استان آذربایجان شرقی

استان آذربایجان شرقی یکی از استان‌های ایران است که در منطقه آذربایجان ایران واقع شده و زمان حکومت پهلوی آذربایجان خاوری نامیده می‌شد. این استان بزرگ‌ترین و پرجمعیت‌ترین استان ناحیهٔ شمال غربی ایران (آذربایجان) محسوب می‌شود. استان آذربایجان شرقی از سمت شمال به جمهوری‌های آذربایجان و ارمنستان، از سمت غرب و جنوب غرب به استان آذربایجان غربی، از سمت شرق به استان اردبیل و از سمت جنوب شرق به استان زنجان محدود شده‌است. این استان دارای آب و هوای سرد کوهستانی بوده و کلّ محدودهٔ استان را کوه‌ها و ارتفاعات تشکیل داده‌اند. مساحت استان آذربایجان شرقی ۴۵٬۴۹۱ کیلومتر مربع است، این استان، یگانه استان ایران است که با ارمنستان هم‌مرز است و همچنین تنها استان کشور است که هم با خاک اصلی جمهوری آذربایجان و هم با جمهوری خودمختار نخجوان که برون بومی متعلق به جمهوری آذربایجان است، مرز مشترک دارد.

مختصات: ۳۸٫۰۷۶۶°شمالی ۴۶٫۲۸۰۰°شرقی / 38.0766; 46.2800
آذربایجان شرقی
استان
موقعیت استان آذربایجان شرقی در ایران
شهرستان‌های استان
مختصات:
کشور ایران
منطقهمنطقه ۳
مرکزتبریز
تعداد شهرستان‌ها۲۱
مدیریت
 • استاندارمحمدرضا پورمحمدی
 • نمایندگان در مجلس شورای اسلامیحوزه‌های انتخابیه مجلس شورای اسلامی در استان آذربایجان شرقی
 • نمایندگان در مجلس خبرگان رهبری
 • نماینده ولی‌فقیهسید محمدعلی آل‌هاشم
مساحت
 • کل۴۵۴۹۱ کیلومتر مربع (۱۸۰۰۰ مایل مربع)
جمعیت
 • کل۳٬۹۰۹٬۶۵۲
منطقه زمانیIRST (گرینویچ+۳:۳۰)
 • تابستان
(ساعت تابستانی)		IRDT (گرینویچ+۴:۳۰)
زبان‌های اصلیفارسی (رسمی)

ترکی آذربایجانی
پیش‌شماره تلفنی۰۴۱
وبگاه

این استان محل اتصال دو رشته کوه مهم و اصلی کوه‌های ایران، یعنی البرز و زاگرس است و بلندترین نقطهٔ آن، قلهٔ کوه سهند است. مرکز استان آذربایجان شرقی، کلان‌شهر تبریز است. از شهرهای مهم و اقماری این استان می‌توان به مراغه، بناب مرند، اهر و میانه اشاره کرد. آذربایجان شرقی رتبهٔ اول صادرات غیرنفتی در کشور را داراست.[2] همچنین این استان امن‌ترین و کم‌جرم‌ترین استان ایران به‌شمار می‌رود.[3]

تاریخ
استان آذربایجان در دوره خلفای عباسی
مسجد کبود؛ یکی از مساجد تاریخی شهر تبریز

پیش از اسلام

استان آذربایجان شرقی در گذشته بخشی از سرزمین تاریخی ماد بوده که به «ماد کوچک» شهرت یافته بود. در زمان حکمرانی اسکندر مقدونی بر ایران در ۳۳۱ سال پیش از میلاد، شهربان منطقهٔ ماد کوچک که سرداری به‌نام آتروپات بوده، علیه اسکندر مقدونی قیام کرده و با انعقاد پیمانی دست یونانیان را از آذربایجان کوتاه ساخت. اسکندر مقدونی نیز آتروپات را به شرط پیروی از امپراتوری او، در این منطقه باقی نگه داشت.[4]

جانشینان اسکندر پس از مرگ وی به جنگ و نزاع با یک‌دیگر پرداختند و در همین دوران بود که آتروپات حاکم منطقهٔ ماد کوچک شد. بنا به روایاتی تأیید نشده نام این منطقه نیز به‌جهت تقدیر از زحمات وی در مقابل بیگانگان به «آتروپاتگان» معروف شد.[4]

