شهرستان ملکان

شهرستان ملکان یکی ازشهرستان‌های جنوب غربی استان آذربایجان شرقی است، مرکز این شهرستان شهر ملکان با ۵۸٫۲۴۳ نفر جمعیت در سال ۱۳۹۵ خورشیدی است[3] ملکان در جنوب شرق دریاچهٔ ارومیه و در محل اتصال استان‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی قرار گرفته‌است. ملکان در ۱۵۰ کیلومتری جنوب تبریز واقع شده‌است.[4]

شهرستان ملکان
اطلاعات کلی
کشور ایران
استانآذربایجان شرقی
مرکز شهرستانملکان
سایر شهرهاملکان، لیلان و مبارک‌شهر
بخش‌هامرکزی، لیلان
سال تأسیس۱۳۷۴[1]
مردم
جمعیت(۱۳۹۵) ۱۵۶۱۱۸ نفر[2]
رشد جمعیت۱٫۹ درصد (سالانه)
مذهبشیعه
جغرافیای طبیعی
مساحت۱۱۰۶۸۷ کیلومتر مربع
ارتفاع از سطح دریا۱۳۰۲ متر
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه۳۳/۳ الی ۸/۸-
داده‌های دیگر
پیش‌شمارهٔ تلفن۰۴۱

شهرستان ملکان دارای دو بخش مرکزی و لیلان و سه شهر (لیلان، مبارک‌شهر و ملکان) و پنج دهستان و ۸۴ روستا می‌باشد. این شهرستان در تاریخ ۱۳۷۴/۳/۲۸ از بخش ملکان به شهرستان ارتقاء یافت.

مردم ملکان آذربایجانی بوده و به زبان ترکی آذربایجانی تکلم می‌کنند.

مَلِکانْ در جنوب‌شرق دریاچهٔ ارومیه و در محل اتصال استان‌های آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی قرار گرفته‌است. این شهر با وسعت ۱۰۰۷ کیلومتر مربع (۲٫۲ درصد مساحت استان) بوده و فاصله آن با مرکز استان تبریز ۱۴۴ کیلومتر می‌باشد فاصله این شهر با برخی شهرها زنجان ۲۷۱ کیلومتر، خرم‌آباد ۶۰۲ کیلومتر، رشت ۴۶۴ کیلومتر، اردبیل ۳۲۶ کیلومتر، همدان ۴۰۳ کیلومتر، ساری ۸۷۰ کیلومتر، ارومیه۱۶۷ کیلومتر، قزوین ۴۴۴ کیلومتر و تا تهران ۶۲۰ کیلومتر فاصله دارد. مردم ملکان آذربایجانی بوده و به زبان ترکی آذربایجانی صحبت می‌کنند.

ملکان بزرگترین شهر و پایتخت آتروپاتگان و محل نگهداری گنج در زمان ساسانیان بوده‌است و به عقیدهٔ اکثر تاریخ دانان و کارشناسان تاریخی، چون ملکانی‌ها در گذشته حاکم (ملک) زیادی داشته، از همین‌روی نام آن را «ملک شهر و در نهایت ملکان» نهاده‌اند.

نامهای قدیمی ملکان :پارتگان، جنزا، ملک‌نیا، ملک کندی و ملک شهر بوده‌است، به اعتقاد گروهی ساکنان محلی چون پیش‌تریکی ازاربابان این شهر «ملک‌نیا» نام داشته و نام این شهر از نام این ارباب گرفته شده‌است.

خاندان ملکی در این شهر ازبزرگترین اقوام، ملکان و ثروتمندان این شهر، آذربایجان و شمال غرب ایران هستند که در این شهر، تبریز، تهران و لندن ساکن هستند. تیره‌هایی از این قوم در زمان صفویه به دلیل عدم تبعیت از سیاست‌های حکومت مرکزی از تمام مناصب عزل و به دستور شخص شاه اسماعیل و بعدها شاه عباس به استانهای مرکزی، گیلان، لرستان، مازندران و قزوین کوچانده شدند، که بعد از سقوط سلسلهٔ صفوی و روی کار آمدن نادر شاه افشار از این خاندان پر نفوذ دل جویی رسمی به عمل آمد و تمامی مناصبات رسمی شان عودت داده شد.[5]

وجه تسمیه

به عقیدهٔ کارشناسان تاریخی، چون ملکان در گذشته بزرگترین شهر و پایتخت آتروپاتگان و محل نگهداری گنج در زمان ساسانیان بوده‌است و از این رو اهالی این دیار حاکم (ملک) زیادی داشته، از همین روی نام آن را «پارتگان، جنزا، ملک‌نیا، ملک کندی، ملک‌شهر و در نهایت ملکان» نهاده‌اند. به اعتقاد گروهی دیگر، پیش‌تر یکی از اربابان این شهر «ملک‌نیا» نام داشته و نام این شهر از نام این ارباب گرفته شده‌است، برخی‌ها نیز بر این عقیده‌اند که دختر چنگیز خان به نام ملائکه در یکی از سفرهای خود این شهر را به این نام نام‌گذاری کرده‌است.[4]

