مرند

مرند یکی از شهرهای بزرگ و مهم استان آذربایجان شرقی و مرکز شهرستان مرند است. این شهر در ۶۵ کیلومتری شمال غرب تبریز واقع شده‌است. این شهر از نظر سابقه و پیشینه تاریخی یکی از شهرهای بزرگ استان آذربایجان شرقی محسوب می‌شود که در محور ارتباطی اروپا و آسیای میانه قرار گرفته‌است.[2]

مرند
کشور	ایران
استان	آذربایجان شرقی
شهرستان	مرند
بخش	مرکزی
نام(های) پیشین	مارآت، مروند،
مردم
جمعیت	۱۳۰٬۸۲۵ نفر (۱۳۹۵)[1]
رشد جمعیت	۱٫۹ درصد
جغرافیای طبیعی
ارتفاع	۱٬۳۳۴ متر
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه	بیشینه: ۳۸+ درجه کمینه: ۲۵- درجه
روزهای یخبندان سالانه	۱۰۹ روز
اطلاعات شهری
شهردار	کاوه
پیش‌شمارهٔ تلفن	۰۴۱
وبگاه	شهرداری مرند
شناسهٔ ملی خودرو	ایران۳۵ ط  ایران۲۵ ج
کد آماری	۱۲۲۸
مرند روی نقشه ایران ۳۸٫۳۵°شمالی ۴۶٫۰۰°شرقی مختصات: ۳۸٫۳۵°شمالی ۴۶٫۰۰°شرقی

نخستین نام مرند را مورخینی چون هرودوت و گزنفون، هادی شیخ علیزاده، مانداگارنا دانسته‌اند و استرابون آن را موروندا خوانده‌است.[3] بر اساس اسناد «اورارتویی» سابقه این شهر به اواسط هزاره سوم قبل از میلاد می‌رسد، مرند در روزگار پادشاهی مادها از رونق زیادی برخوردار بوده و روزگاری مرکز حکومت اقوامی مهم در دوره کلده و آشور بوده‌است.[4] بر اساس نوشته‌های تورات، مادر حضرت نوح در شهر مرند دفن شده و در روایتی احتمال دفن حضرت نوح نیز در این شهر آمده‌است.[5] در روایات باستانی ارامنه آمده‌است حضرت نوح (ع) در مرند مدفون شده که البته ارامنه امروزی می‌گویند حضرت نوح (ع) در نخجوان فرود آمد و در آن شهر نیز مدفون شد ولی قبر همسرش در مرند است[4]

مرند با دارابودن ۱۳۰،۸۲۵ هزار نفر جمعیت[1] (سال ۱۳۹۵ خورشیدی) و با ۲۸ کیلومتر مربع مساحت[6] (سال ۱۳۹۴ خورشیدی)، سومین شهر پرجمعیت استان پس از تبریز مراغه و از نظر مساحت سومین شهر بزرگ استان پس از تبریز و مراغه و محسوب می‌شود.

تاریخچه

وجه تسمیه

مرند در استان آذربایجان در دوره خلفای عباسی

تصویر هوایی مرند؛ سال ۱۹۳۷ میلادی

بطلیموس، جغرافی‌دان یونانی که قبل از میلاد می‌زیسته، از این شهر به نام «ماندگار» نام برده و آن را یکی از آبادترین شهرها در تاریخ می‌خواند. در روایات باستانی ارامنه آمده‌است که نوح در مرند مدفون شده و کلمهٔ مرند از یک فعل لغت ارمنی به معنای تدفین اشتقاق یافته‌است.[7]

ولی ارامنهٔ امروزی را اعتقاد بر این است که نوح بعد از طوفان در نخجوان فرود آمد و در این شهر نیز مدفون شد و قبر همسرش هم در مرند واقع شده‌است.[8]

مطابق نوشته‌های تورات، مادر نوح در مسجد بازار مرند مدفون است. برخی نیز بنای شهر مرند را به امر دختر ترسائی به نام «ماریا» می‌دانند و بنای اولیهٔ مسجد جامع فعلی مرند را نیز، کلیسایی می‌شمارند که وی بنا کرده‌است و نام مرند را هم برگرفته از نام ماریا با اندکی تغییر می‌دانند.[9]

در روایت دیگری وجه تسمیه شهر مرند را تغییر یافته کلمه «مادوند» و «مارند» یعنی محل زندگی مادها ذکر کرده‌اند.[10][11]

پیش از اسلام

یر اساس اسناد اورارتویی، سابقهٔ شهرنشینی در مرند تا اواسط هزارهٔ سوم قبل از میلاد می‌رسد، در حالی که در تپه‌های باستانی «گرگر»، ظروف سفالی و ابزارهایی از هزارهٔ پنجم قبل از میلاد دیده شده‌است. هم‌چنین در تپهٔ خاکستری (قلعهٔ مرند) نیز آثاری از هزارهٔ چهارم قبل از میلاد به دست آمده‌است. «ولادیمیر مینورسکی» با استفاده از نظر باستان‌شناسان، این قلعهٔ خاکی فروریخته را از سلسله قلاع خاکی اورارتویی می‌داند.

