مرغ

مُرغ خانگی (نام علمی: Gallus gallus domesticus) که به آن مرغ و ماکیان[1] نیز می‌گویند، زیرگونه‌ای از گونه مرغ جنگلی سرخ و از اعضای خانواده قرقاولان و راسته ماکیان‌سانان است. این حیوان با جمعیتی بیش از ۲۳٫۷ میلیارد در سال ۲۰۱۸، یکی از گسترده‌ترین حیوانات اهلی در جهان است.[2] انسان‌ها به‌طور عمده مرغ را به عنوان غذا پرورش می‌دهند و از گوشت و تخم آن استفاده می‌کنند...

تاج بلند از نشانه‌های تشخیص خروس است
برای دیگر کاربردها، مرغ (ابهام‌زدایی) را ببینید.
مرغ
یک خروس در سمت چپ و یک مرغ در سمت راست
وضعیت بقا
اهلی‌شده
آرایه‌شناسی
فرمانرو: جانوران
شاخه: طنابداران
رده: پرندگان
راسته: ماکیان‌سانان
تیره: قرقاولان
سرده: مرغ جنگلی
گونه: مرغ جنگلی سرخ
زیرگونه: G. g. domesticus
نام سه‌جمله‌ای
Gallus gallus domesticus
(لینه، ۱۷۵۸)

مرغ خانگی نر، خروس نامیده می‌شود. تولید مثل مرغ مانند سایر پرندگان از طرق تخم‌گذاری انجام می‌شود.

بیولوژی عمومی

چهار گونه از سرده مرغ جنگلی (Gallus) وجود دارد که گمان می‌رود همه نژادهای ماکیان از این چهار گونه وحشی پدید آمده‌اند:[3][4]

مرغ جنگلی سرخ نیای اصلی مرغ خانگی است. با این حال مرغ خانگی یک زیرگونه خالص از مرغ جنگلی سرخ نیست و ژن‌هایی از سه گونه دیگر مرغ جنگلی در آن یافت شده‌است.[5][6] یافته‌های اخیر نشان می‌دهد که اهلی کردن مرغ خانگی، بیش از ۱۰٬۰۰۰ سال پیش در ویتنام صورت گرفته‌است. تا پیش از این باور عمومی بر این بود که این کار در هند انجام شده‌است.[7] سپس مرغ اهلی راه خود را از هند به سوی ایران پیدا کرد. پس از آن از قلمرو لیدیه که توسط ایرانیان فتح شده بود، در قرن پنجم پیش از میلاد به یونان راه یافت.[8] مرغ از دوران دودمان هجدهم فراعنه در مصر شناخته شده بوده‌است؛ طبق گزارش سالانهٔ توتمس سوم، پرنده‌ای که هر روز تخم می‌گذارد، به عنوان خراج از سرزمین مابین صحرای سینا و سوریه، یعنی بابل، به مصر آورده شده‌است.[9] اما در عهد عتیق هیچ نشانه‌ای از مرغ دیده نمی‌شود.

تعداد

مرغ پرشمارترین و شایع‌ترین جانور اهلی در جهان می‌باشد. با جمعیتی بیش از ۲۴ میلیارد در سال ۲۰۰۳،[10] هیچ پرنده‌ای در جهان به این شماره نمی‌رسد.

مرغ خانگی سلاخی شده در کشتارگاه

واژه‌شناسی

در زبان فارسی، ماکیان بالغ و بالای یک سال را ماکیان (انگلیسی = hen) و جوجه ماکیان و مرغ خانگی نابالغ را بهاری (باری) (به انگلیسیpullet) می‌نامند. خروس بالغ هم خروس (انگلیسی =cock / ترکی استانبولی = horoz) و نابالغ هم جوجه خروس (cockerel) نام دارند.

