مرکید
مرکید یکی از روستاهای استان آذربایجان شرقی است که در دهستان ذوالبین بخش یامچی شهرستان مرند واقع شده‌است. بر اساس آمار سرشماری سال 1395 جمعیت این روستا بالغ بر 3,104 نفر می‌باشد[2].
یکی از بزرگترین روستاهای بخش یامچی مرکیت می‌باشد که در تداول به مرکید معروف شده‌است. مرکید منطقه ای جلگه ای است که ارتفاع آن ۱۴۰۰ متر می‌باشد. این روستا از شمال به یامچی، از شمال غربی به حصار یامچی، از جنوب شرقی به یالقوز آغاج و از جنوب غربی به درویش محمد محدود است.
طول دورة یخبندان آن حدود ۱۰۰ روز که از اواخر آذرماه شروع و اوایل فروردین ماه پایان می‌یابد. میزان باران سالیانة آن ۲۰۰ میلی‌متر و برف سالیانه آن ۲ متر تخمین زده می‌شود. وسعت اراضی آبی آن ۷۰۰ هکتار و اراضی دیمی ۱۵۰ هکتار می‌باشد.
قدمت و وجه تسمیه مرکید (مرکیت)
از نظر تاریخی این روستا اهمیت زیادی دارد. چرا که تپه‌های باستانی شیرین شهر که در تداول محلی به شیریناسر معروف شده‌اند در این روستا واقع شده‌اند. قبرستان این روستا نیز قدیمی بوده و قوچ‌های سنگی در آن وجود داشته‌است.
نام این روستا از قومی به همین نام گرفته شده‌است. این قوم از نژاد آلتایی (ترکی ـ مغولی) محسوب می‌شوند که در کنار دریاچة بایکال به سر می‌بردند. در قسمت غربی سرزمین مرکیت قلمرو قرقیزها بود. دامنة کوه‌های خینگان و نواحی مرزی منچوری در خاور دور، چراگاه چهارپایان قبایل تاتار بود. ایل کوچک مغول در میان سرزمین مرکیت و تاتار قرار داشته‌است.
در سدة دوازدهم میلادی جنگ‌های قبیله ای بین مرکیت‌ها و اقوام رقیب مخصوصاً مغولها صورت می‌گرفت. آن‌ها اسب‌های همدیگر را می‌دزدیدند و گوسفندان همدیگر را می‌کشتند.
در این دورة آشوب و بی‌ثباتی، در دشت پهناور، اخلاقیات رو به زوال و دزدی، تجاوز به زنان و تخلف‌های دیگر از قوانین سنتی کوچ نشینان به صورت نمادهای برتری و قدرت درآمد.
هوئلون، مادر تموچین (چنگیز خان) از قبیلة مرکیت (مرکید) بود. یسوکای پدر تموچین هنگام بازگشت از نبردی پیروزمندانه، بر سر راه خود در دشت پهناور باهوئلون روبرو شد و او را ربود. سال‌ها گذشت هنگامی که مرکیت‌ها مطلع شدند، تموچین (پسر یسوکای و هوئلون) همسری اختیار کرده‌است؛ به این نتیجه رسیدند که زمان گرفتن انتقام ربودن هوئلون فرا رسیده است. اردوی تموچین مورد حمله گروهی ۳۰۰ نفره از سربازان مرکیت قرار گرفت. تموچین فرار کرد و همسر او «بورته» به دست سربازان مرکیت افتاد. تموچین به کمک طغرل حامی جدید خود سپاهی در برابر قوم مرکیت گرد آورد و دوست دوران کودکی خود یعنی جاموقه را به فرماندهی آن گماشت. آن‌ها سپاه مرکیت (مرکید) را شکست دادند و همسر تموچین را نجات دادند. قوم مرکیت (مرکید) شبانه مجبور به فرار شد.
مغولها مرکیت‌ها را به عنوان دشمن نمادین خود می‌دانستند. چنان‌که فضل‌الله همدانی در تاریخ غازانی به آن اشاره نموده است؛ جنگ مغولها با قوم مرکیت حتی در دوره‌های بعد از چنگیزخان نیز وجود داشته‌است و این نشان می‌دهد که این قوم هنوز هم از هم نپاشیده بود. این مورخ و وزیر دورة ایلخانی در حکایتی می‌نویسد:
«قوتله قان (فرزند تولوی خان و برادر هلاکوخان) به منظور جنگ با قوم مرکیت (مرکید) عازم شده بود. در راه به درختی برخورد کرد. پیاده شد و با خدا مناجات کرد و از او نصرت خواست و نیت کرد اگر بر یاغی (قوم مرکیت) پیروز شوم این درخت را زیارتگاه خویش خواهم کرد و آنرا با ظرف‌های رنگارنگ خواهم آراست. خداوند او را بریاغی (قوم مرکیت) پیروز نمود؛ و پس از جنگ برگشت و پیش آن درخت آمد و بواسطه نیت خود درخت را آراست.»
به نظر می‌رسد که علت نامیده شدن این روستا به نام قوم مرکیت شکست احتمالی آن‌ها در منطقه از مغولها (ایلخانان ایران) باشد؛ یا به اسکان موقت آن‌ها در این منطقه مربوط باشد. البته احتمال دوم منطقی تر به نظر می‌رسد. لازم است ذکر شود که روستای دیگری به نام مرکید خرابه در بخش یامچی وجود دارد که در مسیر جاده یکانات قرار دارد. عنوان خرابه در نام این روستا به احتمال به از بین رفتن قوم مرکیت در این روستا مربوط باشد.
سرزمین قوم مرکیت (مرکید) در حال حاضر جزء کشور روسیه محسوب می‌شود. این ناحیه در شمال کشور مغولستان فعلی واقع شده‌است. اکثر شهرهای آن در کناره‌های دریاچه بایکال واقع اند که از معروفترین آن‌ها می‌توان به بارگوزین، اوده، ایرکوتسک اشاره نمود.
قنات‌ها و چشمه‌های قدیمی مرکید
برخی از قنات‌ها و چشمه‌های قدیی مرکید عبارتند از: ۱-لیلی ۲- قمیش دره ۳- قدی ۴- عباس‌آباد ۵- تپه ۶- گبی (سامی آباد)
محلات مرکید
مرکید از۴ محله تشکیل شده که عبارتند از:
۱- محله بالا ۲- محله پایین ۳- محله مرادلو ۴- محله محمدآباد (دیک باشی).
قدیمی‌ترین محله مرکید، محله پایین است. محله محمدآباد که به دیک باشی نیز معروف است، قدمت کمتری نسبت به دیگر محلات دارد. محله بالا در مسیر جاده مرکید ـ یامچی به فاصله۳ کیلومتری از محله دیزج پائین یامچی قرار دارد. محله دیک باشی در مسیر مرکید ـ دیزج حسین بیگ قرار دارد.
منابع
- «: کمیته تخصصی نام نگاری و یکسان‌سازی نام‌های جغرافیایی ایران :». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ اوت ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۹ ژوئیه ۲۰۱۱.
- «درگاه ملی آمار > سرشماری عمومی نفوس و مسکن > نتایج سرشماری > جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری سال 1395». www.amar.org.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۳-۲۱.
- 2- یادداشتهای میدانی و کتابخانه ای دکتر علی میرزامحمدی- پژوهشگر و جامعه شناس
- «نتایج سرشماری ایران در سال ۱۳۸۵». درگاه ملی آمار. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۱ آبان ۱۳۹۲.
| مرکز | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| بخشها |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