آنچه از مدارک و نظرات باستان‌شناسان و مورخین به دست می‌آید، این است که شهر مرند در روزگار پادشاهی مادها از رونق بسیاری برخوردار بوده و به دلیل اهمیت خاصی که در ایالت آذربایجان داشته، همواره مورد توجه حکومت مرکزی بوده‌است. هم‌چنین در دائرةالمعارف اسلامی آمده‌است که مرند مرکز حکومت اقوامی مهم در دورهٔ «کلده» و «آشور» بوده‌است.[12]

پس از اسلام

آنچه که از مدارک تاریخی بر می‌آید، فتح آذربایجان به دست اعراب در سال‌های ۱۸ تا ۲۲ هجری قمری صورت گرفته‌است، اما مورخین اسلامی از مرند برای نخستین بار در سال ۱۶۰ هجری نام برده‌اند. بنا به نوشتهٔ بلاذری، مرند در هنگام فتح آذربایجان، قریهٔ کوچکی بود که «ابوالبیعت حلبس» به‌آبادی آن‌جا همت گماشت و پس از او پسرش محمدبن‌بعیث در سال ۲۰۰ هجری، حاکم مرند شد و برای توسعهٔ شهر کوشش بسیار کرد. این مرد فرهنگ دوست، دلیر و شجاع بود و بنا به نوشتهٔ طبری، او شعرهایی به زبان فارسی داشته که در آذربایجان معروف بوده‌است.

در روزگار قیام بابک خرمدین به سال ۲۰۱ هجری، شهر مرند سال‌ها یکی از مناطق تحت نفوذ وی بوده‌است. چند سلسلهٔ مهم و محلی در این زمان بر مرند حکومت می‌رانده‌اند که از جملهٔ آن‌ها «سالاریان»، «روادیان» و «شدادیان» را می‌توان نام برد. در اواخر قرن چهارم هجری، در کتاب‌های «حدودالعالم» و «صورةالارض»، از مرند به عنوان شهری آباد یاد شده‌است و ابوعبدالله مقدسی نیز مرند را شهری مستحکم نامیده و حمدالله مستوفی در نزهةالقلوب نوشته‌است: «مرند شهر بزرگی است که دور بارویش ۸۰۰ گام است و باغ‌های پرمیوه دارد. بالاخره شاردن، سیاح فرانسوی می‌نویسد: «مرند شهر خوبی است و دارای ۲۵۰۰ باب خانه و باغچه می‌باشد و بوستان‌هایش بیش‌تر از عمارت و آبادی است». هم‌چنین بسیاری از مورخین اسلامی از جمله ابن حوقل بغدادی، یاقوت حموی، حمدالله مستوفی قزوینی، ابراهیم اصطخری، الفداء قزوینی، ناصر خسرو قبادیانی، ابن واضح یعقوبی، یحیی بلاذری و ابن خردادیه همگی در کتب خود از مرند یاد کرده و آن را توصیف کرده‌اند.

در سال ۶۰۲ هجری قمری، مرند در یک یورش سهمگین توسط ارمنیان به ویرانی کشیده شد. در سال ۶۲۲، «سلطان جلال‌الدین خوارزمشاه» در مرند استقرار یافت. در دورهٔ ایلخانان بر رونق و آبادی مرند افزوده شد. به‌طوری‌که بنای کاروانسرای آیراندیبی و قلعهٔ هلاکو در شمال مرند نیز از بناهای اواخر دورهٔ ایلخانی، یعنی زمان ابوسعید بهادرخان به سال ۷۳۱ است که کتیبهٔ محراب مسجد جامع مرند نیز شاهد این مدعاست.

