کاشان

کاشان شهری تاریخی، مرکز شهرستان کاشان و بزرگترین و پرجمعیت‌ترین شهرستان پس از مرکز استان اصفهان میباشد. کاشان را دارالمومنین ، شهر گل و گلاب، شهر خانه‌های تاریخی و پایتخت فرش و قالی جهان میخوانند. ↵این شهر زادگاه یکی از کهن‌ترین تمدن‌های جهان در منطقه ای بنام سیلک با قدمتی بیش از هفت هزار سال است. کاشان بیست و هشتمین شهر پرجمعیت ایران است. این شهر اولین تمدن یکجانشینی و شهرنشینی را دارد.↵کاشان با بیش از ۱۷۰۰ اثر تاریخی که ۳۱۳ اثر آن ثبت ملی و یک اثر ثبت یونسکو (باغ فین) شده یکی از دیدنی ترین شهرهای ایران میباشد. کاشان مهد تمدن و فرهنگ سنتی ایران است. این شهر دارای بیش از هفت هزار سال قدمت شهرنشینی و یکی از زیباترین شهرهای ایران است.

کاشان کاشون، کاشو
جهت عقربه های ساعت از بالا: خانه بروجردی ها، باغ فین، مسجد آقا بزرگ، خانه طباطبایی ها، خانه طباطبایی ها، حمام سلطان امیر احمد نشان‌واره مهر شهرداری
کشور	ایران
استان	اصفهان
شهرستان	کاشان
بخش	مرکزی
نام(های) پیشین	کاسیان، کی آشیان، کاه فشان
سال شهرشدن	8000 سال پیش
مردم
جمعیت	۳۰۴٬۴۸۷ نفر (سرشماری ۹۵)
جغرافیای طبیعی
مساحت	۸۶۰۸٬۲[1]
ارتفاع	۹۸۲ متر
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه	۲۸
میانگین بارش سالانه	۱۱۶ میلی‌متر
روزهای یخبندان سالانه	۶۰تا۷۰
اطلاعات شهری
شهردار	سعید ابریشمی راد
ره‌آورد	گلاب، کلوچه، باقلوا، فرش، زیلو، عرقیات، قالی و گلیم
پیش‌شمارهٔ تلفن	۰۳۱
وبگاه	شهرداری کاشان
شناسهٔ ملی خودرو	ایران ۲۳ ب  ایران ۴۳ و  ایران ۵۳ ه‍
کد آماری	۱۴۲۵
کاشان روی نقشه ایران ۳۳٫۹۸°شمالی ۵۱٫۵۸°شرقی مختصات: ۳۳٫۹۸°شمالی ۵۱٫۵۸°شرقی

کاشان یکی از نخستین سکونت گاه‌های جمعی بشر روی کره خاکی با نام تمدن سیلک است و برخی چون جهانشاه درخشانی معتقدند این خطه در تکوین تمدن ایرانی نقش اساسی داشته‌است. کاشان شهری با اصالت و با مشاهیر علمی و ادبی متعددی است و نقش پررنگی در صنعت گردشگری ایران دارد. عده‌ای از مورخین کاشان را نخستین شهر ایران و جهان می‌دانند.[2]

اقلیم این شهر که دارای دو بخش کوهستانی و کویریست که این ویژگی باعث شده همزمان آب و هوای متفاوتی رو در مناطق اطراف آن رویت کرد. مناطق کویری در بخش شمالی و شرقی و هوایی کوهستانی در بخش جنوبی و غربی آن قرار دارد، وجود بخش گرمسیر در نزدیک کاشان باعث شده که میوه های (چغاله بادام، گوجه سبز، زردآلو و قیصی) آن زودتر به دست بیاید و نوبرانه راهی بازار شود، که آن را به یکی از سکونتگاه‌های مهم در ایران بدل ساخته‌است. کاشان با ۲۷۰۰ هکتار مزرعه گل محمدی بزرگترین تولید کننده گل محمدی و همچنین بالاترین نرخ تولید گل محمدی با چهار تن در هکتار میباشد و در تولید بیش از ۱۵ هزار تن گلاب بزرگترین تولیدکننده گلاب میباشد، آداب و رسوم گلاب‌گیری و قالی‌شویان از مراسم سنتی این شهر است که سالانه بازدیدکنندگان زیادی را به خود اختصاص می‌دهد. مراسم گلاب‌گیری معمولاً از اوایل اردیبهشت ماه شروع شده و تا اواخر خرداد ادامه دارد که مقصد گردشگری تعداد زیادی ار مردم ایران میباشد و مراسم قالی‌شویان در جمعه دوم مهرماه هر سال در کاشان برگزار می‌گردد. از مناطق کویری کاشان می‌توان به راوند، ابوزیدآباد، نوش آباد، سفیدشهر، یزدل، خزاق، مشکات را نام برد. از مناطق کوهستانی کاشان نیز می‌توان قمصر، قهرود، کامو، نیاسر، برزک و مرق و نشلج را عنوان کرد.

مشکلات و چالش ها

چاله زباله شهرستان کاشان در اراضی ابوزیدآباد از منظر زیست‌محیطی، همواره جنجال‌برانگیز بوده‌است [3]

در تیرماه ۱۳۹۷ ، ابریشمی راد شهردار وقت کاشان در مصاحبه ای وعده جابجایی چاله زباله را داد که هرگز عملی نشد [4]

به دلیل پیشرفت و افزایش روز افزون جمعیت کاشان خیابان های شهر که در گذشته احداث شده و از عرض مناسبی برخوردار نیست مشکلات ترافیکی رو در شهر ایجاد کرده است.

مشاهیر کاشان

• فهرست اهالی کاشان

ریشه‌شناسی

در مورد ریشه نام شهر کاشان مانند بسیاری از نام‌های دیگر اختلاف نظر وجود دارد. گروهی کاشان را برگرفته از «کی آشیان» به معنای جایگاه حاکمان می‌دانند و گروهی دیگر لغت کاشان را به معنی خانه‌های تابستانی که با چوب و نی ساخته می‌شوند، دانسته‌اند. بر اساس نظر دیگری کاشان تحریف‌شدهٔ «کاسیان» و به معنای محل اسکان اقوام کاسی یا همان کاشی بوده‌است، و امروزه کاشانی‌ها را «کاشی» خطاب می‌کنند. در گفته‌های دیگر ساخت کاشی مرغوب در این منطقه را دلیل نام‌گذاری شهر به نام کاشیان می‌دانند که به کاشان تحریف شده‌است.[5]

بازار بزرگ کاشان

تاریخچه

دوران پارینه سنگی

قدیمی‌ترین آثار سکونت انسان در منطقه کاشان شامل ابزارهای سنگی است که در کنار چشمه‌های نیاسر و در تراورتن کفتار خون کشف شده‌اند و مربوط به عصر پارینه سنگی میانی هستند که بیش از چهل هزار سال قدمت دارند.[6] در این دوره احتمالاً انسان نئاندرتال در منطقه می‌زیسته‌است. از حدود چهل هزار سال پیش انسان امروزین در منطقه مستقر شده که آثار آنها در تپه‌های تراورتن سفید آب یافت شده‌است.[7] انسانهای این دوره از طریق شکار و گردآوری نباتات امرار معاش می‌کردند و با توجه به خشکی منطقه بیشتر در اطراف چشمه‌های دامنه کوه کرکس مستقر می‌شدند. ابزارهای سنگی ساخته شده توسط این انسانها هم‌اکنون در موزه ملی ایران در معرض دید عموم است.