شهر ملکان در حدود ۲۰۰ سال پیش به صورت بخش کوچکی در محدود هٔ باغ اربابی و مسجد صحرا واقع شده بود که از طرف شرق به حمام قدیمی و تپه‌ای به نام تیچان تپه و از طرف جنوب به اراضی بایر و بدون کشت و قسمتی از باغ‌های چم چال به مالکیت نصرت السلطنه و مالکان آن آقایان ستار سلطان و صمد خان بود محدود می‌شد. ملکان تماماً متعلق به سلطنت قاجار بود و مالک آن نصرت السلطنه بوده‌است و نصرت السلطنه در سال ۱۳۲۰ه‍.ش ملکان را به آقای محسنی معروف به اصغر بقال انتقال داده‌است و در سال ۱۳۲۴ ه‍.ش آقای محسنی ملک را به آقایان حاج نجف مددیان و مظفرخان صولتی واگذار کرده‌است در سال ۱۳۲۴ ه‍.ش آقای جمشید خان اسفندیاری بعد از آن‌ها مالکیت آن را به دست گرفت.

منابع آبی شهرستان

این شهرستان دارای دو رودخانه فصلی می‌باشد که عبارتند از:

۱- رودخانه مردق (مردق چای): این رودخانه که در منطقه به مردی معروف است با آبدهی متوسط ۱۳۲ میلیون متر مکعب در سال از دامنه جنوبی کوه سهند سرچشمه گرفته و در جهت جنوب جریان یافته و با اتصال شاخه‌های فرعی نظیر مغانجیق چای مسیر خود را به شهر مراغه ادامه داده و از داخل شهر ملکان گذشته و وارد دریاچه اورمیه می‌شود.

۲- رودخانه لیلان چای: که از کوه‌های سهند سرچشمه می‌گیرد این رودخانه از دو شاخه اصلی تشکیل شده یکی به نام بلوک آباد و دیگری به نام سراجو چای که در محلی به نام روستای کوسه صفر بهم می‌رسند و تشکیل لیلا چای را می‌دهند و بعد این دو رودخانه به سمت جنوب غربی حرکت کرده و در روستای باغچه دیزج شاخه‌های کوچکی هم از روستای تبه اغبلاغ را دریافت کرده و پس از عبور از روستای سرسبز و گردشگری باباقاضی وقوشقیه جیغالو و شیرین کند در داخل شهر میاندوآب وارد زرینه رود می‌شود.[6]

آب و هوا

آب و هوای ملکان تحت‌تأثیر جریان‌های آسیای مرکزی، اقیانوس اطلس، دریای خزر، دریای سیاه و دریای مدیترانه قرار می‌گیرد. جریان‌های آسیای مرکزی در فصل‌های بهار، پاییز و زمستان موجب بارندگی و گاهی برف می‌شوند. جریان‌های اقیانوس اطلس و دریای خزر (بادهای خزری) بیش‌تر در منطقهٔ ارسباران موجب بارش می‌شوند و گهگاهی مناطق جنوبی‌تر را نیز تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهند. جریان‌های دریای سیاه و دریای مدیترانه (بادهای سفید) در فصل‌های بهار و زمستان موجب بارش می‌شوند.[4]

جمعیت

جدیدترین آمار جمعیتی شهرستان‌های کشور در سرشماری سال ۱۳۹۰ منتشر شد و طبق این آمار جمعیت شهرستان ملکان به این شرح است است: جمعیت کل شهرستان: ۱۵۶۱۱۸ نفر جمعیت مرد: ۵۴۰۹۰ نفر - جمعیت زن: ۵۲۰۲۸ نفر ---- تعدا کل خانوار: ۲۹۷۰۷ خانوار جمعیت شهری (مجموع ملکان و لیلان): ۳۱۴۸۷ نفر جمعیت شهری مرد: ۱۵۹۵۹ نفر—جمعیت شهری زن: ۱۵۵۲۸ نفر—خانوار شهری: ۹۱۴۲ خانوار جمعیت روستایی: ۷۴۶۳۱ نفر جمعیت روستایی مرد: ۳۸۱۳۱ نفر - جمعیت روستایی زن: ۳۶۵۰۰ نفر - تعداد خانوار روستایی: ۲۰۵۶۵ لازم است ذکر شود کل جمعیت شهرستان در سال ۸۵ تعداد ۱۰۱۵۱۸ نفر بود که بدین ترتیب مشخص می‌شود از سال ۸۵ تا ۹۰ تعداد ۴۶۰۰ نفر به جمعیت کل شهرستان ملکان افزوده شده‌است. این شهرستان داری سه نقطه شهری ملکان، لیلان و مبارک‌شهر می‌باشد.