مرند در زمان حکومت امرای محلی قراقویونلوها، محل پیکارهای مختلفی واقع گردید. در سال ۸۰۷ هجری، مرند به دست سپاهیان «میرزا ابوبکر کرد» غارت گردید. قرایوسف در سال ۸۰۹، پس از جنگ با ابوبکر در مرند، زمستان را اتراق کرد. در سال ۸۳۷، شهر مرند پس از نبردی طولانی بین آق‌قویونلوها و تیموریان به دست آق قویونلوها فتح گردید. جهانشاه میرزا قرایوسف، هنگام جنگ با برادر خود -اسکندر میرزا- در مرند اقامت گزید. در دورهٔ صفویه، هنگام جنگ بین شاه تهماسب صفوی با عثمانیان، مرند مرکز فرماندهی سپاه ایران بود. در سال ۱۰۱۱ هجری، شاه عباس صفوی حکومت مرند را به جمشید سلطان دنبلی سپرد. در سال ۱۰۱۴ تا ۱۰۱۶ در هنگام جنگ بین صفویه و عثمانیان، شاه عباس مدتی در مرند مستقر شد. در بین سال‌های ۱۰۴۵ و ۱۱۳۵ هجری، شهر مرند در جنگ‌های بین ایران و عثمانی مورد تعرض و قتل و غارت قرار گرفت. در زمان ضعف دولت صفویه و حکومت نادرشاه افشار، شهر مرند به دست حکام خاندان دنبلی اداره می‌شد. در دورهٔ زندیه، کریم خان زند در سال ۱۲۰۵ هجری توانست آذربایجان، از جمله مرند را از دست حکام محلی درآورد. در دورهٔ قاجاریه نیز حسین خان دنبلی حاکم مرند و خوی از فتحعلی شاه قاجار پذیرائی کرد. در زمان عقد معاهدهٔ ترکمانچای به سال ۱۲۴۳، نمایندهٔ عباس میرزا با «پاسکویچ»، فرماندهٔ روسی در مرند ملاقات کرد. در دورهٔ مشروطیت، سردار ملی سال‌ها در مرند با «میرزا حسین خان یکانی» و «رضاقلی سرتیپ یکانی» فرزند «زال خان» روابط نزدیک داشته‌است. از دیگر مجاهدین آزادی‌خواه دورهٔ مشروطیت در مرند از اشخاص زیر می‌توان نام برد: «میرزا عیسی حکیم‌زاده»، «اسماعیل یکانی»، «نورالله یکانی»، «حبیب‌الله شاملوی مرندی»، «حاج ابراهیم ذوالفقارزاده»، محمدولی صراف»، «حاج حسین صراف»، میرزا محمود»، برادران «میرزا صابر مرندی» معروف به مکافات، صاحب روزنامهٔ مکافات به سال ۱۳۲۷ هجری در خوی، «حاج جلال مرندی»، «محسن خان»، «مصطفی خان اسفندیاری»، «حاج ملاعباس واعظ قره‌آغاجی»، «حاج علی‌اکبر صدیقی»، «میرزا کریم‌زاده» و «میرزا نصیر رئیس‌السادات» و پسرش «میرزا احمد رئیس‌السادات»، «موسی خان پاشا» و پسرش «شیخعلی‌پاشایی».[13]

مردم

اهالی شهر مرند، همانند ساکنان سایر نواحی استان آذربایجان شرقی، آذربایجانی بوده و به زبان ترکی آذربایجانی و با لهجهٔ محلی خود سخن می‌گویند. شهر مرند نسبت به شهرهای دیگر استان، بیشتر جاذبهٔ تجارتی دارد و مردم بیشتر به مشاغل تجارت خُرد روی آورده‌اند. به‌طوری‌که مراکز خرید و بازارهای فراوان و پر رونقی در این شهر احداث شده‌است. جمعیت شهر مرند در سال ۱۳۸۵ خورشیدی، بالغ بر ۱۱۴٬۱۶۵ نفر بوده‌است که از این میان ۵۷٬۱۵۱ نفر مرد و ۵۷٬۰۱۴ نفر زن بوده‌اند که در قالب ۲۹٬۷۵۵ خانوار، ساکن این شهر بوده‌اند.[14][15]

صنایع دستی

قالی‌بافی

شهر مرند همانند سایر شهرهای منطقهٔ آذربایجان، یکی از کانون‌های مهم قالی‌بافی در سطح کشور محسوب می‌شود. در شهر مرند و نیز در تمام شهرها و روستاهای حومهٔ آن، کارگاه‌های بزرگ و کوچک بافت قالی و قالیچه، گلیم و خورجین دایر است. این صنعت به استناد منابع تاریخی، قرن‌هاست که در این منطقه رواج داشته و همواره یکی از منابع عمدهٔ درآمد مردم محسوب می‌شده‌است. قالی‌ها و قالیچه‌های نفیس بافت مرند و روستاهای حومه‌اش، نه تنها در بازارهای فرش داخل کشور، بلکه در خارج از کشور نیز شهرت بسیار دارد و از نظر صادرات نیز اهمیت بسزایی دارد. صنعت قالی‌بافی در شهر مرند به صورت کارگاهی و در روستاها به صورت تک‌بافی، یکی از مشاغل فراگیر مردم به‌شمار می‌رود و محصولات آن‌ها در طرح‌ها و نقش‌های متنوع و بافت‌های گوناگون به بازارهای داخلی و خارجی عرضه می‌شود.

سبدبافی

از دیگر صنایع دستی شهر مرند، بافت انواع سبدها برای حمل نان و میوه از ساقهٔ گندم است که به نوبهٔ خود از شهرت زیادی برخوردار است.

فانوسکابافی

روستای هوجقان، یکی از مناطقی است که سال‌های سال، مردم آن‌جا در بافتن فتیله‌های چراغ، مهارت کامل داشته و تولیدات خود را به سراسر کشور عرضه می‌کردند. با گسترش نیروی برق و روشنایی الکتریسیته و رکورد فروش فتیله، مردم صنعت‌گر این روستا به بافتن «فانوسقه» یا کمربندهای نظامی و نوار کفش پرداختند و در حال حاضر، یکی از مراکز مهم تولید این محصول می‌باشد.

