ژان شاردن
ژان شاردن (به فرانسوی: Jean Chardin) (۱۶ نوامبر ۱۶۴۳ – ۵ ژانویهٔ ۱۷۱۳) جواهرفروش و جهانگرد فرانسوی بود که کتاب ۱۰ جلدی او سفرهای سِر ژان شاردن[1] به عنوان یکی از بهترینِ کارهای پژوهشگران غربی دربارهٔ ایران و خاور نزدیک برشمرده می‌شود. این کتاب برای نخستین بار در ایران با نام سیاحتنامه شاردن با برگردان محمد عباسی توسط مؤسسه مطبوعاتی امیرکبیر در سال ۱۳۳۵ منتشر شده‌است.
| ژان شاردن | |
|---|---|
 نگاره‌ای از ژان شاردن | |
| زادهٔ | ۱۶ نوامبر ۱۶۴۳ پاریس |
| درگذشت | ۵ ژانویهٔ ۱۷۱۳ (۶۹ سال) نزدیک لندن |
| محل زندگی | فرانسه |
| ملیت | فرانسوی |
| پیشه | جهانگرد و نویسنده |
| آثار | سفرنامهٔ شاردن |
زندگی‌نامه
ژان شاردن در سال ۱۶۴۳ میلادی، در شهر پاریس متولد گردید و در همان محل به تحصیل پرداخت. پدرش جواهرساز بود و او از کودکی آشنایی با سنگهای قیمتی و فن جواهرسازی را آموخت.
خانوادهٔ او که از فرقهٔ پروتستان هوگِنو بودند، با کلیسای کاتولیک و مقامات رسمی فرانسه مشکل داشتند، به همین روی، او علاقه‌ای به ماندن در فرانسه نداشت و در ۲۲ سالگی نخستین سفر خود را آغاز کرد که در این سفر ۶ ساله (۱۶۶۴–۱۶۶۵ م) ایران بیش از دیگر کشورها توجه او را به خود جلب نمود.
در سفر دومش (۱۷ ماه اوت ۱۶۷۱ م) که خانم بازرگانی به نام لسکو او را همراهی می‌کرد، و سرانجام در تابستان ۱۶۷۳ م. به اصفهان رسیدند و تا سال ۱۶۷۷ م. در این شهر اقامت کردند. سپس به هندوستان رفته و پس از دو سال آنجا را به مقصد اروپا ترک کرد. این سفر آخرین سفر او به ایران بود. او لقب «تاجرشاه» را از شاه عباس دوّم دریافت کرده بود.
دستاوردها
او در سفرنامه خود که سال ۱۷۱۱ (بیش از سیصد سال پیش) در آمستردام چاپ شد از خُلقیات گرفته تا متراژ منازل و تنوع طبیعت در ایران مطلب نوشت.[2] همچنین شاردن نخستین فرانسوی بود که در سفرنامهٔ خود از فردوسی و شاهنامه و برخی دیگر از شاعران ایرانی و آثار آنها یاد کرد و اگر چه اطلاعاتش در این خصوص ناقص بود، ولی توجه جامعهٔ ادبی فرانسه را به ادبیات فارسی جلب کرد.[3]
دیدگاه‌ها
وی کتابی منتشر نموده تا اروپاییان را با واقعیات ایران آن روزگار آشنا کند. در فصلی از این کتاب که عنوانش هست «باورهای ایرانیان دربارهٔ حقّ حکومت» چنین آمده‌است: مسلمانان ایران در موضوع جانشینی امام غایب به دو دسته تقسیم شده‌اند؛ برخی از علمای روحانی و پیروانشان بر این اعتقادند که در تمام طول مدّت غیبت امام باید یک مجتهد معصوم امور دینی و اجتماعی و حکومتی مملکت را اداره کند، و این مجتهد باید جامع علوم، و از هر جهت منزّه از هر فساد و گناه باشد، و چنان بر همهٔ واجبات مذهبی و احکام دینی و دانشهای بشری احاطه داشته باشد که هر پرسشی دربارهٔ مسائل دینی و اجتماعی از او می‌کنند، بی‌درنگ به درستی جواب بدهد. امّا دستهٔ دیگر معتقدند در غیبت امام حق حکومت به یکی از بازماندگان امام می‌رسد، اما واجب و لازم نیست که وی مانند امام جامع علوم ظاهر و باطن و از هر جهت معصوم باشد. بنا بر همین نظر که مورد تأیید بیشتر مردم است، و مقبول‌تر می‌نماید شیخ صفی که سر سلسلهٔ پادشاهان صفوی است، و نخستین کس از این دودمان است که جامهٔ پادشاهی بر اندام خویش راست کرد، با این عقیده همراه نبود.