ابزار سنگی پارینه سنگی میانی با قدمت بیش از چهل هزار سال از نیاسر، موزه ملی ایران

دوران باستان

نوشتار اصلی :تپه سیلک

تپه‌های سیلک کاشان

سیَلْک اولین و قدیمی ترین زیگورات جهان است و همچنین تنها زیگورات مرکز فلات ایران میباشد که یکی از کهن‌ترین فرهنگ‌های یکجانشینی بشر در مرکز فلات ایران است که در شهر کاشان قرار دارد. محوطه باستانی سیلک که در منطقه امیرالمؤمنین کاشان واقع شده قدمتی در حدود بیش از ۸۰۰۰ تا ۵۰۰۰ سال دارد.

نزدیک به ۱۰ هزار سال پیش و در پی دگرگونی‌هایی که از لحاظ آب و هوایی در فلات ایران رخ داد، زندگی روستانشینی، دامداری و کشاورزی گسترش یافت. آثار کهن‌ترین مردم کشاورز و دامدار منطقه در دو مکان سیلک و شورابه در کاشان یافت شده‌است. سیلک یکی از مکان‌های تاریخی پس از تمدن جیرفت کرمان در فلات ایران است که مدارک نوشته از دوران مادها در آن پیدا شده ولی خطی که هم‌زمان با آغاز تاریخ در ایلام به وجود آمده‌بود، با نام پروتو ایلامی شناخته شده پس از رها شدن این پایگاه بازرگانی از میان رفت.

شهر کاشان در دوره‌ای از تاریخ جزئی از سرزمین طبرستان به‌شمار می‌رفته‌است.[8]

استخوان‌های یافته شده در تپه سیلک متعلق به دختری ۱۰ ساله با قدمت ۵۵۰۰ ساله که در همان‌جا نگهداری می‌شود.

مهاجرت آریاییان و کاسیان

تمدن مردمان تپه‌های سیلک در ۵٬۰۰۰ سال پیش مغلوب تمدن آریایی (شاید کاسی‌ها یا همان کاشی‌ها یا در واقع کاسپیان) شد^{[نیازمند منبع]} که یادگارهای آن‌ها در لایه‌های گوناگون حفاری مانند ظروف لوله‌دار بلند با نگاره اسب و خورشید و جنگ‌افزار آهنی و شمشیر و نیزه‌های بلند پیدا شده‌است.^{[نیازمند منبع]}

محوطه باستانی سیَلْک در جنوب غربی کاشان و در سمت راست خیابان امیرکبیر کاشان (خیابان متصل‌کننده مرکز شهر به فین) قرار دارد و از دو تپهٔ شمالی و جنوبی که در فاصله ۶۰۰ متری یک‌دیگر هستند، دو گورستان تشکیل شده‌است.

یکی از گورستان‌ها که گورستان الف نامیده می‌شود ۳۵۰۰ ساله، و در ۲۰۰ متری جنوب تپهٔ جنوبی واقع شده که امروزه بر روی آن بلواری ۲۴ متری به نام بلوار امیرالمؤمنین کشیده شده‌است. گورستان دیگر که گورستان ب نامیده می‌شود ۳۰۰۰ سال قدمت دارد و در زیر باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی پهلوی غربی تپه‌ها قرار دارد.

جنبه تزیینی در هنر سیلک، هنری که آریایی‌ها با خود آورده‌اند، شدید است.

کاشان در دوران مادها و سایر دوران‌های باستان نیز پا بر جای بوده‌است.

دوران اسلامی

در اوایل دورهٔ اسلامی متون جغرافیایی از کاشان به عنوان شهری کوچک یاد کرده‌اند، بعدتر توسعه در فلات ایران و موقعیت مرکزی کاشان و قرار داشتنش در مسیر ارتباطات، این شهر را به مرکز مهم صنعتی بدل ساخت، از این به بعد بیشتر به عنوان شهری در اندازه متوسط و البته موفق از کاشان یاد شده‌است. در حمله مغول شهر ویران می‌شود و کمی بعدش دوباره بازسازی می‌شود. در دورهٔ صفویه کاشان مورد توجه بوده‌است و پادشاهان غالباً در آن سکنا می‌گزیدند و از این شهر به عنوان مرکزی تجاری بزرگ و ثروتمند یاد شده‌است. علی‌رغم آشوب‌های پس از صفویه و زلزله بزرگی که در دوره کریم خان زند در کاشان می‌آید این موقعیت تا حدودی حفظ می‌شود، اما آشوب‌های اواخر دوره قاجار و ناتوانی در رقابت با نساجی اروپا موجب زوال شدید شهر می‌شود.[9]

اصطخری در وصف شهر کاشان گوید شهریست کوچک و ابنیهٔ آن، غالباً از خشت است. جغرافی‌نویسان قدیم عرب آن را به‌صورت قاشان نوشته‌اند. این شهر در مشرق زمین به‌ساختن یک نوع آجر معروف به کاشی مشهور است. مقدسی گوید کاشان عقرب‌های عجیب دارد. یاقوت به کاسه‌های سبز رنگ قشنگ آنجا که به سایر بلاد صادر می‌گردید اشاره نموده‌است. وی می‌گوید که اهالی کاشان تماماً شیعهٔ امامیه هستند. حمدالله مستوفی گوید آن را زبیده خاتون منکوحهٔ هارون‌الرشید ساخت.[10]

در طول پنجاه سال سلطنت ناصرالدین شاه، این شهر از سه نظر، بیشتر معروفیت پیدا کرد، یکی عزل، تبعید و قتل میرزا تقی خان امیر کبیر در کاشان است و دیگری تأسیس شرکت اسلامیه که برای اولین بار با هدف تولید منسوجات ایرانی، در این شهر پا گرفت، و سوم مسئله بابیت و فعالیت آنها در کاشان می‌باشد.[11]

نمایی از شهر کاشان در سده هفدهم میلادی (دوره صفویه) اثر ژان شاردن.