سفال‌گری و سرامیک‌سازی

محصولات سرامیک، در چند کارگاه شهر زنوز تولید می‌شود. استادکاران سرامیک زنوز، از نوعی خاک مرغوب (کائولن یا خاک چینی) استفاده می‌کنند و به نقاط دیگر جهت فروش، صادر می‌نمایند. علاوه بر کارگاه‌های سرامیک‌سازی، کارگاه‌های سفال‌گری نیز در بعضی از مناطق شهر مرند و روستاهای اطراف وجود دارند.

کتابخانه‌ها

در داخل شهر مرند تعدادی کتابخانه وجود دارد که «کتابخانهٔ پارک شهر مرند»، بزرگ‌ترین کتابخانهٔ این شهر و جزء کتابخانه‌های درجه یک کشور است که در سال ۱۳۷۸ خورشیدی، در محوطهٔ پارک شهر مرند با مساحت ۱۲۰۰ متر مربع و زیربنای ۹۵۶ مترمربع، افتتاح گردیده و دارای ۱ سالن مطالعه و یک مخزن کتاب و یک سالن آمفی تئاتر و اتاق اینترنت است. تعداد کتاب‌های این کتابخانه به حدود ۲۵۰۰۰ جلد در موضوعات متنوع و تعداد اعضای آن ۳٬۷۰۰ نفر بوده و کلیهٔ خدمات فنی به روش رایانه‌ای صورت می‌گیرد و همه روزه از ساعت ۷ و نیم بامداد، آمادهٔ ارائهٔ خدمات می‌باشد. بیشتر مراجعین این کتابخانه را دانش‌آموزان و دانشجویان تشکیل می‌دهند.

«کتابخانهٔ عمومی کوثر» که ویژهٔ بانوان است، واقع در خیابان امام خمینی مرند، در سال ۱۳۳۰ با زیربنای حدود ۲۰۰ متر مربع تأسیس گردیده‌است. در حال حاضر این کتابخانه دارای یک مخزن و یک سالن مطالعه به ظرفیت ۱۲۰ نفر است که مجموعهٔ کتاب‌های آن به حدود ۱۳۰۰۰ جلد می‌رسد و تعداد اعضای آن ۲٬۷۰۰ نفر می‌باشد. این کتابخانه روزانه حدود ۱۵۰ نفر مراجعه‌کننده دارد و همه روزه از ساعت ۷ و نیم بامداد تا ۸ و نیم شب، آمادهٔ ارائهٔ خدمات به مراجعین می‌باشد. کلیهٔ خدمات فنی این کتابخانه به روش رایانه‌ای صورت می‌گیرد.[16] و چندین کتابخانه دیگر که در سطح شهر فعالیت دارند.

جغرافیا

[17]

آب و هوا

میزان متوسط بارندگی در مناطق مختلف شهرستان متفاوت بوده و از۲۲۰ میلی‌متر در منطقه هرزندات و یکانات؛ تا ۳۷۳ میلی‌متر در حومهٔ مرند و پیام در سال با پراکنش‌های متوسط در نوسان می‌باشد. حداقل درجه حرارت مطلق ۲۲- درجهٔ سانتی‌گراد و حداکثر آن ۳۷ درجهٔ سانتی‌گراد بوده و تعداد روزهای یخبندان از ۱۰۹ روز تجاوز نمی‌کند.[18]

اماکن تاریخی، دیدنی و گردشگری

تفرجگاه سد انامق مرند

از اماکن تاریخی و باستانی این شهر می‌توان به قلعه مانداگارانا، مسجد جامع مرند، تپه باستانی سیوان و بازار کوزه‌فروشان، مسجد بازار، کاروانسرای عباسی مرند، تفرجگاه موغان یوردو و ده‌ها اثر دیگر اشاره کرد. در تپه سیوان یک ته‌ستون هخامنشی و سفالینه‌های پارتی یافته شده‌است.[19]

مسجد جامع مرند

محراب مسجد جامع مرند (مرتفع‌ترین و قدیمی ترین محراب تاریخی در آذربایجان‌)