آنچه مایهٔ آسایش خاطر و عدم نگرانی پادشاه است این است که قریب به اتفاق مردم بر همین باورند، اما گاهی اهل منبر پذیرش این عقیده را تخطئه می‌کنند و آزادانه بیان و تبلیغ می‌نمایند که پادشاه باید هم از سلالهٔ امام و هم جامع علوم زمان خود و کاملاً پرهیزگار باشد، و چگونه ممکن است پادشاه نامؤمن شرابخواره و هوسباز و مستغرق گناه با عالم بالا نزدیک باشد و نور هدایت را برای راهنمائی مؤمنان بگیرد. پادشاهی بر جامعهٔ مسلمانان تنها شایسته و درخور مجتهدی است که پایهٔ دانش و تقوایش از همگان بالاتر باشد. این درست است که چون چنین مجتهد وارسته‌ای پردانش و سلیم است باید پادشاهی در کنارش باشد که به ضرب شمشیر مردمان را به رعایت عدالت وادار نماید، اما باید چون وزیری فرمانبردار و سر به راه باشد، نه بیش.[4] شاردن می‌افزاید: در نظر ایرانیان بیشتر از آنچه مفتی در عثمانی اختیار و قدرت دارد. صدر توانمند و مقتدر است و وی راپادشاه و حاکم امور مذهبی، و حقوقی شیخ و قبله گاه واقعی، قائم مقام پیغمبر و نایب امامان می‌دانند.[5]
ترجمه به فارسی
سفرنامهٔ شاردن به زبان فارسی ترجمه شده و با مشخصات زیر به چاپ رسیده‌است:
ترجمه‌های جزئی
- سفرنامهٔ شاردن، به کوشش کریم سخنور، تهران: امیرکبیر، ۱۳۳۵، انتشارات آواژه ابریشمی: خانه تاریخ و تصویر ابریشمی، ۱۳۹۴؛ ۸۰ صفحه. (ترجمه بخشی از کتاب که به بخش آذربایجان شرقی پرداخته‌است)
- سفرنامهٔ شاردن: ق‍س‍م‍ت اصفهان، ت‍رج‍م‍هٔ ح‍س‍ی‍ن ع‍ری‍ض‍ی، ب‍ه‌ک‍وش‍ش م‍رت‍ض‍ی ت‍ی‍م‍وری، با م‍ق‍دم‍هٔ ف‍ض‍ل‌ال‍ل‍ه ص‍ل‍وات‍ی، تهران: ن‍گ‍اه، ۱۳۶۲، اصفهان: نشر گ‍ل‌ه‍ا، ۱۳۷۹؛ ۲۱۱ صفحه.
- سفرنامهٔ شاردن: ب‍رگ‍زی‍ده و ش‍رح، ران‍ل‍د داب‍ل‍ی‍و ف‍ری‍ر، ترجمه ح‍س‍ی‍ن ه‍ژب‍ری‍ان و ح‍س‍ن اس‍دی، تهران: نشر و پژوهش ف‍رزان روز، چاپ اول: ۱۳۸۴، چاپ سوم: ۱۳۹۶؛ ۳۷۴ صفحه.
- ش‍رح ت‍اج‌گ‍ذاری شاه س‍ل‍ی‍م‍ان صفوی و وق‍ای‍ع دو سال ب‍ع‍د، ت‍أل‍ی‍ف شاردن فرانسوی، ت‍رج‍م‍هٔ ع‍ل‍ی‌رض‍ا [ام‍ی‍ر ت‍وم‍ان] (م‍ت‍رج‍م‌ال‍س‍ل‍طن‍ه)، تهران: مطبعه طهران، ۱۳۳۱ ق= ۱۲۸۹؛ ۱۵۲ صفحه.
- سیاحتنامهٔ شاردن، ترجمه محمد عباسی، دائ‍ره‌ال‍م‍ع‍ارف ت‍م‍دن ایران (جلد ۸، ۹ و ۱۰)، تهران، ۱۳۴۵.
- سیاحتنامهٔ شاردن، ترجمه محمد عباسی، دائ‍ره‌ال‍م‍ع‍ارف ت‍م‍دن ایران (جلد ۳ و ۴)، تهران، بی‌تا.
- سیاحتنامهٔ شاردن، با ح‍واش‍ی و ت‍ع‍ل‍ی‍ق‍ات و ت‍وض‍ی‍ح‍ات ل‍غ‍وی و ت‍وض‍ی‍ح‍ات ل‍غ‍وی و تاریخی و ف‍ره‍ن‍گ اص‍طلاح‍ات و ف‍ه‍ارس ترجمه محمد عباسی، دائ‍ره‌ال‍م‍ع‍ارف ت‍م‍دن ایران (جلد ۵ و ۶)، تهران: ۱۳۳۸.
- سیاحتنامهٔ شاردن، با ح‍واش‍ی و ت‍ع‍ل‍ی‍ق‍ات و ت‍وض‍ی‍ح‍ات ل‍غ‍وی و ت‍وض‍ی‍ح‍ات ل‍غ‍وی و تاریخی و ف‍ره‍ن‍گ اص‍طلاح‍ات و ف‍ه‍ارس ترجمه محمد عباسی، دائ‍ره‌ال‍م‍ع‍ارف ت‍م‍دن ایران (جلد ۳، ۴ و ۷)، تهران: بی‌تا.
