شکم‌پایان

شکم‌پایان (Gastropoda) یکی از رده‌های جانوری از شاخهٔ نرم‌تنان هستند. ردهٔ شکم‌پایان، پس از حشرات، از نظر تنوع بزرگ‌ترین ردهٔ جانوری است.

شکم‌پایان
محدودهٔ زمانی: کامبرین پسین - امروزه
شکم‌پای دریایی Cypraea chinensis
آرایه‌شناسی
فرمانرو: جانوران
شاخه: نرم‌تنان
رده: شکم‌پایان
کوویه، ۱۷۹۷
زیرگونه‌ها

آغازشکم‌پایان
راست‌شکم‌پایان

به آن‌ها به این خاطر شکم‌پا گفته می‌شود که قسمت زیرین و نسبتاً طولانی بدن آن‌ها ماهیچه‌هایی قوی دارد که «راه رفتن» آن‌ها با همین ماهیچه‌ها انجام می‌شود. شکم‌پایان تنها نرم‌تنانی هستند که در خشکی هم زندگی می‌کنند.

حلزون‌ها، لیسه‌ها، حلزون‌های زمین، انواع صدف‌های دریایی، و خاره‌چسب‌ها از جانوران شناخته‌شده‌تر در ردهٔ شکم‌پایان هستند. جنس‌های نام‌برده هر یک هزاران گونه خاک‌زی و آب‌زی دارند.

تاریخ سنگواره‌ایِ شکم‌پایان به کامبرین پسین می‌رسد. در ردهٔ شکم‌پایان ۶۱۱ خانواده وجود دارد که ۲۰۲ خانواده منقرض شده و تنها از طریق بازمانده‌های سنگواره‌ها شناخته شده‌اند.[1] امروزه بین ۶۰هزار تا ۸۰هزار گونه حلزون و لیسهٔ زنده شناسایی شده‌اند.[2] کالبدشناسی، رفتار، تغذیه، و تولید مثل شکم‌پایان، از گروه تا گروه، تفاوت‌های زیادی دارد و عمومیت دادن برخی ویژگی‌ها به همهٔ آن‌ها مقداری دشوار است.

جانوران شکم‌پا به‌طورکلی در زیرِ تن خود دارای ماهیچه‌های دراز و نیرومندی هستند که به کمک آن‌ها به‌آرامی جابجا می‌شوند. صدف شکم‌پایان، مانند دیگر نرم‌تنان، دارای یک پوشش نازک پروتئینی و آلی در بیرون است که در زیر آن لایهٔ ستبری از کربنات کلسیم در شبکه‌ای نازک از پروتئین‌ها جا دارد.

برپایهٔ چگونگی چرخش پوستهٔ شکم‌پایان به چپ یا راست، آن‌ها را می‌توان شناسایی و جدا نمود. به هر گونه بیشتر پوسته‌ها به‌سوی راست چرخش دارند. شکم‌پایان تنها نرم‌تنانی هستند که می‌توانند تن خود را درون پوسته ۱۸۰ درجه بچرخانند.

کالبدشناسی

از ویژگی‌های مهم کالبدشناسی حلزون‌ها فرایندی به نام تابیدگیtorsion است که در زمان رشد آن‌ها روی می‌دهد. در این فرایند، تودهٔ امعا و احشای آن‌ها به هنگام رشد، ۱۸۰ درجه به یک طرف می‌چرخد، به‌طوری‌که مقعد جانور کمابیش در بالای سر آن‌ها قرار می‌گیرد. این فرایند با روند پیچ‌خوردگی صدف حلزون تفاوت دارد و این دو پدیده‌هایی جداگانه هستند. تابیدگی در همهٔ شکم‌پایان دیده می‌شود، اما شکم‌پایان پشت‌آب‌شش opisthobranch در درجات مختلف مقداری واتابیدگی ثانویه از خود نشان می‌دهند.[3][4] باور بر این است که علت وجود تابیدگی در بدن حلزون ایجاد توانایی برای به درون کشیده شدن بهتر بدن در صدف به هنگام احساس خطر است.

شکم‌پایان سرهایی مشخص دارند که بر روی آن‌ها دو یا چهار شاخک حسی و چشم قرار دارد. شکم آن‌ها به‌عنوان پا استفاده می‌شود و به همین خاطر «شکم‌پا» نام دارند. جلویی‌ترین بخش پای آن‌ها پیش‌پاpropodium نام دارد و کارکرد آن پس‌زدن رسوبات به هنگام خزیدن جانور بر روی زمین است. به صدف لارویِ شکم‌پا پیشین‌صدفprotoconch گفته می‌شود.

شکم‌پایان تک‌پایهmonoecious یا دوپایهdioecious هستند و بازآوری جنسی دارند. دستگاه گوارش آن‌ها از دهان آغاز و بعد از چینه‌دان، معده، روده با مجرای دفعی پایان می‌یابد. آن‌ها همچنین دارای غده‌های بزاقی و گوارشی ویژه‌ای هستد که برخی آنزیمهای گوارشی در آن‌ها ساخته می‌شوند.

جانوران این رده درصورت داشتن پوسته، پوسته‌ای معمولاً پیچ‌خورده دارند. بر اثر پیچ‌خوردگی، بدن آن‌ها تقارن خود را از دست داده‌است. بعضی تک‌جنسی یا هرمافرودیت هستند.

منابع
  1. Bouchet P. & Rocroi J. -P. (Ed.); Frýda J. , Hausdorf B. , Ponder W. , Valdes A. & Warén A. 2005. Classification and nomenclator of gastropod families. Malacologia: International Journal of Malacology, 47(1-2). ConchBooks: Hackenheim, Germany. ISBN 3-925919-72-4. 397 pp. vliz.be
  2. Britannica online: abundance of the Gastropoda
  3. Kay, A. (1998). "Class Gastropoda". In Beesley, P. L. ; Ross, G. J. B. ; Wells, A. Mollusca: The Southern Synthesis. Fauna of Australia. CSIRO Publishing. pp. 565–604. ISBN 0-643-05756-0. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
  4. Brusca, R. C. (2003). "Phylum Mollusca". Invertebrates. Sinauer Associates, Inc. pp. 701–769. ISBN 0-87893-097-3. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.