جغرافیا

نمای هوایی از شهر کاشان و درخت بومی کاشان «دروازه تهران» کاشان در سال ۱۳۰۳ خورشیدی

نمای هوایی از کاشان (اثر والتر میتل‌هولتسر حوالی سال ۱۳۰۳)

مکان‌نگاری

کاشان؛ سال ۱۳۰۳

شهر کاشان در شمال استان اصفهان و در شمال کوهستان‌ کرکس و شرق کویر مرکزی ایران واقع شده‌است، جایی که از لحاظ پوشش گیاهی بیشتر فقیر است و در آن بوته‌ها و درختچه‌ها کم و بیش یافت می‌شوند.[12]

قله کوه دره در کنار روستای دره و 14 کیلومتری جنوب غربی کاشان با ارتفاع2985 متر مشرف به شهر کاشان میباشد و قله گرگش از قلل مرتفع رشته کوه کرکس در 33کیلومتری جنوب غرب کاشان و 12 کیلومتری جنوب غربی قمصر و 7کیلومتری شمال شرق کامو با ارتفاع 3600 متر در مجاورت شهر کامو و چوگان قرارگرفته است، با توجه به کمترین آلودگی نوری و هوایی توسط کارشناسان بین‌المللی، به عنوان مناسب ترین و بهترین مکان جهت تاسیس رصدخانه ملی ایران، خانهٔ یکی از بزرگ‌ترین تلسکوپ‌های بزرگ خاورمیانه با نوین‌ترین فناوری، برگزیده شد. قلهٔ اردهال در 35 کیلومتری غرب کاشان با ارتفاع 3505 متر پس از گرگش بلندترین نقطه از ارتفاعات کاشان (ادامهٔ رشته کوه‌های مرکزی) در مجاورت نیاسر و روستاهای مزوش و نشلج و مشهد اردهال قرار دارد و همچنین به عناوین «دماوند کاشان» و «بام کاشان» شناخته می‌شود.

قله اردهال

اقلیم

طبق سیستم کوپن در تقسیم‌بندی اقلیمی، اقلیم کاشان از نوع BWhsa است و آب و هوای گرم و بیابانی دارد، در این فرمول B خشک بودن را نشان می‌دهد، W نشان دهنده شدت خشکی است که در آن مقدار باران سالانه (۱۳٫۵) کمتر از میزان متوسط دمای سالانه به سانتی گراد (۱۹٫۷) است. h نشان دهنده این است که متوسط دمای سالانه بیش از ۱۸ درجه سانتیگراد است، s علامت بارش باران در فصول سرد سال یا زمستان است و a می‌گوید که دمای گرم‌ترین ماه سال از ۲۲ درجه سانتیگراد بیشتر است. بر پایه روش تقسیم‌بندی اقلیمی دومارتون که بر پایه ضریب خشکی است و دو عامل مهم دما و باران را مد نظر دارد، چون ضریب خشکی کاشان ۴٫۵ است بر اساس ضریب دومارتن، کاشان دارای آب و هوای بسیار بسیار گرم و خشک است.[13]

میانگین دما و بارش برای آب و هوای کاشان ژانویه فوریه مارس آوریل مه ژوئن ژوئیه اوت سپتامبر اکتبر نوامبر دسامبر دمای بیشینه (°C) ۱۰٫۲ ۱۳٫۴ ۱۹٫۰ ۲۶٫۳ ۳۱٫۸ ۳۸٫۲ ۴۰٫۸ ۳۹٫۹ ۳۵٫۳ ۲۷٫۶ ۱۸٫۹ ۱۲٫۱ Ø ۲۶٫۱ دمای کمینه (°C) -۰٫۳ ۱٫۵ ۶٫۳ ۱۲٫۱ ۱۶٫۹ ۲۱٫۹ ۲۴٫۸ ۲۳٫۳ ۱۸٫۴ ۱۲٫۵ ۶٫۲ ۱٫۵ Ø ۱۲٫۱ بارش (mm) ۲۶٫۳ ۱۹٫۶ ۲۶٫۱ ۱۷٫۵ ۱۳٫۳ ۱٫۰ ۰٫۵ ۰٫۵ ۰٫۲ ۴٫۳ ۱۲٫۲ ۱۶٫۹ Σ ۱۳۸٫۴ روزهای بارانی ۶٫۵ ۵٫۵ ۶٫۹ ۵٫۵ ۴٫۴ ۰٫۷ ۰٫۵ ۰٫۵ ۰٫۲ ۲٫۰ ۳٫۶ ۵٫۳ Σ ۴۱٫۶ دما ۱۰٫۲ -۰٫۳ ۱۳٫۴ ۱٫۵ ۱۹٫۰ ۶٫۳ ۲۶٫۳ ۱۲٫۱ ۳۱٫۸ ۱۶٫۹ ۳۸٫۲ ۲۱٫۹ ۴۰٫۸ ۲۴٫۸ ۳۹٫۹ ۲۳٫۳ ۳۵٫۳ ۱۸٫۴ ۲۷٫۶ ۱۲٫۵ ۱۸٫۹ ۶٫۲ ۱۲٫۱ ۱٫۵ ژانویه فوریه مارس آوریل مه ژوئن ژوئیه اوت سپتامبر اکتبر نوامبر دسامبر بارش ۲۶٫۳ ۱۹٫۶ ۲۶٫۱ ۱۷٫۵ ۱۳٫۳ ۱٫۰ ۰٫۵ ۰٫۵ ۰٫۲ ۴٫۳ ۱۲٫۲ ۱۶٫۹   ژانویه فوریه مارس آوریل مه ژوئن ژوئیه اوت سپتامبر اکتبر نوامبر دسامبر منبع: weather.ir

مناطق مدیریت

شهر جزو حوزه انتخابیه کاشان و آران و بیدگل است.

پس از مصوبه تأسیس مناطق شهرداری‌ها توسط وزارت کشور، مناطق پنج‌گانه شهرداری کاشان تشکیل شد. در حال حاضر کاشان دارای ۵ منطقه شهری می‌باشد. منطقه یک شامل بافت تاریخی شهر، منطقه دوم شامل بافت نوساز شهر و ناجی آباد، منطقه سوم شامل محله‌های لتحر، حسن‌آباد، صفی‌آباد و شهرک ۲۲ بهمن، منطقه چهارم شامل فین و محور امیرکبیر، منطقه پنجم شامل شهر راوند، طاهرآباد (کاشان) و خزاق می‌باشد.

ساختمان شورای اسلامی شهر کاشان واقع در بلوار شهید خادمی است.[14]

رسانه

کاشان دارای شبکه رادیویی است که وابسته به صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران می‌باشد این شبکه در بیست و دوم بهمن سال ۹۷به‌طور رسمی افتتاح شد. رادیو کاشان روزانه به مدت ده ساعت برنامه‌هایی را مخصوص مردم منطقه کاشان تولید و پخش می‌کند. رادیو کاشان بر روی موج fm فرکانس ۹۷/۷ مگاهرتز در دسترس است.[15] همچنین کاشان دارای امکانات پخش تلویزیونی است و در هفته برنامه زنده از کاشان بر روی آنتن شبکه اصفهان پخش می شود.