پس از اسلام

با حمله مغولان و با ورود هولاکو خان، آذربایجان مرکز شاهنشاهی مغولان از خراسان تا شام شده بود. پس از مغولان، خاندان ترک‌های قراقویونلو و آق‌قویونلو بر این منطقه تسلط یافتند. در زمان صفویه، شاه اسماعیل اول شهر تبریز را پایتخت ایران اعلام کرد. در دوران حکومت قاجاریان بعد از فتحعلی‌شاه قاجار، شهر تبریز ولیعهد نشین شد و به این ترتیب ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه ،محمدعلی شاه واحمدشاه دوران ولایت عهدی خود را در این شهر گذراندند. رضاخان در سال ۱۳۰۰ سیطره حکومت مرکزی ایران را بر این منطقه برقرار کرد. با شروع جنگ جهانی دوم در سال ۱۳۲۰، نیروهای شوروی وارد آذربایجان شدند. این نیروها در اردیبهشت ۱۳۲۵ به دنبال طرح مسئله آذربایجان در سازمان ملل متحد، آذربایجان را تخلیه کردند.[5]

تاریخچه تقسیمات کشوری

در سال ۱۳۱۶ که ایران به ده استان تقسیم شده بود، بخش اعظم این استان از جمله تبریز به همراه استان اردبیل و شهرستان آستارا، استان سوم (به مرکزیت تبریز)را تشکیل می‌دادند. شهرستان مراغه و بعضی شهرستان‌های پیرامون کنونی اش بخشی از استان چهارم (به مرکزیت ارومیه)بودند. شهرستان مراغه و شهرستان‌های پیرامون کنونی اش بعدها به این استان ملحق گردیدند، اما شهرستان آستارا در ۱۳۳۹ از آذربایجان شرقی جدا و به گیلان ملحق شد، استان اردبیل نیز تا سال ۱۳۷۲ بخشی از آذربایجان شرقی بود که در این سال از این استان جدا و به استانی مستقل تبدیل گردید.

جغرافیا
قسمتی از نقشه ایران و توران در دوره قاجاریه، آذربایجان شمال غربی‌ترین استان ایران
کاخ استانداری آذربایجان شرقی.

آب و هوا

استان آذربایجان شرقی به دلیل وسعت زیاد دارای آب و هوای متنوع می‌باشد به‌طوری‌که بیشترین دمای ثبت شده در شهرهای میانه و جلفا می‌باشد که مردم این شهرها دمای ۴۵ + درجه بالای صفر را تجربه کرده‌اند و همچنین کمترین دمای ثبت شده در استان و در کلیه شهرهای ایران مربوط به بستان آباد با دمای ۴۶ - درجه زیر صفر می‌باشد. میانگین بارندگی سالیانه ۲۵۰ الی ۳۰۰ میلی‌متر می‌باشد.[6]

جغرافیای سیاسی

استان آذربایجان شرقی با ۴۵٬۴۸۱ کیلومتر مربع مساحت، حدود ۲٫۸ درصد از وسعت کل ایران را به خود اختصاص داده‌است. این استان در شمال غرب کشور و بین مدارهای ۳۶ درجه و ۴۵ دقیقه تا ۳۹ درجه و ۲۶ دقیقهٔ عرض شمالی و نصف‌النهارهای ۴۵ درجه و ۵ دقیقه تا ۴۸ درجه و ۲۲ دقیقهٔ طول شرقی جای گرفته‌است.[7] رود ارس حدود شمالی آن را با جمهوری‌های آذربایجان، ارمنستان و ایالت خودمختار نخجوان مشخص می‌کند. رود قطور و آبهای دریاچه ارومیه حدود غربی آن با استان آذربایجان غربی است.[8]

استان آذربایجان شرقی ۲۰۰ کیلومتر با جمهوری آذربایجان و ۳۵ کیلومتر با ارمنستان در حالی از سمت شمال مرز مشترک دارد که تنها استان ایران است که با ارمنستان همسایه است. این استان همچنین ۴۲۰ کیلومتر با استان آذربایجان غربی از سمت غرب و جنوب غرب، ۴۰۰ کیلومتر با استان اردبیل از سمت شرق و ۱۴۵ کیلومتر با استان زنجان از سمت جنوب هم‌مرز است.[7]

شهرستان‌های استان آذربایجان شرقی

جغرافیای طبیعی
رشته‌کوه اَرَسباران یا قره‌داغ.