محصولات

ملکان قطب تولید انگور در سطح استان آذربایجان شرقی بوده و به «الههٔ انگور» و سرزمین خوشه‌های طلایی مشهور است. این شهر یک شهر کشاورزی و صنعتی بوده و کارخانه‌های متعددسبزه‌پاک‌کنی و شرکت‌های صادراتی این محصول در آن فعال‌اند. کشورهای حوزهٔ خلیج فارس، اروپا و کانادا، بزرگ‌ترین واردکنندگان محصولات خشکبار انگور این شهر هستند. قالی‌بافی نیز در این شهر رایج است و این شهرستان از بزرگ‌ترین تولیدکننده گوشت قرمز، گوشت مرغ ،تخم مرغ و جوجه یک روزه در استان می‌باشد.

مناظر دیدنی و تاریخی ملکان

۱۱۶ منطقه و محوطه تاریخی شهرستان ملکان در آثار ملی ایران ثبت شده‌است.[7] پل دختر (قیزلار کورپوسی)، تپه علی‌بلاغی، مسجد جامع لیلان، قلعه بختک، پل آجری لیلان چای، آب معدنی شورسو، آب معدنی آرپادره سی، کوه شیروانشاهلو و همچنین دره گاومیش ئولناز و غار آبی بنایم و سرچشمه‌های سرسبز روستای باباقاضی جاذبه‌های طبیعی و تاریخی شهرستان ملکان به‌شمار می‌آیند. از دیگر مکان‌های تاریخی می‌توان به قره کولیگ لر و سلمان تختی و آق اولیا در بایقوت و قره تپه بایقوت اشاره کرد.[4]

هتل

هتل صدرا ملکان تنها مکان اقامتی ملکان است.

صنایع و معادن

عمده‌ترین صنایع شهرستان ملکان، صنایع تبدیلی مرتبط با فراورده‌های کشاورزی است و اصلی‌ترین خشکبار تولیدی کشمش معروف به سبزه می‌باشد که در دو نوع کالفرم و سبزه زرد تولید می‌شود از دیگر فراورده‌های تبدیلی کشاورزی رب گوجه فرنگی می‌باشد. . از دیگر صنایع این شهرستان می‌توان از صنایع مربوط به چوب بری، تولید مواد غذایی از قبیل ماکارونی، کیک ،جوجه یک روزه و … قطعات صنعتی و پلاستیکی، سنگ بری، کارخانه تولیداجاق گاز و… نام برد. هم چنین با توجه با ساختارزمین‌شناسی خاص شهرستان ملکان که در زون سهند - بزمان قرار دارد معادن گوناگونی در آن دیده می‌شود از جمله این معادن می‌توان معدن خاک نسوز در روستای چالی و لیلی داغی، زغال‌سنگ در کوه‌های شیروان‌شاهلو، سنگ آهک در روستای قربانکندی و قره چناق و داشبلاغ، باریت در روستای باباقاضی، کائولن (خاک چینی) روستای اوجبلاغ، چندین معدن سنگ ساختمانی لاشه از جمله در روستای بایرام‌کندی و چند معدن شن و ماسه را می‌توان ذکر کرد.

کشاورزی، دام داری و پرورش طیور

ملکان به سبب حاصل خیزی خاک و مساعد بودن اوضاع جوی و دسترسی آسان به آب‌های سطحی و زیرزمینی مرکز کشاورزی مهمی است که عمدهٔ محصولات آن غلات، میوه به ویژه انگور، صیفی جات و سیب زمینی است. دام داری و پرورش طیور نیز در ملکان اهمیت زیادی دارد و انواع فراورده‌های دامی نظیر لبنیات، پوست و پشم از جمله صادرات این شهرستان است. پرورش دام در این بخششامل: گاو،گوسفند،شتر و بز بوده که به شیوهٔ روستایی و صنعتی صورت می‌گیرد و به صورت گوشت یا دام زنده به سایر نقاط ارسال می‌شود. علاوه بر آن پرورش طیور به دو شیوه سنتی و صنعتی شامل: پرورش مرغ، خروس، بوقلمون رواج دارد که علاوه بر مصارف داخلی صادر نیز می‌شود.

نگارخانه

منابع
  1. «بانک اطلاعات تقسیمات کشوری». وبگاه رسمی وزارت کشور ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ مه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در آبان ۱۳۸۹. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازدید= را بررسی کنید (کمک)
  2. «درگاه ملی آمار». مرکز آمار. دریافت‌شده در ‏۱۴ مارس ۲۰۱۷. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازدید= را بررسی کنید (کمک)
  3. «نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵ خورشیدی». درگاه ملی آمار. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ اکتبر ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۲۸ مارس ۲۰۱۱.
  4. «ملکان». استانداری آذربایجان شرقی. دریافت‌شده در ۲۸ مارس ۲۰۱۱.
  5. تاریخ ۵۰۰ ساله ایران.
  6. «لیلان چای جانی دوباره گرفت».
  7. «آثار ثبتی در فهرست ملی کشور شهرستان ملکان». اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان آذربایجان شرقی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ فوریه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۶ فوریه ۲۰۱۷.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.