روزنامه سراج، روزنامه اطلاعات، هفته نامه پردیسان نوین، هفته نامه سلام کاشان، روزنامه کار و کارگر، هفته نامه مردم‌سیلک و پایگاه خبری پیک سیلک ، پایگاه خبری پرتال خبری کاشان جزو رسانه‌های شهرند.[16]

مدرسه‌ها و دانشگاه‌ها

ورودی دانشگاه کاشان

۲۳ مدرسه در شهرستان وجود دارد.[17]

• دانشگاه کاشان
• دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشان
• دانشگاه علوم پزشکی کاشان
• دانشگاه پیام نور کاشان
• دانشگاه شهید رجایی کاشان
• دانشگاه پردیس آیت الله یثربی
• دانشگاه فرهنگیان کاشان

معماری

محلات یا گذرهای کاشان عبارتند از گذر باباولی، گذر درب باغ، گذر دروازه اصفهان، پاقپان، محتشم، سلطان امیر احمد، گذر آب انبار خان، گذر سوریجان و…[18]

شهرسازی

مدرسه و مسجد آقابزرگ

کاشان همانند دیگر شهرهای قدیمی ایران معماری سنتی شهری‌اش را تا اوایل قرن بیستم حفظ کرده بود، این چینش سنتی که در دوره‌های سلجوقی و صفوی شکل گرفته بود و تا دوران قاجار ادامه یافته بود، در دورهٔ پهلوی و به ویژه نیمه دوم قرن بیستم به شدت تغییر یافت.[19]

شهر قدیمی کاشان را دیواری بلند محصور می‌کرده و رفت‌وآمد به درون شهر توسط چند دروازه صورت می‌گرفته‌است. فضای درون شهر مانند دیگر شهرهای دوران میانهٔ اسلامی به چهار قسمت ارگ، مدارس، بازار و محلات تقسیم می‌شده‌است. قلعه جلالی (ارگ حکومتی کاشان) که در زمان سلطان ملکشاه سلجوقی ساخته شده بود، در طول قرن هجده و نوزده میلادی از میان رفته در حالی که برج‌ها، دروازه‌ها و دیواره‌های شهر در سراسر قرن نوزدهم باقی‌مانده بودند.

بازار کاشان در مرکز این شهر واقع شده‌است و دیگر فضاهای شهری در دو طرف آن قرار گرفته‌اند، این بازار در دوره صفویه رونق فراوانی داشته‌است که البته در دوره قاجار میزان قابل ملاحظه‌ای از آن رونق کاسته شده. افزوده‌های جدیدتر بازار شامل تیمچه امین‌الدوله، دو مدرسه و یک مسجد است.[20]

پشت بام بازار کاشان

با ظهور خودرو و ساخت خیابان‌ها، تا به حال کاشان بدون توجه لازم به عناصر تاریخی و شیوه زندگی بومی‌اش رو به گسترش بوده‌است. گسترش رابطه با تهران سبب ویران کردن قسمت شمال غربی دیوار شهر در ۱۹۲۰ شد. ساخت چند کارخانه و بانک، کاشان را به منطقه تاریخی فین وصل کرد. در سال‌های ۱۹۳۵–۱۹۴۵ سیاست دولت مرکزی در ساخت راه ماشین‌رو بین تهران و کاشان سبب توسعهٔ شهر در طول دو راه فین و تهران شد. با رسیدن راه‌آهن به کاشان ایستگاهی در شرق شهر ساخته شد و روستاهای یحیی‌آباد و جمال‌آباد بخشی از شهر شدند.

نمایی از معماری داخلی حمام سلطان امیر احمد

در دهه بعدی نخستین میدان ماشین‌رو کاشان که پارکی نیز درون خود داشت ساخته شد، همچنین چند روستای دیگر، بخشی از کاشان بزرگ شدند، بانک‌ها و کارخانه‌های جدیدی ساخته شد و خیابان بزرگی بین بخش قدیمی و جدید شهر ساخته شد. در هفتاد سال گذشته (۱۹۴۰–۲۰۱۰)، شهرک‌های بسیاری در کنار شهر ساخته شدن که همگی امروزه جزء شهر کاشان هستند[19]

بناها و خانه‌های تاریخی

خانه بروجردی‌ها

در کاشان هزار و هفتصد بنای تاریخی شناسایی شده که از این تعداد سیصد و سیزده مورد ثبت ملی و یک مورد ثبت جهانی شده‌است. از بناهای تاریخی مهم کاشان که هنوز استوار مانده‌اند یا آثارشان پابرجاست می‌توان مقبره ابولؤلؤ، خانه بروجردی، خانه طباطبایی‌ها، خانه عباسیان، مناره زین‌الدین، آرامگاه سلطان عطابخش، مسجد عمادی (مسجد میرعماد)، مسجد جامع، مدرسه سلطانی، مسجد آقابزرگ، قلعه جلالی، حمام سلطان امیراحمد و کاروان سرای امین الدوله اشاره کرد، در همه این بناها ویژگی‌های معماری مشابه دیده می‌شود، جز مناره زین الدین که در این زمینه یکتا است.[21]

کاشان حداقل نوزده عمارت تاریخی دارد که به خوبی محفوظ مانده‌اند. این عمارت‌ها عناصر عمومی خانه‌های سنتی کاشان را دارا می‌باشند، اما نسبت به آن‌ها دارای فضاهای بزرگتر، معماری ماهرانه تر و عناصر مجلل تری هستند. از معروف‌ترین این عمارت‌ها می‌توان به خانه بروجردی‌ها، خانه بنی کاظمی و خانه مرتضوی اشاره کرد.[22]

پارک‌ها و فضای سبز

درختان سرو کهنسال باغ فین

به گفته شهردار کاشان سرانه فضای سبز در این شهر در منطقه ۱ شهرداری کاشان برای هر شهروند ۲۲ متر مربع است، این میزان در منطقه ۲ شهرداری کاشان برای هر شهروند ۵/۲۲ متر مربع بیان شده‌است.[23] در تاریخ ۲۳ آبان ۱۳۹۰ فاز اول پارک جوان به عنوان سی و هفتمین پارک کاشان افتتاح شد.[24] در این پارک می‌توان از دیدن سومین آب‌نمای کشور دیدن کرد.

