معبد مهر

معبد مهر مراغه یا نیایشگاه مهری مراغه که با نام نیایشگاه مهری در تاریخ ۱۹ دی ۱۳۵۶ با شمارهٔ ثبت ۱۵۵۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است[1] را باید در ردیف یکی از نخستین سکونتگاه‌ها و معابد بشر پیش از تاریخ محسوب کرد از تاریخ ناگفته مراغه حکایت دارد. این بنای تاریخی را متعلق به دورهٔ اشکانی و جایی می‌دانند که آیین مهرپرستی در آن اجرا می‌شد. اهالی منطقه این محوطه را با نام‌هایی مانند «امامزاده معصوم مراغه‌ای»، «خانقاه»، «اجاق» و «اولیاء» نامیده‌اند و مناطقی مانند «معبد»، «قبرستان»، «اصطبل»، «چله خانه» و یک محوطهٔ تاریخی دارد که به‌نظر می‌رسد قبرستانی مربوط به عصر آهن است. این معبد در زیر یک گورستان تاریخی قرار داردو با خاک‌برداری، بخش‌هایی از آن، خود را نمایان کرده، اما همچنان بخش عمده‌ای ازآن در زیر خاک قرار دارد.

معبد مهر
ناممعبد مهر
کشورایران
استاناستان آذربایجان شرقی
شهرستانشهرستان مراغه
بخشورجویمراغه
اطلاعات اثر
نام محلیخانقاه
نوع بناصخره‌ای - سنگی
کاربرینیایشگاه
کاربری کنونیمخروبه
دیرینگیپیشاتاریخ
دورهٔ ساخت اثردوران پیش از تاریخ
بانی اثرپرویز ورجاوند
مالک فعلی اثرمیراث فرهنگی مراغه
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت۱۵۵۶
تاریخ ثبت ملی۱۹ دی ۱۳۵۶

پیشینه

معبد «مهر» مراغه نیایشگاه زیرزمینی و محل پرستش خورشید و برگزاری آیین مهرپرستی در جنوب روستای ورجوی مراغه به صورت زیرزمینی و صخره‌ای بنا شده‌است. پیروان آیین مهر، آن را با تراشیدن قطعه سنگی عظیم از جنس شیست با دهانه‌ای به عرض ۵/۴ متر به وجود آورده‌اند. این بنا را از نظر حجم کار و دقت هنرمندانی که در امر حجاری آن دخیل بوده‌اند می‌توان جزء نمونه‌های ارزنده ستایشگاه‌های کهن دانست. با توجه به این که مشخصه معماری صخره‌ای تا دوران هخامنشی سطوح مسطح و راست گوشه بدون خطوط منحنی چه در درگاه‌ها و چه در پوشش سقفها می‌باشد و در واقع این همان نکته‌ای است که ما را به پیشینهٔ معبد مهر ورجوی و به دورهٔ اشکانی راهنمایی می‌نماید. این مجموعه باستانی شامل قبرستان، معبد و یک محوطه تاریخی می‌باشد.[2]

نمایی از درون نیایشگاه مهری

مراغه شهری که روزگاری مرکز اسکان تمدن‌های بزرگ انسانی بوده و اکنون فراموش شده میراث داران ایشان است. برای آشنایی با تاریخ مراغه نمی‌توان از آثار بسیار کهن مهرابه‌های مراغه به سادگی گذشت. مهرابه‌ها نیایشگاه‌های مهرپرستان در دنیای باستان بوده‌است. مهرپرستی دینی "هندوایرانی"[3] و "سکایی"[4] بوده که پرستش خورشید (ایزد) ها از اجزای اصلی آن به‌شمار می‌رفته‌است. دینی که از ایران در دوره‌ای نیز به امپراتوری روم رخنه کرد. اما اکنون از مهرابه‌های کهن در این شهر تنها معبد مهرو معابد (غارهای) اطراف رصدخانه مراغه به یادگار مانده‌است و بس. گرچه اکنون از معبد مهر جز نامی و نشانی دیگر چیزی باقی نمانده؛ اما کماکان نشان از تاریخچه بسیار غنی این سرزمین تاریخی دارد. مهر یا میترا خدایی بوده که پرستش او در غرب تا شمال انگلستان و در شرق تا هند، هزاران سال رواج داشته‌است و هنوز هم مورد احترام زرتشتیان است. پیروان مهر او را فرشته مهر و دوستی و عهد و پیمان و مظهر فروغ و روشنایی می‌پنداشته‌اند. آن‌ها بر این عقیده بودند که مهر در غاری متولد شده‌است از این‌رو هر جا غاری می‌یافتند، در آن به پرستش و نیایش مهر می‌پرداختند و آن مکان را «مهرابه» می‌گفتند.