مسجد جامع مرند در مرکز شهر مرند واقع شده‌است طبق کتیبه محراب مسجد این بنا در سال ۷۳۱ هجری در زمان سلطنت ابوسعید بهادرخان از محل خیرات مردم مرند و جزیه‌ای که در آن زمان از غیر مسلمان می‌گرفتند به تولیت حسین بن محمود ابن تاج خواجه ساخته شده‌است. امروزه کف مسجد به اندازه سه پله (۸۰ سانتی‌متر) از سطح کوچه مجاور پایین‌تر می‌باشد و دالانی به طول ۱۲ متر با سه طاق گنبدی، ورودی را به شبستان‌ها مربوط می‌سازد در سمت چپ این دالان، شبستان جنوبی با گنبدی کم خیز واقع شده که بر فراز آن کتیبه‌ای از سنگ با عبارت ذیل به چشم می‌خورد: «امر بتجدید هذا المعماره العبد الفقیر خواجه حسین بن سیف الدین محمود بن تاج خواجه فی اواخر شوال سنه اربعین و اربعمائه» محراب به عرض ۷۵/۲ و ارتفاع ۶ متر در قسمت جنوبی مسجد واقع شده و مزین به آیات قرآنی به خط کوفی و گچبری‌های زیبا بدیع می‌باشد. کتیبه تاریخ محراب در قسمت قوس بزرگ بالای آن به شرح ذیل دیده می‌شود: «جدد من فواضل الانعام السلطان الاعظم مالک رقاب الامم ابوسعید بهادرخانه خلدالله ملکه فی احدی و ثلثین و سبعمائه هجریه» در فاصله دو ستون تزئینی و گچبری کنار محراب نام سازنده محراب به خط رقاع نوشته شده‌است: «عمل عبدالفقیر نظام بند گیر تبریزی» در داخل هلال در پایین دو کتیبه مزبور کتیبه گچبری دیگری به خط رقاع بدین مضمون به چشم می‌خورد: «وقف من مال خیرته مدینه مرند علی مصالح هذا المسجد الجامع و شرط التولیه العبد الضعیف حسین بن محمود بن تاج خواجه»[18]

کاروان‌سرای مرند

کاروان‌سرای شاه عباسی مرند

این کاروان‌سرا که به جهت واقع شدن در نزدیکی مرند به این نام موسوم گشته‌است. قطعاً در اصل نام دیگری داشته‌است کاروانسرای مذکور در ۲۳ کیلومتری مرند و در سر راه جلفا و در دشت الکی واقع شده‌است تاریخ بنای این کاروانسرا (به سال ۷۳۱ هجری قمری و عهد ابوسعید بهادرخان) نسبت داده شده‌است فعلاً جز تلی خاک آثاری از آن باقی نمانده‌است این کاروانسرا (یکی از باشکوهترین بناهای زمان خود بوده و شاید هم قلعه یا مقر حکومتی شخص با نفوذی بوده‌است گروهی به جهت نزدیکی نام محل به نام هلاکوه ایلخان مغول ساختمان این بنا را به هلاکو نسبت می‌دهند چرا که الکی گاهی هلاکو خوانده می‌شود. تا چندین سال پیش سردر کاروانسرا که طاق روی آن خراب شده بود نمایان بود که ارتفاع آن به ۹ متر می‌رسید. صفحه خارجی آن از نیم ستون زاویه کتیبه‌ای به عرض ۲۵ سانتی‌متر شروع می‌شده که به حروف کوفی نوشته شده بود این حروف از سفال بدون لعاب در زمینة کاشی آبی روشن نوشته شده بود.[18]

سراسرنمایی از مرند

پارک دانشجو مرند

مسجد بازار

مسجد بازار که در مدخل شهر واقع شده حدود ۳۰۰ متر مربع مساحت دارد بر روی چهار ستون سنگی استوانه‌ای قرار گرفته‌است بنا به اظهار مهم‌ترین محلی در روزگاران قدیم دیری بوده که بعداً به علت انتساب به مادر نوح تبدیل به یک مسجد گردیده‌است در شهر مرند همچنین چند بنای باستانی وجود دارد که به اندازه کافی مورد مطالعه قرار نگرفته‌اند. در حالیکه اگر چنین می‌شد احتمالاً گوشه تاریکی از تاریخ فرهنگ گذشته این شهر روشن می‌شد از جمله این بناها دو امامزاده به نام‌های امامزاده احمد در قسمت غربی شهر و در کوه امامزاده ابراهیم واقع در کوی یالدور مرند و نیز تاع و مقابر مربوط به اصحاب علم و عرفان بنامهای پیر اسمعیل در محله یالدور، پیراسحق در محله گلعذاریها و پیر خموش در کوچه صمصامی می‌باشد.[18]

از مناطق تفریحی مرند نیز می‌توان به گردنه پیام، روستاهای ملایوسف و کندلج در ۵ کیلومتری شمال مرند و چشمهٔ باش کهریز و قنات بزرگ و بسیار معروف بَی گوزی (=چشمه داماد) در شمال روستای دیزج علیا که از دل کوه میشو بیرون می‌آید اشاره کرد.