رفتارشناسی

مرغها همه‌چیزخوارند.[11] در محیط آزاد اغلب زمین را برای یافتن دانه‌ها، حشرات و حتی جانوران بزرگتر از قبیل مارمولک و موشهای جوان می‌خراشد.[12]

مرغ به صورت طبیعی از ۵ تا ۱۱ سال، بسته به نژاد، عمر می‌کند.[13] در مرغداری تجاری یک جوجهٔ گوشتی تا قبل از کشتار تنها شش هفته زندگی می‌کند.[14] جوجه‌های نیمه گوشتی و پرورش یافته در محیط باز تا ۱۴ هفته هم نگهداری می‌شوند. مرغ‌های تخم‌گذار هم تا یک سال حدود ۳۰۰ تخم گذاشته و پس از آن توانایی آن‌ها در تخمگذاری کاهش می‌یابد و به کشتارگاه فرستاده می‌شوند تا از آن‌ها در غذای بچه، حیوانات خانگی، پای و غذاهای پرورده استفاده شود.[15] بر اساس کتاب رکوردهای گینس، پیرترین مرغ جهان در سن ۱۶ سالگی بر اثر مشکل قلبی مرد.[16]

خروس را می‌توان از رنگ تندتر آن نسبت به مرغ و پرهای بلند دم و همچنین پرهای نوک تیز گردن و کمر از مرغ تشخیص داد. با این حال در برخی نژادها مانند سبرایت مرغ و خروس تفاوت بسیار اندکی دارند. خروس را همچنین می‌توان با دقت در بلندی تاج و سیخک (برآمدگی نیزه مانند در پای مرغ) از مرغ باز شناخت. در بعضی نژادها و نژادهای دورگه مرغ و خروس را از رنگ آن‌ها می‌توان تمیز داد. در مرغ بالغ گوشت بالای سر (کاکل =تاجcomb/cock's comb) و همچنین زائدهٔ زیر حلقوم پرنده (wattleزیرحلقوم یا غبغب) اندکی رشد می‌نماید. در اکثر نژادها رشد تاج و زیر حلقوم در خروس‌ها بیشتر از مرغان است به طوری که کاکل خروس بزرگتر از کاکل مرغ می‌باشد. در برخی نژادها هم پرهایی اضافه در ناحیه صورت و غبغب پرنده می‌روید که ناشی از یک تغییر ژنتیکی بوده و به آن ریش (beard/muff) گفته می‌شود.

مرغها توانایی پریدن برای مسافتهای بلند و طولانی را ندارند، اما در نژادهای سبک‌تر می‌توانند که بر روی نرده یا شاخه‌ها، جایی که به‌طور طبیعی استراحتگاه آنهاست، بپرند. مرغها معمولاً عمل پریدن را برای جستجو یا اجتناب از خطر انجام می‌دهند.

مرغها اجتماعی بوده و گله‌ای زندگی می‌کنند. مرغها در درون خود یک نوع سلسله مراتب (pecking order) دارند که در آن عده‌ای از پرندگان در بدست آوردن غذا و محل استراحت برتری دارند. برداشتن مرغ و خروس‌ها از گله، سبب اخلال در این نظم می‌شود تا دوباره سلسله مراتب جدید برقرار شود. افزودن پرندگان جدید-بویژه پرندگان جوان- به گله معمولاً موجب نزاع و ایجاد جراحت می‌شود.[17]

مرغها معمولاً تمایل دارند که در جایی تخمگذاری کنند که از قبل در آنجا تخم بوده باشد و تخم‌های آشیانه‌های اطراف را نیز به محل خود انتقال می‌دهد. گاهی نیز بر سر تخمگذاری در یک محل خاص، بسیار لجوج و یکدنده می‌شوند. بسیار اتفاق می‌افتد که دو مرغ بر سر جای تخمگذاری با هم درگیر شده و حتی اگر محل کوچک باشد بر روی هم تخم می‌گذارند.

خروس‌ها به منظور اعلام حضور به خروس‌های رقیب بانگ می‌زنند. این عمل می‌تواند به علت تغییرات محیط هم باشد. مرغها نیز پس از تخمگذاری یا برای صدا زدن جوجه‌های خود قدقد می‌کنند.

