گیاهان دارویی در دامنه‌های شیرکوه به صورت دیم. از دیگر مناطق کشاورزی استان یزد را می‌توان شهرستان‌های تفت و اردکان و میبد را نام برد، در این شهرستان‌ها بیشتر محصولات باغی مانند انار به عمل می‌آید. به علت کم‌آبی این استان بیشتر جنبه صنعتی دارد.
صنایع و منابع تأمین انرژی
استان یزد را به دلیل ذخایر معدنی «بهشت معادن» می‌نامند. این استان دومین استان معدنی ایران پس از کرمان است. از ۶۰ نوع ماده معدنی کشور ۵۰ گونه آن به‌طور قطع در یزد موجود است. هرچند فعلاً تنها ۳۰ گونه آن قابل استخراج است.[7]معدن سرب و روی مهدی‌آباد یکی از این معادن است که بزرگترین معدن از نوع خود در جهان محسوب می‌شود.
صنعت بافندگی یزد از شهرت زیادی برخوردار است. صنعت شیرینی‌سازی در استان یزد از قدمتی دیرینه برخوردار است و محصولات آن صاحب شهرتی شده‌اند که از مرزهای ایران فراتر رفته‌است. مهم‌ترین شیرینی‌جات یزدی با نام‌های قطاب، پشمک و باقلوا شهرت دارند.
بیشترین تولیدات واحدهای صنعتی شهر را منسوجات، کاشی و سرامیک و فرش ماشینی تشکیل می‌دهد. واحدهای صنعتی استان یزد عمدتاً در شهرک‌های صنعتی یزد و میبد و اردکان متمرکز شده‌اند. همچنین یزد دارای معادن زیادی است که مهم‌ترین آن‌ها معدن سنگ آهن چادرملو و چغارت بافق و معدن سرب و روی کوشک بافق، فسفات آسفوردی بافق هستند. معادن غنی اورانیوم نیز در اواخر دهه ۸۰ در منطقه ساغند اردکان کشف شده‌است. جمعیت استان یزد در سال ۱۳۹۳ به‌طور تخمین بیش از یک میلیون و یکصد هزار تن محاسبه شده‌است.
برق استان یزد توسط شرکت برق منطقه‌ای یزد که از سال ۱۳۶۸ تأسیس گردیده‌است تأمین می‌شود. این شرکت با فروش بیش از ۵۲ درصد از فروش کل خود در سال به مشترکین صنعتی (بالغ بر ۳ میلیارد کیلووات ساعت انرژی در سال ۸۵) سهم مهمی از صنعت استان را تشکیل می‌دهد.
پیک برق استان در سال ۹۱ حدود ۹۳۰ مگاوات بوده که حدود ۵۵ درصد از این میزان مربوط به صنایع فولاد است. در اواخر بهار ۱۳۹۲، توان نامی نیروگاه‌های نصب‌شده در این استان ۱۴۲۰ مگاوات اعلام شده‌است. از جمله منابع تأمین انرژی در این استان می‌توان به نیروگاه سیکل ترکیبی شیرکوه، کوشک بافق، نیروگاه سیکل ترکیبی چادرملو، نیروگاه زنبق یزد و نیروگاه خورشیدی یزد اشاره نمود.[8]
تاریخ و فرهنگ
استان یزد از سرزمین‌های تاریخی است که در میان ایالت‌های قدیمی و بزرگ از جمله پارس، اصفهان، کرمان و خراسان قرار داشته‌است. آبادی نشینی در این منطقه از قدمت طولانی برخوردار می‌باشد. این سرزمین از گذرگاه‌های مهم در دوره‌های تاریخی محسوب می‌شده‌است. این ناحیه در دوره هخامنشیان از راه‌های معتبر موسسه‌های راهداری، مراکز پستی و چاپاری برخوردار بوده‌است. راهداری در یزد از زمان قدیم چنان اهمیتی داشت که خاندان آل مظفر از منصب راهداری ناحیه میبد به پادشاهی رسیدند. این استان از درگیری‌ها و جنگ‌های تاریخ کشور ایران تا حدودی ایمنی داشته‌است. سخت‌گذر بودن راه‌ها به همراه محدودیت منابع آبی مانع عمده تسخیر این منطقه توسط بعضی از حکومتهای بزرگ و کوچک پیرامون این منطقه در طول تاریخ بوده‌است. وجود آثاری از مهر و آناهیتا، ایساتیس و هخامنشی و زندان اسکندر و برج و بارو و کهن درهای بزرگ و عظیم و پناهگاه‌های متعدد و موبدان و سران ساسانی و ابنیه و یادگارهای بعد از اسلام نظیر مساجد و امامزاده‌ها و مزارها نشانگر فرهنگ و تمدن قبل و بعد از دوره اسلامی بوده‌است.
مردم
- نظرسنجی سال ۱۳۸۹
طی پژوهشی که به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۱۳۸۹ انجام شد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه‌گیری شد در این استان به قرار زیر بود:
مردمان یزد با مردمان استان‌های دیگر اکثراً خویشاوندی دارند. از قدیم الایام روابط تجاری و فامیلی قدرتمند با شهرهای انار و رفسنجان به دلیل تجارت پسته، با شهرهای طبس و تربت حیدریه به دلیل بودن بر سر راه یزد مشهد و با شهرهای آباده، شهر بابک ، نیریز ، اقلید، بوانات و جندق و شهرستان خور و بیابانک به دلیل خرید و فروش محصولات کشاورزی و مرکزیت داشتن اداری، آموزشی و سیاسی یزد در مرکز ایران وجود دارد.