استان آذربایجان شرقی از هفت واحد کوهستانی تشکیل یافته‌است. رشته‌کوه اَرَسباران یا قره‌داغ شمالی‌ترین این واحدها بوده که از دیوان‌داغ آغاز شده و به درهٔ رود دره‌رود منتهی می‌گردد. رشته‌کوه قوشه‌داغ که از جنوب قره‌داغ شروع شده و به سبلان ختم می‌شود. تودهٔ آتش‌فشانی سبلان که ۴۸۱۱ متر ارتفاع داشته و مرز مشترک میان استان‌های آذربایجان شرقی و اردبیل محسوب می‌شود. رشته‌کوه‌های میشو و مورو که از غرب استان (مرند) آغاز شده و به ارتفاعات عون بن علی (عینالی) و شبلی منتهی می‌شوند که مرتفع‌ترین قله آن قله علی علمدار با ارتفاع حدود ۳۲۰۰ متر در مرند می‌باشد. رشته‌کوه بزقوش که با ۳۳۰۳ متر ارتفاع، مرز بین شهرستان‌های میانه-سراب و سراب-بستان آباد به‌شمار می‌رود. تودهٔ آتش‌فشانی سهند در جنوب تبریز در محدودهٔ شهرستان بستان آباد که ۳۷۰۷ متر ارتفاع دارد. رشته‌کوه اربط (تخت سلیمان) که از دامنه‌های جنوبی سهند شروع شده و به سمت جنوب امتداد می‌یابد.[7]

مردم

زبان

زبان بومی استان آذربایجان شرقی، ترکی آذربایجانی می‌باشد. همچنین جمعیت اندکی از مردم تات نیز در استان آذربایجان شرقی زندگی می‌کنند که به زبان تاتی صحبت می‌کنند.[9] [10] [11]

قومیت

مردم این استان آذربایجانی هستند. جمعیت اندکی از قوم تات نیز در استان آذربایجان شرقی زندگی می‌کنند که از مراکز زندگی آن‌ها می‌توان به روستای کرنگان از توابع شهرستان ورزقان، چند روستا در بخش خاروانا، میشه‌پاره، ونستان و دهستان حسنو و روستاهای خوی نرآو، رزین و کلاسور در بخش ارسباران اشاره کرد.[9] [10] [11]

نظرسنجی سال ۱۳۸۹

طی پژوهشی که به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۱۳۸۹ انجام شد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه‌گیری شد در این استان به قرار زیر بود:

اقوام استان آذربایجان شرقی[12]
قومیت درصد
ترک‌زبان
  
 ۹۷٫۸%
فارس
  
 ۱٫۴%
عرب
  
 ۰٫۲%
سایر و بدون جواب
  
 ۰٫۶%

دین و مذهب

دین اکثریت مردم این استان اسلام و مذهب شیعه می باشد. همچنین اقلیتی از مردم نیز پیرو دین یارسان و مسیحیت می‌باشند. [13]

جمعیت

بر پایهٔ سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ خورشیدی، جمعیت استان آذربایجان شرقی در این سال بالغ بر ۳٬۹۰۹٬۶۵۲ نفر بوده که نزدیک ۵ درصد از جمعیت کل ایران را به خود اختصاص داده‌است. بر همین اساس، ۱٬۹۸۹٬۴۰۰ نفر مرد و ۱٬۹۰۲٬۲۵۲ نفر زن در قالب ۱٬۲۲۳٬۰۲۸ خانوار ساکن این استان بوده‌اند.[14] جمعیت استان در مقایسه با سال ۱۳۹۰ نزدیک به ۴/۸۹ درصد افزایش یافته‌است.

در سرشماری سال ۱۳۹۵ خورشیدی، تبریز با جمعیتی بالغ بر ۱٬۷۷۳٬۰۳۳ نفر، پرجمعیت‌ترین و چاراویماق با جمعیتی بالغ بر ۳۱٬۰۷۱ نفر، کم‌جمعیت‌ترین شهر استان آذربایجان شرقی بوده‌است.[14] از جمله شهرهای پرجمعیت استان علاوه بر مرکز استان می‌توان به شهرهای مراغه، مرند، اهر، میانه و سراب اشاره کرد. تعداد آبادی‌های استان در سال ۹۰ دو هزار و ۷۳۱ آبادی و ۲۰ آبادی استان خالی از سکنه هستند.