در سال ۲۰۰۶ دانشمندانی که بر روی پیشینه پرندگان تحقیق می‌کردند به یک ژن پس مانده-talpid۲ برخوردند که در دوران جنینی عامل شکل‌گیری دندان‌ها در فک می‌باشد؛ شبیه آنچه در فسیلهای پرندگان دیده شده‌است. جان فالن ناظر این پروژه اظهار می‌دارد که:"... مرغها تحت شرایطی خاص توانایی دندان درآوردن را حفظ کرده‌اند… ."[18]

جوجه کشی
جوجه‌های یک روزه

در طبیعت اکثر پرندگان پس از یک دورهٔ تخمک‌گذاری (clutch)، بر روی تخم‌های خود خوابیده تا تبدیل به جوجه مرغ شوند. اغلب مرغ‌های خانگی هم این عمل را انجام می‌دهند که به این حالت به اصطلاح کرچ شدن گفته می‌شود. یک مرغدار می‌تواند با گذاشتن تخم مصنوعی در لانه، مرغ را تشویق به کرچ شدن نماید یا بالعکس، با قرار دادن لانه در ارتفاع و توری سیمی‌کردن کف لانه از کرچی مرغ ممانعت به عمل آورد. مرغ کرچ تخمگذاری را قطع نموده و بر جوجه کشی (incubation) تمرکز می‌کند (هر دوره clutch معمولاً از ۱۲ تخم تشکیل می‌شود). مرغ کرچ بر سر جای خود و بر روی تخمها می‌خوابد و در صورت ایجاد مزاحمت اعتراض خود را با سر و صدا و بلند کردن پرهای خود نشان می‌دهد و تنها بمدت کوتاهی برای خوردن و آشامیدن و همچنین عمل دفع و خاکبازی (dust bathe) از جای خود برمی‌خیزد. در طول دورهٔ جوجه کشی مرغ کرچ دما و رطوبت بستر را ثابت نگه می‌دارد و تخم‌ها را طی دورهٔ اول انکوباسیون به‌طور مرتب می‌چرخاند تا از چسبیدن جنین به پوسته جلوگیری کند.

در پایان دورهٔ جوجه کشی که معمولاً ۲۱ روز است، تخم‌ها در صورت بارور بودن، هچ hatch می‌شوند. با شروع انکوباسیون رشد جنین هم آغاز می‌شود و همهٔ تخم‌ها با یک یا حداکثر دو روز اختلاف هچ می‌شوند؛ اگر چه تاریخ گذاشته شدن تخم‌ها تا دو هفته هم با یکدیگر اختلاف داشته باشند. قبل از هچ شدن مرغ می‌تواند صدای جوجه‌ها را در تخم شنیده و با قدقد کردن آن‌ها را تشویق به بیرون آمدن می‌کند. جوجه‌ها با نوک خود سوراخی را جهت تنفس خود در قسمت پهن تخم که معمولاً در بالای سر جوجه قرار می‌گیرد، ایجاد می‌کنند. سپس برای چند ساعت استراحت کرده، به جذب زرده (yolk) و بقایای خون پوسته که در پایین تخم است و تا پیش از این برای تنفس جوجه بکار می‌رفت، می‌پردازد. پس از آن به گشاد کردن سوراخ و ایجاد یک در، در قسمت پهن تخم اقدام می‌کند و پس از موفقیت خود را به بیرون می‌غلطاند و در گرمای بستر بدن خیسش خشک می‌شود.

مرغ مادر معمولاً به مدت دو روز پس از هچ در لانه می‌ماند و در این مدت جوجه‌ها از زردهٔ جذب شده تغذیه می‌کنند. تخمهایی که بارور نمی‌باشند هچ نشده و مرغ که از جوجه شدن آن‌ها ناامید گشته، لانه را ترک می‌کند. پس از هچ مرغ مادر بشدت مراقب جوجه‌های خود بوده و هر زمان که لازم باشد آن‌ها را گرم می‌کند (مرغ مادر زمان این عمل را با صدای مخصوصی که جوجه‌ها از خود درمی‌آورند، متوجه می‌شود). مرغ مادر جوجه‌ها را به سمت آب و غذا هدایت کرده و هنگامی که شیء خوراکی ببیند، آن‌ها را صدا می‌زند اما به ندرت جوجه‌ها را مستقیماً تغذیه می‌کند. مرغ مادر به مدت چندین هفته (معمولاً ۶ هفته) به مراقبت از جوجه‌ها ادامه داده و سپس به تدریج علاقهٔ خود را از دست داده و شروع به تخمگذاری می‌کند.