اماکن دیدنی استان یزد
- آسیاب آبی اشکذر
- امام زاده عبدالله بافق
- بقعه قاضی میر جعفر بافق
- تپه‌های شن روان صادق آباد بافق
- خانه وحشی بافقی
- مسجد ملا احمد مجومردصدوق
- (- گنبد عالی (ابرکوه)
- آتشکده زرتشتیان یزد
- منارجنبان خرانق اردکان
- امامزاده سید هاشم شریف‌آباد اردکان
- پیر سبز هریشت اردکان
- پیر سبز چک چک اردکان
- بازار چهار سوق اردکان
- مسجد جامع اردکان
- خانه تقدیری اردکان
- آسیاب دژک اردکان
- مسجد نخستین اردکان
- حمام بازار اردکان
- نارین قلعه میبد
- برج کبوتر خانه میبد
- کاروانسرای شاه عباسی میبد
- یخچال میبد
- آسیاب دو سنگی میبد
- گنجینه قنات اردکان (قنات گردی)
- مسجد جامع ندوشن (میبد)
- مقبره سید رکن الدین
- مقبره سید شمس الدین
- آب انبار شش بادگیر
- میدان امیر چخماق
- خانهٔ لاری‌ها
- رباط ساغند اردکان
- زندان اسکندر
- سرو کهن ابرکوه
- قنات زارچ
- غار چهار طاقی
- قلعهٔ مروست
- مسجد جامع کبیر یزد
- مسجد ریگ
- مجموعه باغ وزیر حجت آباد صدوق
مسجد شاه ولی
- میدان و حمام خان
- باغ دولت‌آباد
- مسجد فهرج.
- * مسجد جامع بافق
- ارگ عبدالرضا خان بافقی
- قلعه باقرآباد و صادق آباد بافق
- مجموعه اب انبارهای احمدآباد اردکان
- خانه سنایی اردکان
- خانه آیت الله خاتمی اردکان
- بازارچه چهارسوق مسجد جامع کبیر یزد
همچنین از مناطق خوش آب وهوای استان مهریز، تفت، ده بالا، طزرجان، منشاد و غربال‌بیز هستند.
تقسیمات استانی
استان یزد درسال ۱۳۵۲از استان اصفهان جدا شد. استان یزد دارای ۱۰ شهرستان، ۲۱ بخش، ۴۵ دهستان و ۲۱ شهر به شرح زیر است:
| مکان شهرستان | نام شهرستان | مرکز شهرستان | جمعیت مرکز شهرستان ۹۵ | جمعیت شهرستان ۹۵ |
|---|---|---|---|---|
 | ابرکوه | ابرکوه | ۲۷٬۵۲۴ نفر | ۵۱٬۵۲۲ نفر |
 | اردکان | اردکان | ۷۵٬۲۷۱ نفر | ۹۷٬۹۶۰ نفر |
 | اشکذر | اشکذر | ۱۹٬۱۲۳ نفر | ۳۲٬۵۶۲ نفر |
 | بافق | بافق | ۴۵٬۴۵۳ نفر | ۵۰٬۸۴۵ نفر |
 | بهاباد | بهاباد | ۹٬۲۳۲ نفر | ۱۷٬۲۲۱ نفر |
 | تفت | تفت | ۱۸٬۴۶۴ نفر | ۴۳٬۸۹۳ نفر |
 | خاتم | هرات | ۱۳٬۰۳۲ نفر | ۳۶٬۵۶۲ نفر |
 | مهریز | مهریز | ۳۴٬۲۳۷ نفر | ۵۱٬۷۳۳ نفر |
 | میبد | میبد | ۸۰٬۷۱۲ نفر | ۹۹٬۷۲۷ نفر |
 | یزد | یزد | ۵۲۹٬۶۷۳ نفر | ۶۵۶٬۴۷۴ نفر |
جستارهای وابسته
منابع
- «استانداری یزد - سیمای استان». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ آوریل ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۷ مه ۲۰۱۲.
- احمدی، نصراله (۱۳۸۱). سیمای منابع طبیعی، کشاورزی، دامپروری و صنایع جانبی استان اصفهان. اصفهان: موسسه تبلیغاتی رسانه. صص. ۸.
- «سایت یونسکو».
- «آشنایی با استان یزد». آسمونی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ اوت ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۶ اوت ۲۰۱۴.
- «آشنایی با استان یزد». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ اوت ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۶ اوت ۲۰۱۴.
- «آشنایی با استان یزد». اداره کل میراث فرهنگی استان یزد. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ اوت ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۶ اوت ۲۰۱۴.
- «بهشت معادن ایران کجاست؟». ۲۶ تیر ۱۳۹۳.
- «صنایع یزدی در فصل پیک امسال هم با برق همکاری می‌کنند». سایت خبری شرکت توانیر. ۲۰ خرداد ۱۳۹۲.
- شماره کتابشناسی ملی:۲۸۹۰۶۱۹/طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:استان یزد/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۳-۶۶-۶۶۲۷-۶۰۰-۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۲۹۱ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی)
پیوند به بیرون
 |
ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای استان یزد دارد. |
- بیشترین ذخایر معدنی کشور در استان یزد است روزنامه اطلاعات
- سایت اطلاع‌رسانی استان یزد
- پرتال جامع اطلاعات استان یزد
| مرکز | موقعیت استان یزد در ایران | |
|---|---|---|
| شهرستان‌ها | ||
| شهرها | ||
| جاذبههای گردشگری |
| |
 | ||