این معبد به عنوان یکی از کامل‌ترین پرستشگاه‌های تاریخی ایران، در دوره اسلامی یعنی زمانی که ایلخانیان بر ایران پارسی حکومت می‌کردند دستخوش تغییراتی شد تا نشانه‌هایی از اسلام اکنون بر تن این معبد به یادگار بماند. در مطالعات باستان شناسي سال هاي اخير به سرپرستي دکتر سعيد ستارنژاد و تيم همراه انجام شده مشخص گرديد اين نيايشگاه متعلق به مذهب بودايي ها در مراغه بوده است. وجود کتيبه قرآني در داخل معبد اشاره به فتح بزرگي دارد که يادآور تسلط حاکمان ايلخاني بر اين شهر است.[5] اين آثار و صدالبته این نشانه‌ها اکنون به دلیل اهمال مسوولان امر با تیشه و چکش غارتگران میراث ایرانی بیشتر آشنا هستند تا ضربه مرمت استادکاران آثار تاریخی برای حفظ این یادگار کهن ایرانی.

یافته‌های باستان‌شناسی وجود تمدن اورارتو|اورارتوها و ماد در آذربایجان بزرگ که مراغه جزئی لاینفک از آن است را به اثبات رسانیده و اینک «مهر» این معبد ناشناخته و پنهان مانده از انظار مردم و مسوولان که نخستین داده‌ها نشانگر پیش از تاریخ بودن این معبد می‌باشد، می‌تواند با بررسی‌های مجدد دیرینه شناختی و انتومولوژی وجود تاریخ و شکل‌گیری نخستین تمدن‌های بشری در آتروپاتکان را هزاران سال به گذشته بازگرداند.

در این میان میراث فرهنگی نیز در عملکردی ناشیانه در بخشی از این بنای سنگی؛ با سازه فلزی و آجر مرمت‌هایی را انجام داده که به همراه انباشت زباله‌ها هر بازدیدکننده‌ای را متأثر می‌سازد. غارتگران آثار فرهنگی نیز بیرحمانه، سنگ‌های تاریخی گورستان را کنده و به جای دیگری منتقل می‌کنند.

این معبد هم‌اکنون به دلیل ساخت و سازهای انجام گرفته در اطراف آن و نیز نفوذ آب‌های سطحی به داخل آن در حال تخریب است.

طبق تحقیقات و بررسی‌ها معلوم شده که در این معبد آرامگاه یکی از علمای بنام و با تقوی مراغه یعنی آخوند ملا معصوم مراغه‌ای قرار دارد که بعد از وفاتش در این معبد دفن شده‌است. فرزند ملا معصوم مراغه‌ای حاج احد آقا قاضی معصومی می‌باشد که در دوران شجاع الدوله از قضات این شهر بوده‌است. این بنا با اینکه نزدیک به هفت هزار سال قدمت دارد هیچگونه حمایتی از طرف مسئولین برای حفظ این اثر تاریخی صورت نگرفته و همچون خرابه یی است؛ و هر شاهد تخریب این اثر تاریخی و یادگار گذشتگان این خاک کهن هستیم بدون آنکه اثر تأثیر گذاری در حفظ بنا صورت گیرد.

سراسرنما

سراسرنمای داخل سالن اصلی معبد مهر

سراسرنمایی از معبد مهر.

نگارخانه
  • نمای کلی محوطه معبد مهر
  • درخت کهنسال در مقابل ورودی معبد مهر
  • نمای بیرونی ورودی معبد مهر
  • نمای داخلی ورودی معبد مهر
  • نمای داخل معبد مهر
  • نیایشگاه معبد مهر
  • نمای داخل معبد مهر
  • سنگ نوشته‌ای بر روی دیوار معبد مهر
  • سنگ نوشته‌ای بر روی دیوار معبد مهر
  • نیایشگاه معبد مهر
  • نیایشگاه مهری

جستارهای وابسته

منابع
  • خبرگزاری میراث فرهنگی
  • مروارید، یونس. مراغه (افرازه رود). تهران (ویرایش دوم): نشر، ۱۳۷۰.
  • دانشگاه مراغه
  • صدرالاسلامی، فخرالدین. دیدنی‌های مراغه و عجب شیر. تهران: نشر، ۱۳۸۱.
  • ستارنژاد, سعید, ناصری صومعه, حسین, معروفی اقدم, اسماعیل. بررسی و تحلیل ماهیت کاربری معماری دستکند اِمامزاده مَعصوم شهرستان مراغه. پژوهش های باستان شناسی ایران, 1399; 10(27): 213-234

پانویس
  1. «دانشنامهٔ تاریخ معماری و شهرسازی ایران‌شهر». وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۶ اکتبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۹.
  2. «ایرانگردی تیشینه».
  3. "هندوایرانیان". ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد. 2019-09-30.
  4. "سکاها". ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد. 2019-12-11.
  5. ستارنژاد, سعید; ناصری صومعه, حسین; معروفی اقدم, اسماعیل (2021-02). "بررسی و تحلیل ماهیت کاربری معماری دستکند اِمامزاده مَعصوم شهرستان مراغه". پژوهش های باستان شناسی ایران. 10 (27). doi:10.22084/nbsh.2019.19002.1936. Check date values in: |date= (help)
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.