مرغ‌های تخم‌گذار امروزی به ندرت کرچ می‌شوند و در صورت کرچ شدن در نیمهٔ دورهٔ جوجه کشی از روی تخم‌ها بلند می‌شوند. با این وجود چندین نژاد چند منظوره (utility) مانند مرغ کوشین، مرغ کورنیش و سیلکی (مرغ ابریشمی) هستند که به‌طور مرتب کرچ شده و نه تنها برای جوجه مرغها، بلکه برای سایر گونه‌های پرندگانی که طول دورهٔ جوجه کشی آن‌ها کوتاهتر یا بلندتر از مرغ است (مانند بلدرچین، قرقاول، غاز، بوقلمون و …) مادران خوبی هستند. تخم مرغ را می‌توان در زیر پای اردک نیز گذاشت، اما میزان موفقیت آن متغیر است.

جوجه کشی مصنوعی
دستگاه جوجه‌کشی مصنوعی

جوجه‌کشی را می‌توان به صورت مصنوعی و کاملاً موفقیت‌آمیز نیز انجام داد.البته گاهی وقت ها چنین حرف صدق نمیکند و تخم مرغ در همان روز های اولیه یا چند روز بعد گذاشتن در جوجه از بین خواهد رفت.چرا که ممکن است برق قطع شود و در اثر پایین رفتن دمای جوجه کشی و تخم ها جنین رشد کرده از بین برود.البته این بحث بیشتر برای جوجه کشی های خانگی و ساده رخ میدهد که صنعتی نیستند. تقریباً همهٔ تخم‌های بارور تحت شرایط مناسب ۳۷٫۵ سانتیگراد (۹۹٫۵ فارنهایت) و ۵۵٪ رطوبت نسبی (در سه روز آخر برای نرمتر شدن پوسته ۷۰٪) هچ می‌شوند. طی اولین مرحلهٔ جوجه‌کشی تخم‌ها را باید به‌طور منظم (۳ تا ۸ بار در روز) چرخاند. اگر تخم‌ها چرخانده نشوند، جنین به پوسته تخم چسبیده و می‌میرد یا با نقص عضو هچ می‌شود. بعضی از ماشین‌های جوجه‌کشی (incubator) این عمل را به‌طور خودکار انجام می‌دهند. عمل چرخاندن از رفتار مرغ که در طول شبانه‌روز چندین بار بلند شده و تخم‌ها را با نوک خود می‌چرخاند، تقلید شده‌است. با این حال چرخاندن تخم‌ها در هفتهٔ آخر می‌تواند وضعیت قرار گرفتن درست جوجه در تخم به منظور شکستن پوسته را برهم بزند.[19]

ماکیان به عنوان جانور خانگی

مرغها جانوران کم خرجی هستند. اصلی‌ترین دغدغه در نگهداری مرغ، جای آن است. مرغها را می‌توان در قفس نگه داشت و در شب‌ها نیز بر روی چوب خواب یا شاخه استراحت کنند و زیر پای آن‌ها نیز می‌توان کاه یا خاک اره گذاشت که با توجه به میزان بالای نیتروژن در مدفوع پرنده، به یک تودهٔ کامپوزیت تبدیل می‌شود.

