باز (پرنده)
باز یا شاهین سپید (نام علمی: Accipiter gentilis) یکی از انواع میان‌جثه پرندگان شکاری از گروه قوشیان است که شامل دیگر شکاریان روزگرد زردچشم همچون عقابها، سارگپهها و سنقرها می‌شود.
| باز | |
|---|---|
 | |
| باز بالغ | |
| آرایه‌شناسی | |
| فرمانرو: | جانوران |
| شاخه: | طنابداران |
| رده: | پرندگان |
| راسته: | عقاب‌سانان یا قوش‌سانان |
| تیره: | قوشیان |
| سرده: | باز (سرده) |
| گونه: | A. gentilis |
| نام علمی | |
| Accipiter gentilis (لینه، ۱۷۵۸) | |
این شاهین در کنار پرندگانی چون قرقی و پیغو یکی از اعضای سردهٔ Accipiter یا «قوشهای حقیقی» است. این سه پرنده خویشاوندی نزدیک و شباهت ظاهری قابل توجهی با یکدیگر دارند اما شاهین بزرگتر است و برخلاف بقیه خویشاوندان خود که فقط در شکار پرندگان کوچک تخصص دارند، طعمه‌های متنوعتری از جمله پرندگان کوچک و بزرگ و حتی پرندگان شکاری دیگر، پستانداران کوچک مثل انواع موش و خرگوش و سنجاب و حتی حیواناتی چون روباه و راکون را شکار می‌کند. طرلان تنها عضو این سرده است که هم در اوراسیا و هم در آمریکای شمالی پراکنده شده‌است. شاهین های سپید برای زمستان‌گذرانی به ایران هم می‌آیند و در تعداد اندک در استان‌های گلستان و مازندران دیده می‌شوند.
بیشتر شاهین های سپید مهاجرت سالانه ندارند اما برخی از پرندگان بومی نقاط سردسیر در فصل سرد به مناطق گرم جنوبی می‌روند. تصویر این پرنده بر پرچم مجمع‌الجزایر اسور در پرتغال نقش بسته‌است و نام این جزایر هم برگرفته از نام این پرنده در زبان پرتغالی یعنی açor است. کاشفانی که نخستین بار این جزایر را کشف کردند تعداد زیادی پرنده شکاری را دیدند که تصور می‌کردند شاهین سپید باشد اما بعدها مشخص شد که آن‌ها کورکور یا سارگپه معمولی هستند.
سرعت و مانورپذیری این شاهین در پرواز هرچند در مقایسه با پرندگان دیگر قابل توجه است اما قابل قیاس با شاهینها نیست. این شاهین معمولاً به صورت افقی شکار را دنبال می‌کند و حداکثر سرعت افقی آن ۶۱ کیلومتر بر ساعت اندازه‌گیری شده‌است. البته شاهین های سپید گاهی هم به سبک شاهینها با شیرجهٔ عمودی و بال‌های به عقب برگشته شکار می‌کنند.
زیستگاه
زیستگاه این پرنده در نواحی پردرخت و جنگلی است و هم در دشتها و هم در کوهستان‌ها و اغلب در نزدیکی فضاهای باز دیده می‌شود. شاهین های سپید در نقاط دورافتاده جنگل برای خود آشیانه بزرگی می‌سازد، گاهی نیز از آشیانه متروک پرندگان دیگر استفاده می‌کند.[1]
شاهین سپید پرنده‌ای است که به تعداد اندک در ایران دیده می‌شود و برای زمستان‌گذرانی به ایران می‌آید اما احتمال دارد بعضی از آن‌ها در استان مازندران زادآوری هم بکنند. این پرنده در شمال ایران (استان گیلان، گلستان و مازندران) دیده می‌شود و به‌طور اتفاقی زمستان‌ها در فارس و بلوچستان هم دیده شده‌است.
ویژگی‌های جسمی
جنس مادهٔ شاهین سپید مثل پرندگان شکاری دیگر بزرگتر از جنس نر است. طول نرها ۴۶ تا ۵۷ سانتیمتر است و ۸۹ تا ۱۰۵ سانتیمتر فاصلهٔ دو سر بال آنهاست. ماده‌ها ۵۸ تا ۶۹ سانتیمتر طول و ۱۰۸ تا ۱۲۷ سانتیمتر فاصلهٔ دو سر بال دارند. نرها به‌طور میانگین ۷۸۰ گرم و ماده‌ها ۱۲۲۰ گرم وزن دارند. طرلان‌ها از لحاظ جثه بزرگتر از شاهینها و کوچکتر از عقابها هستند
بازداری
شاهین سپید در طول تاریخ از محبوبترین پرندگان شکاری برای بازداری بوده‌است. نام این پرنده در زبان انگلیسی Goshawk به صورت تحت‌اللفظی به معنی «قوشِ غاز» است و به توانایی آن در شکار پرندگان بزرگی چون غاز وحشی اشاره دارد. البته کاربرد سنتی این پرنده بیشتر برای شکار خرگوش، قرقاول، کبک و پرندگان آبزی متوسط بوده‌است. فقط ژاپنی‌ها به‌طور معمول از این پرنده برای شکار حیوانات بزرگی چون غاز و درنا استفاده می‌کردند.
در اروپای باستان این پرنده با لقب «پرنده کشاورزان» یا «پرنده آشپزی» شناخته می‌شد چراکه برای شکار انواع مختلف حیوانات خوراکی مناسب بود و در مقایسه با شاهین معمولی (بحری) انتخاب بهتری برای مردم عادی بود. شاهین معمولی هم پرنده شکاری بسیار محبوبی بود اما به دلیل محدودیت در نوع طعمه‌ها (عمدتاً پرندگان متوسط) و تکنیک‌های شکارگری بیشتر مورد استفاده اشراف و نجیب‌زادگان بود. در دوران نوین هم این پرنده محبوبیت و اعتباری همپای شاهین معمولی در میان بازداران دارد.
منابع
- راهنمای صحرایی پرندگان ایران - جمشید منصوری - انتشارات ذهن
- کلیات پرنده‌شناسی، جمشید منصوری، ناشر: سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۶۹
- طرلان (طرلان شمالی - ترلان شمالی) دانشنامه پرندگان ایران
"منبع جعبه زیست". ویکی‌پدیای انگلیسی. Retrieved 15 November 2008.
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ باز (پرنده) موجود است. |