صنعت
نمونه‌ای از قالی تبریز.

استان آذربایجان شرقی به جهت تمرکز صنایع بزرگ تولیدی در شهر تبریز، از قطب‌های مهم صنعتی در سطح ایران به‌شمار می‌رود. از دیگر شهرهای صنعتی استان می‌توان به شهرهای شبستر (رتبه دوم صنعت آذربایجان شرقی پس از تبریز)، بستان آباد (اوجان)، مرند، مراغه، میانه ،بناب و جلفا اشاره کرد.


شهر اسکو در شهرستان اسکو استان آذربایجان شرقی مرکز اصلی تجمع کارگاه‌های چاپ باتیک یا چاپ کَلاقه‌ای و قطب اصلی این هنر-صنعت در کشور محسوب می‌شود. شهر اسکو به شهر ملی چاپ باتیک در ایران شناخته می شود.[15]


با ثبت جهانی نشان جغرافیایی تابلوفرش سردرود، در سازمان جهانی مالکیت فکری WIPO، این کالای هنری در کشورهای عضو معاهده لیسبون برای ثبت و حمایت در مورخه ۱۶ دی سال ۹۵ معرفی شد در این شهرنرخ بی‌کاری در حد صفر می‌باشد.

شهر اهر به عنوان پایتخت ورنی ایران در سال ۹۵ برگزیده شد.

در استان آذربایجان شرقی ۴۳۴۲ کارگاه تولیدی فعالیت می‌کنند که این تعداد شامل ۸۳۲ کارگاه صنعتی بوده که این استان از این لحاظ، ۵٫۹۹ درصد از کل کارگاه‌های صنعتی ایران را به خود اختصاص داده‌است. در سال ۱۳۷۶ خورشیدی، ارزش مواد تولیدی کارگاه‌های مذکور ۳۳۶۱٫۸ میلیارد ریال و ارزش سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در آن‌ها ۲۴۵۱٫۳ میلیارد ریال بوده‌است.

صنایع مختلفی از قبیل صنایع شیمیایی، ماشین‌آلات و تجهیزات، محصولات کانی غیرفلزی، مواد غذایی، آشامیدنی و دخانیات، نساجی، پوشاک، چرم و کفش در شهر تبریز مشغول فعالیت هستند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به آجر آذربایجان، بافندگی لایکو، بلبرینگ‌سازی ایران، پالایشگاه تبریز، پتروشیمی تبریز، پشم تبریز، پیستون‌سازی ایران، تخت‌خواب فروزان، تخته فشاری و فورمیکاسازی، تراکتورسازی ایران، ترموپلاست، چرم‌سازی تبریز، کفش آقایی، حوله برق‌لامع، خانه‌سازی ایرداک، لیلاند دیزل، درمن دیزل، هاکسیران دیزل، ایدم، ریسندگی پشمینه تبریز، سیمان صوفیان، آذریت، شیر پاستوریزه، کبریت‌سازی توکلی، کبریت‌سازی ممتاز، گچ آذربایجان، ماشین‌سازی تبریز، پمپیران، موتوژن، موکت تبریز، نساجی تبریز، نوشابه‌سازی پپسی‌کولا، نوشابه‌سازی کوکاکولا و نیروگاه بزرگ حرارتی در تبریز فعالیت می‌کنند.

[16]

گردشگری
نوشتار اصلی: جاذبه‌های گردشگری استان آذربایجان شرقی

جاذبه‌های طبیعی
تالاب قوری‌گل؛ بستان‌آباد.
سد امند.
غروب رودخانه چکی چای شهر مهربان
صوفی چای مراغه
سهند مراغه

فهرست جاذبه‌های طبیعی استان آذربایجان شرقی:[17]

جاذبه‌های تاریخی
مقبرةالشعرا؛ تبریز.
موزهٔ آذربایجان؛ تبریز.
رصدخانه؛ مراغه.
پل‌دختر؛ میانه.
آرامگاه شیخ شهاب‌الدین اهری؛ اهر.
روستای کندوان؛ اسکو.
قلعهٔ بابک؛ کلیبر.
کلیسای سن استپانوس؛ جلفا.
سنگ نبشه رازلیق؛ سراب.
روستای مجارشین؛ اسکو.