به نگهداری خروس نیازی نیست؛ چرا که مرغها بدون خروس هم تخم می‌گذارند، اما این تخم‌ها نطفه نداشته و در نتیجه بارور نمی‌شوند. زرده تخم تازه خوش رنگ و براق بوده بالای سفیده قرار می‌گیرد. رنگ زرده متغیر است و شدت رنگ آن به میزان زانتوفیل (Xanthphyll) -رنگدانهای که در گیاهان سبز و ذرت وجود دارد- بستگی دارد. زانتوفیل همچنین عامل رنگ زردپوست و پای مرغ می‌باشد. رنگ زرده به منبع زانتوفیل نیز وابسته‌است و از زرد تیره تا نارنجی در نوسان می‌باشد.[20]

اگر ماکیانان چرا کنند یا در جیرهٔ آنان سبزیجات باشد کیفیت تخم آن‌ها طبق استانداردهای وزارت کشاورزی آمریکا (یو اس دی ای) تفاوت می‌کند. بارب گورسکی، کشاورز اهل پنسیلوانیا، تعدادی از تخم مرغ‌های خود را که به صورت مزرعه‌ای نگهداری می‌شوند، در اختیار تحقیقات یو اس دی ای قرار داد. طبق نتایج این تحقیقات این تخم‌ها دارای ۳۴٪ کلسترول کمتر، ۱۰٪ چربی کمتر، ۴۰٪ ویتامین ای بیشتر، دو برابر اسید چرب امگا۶ و ۴ برابر امگا۳ نسبت به استاندارد یو اس دی ای بودند.[21]

در حالیکه جیرهٔ مرغداری‌های بزرگ را باید از نظر تجاری ثابت نگاه داشت، مرغان خانگی را می‌توان با سبزیجات که عاری از سم هستند، به راحتی تغذیه نمود. مرغ می‌تواند به دنبال علفها، دانه‌ها، حشرات و … در محیط باز بگردد. مرغ را همچنین می‌توان با پوست تخم مرغ خرد شده (البته با رعایت درصد مناسب)، غذاهای استفاده نشده مثل ته‌مانده‌ها و مواد غذایی کهنه اما نه فاسد تغذیه نمود. دادن خرده نان، میوه، اشغال سبزی، شیر مازاد بر نیاز و پرهیز از تغذیه آن‌ها با موادی مثل پوست سیب زمینی (که هضم ان برای مرغ مشکل است) یا هر چیز فاسد و گندیده، مواد دارای بو و طعم تند مثل سیر و پیاز یا ماهی توصیه می‌شود.[22]

ماکیان در صنعت کشاورزی و دامداری
یک مرغداری مرغ گوشتی

در ایالات متحده تا سال ۱۹۶۰ مرغ عموماً در مزارع خانوادگی نگهداری می‌شد. در ابتدا هدف اولیه از پرورش مرغ، تخم مرغ بود و گوشت یک محصول ثانویه به‌شمار می‌رفت.[23] عرضه از تقاضا کمتر بود و قیمت طیور بالا بود. در فصول سرد می‌شد برای مدتی تخم مرغها را جابجا و انبار کرد، بدون آنکه به سردخانه نیازی باشد. این امر در روزهایی که یخچال فراگیر نبود، امر مهمی به‌شمار می‌رفت. گله‌های ماکیان در کشتزارهای کوچک نگهداری می‌شدند چرا که مرغها عموماً خود را از اضافهٔ غلات و خرده آشغال و محصولات بر زمین ریخته تغذیه می‌کردند. این اقلام به ویژه در فصل زمستان محدود بودند و همین عامل جمعیت طیور را ثابت نگه می‌داشت. پس از اینکه طیور توجه محققان کشاورزی را بخود جلب کردند (تقریباً در سال ۱۸۹۶)، بهبود در مدیریت و اصلاح جیرهٔ غذایی، مرغداری را با صرفه تر و تجاری‌تر نمود.