اقامتگاه و تفرجگاه موغان یوردو

خلوتگاه انسان‌های اندیشمند، سوته دل و عارف مسلک،

موغان یوردو به معنی خلوتگاه انسان‌های اندیشمند، سوته دل و عارف مسلک می‌باشد که در دل رشته کوه‌های میشو شهر مرند قرار گرفته‌است. برای رسیدن به این منطقه باید قدم در آذربایجان زیبا نهاد. مقصد، آذربایجان شرقی، شهرستان مرند. از تبریز تا موغان یوردی حدود ۷۰ کیلومتر را باید پیمود. با گذر از تبریز و ادامه مسیر به سمت منطقه آزاد صنعتی و تجاری ارس و با عبور از شهر صوفیان، دیگر به موغان یوردی نزدیک شده‌اید. پس از گذر از پلیس‌راه مرند – تبریز و ادامه مسیر در کمربندی شهرستان مرند، با دیدن پمپ بنزین در سمت چپ جاده، باید از اولین زیرگذر موجود مسیر خود را تغییر دهید. تابلوی روستای گلجار شما را برای یافتن موغان یوردو راهنمایی خواهد نمود. مسیر زیادی نمانده با جاده آسفالت. با ورود به روستا به یک دوراهی می‌رسید، مسیرهای داخل روستا فعلاً آسفالت نشده‌است؛ مسیر سمت راست را که ۵۰ متری ادامه دهید، قبل از ورود به مسیر کنار رودخانه، باید به چپ پیچید. مسیر خاکی نسبتاً مناسبی شما را به ارتفاعات روستا و دامنه‌های میشو می‌رساند. باغات زیبای منطقه و نظارهٔ روستای گلجار از بالادست، تصاویر منحصر به فردی را در تمام فصول سال برایتان رقم خواهد زد. با گذر از باغات، و با گردشی به راست می‌توانید خود را بر بلندای روستا و بالای تپه ای، در زیر آسمان برسانید. تفرجگاه موغان یوردو. ساده، بی‌آلایش، آرام. هتلی پر ستاره زیر آسمان آذربایجان. این منطقه تفرجگاهی مدتی است که پذیرای عاشقان طبیعت و آرامش گردیده‌است و با مدیریت جوانی خوش فکر و خوش ذوق به نام آقای خلیلی ادامه حیات می‌دهد.

فهرستی از آثار تاریخی مرند:

• قلعه چراگاه امیر
• بنای هرزندجدید
• قلعه هولاگو
• گورستان عریان تپه
• گورستان هزاره اول
• گورستان النجق
• قلعه میاب
• قلعه دوکجان
• حمام قاضی
• کاروانسرای قینر
• حمام حاجی موسی
• حمام دیزج علیا
• مسجد بازار
• گورستان یکان سعدی
• گورستان قدیمی یکان علیا
• قلعه یامچی
• امامزاده یکان سفلی
• امامزاده اردلان
• قلعه لیوار
• قبرستان قدیمی خرابه مرکید
• قلعه گردو اصلی کندی
• مسجد جامع مرند
• کاروانسرای هلاکو
• امامزاده ابراهیم
• مسجد امام
• گورستان بناب
• گورستان تاریخی ابرغان
• گورستان تاریخی کوهناب
• کاروانسرای شاه عباسی
• گورستان تاریخی گلین تپه
• گورستان تاریخی قربان دیزج
• کاروانسرای شاه عباسی
• گورستان تاریخی محبوب آباد
• گورستان تاریخی زرغان
• گورستان قدیمی انامق
• قلعه جیق روستای چایکسن
• گورستان تاریخی هرزند عتیق
• کاروانسرای شاه عباسی
• کاروانسرای مرند
• امامزاده علمدار
• امامزاده احمد
• قلعه روستای هرزند عتیق
• آرامگاه پیر مرند
• کلیسای موجومبار
• مقبره میرزا محمد حسین زنوزی
• روستای پلکانی مولو
• تفرجگاه موغان یوردو روستای توریستی گلجار

ساختار شهری مرند

شهرداری مرند به عنوان اولین شهرداری الکترونیک در کشور معرفی شده‌است.[20] مرند امروزه دارای محله‌ها و چندی شهرک می‌باشد.

محله‌های قدیمی مرند

مرند از جند محله تشکیل شده بود به نام‌های رفیع آباد، یالدور نخودبیگ، قنبرچشمه، بازار، یوخاری کوچه، ایستگاه، قره آغاج، دولر، مومنلر، سیدلر، زمینّی لر، چهل گز و قوشا دکانلار، آغ زمی

محله‌های نوساز شهر مرند

• شهید فهمیده ودانش: محله شمال شرقی مرند
• مینآخور و فرمان آباد: محله شمال مرند
• شهید اوهانی و شهریار: محله غرب مرند
• باغ عراقی و آبیاری و: محله جنوب مرند
• آغ زمین و ناصرآباد راه اردکلو: محله شرق مرند
• تربیت و نشاط و هاتف: محله شمال غربی مرند
• علی‌آباد وراه انامق:محله جنوب غربی مرند
• گوارا و شقایق گلخانه:محله جنوب شرقی مرند

منطقه سیوان (شهرک ویلایی پروین اعتصامی مرند)

حمل و نقل و راه‌های ارتباطی

جاده‌ای

شهر مرند به دلیل قرارگیری در شاهراه ارتباط ایران-اروپا از موقعیت بی‌نظیر جغرافیایی و ارتباطی برخوردار است. بزرگراه تبریز-مرند، جاده مرند-بازرگان، جاده مرند-جلفا از مهم‌ترین راه‌های ارتباطی این شهر می‌باشد؛ که پروژهای تبدیل بزرگراه تبریز-مرند و جاده مرند-بازرگان به آزادراه و جاده مرند-جلفا به بزرگراه در حال انجام می‌باشد.