کاشان سه پارک بزرگ دارد به نام‌های پارک بزرگ شهر (بام شهر کاشان)، پارک لاله و پارک آیت الله مدنی، از دیگر پارک‌های کاشان می‌توان شهربانو (ویژه بانوان)، جوان، ناژون، ملا فتح‌الله، مهربانو (پارک بانوان)، شهید قدیرزاده، شهید حسن‌زاده، کودک، شهید کریمی، انقلاب، کتاب، پرستار، شهیدان تُرنجی پارک نرگس نام برد.[25]

باغ فین از معروف‌ترین فضاهای سبز کاشان است و از مهم‌ترین نمونه‌های باغ‌های ایرانی است که هنوز زنده و پابرجاست، وجود عناصر آب و درخت که عناصری پویا هستند در کنار ابنیه که عناصر ثابت معماری هستند، هویتی زنده به این اثر فرهنگی و تاریخی بخشیده‌است.[26] این باغ در مقایسه با بسیاری از باغ‌های ایرانی مشابه، باغ فین با آب قابل توجهی مشروب می‌شود.[27] این مجموعه که در کنار میدان نقش‌جهان و کاخ چهلستون، بیشترین بازدیدکننده و گردشگر استان اصفهان را به سوی خود جلب می‌نماید،[28] در سال ۱۹۳۵ میلادی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.[26] همچنین کار ثبت جهانی این اثر که از سال ۲۰۰۷ میلادی آغاز شده بود، چندین سال به طول انجامید و سرانجام در زمستان ۱۳۸۹، مرحله اول ثبت این اثر در فهرست میراث جهانی یونسکو به انجام رسید.[29] برخی منابع تاریخی قدمت این باغ را به دوران سلطنت آل‌بویه می‌رسانند،[30] در حالی که ساختمان باغ فین فعلی به دوران شاه عباس بزرگ نسبت داده شده[31] میراث فرهنگی ایران طراح باغ را غیاث‌الدین جمشید کاشانی می‌داند و[30] منابع دانشگاهی طراح باغ را شیخ بهایی معرفی می‌کنند.[32] باغ فین همان جایی است که به دستور ناصرالدین‌شاه، در سال ۱۸۵۲ میلادی صدراعظم معروف ایران امیرکبیر را در حمام آن به قتل رساندند.[27] از مهم‌ترین گیاهان این باغ، ۵۷۹ اصله درخت سرو و ۱۱ اصله درخت چنار است[26] که اغلب بین ۱۰۰ تا ۴۷۰ سال سن دارند.[33]

ورزش‌ها

این شهر ۱۳۵ باشگاه ورزشی مجوزدار دارد.[34]

جمعیت‌شناسی

نمایی از کاشان (اثر والتر میتل‌هولتسر حوالی سال ۱۳۰۴)

بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۳۰۴٬۴۸۷ نفر بوده‌است.[35] این شهر حدود ۹۰ درصد جمعیت شهرستان کاشان (۳۶۴هزار نفر) را در خود جای داده‌است.[36] مردم کاشان فارسی‌زبان بوده و از نژاد فارس می‌باشند. کاشان پر جمعیت‌ترین شهرستان استان اصفهان پس از مرکز استان است.

شاعر و نقاش معاصر سهراب سپهری

زبان

مردم کاشان به لهجه کاشانی از زبان فارسی تکلم می‌کنند، این لهجه مانند بسیاری از لهجه‌های فارسی دارای ویژگی‌های آوایی‌ای است که برخی از آن‌ها خاص این منطقه است. این ویژگی‌ها در لهجهٔ کاشانی به‌طور عمده حاصل عملکرد فرایندهایی مانند هماهنگی مصوت‌ها، همگونی صامت‌ها، حذف‌ها و غیره است که، هرچند بعضی از آن‌ها در سایر گونه‌های فارسی نیز قابل مشاهده است، نوع و میزان وقوع آنها، لهجهٔ کاشانی را از سایر لهجه‌های فارسی به نوعی متمایز کرده‌است.[37] در گذشته کلیمیان ساکن کاشان که امروزه بیشترشان به آمریکای شمالی مهاجرت کرده‌اند به گویشی از زبان‌های مرکزی ایران که به گویش یهودیان کاشان معروف است تکلم می‌کرده‌اند. این گویش به زبان راجی که در روستاهای اطراف کاشان تکلم می‌شود شباهت داشته‌است.[38]

دین

منابع اسلامی، از قدیمی ترینشان، همواره از کاشان در کنار قم به عنوان شهری شیعه مذهب یاد کرده‌اند.[39] از کاشان با عنوان شهر دارالمؤمنین یاد می‌شود. علت این نامگذاری آن است که در زمان شاه طهماسب اول، کاشان به دلیل مرکزیت امور شرعی، پایتخت مذهبی کشور شناخته شد، تا آنجا که محقق کرکی – عالی‌ترین مرجع عالم تشیع آن عصر که برای تطبیق مقامات و مؤسسات دینی با موازین مذهب شیعه به ایران آمد – در کاشان اقامت گزید و اجتهاد می‌کرد و مبلغ به هر کجا می‌فرستاد.[40]

یهودیان کاشان

کاشان سکونتگاه جامعه‌ای مهم از یهودیان و مرکز فرهنگی برای ایشان بوده‌است که سابقه‌اش حداقل به دوره صفویه بازمی‌گردد. با اینکه گویش یهودیان حضوری دیرین را در این سرزمین نشان می‌دهد، اما منابع میانه هیچ اشاره‌ای به وجود جامعه‌ای یهودی در کاشان نکرده‌اند و احتمال می‌رود که ایشان ساکنان روستاهای اطراف کاشان بوده‌اند. مهاجرت یهودیان به کاشان در دوره صفویه به خاطر رونق تجارت ابریشم افزایش یافت و جامعه یهودی تا اوایل قرن نوزدهم که به گفته خودشان مجبور به اسلام آوردن شدند در آن حضور داشتند. بنا به کتاب آنوسی اثر بابای بن لطف در ۱۶۵۶ میلادی یهودیان کاشان به اجبار مسلمان شدند، هفت سال بعد پس از مداخله و کمک فقیه شیعه ملا محسن فیض کاشانی یهودیان توانستند پس از پرداخت جزیه این سال‌ها دوباره به آیین خویش بازگردند، عده‌ای نیز بر اسلام باقی‌ماندند که به جدیدالسلام‌ها معروف شدند.[41]

اقتصاد و گردشگری

برداشت گل محمدی

اقتصاد کاشان از دیرباز بر روی صنعت کشاورزی و تولید محصولاتی چون پنبه، پیاز، غلات، صیفی‌جات و انواع میوه‌ها و گیاهان دارویی، گلابگیری و تهیه عرقیات سنتی و صنایع دستی مانند مسگری، کاشی‌کاری، ابریشم‌بافی، مخمل‌بافی، شعربافی، گلیم‌بافی، زیلوبافی، زری‌بافی و قالی‌بافی تکیه داشته‌است. اما اکنون ۹۰ درصد صنعت این شهر بر پایه فرش ماشینی و صنایع وابسته آن است و ۷۰ درصد فرش ماشینی ایران را تولید می‌کند.[42] در اراضی کشاورزی منطقه کاشان و حومه انواع درختان میوه می‌روید. قسمت عمده زمین‌های این منطقه زیر کشت پنبه و غلات است. همچنین گوجه درختی، سیب درختی، انگور، سبزی‌کاری و صیفی‌کاری، چغندر، هویج و شلغم از دیگر محصولات کاشان است. افزون بر آن پرورش گل در قمصر، نیاسر، برزک، وادقان، جوشقان قالی و کامو هندوانه و طالبی در آران و بیدگل و کشت سیب زمینی در حومه رونق خوبی دارد و انار فین و راوند و عطر و گلاب قمصر شهرت ویژه‌ای دارد. در کاشان معادنی مانند مس، آهن، سولفات باریم، زاج سبز، نمک طعام، سنگ‌های مرمر و تراورتن وجود دارد که بعضی از آن‌ها دست نخورده باقی مانده‌است.[43]