تا قبل از سال ۱۹۱۰، مرغ را بیشتر در جشن‌ها و مراسم خاص عرضه می‌کردند. مرغ را به صورت زنده یا کشته شده حمل و نقل کرده، پَرَش را کنده اما شکمش را خالی نمی‌کردند و آن را بر روی یخ بسته‌بندی می‌کردند. جوجه‌های گوشتی آماده طبخ تا دههٔ ۵۰، زمانی که سردخانه تا دم فروش مرسوم شد و به مشتریان اطمینان بیشتری بخشید، همه گیر نبود. تا پیش از این تمیز کردن مرغ وظیفهٔ قصاب محل نبود و از مهارت‌های کدبانوی منزل به‌شمار می‌آمد. در آنزمان دو نوع ماکیان عرضه می‌شد: جوجه گوشتی یا جوجهٔ بهاره، که خروس‌های جوانی بودند که محصول جانبی صنعت تخم مرغ بودند و زمانی که جوان و تازه بودند به فروش می‌رفتند و وزنشان نیز غالباً زیر ۱٫۵ کیلو بود؛ و مرغ‌های خورش که این‌ها هم محصول صنعت تخم مرغ بودند و مرغ‌های تخم‌گذار پیری بودند که دورهٔ اوج تخم‌گذاری خود را سپری کرده بودند. این عمل امروزه دیگر انجام نمی‌شود؛[24] جوجه‌های گوشتی امروزه نژادی کاملاً متفاوت دارند و مرغ‌های تخم‌گذار دیگر در فروشگاه‌ها ظاهر نمی‌شوند.

نقطهٔ عطف صنعت مرغداری در قرن بیستم به کشف ویتامین دی D(نامگذاری شده در سال ۱۹۲۲)[25] بود که نگهداری مرغها را در قفس‌های بسته ممکن ساخت. تا پیش از این مرغها در فصل زمستان به دلیل کمبود نور خورشید جان بدر نمی‌بردند و تولید تخم و گوشت و جوجه کشی در فصول سرد بسیار مشکل بود و این امر ماکیان را به یک محصول فصلی و گرانقیمت تبدیل کرده بود.

همزمان تولید تخم نیز با نژادهایی علمی افزایش یافت. پس از چندین شروع ناموفق مثل تجربهٔ ایستگاه تحقیقاتی مین،[26] پروفسور درایدن از ایستگاه تحقیقاتی آرگون به موفقیت رسید.[27]

مرغ های تخم‌گذار در قفسه‌ها

پیشرفت در تولید و کیفیت با کاهش تقاضا برای نیروی کار همراه بود. طی دههٔ ۳۰ تا ۵۰، نگهداری ۱۵۰۰ ماکیان برای یک خانوادهٔ مرغدار یک شغل تمام وقت محسوب می‌شد. در اواخر دههٔ ۵۰ قیمت تخم مرغ خانگی چنان کاهش پیدا کرد که مرغداران مجبور شدند که تعداد ماکیان‌های خود را سه برابر کرده و سه ماکیان را در قفسی که سابقاً یک ماکیان در ان نگهداری می‌شد، قرار دهند یا تعداد چوب خواب‌های قفس‌ها را سه برابر کنند. خیلی طول نکشید که قیمتها باز هم رو به کاهش گذاشت و تعداد بسیاری از خانواده‌های مرغدار از این شغل دست کشیدند. این امر نقطهٔ آغاز تبدیل مرغداری سنتی به صنعتی بود.

تولید مثل

مرغ نیز مانند تمام پرنده‌های دیگر تولید مثل جنسی دارد. پس از جفت‌گیری و تخم‌گذاری ۲۱ روز طول می‌کشد که تخم مرغها به جوجه تبدیل شوند. البته مرغ‌ها می‌توانند بدون نیاز به خروس و جفتگیری تخم‌گذاری کنند که البته این تخم مرغ‌ها بارور نمی‌شوند زیرا بدون نطفه‌اند. مرغ‌های خانگی در فصل سرما درصد تخمگذاری آنها کاهش می یابد و دادن گندم تأثیر بسزایی در تخم‌گذاری آن‌ها دارد.

بیماری‌های شایع

بیماری آنفلوانزای مرغی، نیوکاسل، برونشیت، گامبرو، لارنگوتراکیت، سی ار دی، کلی باسیلوز