شهر مرند دارای دو کمربندی برون‌شهری با نام‌های آزادراه نوح (سه راهی پلیس راه-میدان بزرگ ارتش) و کمربندی شمالی (میدان بزرگ ارتش- سه راهی شهرک صنعتی) می‌باشد.

همچنین جاده مرند - تسوج که در سالهای اخیر یکی از اصلی‌ترین نیازمندی‌های ساکنین شهر مرند بوده اکنون در حال ساخت می‌باشد. با احداث این جاده مسافت حدود یک و نیم ساعته مرند-صوفیان-شبستر-تسوج به مسافت حدود نیم ساعته مرند-تسوج کاهش خواهد یافت.

پایانه مسافربری برون‌شهری مرند به دلیل وسعت روزافزون شهر و افزایش انتظار شهروندان دیگر پاسخگوی حدود ۱۵۰٫۰۰۰ نفر نمی‌باشد برای همین منظور شهرداری مرند پروژه احداث ترمینال مسافربری جدید در بیرون از شهر را شروع کرده‌است.

ریلی

شهر مرند در مسیر راه‌آهن برقی تبریز به جمهوری آذربایجان قرار دارد. ایستگاه راه‌آهن این شهر هر هفته سه بار قطار تهران-مرند و سه بار قطار تبریز-مرند را میزبانی می‌کند.

خط آهن عبوری از مرند به دلیل این که تقریباً یک دوم این شهر را محاصره کرده، مشکلات فراوانی را برای شهروندان مرندی ایجاد کرده‌است. این مهم باعث شده‌است مسئولین شهری و استانی درصدد انتقال خط آهن و ایستگاه راه‌آهن به بیرون از محدوده شهری باشند.

قطار محلی تبریز-مرند در حال عبور از دامنه‌های کوه میشو

اقتصاد

اقتصاد مرند بیشتر بر پایه کشاورزی استوار است. تمام منطقه مرند بنا به شرایط طبیعی - دامداری- کشاورزی و باغداری مناسب می‌باشد محصولات مهم مرند غلات (گندم و جو) که بالاترین تولید را در میان شهرهای آذربایجان شرقی دارد حبوبات-سبزیجات و سیفی جات است که بسیار معروف می‌باشد باغداری بسیار رایج و از محصولات مهم آن می‌توان زردآلو و انگور را نام برد که علاوه بر مصارف داخلی مقداری به عنوان خشکبار صادر می‌شود؛ و سیب زنوز که طعم بخصوصی داشته که شهرت جهانی دارد. اما در سالهای اخیر بعلت کاهش آب سفره‌های زیرزمینی کشاورزان زیان بسیاری دیده‌اند و روند مهاجرت به سوی شهرهای بزرگ را پیش گرفته‌اند. کشت زعفران که در اقتصاد کشاورزی به (گیاه طلائی) مشهور است، اخیراً به صورت گسترده در دهستان بناب واقع در شرق مرند ترویج گردیده‌است و از مرغوبیت بی‌نظیر و معروفیت خاصی برخوردار شده‌است و از حیث کیفیت بازرگانان آن را با محصولات استان خراسان مقایسه می‌کنند. در این راستا تحول درکشت سنتی به کشت پسته نیز در بخش یامچی واقع در قسمت غرب مرند همت گماشته‌اند که امید می‌رود موجب تحول چشم‌گیری در اقتصاد کشاورزی گردد.

دانشگاه‌ها

- دانشگاه آزاد اسلامی مرند

- دانشکده فنی و مهندسی مرند

- دانشگاه پیام نور مرکز مرند

- دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنوز

- دانشگاه آزاد اسلامی واحد بناب مرند

- دانشگاه پیام نور مرکز زنوز

- دانشگاه پیام نور مرکز بناب مرند

-دانشگاه پیام نور واحد پامچی (در شرف تأسیس)

- دانشگاه علمی و کاربردی مرند

-مرکز آموزش فنی و حرفه‌ای مرند

صنعت

در سال‌های اخیر با توجه به پیشرفت‌هایی که شهر مرند داشته‌است، کارخانجات مختلفی در اطراف این شهر احداث شده‌اند که از این میان، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• شرکت بزرگ تکدانه با تولیدات تبدیلی کشاورزی و شهرت جهانی
• اولین شهرک سرامیک سازی در منطقه
• کارخانه فراوری خاک‌چینی
• کاشی تبریزکف
• پارس پروفیل
• شرکت بزرگ آناکنسرو تولیدکننده محصولات غذایی با برند سانیا
• ترشی کام مرند
• شرکت کشت و صنعت تکدانه
• انستیتو تحقیقات واکسن و سرم سازی شمالغرب کشور[21]
• کارخانه تولید 3D پانل ره انجام

شهرک‌های صنعتی

• شهرک صنعتی شماره ۱مرند
• شهرک صنعتی شماره ۲مرند
• شهرک صنعتی زنوز مرند
• شهرک صنعتی سرامیکی مرند

ره آورد

ره آوردهای مرند شامل میوه‌ها و صنایع دستی خشکبار است.