فهرست جاذبه‌های تاریخی استان آذربایجان شرقی:[17]

نتایج آمارگیری نیروی کار- پاییز ۹۲

پاییز ۹۲
استاننرخ مشارکت اقتصادینرخ بیکارینسبت اشتغالسهم اشتغال دربخش کشاورزیسهم اشتغال دربخش صنعتسهم اشتغال دربخش خدماتسهم اشتغال ناقص زمانی
کل کشور۳۶/۷۱۰/۳۳۲/۹۱۷/۵۳۴/۵۴۸/۰۹/۲
آذربایجان شرقی۳۸/۷۶/۹۳۶/۰۱۹/۸۴۰/۳۳۹/۸۶/۳

[20]

جستارهای وابسته

منابع
  1. [https://irandataportal.syr.edu/census/census-2016 }}
  2. «آذربایجان شرقی رتبهٔ اول صادرات غیر[[نفت]]ی کشور». روزنامهٔ ابتکار. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ ژوئیه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۳ مهٔ ۲۰۱۱. تداخل پیوند خارجی و ویکی‌پیوند (کمک)
  3. رئیس پلیس آگاهی آذربایجان شرقی: آذربایجان شرقی امن‌ترین استان کشور است
  4. «سابقهٔ تاریخی استان». وبگاه استانداری آذربایجان شرقی. دریافت‌شده در ۱۴ مارس ۲۰۱۰.
  5. «سابقه تاریخی استان آذربایجان شرقی».
  6. سازمان هواشناسی ایران، بانک اطلاعاتی آماری داده‌های هواشناسی ایران.
  7. «موقعیت جغرافیایی استان». وبگاه استانداری آذربایجان شرقی. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ مارس ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱۴ مارس ۲۰۱۰.
  8. مجموعه راهنمای جامع ایرانگردی، استان آذربایجان غربی، حسن زنده دل، چاپ اول، صفحه 27.
  9. ذکاء، یحیی، گویش کرینگان، ج۱، تهران، ۱۳۳۲؛ ص ۱۰.
  10. دانشنامۀ جهان اسلام: مدخل تات، نوشتۀ حمید مؤمنی (م. بیدسرخی)، چاپ دوم: بهار ۱۳۵۸؛ ص ۶۳.
  11. خبرگزاری مهر: ثبت ملی قدیمی‌ترین زبان رایج آذربایجان/ زبان تاتی هنوز زنده است، نوشته‌شده در ۱ شهریور ۱۳۹۰؛ بازدید در ۲۷ تیر ۱۳۹۹.
  12. شماره کتابشناسی ملی:۲۸۹۰۸۲۱/طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:استان آذربایجان شرقی/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۹-۳۵-۶۶۲۷-۶۰۰-۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۲۹۳ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی)
  13. «اطلس زبان تاتی، روستاهای ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ ژوئن ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۹ مه ۲۰۱۲.
  14. «جمعیت و خانوار شهرستان‌های کشور به ترتیب استان بر اساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۹۵» (PDF). مرکز آمار ایران. دریافت‌شده در ۲۴ اسفند ۱۳۹۵.
  15. "اسکو به عنوان شهر ملی «چاپ باتیک» ایران ثبت شد".
  16. تحریریه 2 (۲۰۱۸-۱۱-۰۱). «مقایسه تولید ناخالص داخلی GDP استان‌های ایران با کشورهای جهان». سایت ناظر اقتصاد. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۲-۲۶.
  17. «جغرافیای استان آذربایجان شرقی» (PDF). پایگاه کتاب‌های درسی ایران. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۷ مارس ۲۰۱۰.
  18. https://www.iranhotelonline.com/blog/post-2644/%D8%A2%D8%A8%DA%AF%D8%B1%D9%85-%D8%B1%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%A7%DB%8C-%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%A8%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A8-%D9%90-%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%B1%D9%82%DB%8C
  19. https://www.iranhotelonline.com/blog/post-2644/%D8%A2%D8%A8%DA%AF%D8%B1%D9%85-%D8%B1%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%A7%DB%8C-%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%A8%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A8-%D9%90-%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%B1%D9%82%DB%8C
  20. ،نتایج آمارگیری نیروی کار پاییز 92

پیوند به بیرون
ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای استان آذربایجان شرقی دارد.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ استان آذربایجان شرقی موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.