فرش کاشان در مونیخ

صنعت فرش دستباف کاشان در طرح‌ها، نقش‌ها و رنگ‌های زیبا و دلفریب، روزگاری طولانی زبانزد و نقل محافل هنری، اقتصادی، نمایشگاهی و علمی بوده‌است؛ که با روی‌کارآمدن فناوری‌های ماشینی این صنعت و حرفه با ارزش به همراه حرفه‌های جانبی آن در حال رکود و فراموشی است.[44]

کاشان در زمره اولین شهرهای ایران است و صنایع کارخانه‌ای را در خود جای داده‌است. اولین کارخانه در سال ۱۳۱۳ به نام کارخانه ریسندگی پایه‌گذاری شد و پس از آن کارخانه‌های دیگری مانند حریر و مخمل (۱۳۳۸)، تاروپود (۱۳۳۴)، کرک (۱۳۴۵)، پشم (۱۳۴۸) و قالی راوند (۱۳۵۰) به کار افتاد. ارباب تفضلی پدر صنعت نساجی ایران از اهالی و ساکنین این شهر می‌باشد. امروزه کاشان با دارا بودن ۱۲۰۰ کارخانه فرش ماشینی و صنایعی چون خودروسازی، فولاد، چینی و ملامین‌سازی، کاشی‌سازی، ریسندگی و ابزارآلات صنعتی تبدیل به یکی از قطبهای صنعتی کشور شده‌است. به علت اینکه ۹۵ درصد فرش جهان در منطقه کاشان تولید و عرضه می‌گردد، از این شهر به عنوان پایتخت فرش‌ماشینی جهان یاد می‌شود.[45] همچنین قالی دستباف کاشان با شناسه ۰۰۳۸۳ در یونسکو ثبت گردیده‌است.[46]

گردشگری نیز یکی از حوزه‌های اقتصادی کاشان است. کاشان ۱۷۰۰ اثر تاریخی شناسایی شده و ۳۱۳ اثر ثبت شده ملی دارد. جاذبه‌های گردشگری آن باعث شده‌است که تعداد زیادی گردشگر هر ساله از مناظر دیدنی و آثار تاریخی و صنایع دستی کاشان دیدن کنند. حضور گردشگران در کاشان طی دو سال گذشته (۱۳۹۲ و ۱۳۹۳) نسبت به مدت مشابه قبل ۴ برابر رشد داشته‌است.[47]

خوراک‌های سنتی

از جمله خوراک‌های سنتی کاشان می‌توان به گوشت لوبیا، شفته، قیمه ریزه، کوفته چغندر، گوشت عدس بادمجان، گوشت لوبیای سرکه شیره و گوشت کلم و کدو و عدس پلو و کشمش و اشکنه و گوشت نخود اسفناج اشاره کرد. آبگوشت لوبیا با عنوان گوشت لوبیا و آبگوشت لوبیا سفید هم شناخته می‌شود.[48][49][50]

شیرینی‌ها

کلوچه، باقلوا، سوهان میرزا حسینی، حلوا ارده و ارده شیره

عرقیات

عرق گل محمدی (گلاب)، عرق بیدمشک، عرق نعناع، عرق کاسنی، عرق خارشتر، عرق هل، عرق شنبلیله، عرق دارچین، عرق شوید و نظایر آن.

خشکبار

انواع میوه خشک مثل زردآلو، آلوچه، انجیر، هلو و سیب.

صنایع دستی

از صنایع دستی کاشان می‌توان به کاشی کاری، سفال‌گری، اصول اربعه معماری و گنبدسازی (گوشه سازی، رسم بندی، مقرنس و گره سازی)، گچ بری، آجرکاری، گره چینی، قالی بافی، نقشه‌کشی قالی، شعربافی، زری بافی، مخمل بافی، زیلوبافی، گیوه بافی، رفوگری، رنگرزی، نمد مالی، مسگری، مشبک کاری و منبت کاری نام برد.[51] همچنین چند تن از هنرمندان صنایع دستی کاشان از طرف یونسکو مهر اصالت دریافت کرده‌اند.[52][53]

قالی‌بافی

هتل‌ها و بومگردی

کاشان از جمله شهرهایی است که دارای هتل‌ها و اقامت گاه‌های تاریخی زیبا بوده و طرح باستانی بعضی از هتل‌ها گردشگران را هر چه بیشتر با فرهنگ و تمدن اصیل این شهر آشنا می‌کند. همچنین به خاطر بافت قدیمی شهر اکثر مکان‌های اقامتی کاشان بوم گردی‌ها هستند که با استقبال خوب مسافران مواجه شده‌است. نام تعدادی از هتلها هتل امیرکبیر، هتل نگارستان، هتل سیاح، خانه رز[54]

ترابری

فرودگاه

فرودگاه کاشان (یاتا: KSN، ایکائو: OIFK) یکی از فرودگاه‌های قدیمی ایران است. فرودگاه کاشان فرودگاهی داخلی است. این فرودگاه اکنون فعال است و در هفته دو پرواز به مشهد مقدس دارد؛ و به زودی پرواز کیش نیز اضافه خواهد شد.[55] در سال ۱۳۷۳تصمیم به ایجاد فرودگاه در شهرستان کاشان گرفته شد. به این منظور زمینی به وسعت حدود ۸۰۰ هکتار در جنوب شرقی کاشان انتخاب شد. این اقدامات در فاصله زمانی کوتاهی به احداث باندی به طول ۲۷۰۰ متر و عرض ۴۵ متر و یک تاکسی وی و پارکینگ هواپیما که قابلیت پارک چند فروند هواپیمای نیمه سنگین و یک ساختمان پاویون بود، منجر شد. در تاریخ ۱۳ خرداد سال ۱۳۷۴ با نشستن یک فروند هواپیمای فوکر ۲۸ حامل ریاست جمهوری وقت این فرودگاه افتتاح و عملاً بهره‌برداری شد. شهرداری کاشان با ادامه و تکمیل عملیات عمرانی در فرودگاه و احداث یک ساختمان ترمینال مسافر با وسعت و زیر بنای ۸۰۰ متر مربع را به انجام رسانید که با توجه به نیاز نیروی هوافضای سپاه، فرودگاه کاشان تحویل سپاه پاسداران گردید. پروانه نهایی بهره‌برداری فرودگاه کاشان، توسط ریاست کل سازمان هواپیمایی کشوری صادر شده‌است. در تاریخ ۱۳ خرداد سال ۱۳۹۵ هم‌زمان با بیست و یکمین سالگرد افتتاح اولیه، بخش کشوری و مسافری فرودگاه کاشان با پرواز مشهد به‌طور رسمی افتتاح گردید.[56][57]

راه‌آهن

کاشان به وسیله ایستگاه مرکزی راه‌آهن کاشان به شبکه ریلی کشور متصل می‌باشد. پروژه ایستگاه قطار سریع‌السیر در ایستگاه راه‌آهن کاشان در دست انجام است.