مرند به عنوان شهر تریلی‌ها شناخته می‌شود بدیل قرار گرفتن در جاده ابریشم. همچنین مرند به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده خشکبار در کشور شناخته می‌شود.

پسته یامچی

قارچ دنبلان یامچی

زعفران بناب مرند

زرد آلوی باغات مرند

خشکبار زردآلو

• 
  (آرامگاه امام زاده سید احمد بن موسی الکاظم - برادرزاده علی بن موسی الرضا
• 
  قزل کورپسی (پل طلا)- زنوز مرند
• 
  سد زنوز

نگارخانه

• 
  آرامگاه امام زاده سید احمد - برادرزاده علی بن موسی الرضا
• 
  دانشگاه آزاد - مرند
• 
  دانشگاه پیام نور - مرند
• 
  قزل کورپسی (پل طلا)- زنوز مرند
• 
  غار روستای دوگیجان
• 
  روستای پلکانی زنوزق (ماسوله آذربایجان)
• 
  زیارتگاه علمدار حضرت علی - نوهٔ مالک اشتر،پسر ابراهیم اشتر
• 
  آبشار روستای عیش آباد
• 
  قلعه تاریخی مانداگارانا قلعه - با قدمتی شش هزار ساله
• 
  کاروانسرای پیام مرند - بزرگترین کاروانسرای شمال غرب کشور
• 
  هتل جهانگردی مرند
• 
  کارخانه کمپوست مرند
• 
  کوه میشو - ارتفاع ۲۷۰۰
• 
  قارچ دنبلان یامچی
• 
  مسجد بازار مرند - محل دفن مادر نوح
• 
  بوستان بازنشستگان با اینترنت رایگان
• 
  پارک شهر قدیم
• 
  ساختمان شهرداری مرند
• 
  میدان ارتش مرند
• 
  مرکز شهر مرند - سال۱۳۲۴شمسی

پانویس

1. «تعداد جمعیت و خانوار به تفکیک تقسیمات کشوری براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵». درگاه ملی آمار. دریافت‌شده در ۱۹ ژوئن ۲۰۱۷.
2. «سرزمین ناشناخته‌ای به نام مرند». تبیان. ۱۷ اسفند ۱۳۹۰.
3. جلالی عزیزیان، حسن (۱۳۷۸). تاریخ مرند (مرند، جلفا، زنوز، هادی شهر). مشهد: موسسه فرهنگی و انتشاراتی گوهر سیاح. صص. ص ۹۹. شابک ۹۶۴-۹۰۵۵۵-۶ مقدار |شابک= را بررسی کنید: length (کمک).
4. «مرند شهری از زمان حضرت نوح (ع)». بانک نشریات کشور. ۱۰ بهمن ۱۳۸۸.
5. «تجربه تمدن اورارتویی با سفر به مرند». پایگاه اطلاع‌رسانی و خبری جماران.
6. «گزارش وضعیت مناطق نابسامان شهری و عملکرد ستادهای استانی و شهرستانی» (PDF). شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۷ مارس ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۷ مارس ۲۰۱۷.
7. سفرنامهٔ شاردن: صفحهٔ ۴۰؛ سفرنامهٔ دیولافوا: صفحهٔ ۳۰
8. سفرنامهٔ تاورنیه: صفحهٔ ۵۴؛ جغرافیای طبیعی آذربایجان:صفحهٔ ۲۸
9. دیباچه‌ای بر فرهنگ کشاورزی: صفحهٔ ۲۱۳؛ راهنمای شهرستان‌های ایران: صفحهٔ ۲۱۴
10. «مؤسسه روستاشناسی ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۹ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۸ ژوئن ۲۰۱۰.
11. شهرستان مرند
12. دائرةالمعارف اسلامی
13. مرند در گذر تاریخ: صفحهٔ ۲۳۸
14. «نتایج سرشماری ایران در سال ۱۳۸۵». درگاه ملی آمار. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۱ آبان ۱۳۹۲.
15. مرند
16. «وبگاه شهرداری مرند؛ کتابخانهٔ عمومی پارک شهر». بایگانی‌شده از اصلی در ۸ مه ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۳ دسامبر ۲۰۰۸.
17. «موقعیت جغرافیایی». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۳ فوریه ۲۰۱۸.
18. صفحه مرند در سایت استانداری،
19. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ اوت ۲۰۰۶. دریافت‌شده در ۴ ژوئیه ۲۰۰۵.
20. مرند، نخستین شهرداری الکترونیک ایران
21. مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی - شعبه شمال غرب کشور (مرند) بایگانی‌شده در ۵ مارس ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine،

پیوند به بیرون

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ مرند موجود است.

ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای مرند دارد.

• شهرداری و شورای شهر مرند
• فرمانداری ویژه شهرستان مرند

جستارهای وابسته

• فهرست شهرهای استان آذربایجان شرقی