جستارهای وابسته

منابع
  1. ماکیان در فارسی امروز بیشتر معادل poultry به کار می‌رود. مرغ یکی از انواع ماکیان است.
  2. Statista: Global number of chickens 1990-2018.
  3. اصول علمی و عملی پرورش طیور – دکتر جوادپور رضا
  4. اطلس رنگی نژادهای ماکیان - تألیف دکتر احسان مقدس، انتشارات دانش نگار و کتاب محمدی، تهران ۱۳۸۶
  5. Lawal, R.A.; et al. (2020). "The wild species genome ancestry of domestic chickens". BMC Biology. 18 (13): 13. doi:10.1186/s12915-020-0738-1. PMC 7014787 Check |pmc= value (help). PMID 32050971.
  6. Eriksson, Jonas; Larson, Greger; Gunnarsson, Ulrika; Bed'hom, Bertrand; Tixier-Boichard, Michele; Strömstedt, Lina; Wright, Dominic; Jungerius, Annemieke; et al. (23 January 2008), "Identification of the Yellow Skin Gene Reveals a Hybrid Origin of the Domestic Chicken", PLoS Genetics, 4: e10, doi:10.1371/journal.pgen.1000010, PMC 2265484, PMID 18454198
  7. Sherman, David M. (۲۰۰۲). Tending Animals in the Global Village. Blackwell Publishing. 46. ISBN 0-683-18051-7.
  8. Maguelonne Toussaint-Samat, (Anthea Bell, translator) The History of Food, Ch. 11 "The History of Poultry", revised ed. 2009, p. 306.
  9. Howard Carter, "An Ostracon Depicting a Red Jungle-Fowl (The Earliest Known Drawing of the Domestic Cock)" The Journal of Egyptian Archaeology, ۹.۱/۲ (April 1923), pp. 1-4.
  10. according to Firefly Encyclopedia of Birds, Ed. Perrins, Christopher. Buffalo, N.Y. : Firefly Books, Ltd. , 2003.
  11. "Info on Chicken Care", ideas4pets, 2003 Retrieved on 2008-08-13.
  12. Gerard P.Worrell AKA "Farmer Jerry", "FREQUENTLY ASKED QUESTIONS ABOUT CHICKENS & EGGS", Ferry Landing Farm & Apiary Retrieved on 2008-08-13.
  13. «General#q9 The Poultry Guide - A to Z and FAQs». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ اکتبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۸ مه ۲۰۰۹.
  14. Broiler Chickens Fact Sheet// Animals Australia
  15. Ten weeks to live | Food and drink | Life and Health
  16. Smith, Jamon. Tuscaloosanews.com "World’s oldest chicken starred in magic shows, was on 'Tonight Show’", Tuscaloosa News (Alabama, USA). 6 August 2006. Retrieved on 26 February 2008.
  17. Introducing new hens to a flock "Musings from a Stonehead
  18. Scientists Find Chickens Retain Ancient Ability to Grow Teeth Ammu Kannampilly, ABC News, 2006-02-27. Retrieved 2007-10-01.
  19. [اطلاعات جامع و کامل در خصوص جوجه کشی http://www.eggborn.com]
  20. Storey's Guide to Raising Chickens: Care, Feeding, Facilities by Gail Damerow, Pownal VT: Storey Books, (c) ۱۹۹۵. p. 141. for publisher's author entry بایگانی‌شده در ۱۸ نوامبر ۲۰۰۶ توسط Wayback Machine
  21. Pastured Poultry Products: Summary, SARE 1999
  22. Storey's Guide to Raising Chickens: Care, Feeding, Facilities by Gail Damerow, Pownal VT: Storey Books, (c) ۱۹۹۵. p. 51. for publisher's author entry بایگانی‌شده در ۱۸ نوامبر ۲۰۰۶ توسط Wayback Machine
  23. U.S. Department of Agriculture - National Agricultural Statistics Service: Trends in U.S. Agriculture - Broiler Industry بایگانی‌شده در ۹ ژوئیه ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine
  24. "The Dollar Hen", Milo Hastings, Arcadia Press, 1909; reprint Norton Creek Press, 2003, Robert Plamondon, Ed. , pp. 145-150.
  25. "Poultry Nutrition", Ray Ewing, Ray Ewing Press, Third Edition, 1947, page 754.
  26. "The Dollar Hen", Milo Hastings, Arcadia Press, 1909; reprint Norton Creek Press, 2003, Robert Plamondon, Ed. , pp. 225-229.
  27. Dryden, James. Poultry Breeding and Management. Orange Judd Press, 1916.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ مرغ موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.