اتوبوس

شرکت واحد اتوبوسرانی کاشان و حومه در سال ۱۳۷۰ خورشیدی تأسیس شد. هم‌اکنون ۱۵۹ دستگاه اتوبوس ملکی و ۳۵ دستگاه اتوبوس بخش خصوصی در ۱۴ خط در حال سرویس دهی در شهر می‌باشند.[58]

تاکسیرانی

سازمان تاکسیرانی کاشان متشکل از تاکسی‌های خطی و گردشی خدمات مطلوبی به مردم در سطح شهر ارائه می‌دهد.

فاصلهٔ شهر کاشان با برخی از مناطق پر رفت‌وآمد

شهر مقصد	مسافت
اصفهان	۲۱۶ کیلومتر
تهران	۲۴۴ کیلومتر
شیراز	۷۰۲ کیلومتر
قم	۱۱۳ کیلومتر
پلدختر	۴۸۱ کیلومتر
یزد	۳۹۱ کیلومتر

کتاب‌شناسی

عنوان کتاب	زمینه	پدیدآور (ناشر)
آثار تاریخی شهرستان‌های کاشان و نطنز	ت‍اری‍خ، بناهای تاریخی، زی‍ارت‍گ‍اه‍ه‍ا	حسن نراقی (انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ایران)
بزرگان کاشان (۳ جلد)	تاریخ، شرح حال	افشین عاطفی (انتشارات افق فردا و انتشارات مرسل)
بقاع و مساجد شهر کاشان	تاریخ	محمد ریاضی (بنیاد فرهنگ کاشان)
تاریخ اجتماعی کاشان	تاریخ	حسن نراقی (انتشارات علمی و فرهنگی)
تاریخ کاشان	تاریخ و جغرافیا	عبدالرحیم کلانتر ضرابی (انتشارات امیرکبیر)
مختصر جغرافیای کاشان	جغرافیا و تاریخ	عبدالحسین ملک‌المورّخین (انتشارات ارمغان ادب)
دانشنامه کاشان (۵ جلدی)[59]	آلبوم و عکس	حسین محلوجی (ب‍ن‍ی‍اد ف‍ره‍ن‍گ ک‍اش‍ان)
راهنمای سیاحتی کاشان	فرهنگی تاریخی	حسینعلی پورمدنی (نشر مرسل)
سیمای کاشان (کانون فضیلت)	ت‍اری‍خ، زی‍ارت‍گ‍اه‍ه‍ا، س‍رگ‍ذش‍ت‍ن‍ام‍ه	حبیب‌الله سلمانی آرانی (نشر بشیر)[60]
صد خانه صد پلان	معماری	حسین ف‍رخ‌ی‍ار (دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشان)
فراز و فرود کاشان به روایت دیگران	سفرنامه	حسن عاطفی، آبتین گلکار، مهشید جعفری (بنیاد فرهنگ کاشان)
کاشان نگین انگشتری تاریخ ایران	تاریخ	پرویز رجبی
کاشانهٔ دانش	تاریخ، جغرافیا، تذکرهٔ شعرای کاشان	پرتو بیضایی آرانی، به تصحیح حسن عاطفی و افشین عاطفی، انتشارات ارمغان ادب
گذری تاریخی بر زندگینامه آیات عظام، روحانیون، علما و بزرگان کاشان	تاریخ، جغرافیا، مذهب	سید علیرضا آشفته، سید جمال آشفته، آیت الله میر سید محمد یثربی(انتشارات فرهیختگان دانشگاه)
گزیده ضرب‌المثل‌ها و اصطلاحات عامیانه کاشان	فرهنگ عامیانه	امین‌الله رشیدی، حسن ناظم رضوی (بنیاد فرهنگ کاشان)
لغات و ضرب‌المثل‌های کاشانی	فرهنگ عامیانه	حسن عاطفی (انتشارات مرسل)
مخمل و زری	فرهنگی-تجاری	فضل‌الله حشمتی رضوی (بنیاد فرهنگ کاشان)
من هم باستان‌شناس شدم!	تاریخی	تانیا گیرشمن همسر رومن گیرشمن (بنیاد فرهنگ کاشان)
موسیقی کاشان	موسیقی	امیراشرف آریان‌پور
نگین کویر (راهنمای جامع گردشگری کاشان)	تاریخ، جغرافیا	مصطفی نیکومنش (نشر مرسل)[61]
نامهٔ کاشان (۱۰ جلد)	تاریخ، جغرافیا، ادبیات	به کوشش افشین عاطفی (انتشارات همگام با هستی - ارمغان ادب)

شهرهای خواهر

کاشان با شهرهای زیر خواهرخوانده است:

زمان	کشور	شهر خواهرخوانده
۱۹۹۴	آلمان	بوخوم
۲۰۰۸	سوئد	اومئو
۲۰۰۹	بلغارستان	کازانلیک[62]
۲۰۱۰	ایران	سبزوار[63]