- سفر به قطب شمال (به انضمام دو کتاب دیگر)، روژه روسل، پل‌شاک، و ژان شاردن، ترجمه و اقتباس ذبیح‌الله منصوری، تهران: زرین، ۱۳۷۶؛ صفحات ۲۳۵–۳۱۵: صفحات منتشرنشده‌ای از سیاحتنامه شاردن.
ترجمه‌های کامل
- سیاحتنامه. شاردن، با ح‍واش‍ی و ت‍ع‍ل‍ی‍ق‍ات و ت‍وض‍ی‍ح‍ات ل‍غ‍وی و تاریخی و ف‍ره‍ن‍گ اص‍طلاح‍ات و ف‍ه‍ارس اع‍لام و تصاویر ع‍ت‍ی‍ق و ب‍اس‍ت‍ان‍ی، عنوان دیگر: دائ‍ره‌ال‍م‍ع‍ارف ت‍م‍دن ایران، ترجمه محمد عباسی، ۱۰ جلد، تهران: امیرکبیر، ۱۳۳۵–۱۳۴۵، چاپ دوم: اسفند ماه ۱۳۴۹.
- سفرنامه. شاردن: م‍ت‍ن کامل، ت‍رج‍م‍هٔ اق‍ب‍ال ی‍غ‍م‍ای‍ی، ۵ جلد، تهران: ت‍وس، ۱۳۷۲–۱۳۷۵.
دربارهٔ ژان شاردن
- ژان شاردن، نوشتهٔ کلود گودون، ترجمه محمد مجلسی، تهران: دنیای نو، ۱۳۸۷.
- شاردن و ایران: ت‍ح‍ل‍ی‍ل‍ی از اوض‍اع ایران در ق‍رن ه‍ف‍ده‍م میلادی، نوشتهٔ دی‍رک‌وان‌در ک‍روی‍س، ترجمه ح‍م‍زه اخ‍وان‌ت‍ق‍وی، تهران: مرکز ب‍ی‍ن‌ال‍م‍ل‍ل‍ی گ‍ف‍ت‍گ‍وی ت‍م‍دن‍ه‍ا، ۱۳۸۰، نشر و پژوهش فرزان‌روز، ۱۳۸۴.
- اطلس شوالیه شاردن: مجموعه تصاویر سیاحتنامهٔ ایران، گردآورنده لویی لانگه، به اهتمام امیراعلا عدیلی، حوزهٔ هنری استان اصفهان و حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی استان فارس، اصفهان: طراحان هنر، ۱۳۹۲.
شاردن شاردن در سیاحتنامه می‌نویسد: نخسین سنگ بلده (ساوه) به طالع جوزاگذارده شده‌است. در سیاحتنامه می‌نویسد: نخسین سنگ بلده (ساوه) به طالع جوزاگذارده شده‌است.
نگارخانه
نمونه‌هایی از نقاشی‌ها و طراحی‌های ژان شاردن از شهرها و بناهای تاریخی ایران:
نقاشی از تخت جمشید
نقاشی از نقش رستم
نمایی از بندرعباس
تالار آیینه‌خانه
نمایی از شیراز
نمایی از شهر تبریز
یک جنگاور قزلباش
نمایی از شهر کاشان
نمایی از شهر سلطانیه
نمایی از شهر قم
پوشش زنان در دوره صفوی
کاروانسرایی در کاشان
کاخ سعادت آباد در اصفهان
کاخ چهارباغ اصفهان
نمایی از ایزدخواست
آرامگاه شاه صفی
چهارباغ در اصفهان صفوی
کرگدن در ایران
جستارهای وابسته
- اوژن فلاندن
- پاسکال کوست
- ارنست هولتسر
- ژان دیولافوا
- نیکلاس سانسون
پیوند به بیرون
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ ژان شاردن موجود است. |
پانویس
- The Travels of Sir John Chardin
- سریع‌القلم، محمود. «دانشگاه‌های کشور در سالِ 1410 شمسی». وبسایت دکنر محمود سریع‌القلم.
- از سعدی تا آراگون، جواد حدیدی، مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۷۳، ص ۲۴۸
- سیاحت نامه شاردن. فصل باورهای ایرانیان دربارهٔ حقّ حکومت
- مهدی ابوطالبی (۱۳۹۵)، عالمان شیعه و صیانت از سرمایه‌های ملی، کانون اندیشه جوان، ص. ۲۴، شابک ۹۷۸-۶۰۰-۱۵۹-۲۵۴-۶
منابع
- «ژان شاردن؛ نخستین ایرانشناس فیلسوف». کانون ایرانی پژوهشگران فلسفه و حکمت. دریافت‌شده در ۱۰ اسفند ۱۳۸۷.