جستارهای وابسته

• نام‌آوران کاشان

پانویس

1. «نقشهٔ بافت‌های فرسودهٔ مصوب شهرها: کاشان». وبگاه شرکت مادرتخصصی عمران و بهسازی شهری ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ مه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۴ ژانویهٔ ۲۰۱۳.
2. گیرشمن، رومن (۱۳۷۹). سیلک کاشان. اول. ترجمهٔ اصغر کریمی. سازمان میراث فرهنگی.
3. چاله زباله را از مردم‌ ابوزیدآباد دور کنید
4. روزانه ۲۵۰ تن زباله در کاشان جمع آوری می شود
5. ارشدی ابیانه، مقداد (۱۳۸۸). راهنمای مستند گردشگری کاشان. انتشارات محتشم.
6. بیگلری، فریدون 1382, گزارش بررسی مقدماتی محوطه‌های پارینه سنگی منطقه کاشان. نقره کاران سیلک، به کوشش صادق ملک شهمیرزادی، صص 168- 151, پژوهشکده باستان‌شناسی، سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران
7. Shidrang, S 2009 A Typo-technological Study of an Upper Paleolithic Collection from Sefid-Ab, Central Iran, In: M. Otte, F. Biglari, and J. Jaubert (eds), Iran Palaeolithic. pp. 47–56, Proceedings of the XV World Congress UISPP, Lisbonne, Vol. 28, BAR International Series 1968
8. «گرد فراموشی بر اسطوره‌ها و افسانه‌های مازندران - ایرنا». www.irna.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۲-۰۷.
9. http://www.iranicaonline.org/articles/kashan-ii-historical-geography KASHAN ii. HISTORICAL GEOGRAPHY
10. لسترینج، گای (۱۳۹۳). جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی. تهران: علمی و فرهنگی. ص. ۲۲۶. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۴۴۵-۱۰۵-۸.
11. رجبی, پرویز (2006-08-23). "کاشان در زمان ناصر الدین شاه و مشروطیت". گنجینهٔ اسناد. 16 (2): 85–95. ISSN 1023-3652.
12. KASHAN i. GEOGRAPHY
13. «تعیین اقلیم کاشان با روش‌های اقلیمی». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ نوامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳.
14. «شورای اسلامی شهر کاشان». kashanshora.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۰۸.
15. «افتتاح رادیو کاشان همزمان با جشن چهل سالگی پیروزی انقلاب». www.iribnews.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۰۸.
16. https://tohfeh.farhang.gov.ir/fa/news/534449/بازدید-رئیس-اداره-فرهنگ-و-ارشاد-اسلامی-کاشان-از-چند-دفتر-رسانه-ای-کاشان
17. «کمبود نیرو در 2 سال آینده برای آموزش‌وپرورش کاشان مشکل‌ساز می‌شود- اخبار کاشان - اخبار استانها تسنیم - Tasnim». خبرگزاری تسنیم - Tasnim. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۰۸.
18. «محله‌های قدیمی کاشان- عکس باشگاه خبرنگاران پویا تسنیم - Tasnim». خبرگزاری تسنیم - Tasnim. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۰۸.
19. KASHAN v. ARCHITECTURE (1) URBAN DESIGN
20. «بناهای بازار کاشان- عکس مستند تسنیم - Tasnim». خبرگزاری تسنیم - Tasnim. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۰۸.
21. KASHAN v. ARCHITECTURE (2) HISTORICAL MONUMENT
22. KASHAN v. ARCHITECTURE (4) HISTORIC MANSIONS
23. «افزایش فضای سبز در کاشان». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳.
24. «سی و هفتمین پارک کاشان افتتاح شد». بایگانی‌شده از اصلی در ۵ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳.
25. «فهرست پارک‌های استان اصفهان». بایگانی‌شده از اصلی در ۵ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳.
26. "The Persian Garden". یونسکو. Retrieved 24 March 2011.
27. Rafie Hamidpour (۲۰۱۰)، «Fin Garden»، Land of Lion, Land of Sun، بلومینگتون؛ ایندیانا، ایالات متحده آمریکا: Author House، ص. ۵۱، شابک (j) مقدار |شابک= را بررسی کنید: invalid character (کمک)
28. «چهلستون، میدان امام و باغ فین کاشان بیشترین بازدیدکننده نوروزی در استان اصفهان را دارند». خبرگزاری جمهوری اسلامی. ۱۰ فروردین ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۵ مارس ۲۰۱۱.
29. «مرحله اول ثبت جهانی باغ فین کاشان». جام جم آنلاین. ۲۲ دی ۱۳۸۹. دریافت‌شده در ۲۴ مارس ۲۰۱۱.
30. «باغ فین کاشان». سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۴ مارس ۲۰۱۱.
31. Holly Kerr Forsyth، «LESSONS IN GARDEN HISTORY»، Gardens of Eden: Among the World's Most Beautiful Gardens، ص. ۸۷
32. Peter Jackson, Laurence Lockhart (۲۰۰۱)، «SPIRITUALITY, PHILOSOPHY AND THEOLOGY»، The Cambridge history of Iran: The Timurid and Safavid periods، نیویورک: CAMBRIDGE UNIVERSITY PRESS، ص. ۶۶۸، شابک (ISBN ۰-۵۲۱-۲۰۰۹۴-۶) مقدار |شابک= را بررسی کنید: invalid character (کمک)
33. «باغ فین کاشان؛ قربانی رفتار غیرکارشناسانه». خبرگزاری میراث فرهنگی. ۱۵ شهریور ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ نوامبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۴ مارس ۲۰۱۱.
34. «ورزش کاشان مظلوم واقع شده‌است؛ خسارت 9 میلیارد تومانی تنها به دو رشته ورزشی با شیوع کرونا- اخبار کاشان - اخبار استانها تسنیم - Tasnim». خبرگزاری تسنیم - Tasnim. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۰۸.
35. «تعداد جمعیت و خانوار به تفکیک تقسیمات کشوری براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵» (اکسل). درگاه ملی آمار.
36. KASHAN iv. POPULATION
37. برخی ویژگی‌های آوایی در لهجه کاشانی
38. KASHAN ix. THE MEDIAN DIALECTS OF KASHAN (2) URBAN JEWISH DIALECT
39. پیشینه تشیع در کاشان
40. محمدعلی ناظری. «تاریخچه شهر کاشان | مرجع فرش ایران». irancarpet.net. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۱۶.
41. KASHAN viii. RELIGIOUS COMMUNITIES (1) JEWISH COMMUNITY
42. علیرضا رزم حسینی. «۷۰ درصد فرش ماشینی کشور در کاشان تولید می‌شود». فرش فیروزه. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۲۳.
43. ارشاد، وزارت فرهنگ و. «معرفی شهرستان کاشان». وزارت فرهنگ و ارشاد. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۰۸.
44. http://isfahan.irib.ir/-/کاش-1
45. «کاشان به عنوان تنها پایتخت فرش ماشینی در کشور می‌باشد». مجله تخصصی فرش ایران🔷. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۲-۱۱.
46. Traditional skills of carpet weaving in Kashan
47. رشد چهار برابری گردشگران کاشان در دولت یازدهم . [خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) http://www.irna.ir]
48. ویکی‌کتاب، کتاب آشپزی/فهرست غذاهای محلی ایران
49. تیشینه، آبگوشت لوبیا سفید
50. سیری در ایران، آبگوشت لوبیا سفید کاشان
51. «صنایع دستی و سوقات کاشان». بایگانی‌شده از اصلی در ۲ آوریل ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۳.
52. شعربافی کاشان بار دیرگ مهر اصالت دریافت کرد
53. زیلوی سجاده‌ای ایران مهر اصالت یونسکو دریافت کرد
54. www.Kashan.ir. «شهرداری کاشان». www.kashan.ir. بایگانی‌شده از اصلی در 23 اكتبر 2020. دریافت‌شده در 2021-01-08. تاریخ وارد شده در |archive-date= را بررسی کنید (کمک)
55. آغاز رسمی پروازهای کشوری فرودگاه کاشان بایگانی‌شده در ۴ ژوئن ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine پایگاه اینترنتی فرودگاه کاشان
56. «پایگاه اینترنتی فرودگاه کاشان بزرگ». portal.kashanairport.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ ژانویه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۰۸.
57. «فرودگاه کاشان، اقتصادی اما زیان‌ده». www.javanonline.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۰۸.
58. «تاریخچه سازمان اتوبوسرانی کاشان و حومه». سازمان اتوبوسرانی کاشان و حومه. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ سپتامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۳ مارس ۲۰۱۳.
59. سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران
60. س‍ی‍م‍ای ک‍اش‍ان (ک‍ان‍ون ف‍ض‍ی‍ل‍ت)، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران
61. نگین کویر (راهنمای جامع گردشگری کاشان)، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران
62. کاشان و کازانلیک بلغارستان خواهرخوانده شدند
63. سبزوار و کاشان خواهرخوانده شدند

پیوند به بیرون