سگ

سگ یا سگ اهلی (نام علمی: Canis lupus familiaris) زیرگونهٔ اهلی گرگ‌ها و پستانداری از خانواده سگ‌سانان است. سگ نخستین جانوری است که به دست انسان اهلی شد. سگ‌ها از گوناگون‌ترین جانوران زمین هستند که میراث چند هزار سال مداخلهٔ انسان در روند جفت‌گیری و پرورش این جانور است.[2][3][4] سگ‌ها نقش‌های گوناگونی در جوامع انسانی بر عهده گرفته‌اند و آدمیان از آن‌ها برای شکار، گله‌داری، بارکشی، محافظت، کمک به پلیس و نیروهای مسلح، همراهی و همدمی و کمک به اشخاص دچار ناتوانی استفاده کرده‌اند.

سگ
محدودهٔ زمانی: پلیستوسن پسین[1] تا امروزه
انواعی از سگ
آرایه‌شناسی
فرمانرو: جانوران
شاخه: طنابداران
رده: پستانداران
راسته: گوشت‌خوارسانان
تیره: سگ‌سانان
سرده: سگ‌مانندها
گونه: گرگ خاکستری
زیرگونه: C. l. familiaris
نام سه‌جمله‌ای
Canis lupus familiaris
(لینه، ۱۷۵۸)
مترادف

Canis familiaris
(لینه، ۱۷۵۸)

سگ‌ها صدها نژاد گوناگون دارند که بیشتر آن‌ها در چند صد سال اخیر به وسیلهٔ اصلاح نژادی توسط انسان‌ها ایجاد شده‌اند. انسان‌ها از طریق تولید نسل از سگ‌های دارای صفات جسمی و رفتاری مخصوص برای انجام کارهای خاص استفاده می‌کنند که باعث ایجاد نژادهای متفاوتی از سگ‌ها شده‌اند که تفاوت‌های ظاهری قابل توجهی با یکدیگر دارند. بلندی قد انواع سگ از سطح زمین تا بین دو کتف از حدود ۱۵ سانتی‌متر در نژاد چی‌واوا تا حدود ۷۶ سانتی‌متر در تازی ایرلندی متغیّر است. رنگ آن‌ها نیز از سفید تا سیاه و از قهوه‌ای تیره تا روشن با طرح‌های مختلفی متغیر است. بلندی موی آنها نیز از بسیار کوتاه تا چند سانتی‌متر و موی زبر تا پشم صاف، فِر یا نرم متفاوت است.

تاریخچه

سگ نوع اهلی گرگ خاکستری است اما زمان و محل دقیق اهلی شدن آن مشخص نیست. بررسی ژنتیکی در سال ۲۰۱۴ (میلادی) نشان داده که تبار سگ‌ها ۲۷ تا ۴۰ هزار سال پیش از گرگ خاکستری جدا شده‌است. اما اهلی شدن آن‌ها در آن زمان اتفاق نیفتاده چون هیچ‌یک از جمعیت‌های امروزی گرگ خاکستری، نیای مستقیم سگ‌ها نیستند. این به معنی آن است که نسل سگ‌ها به جمعیتی از گرگ‌ها می‌رسد که نسل نوع وحشی آن‌ها اکنون منقرض شده‌است. زمان آغاز اهلی شدن سگ حدود ۱۱ تا ۱۶ هزار سال پیش و پیش از آغاز دوران کشاورزی و دامپروری در اروپا[5] است. در نتیجه با مدارک باستان‌شناسی که نشان می‌دهند اهلی شدن سگ‌ها در جوامع شکارچی-گردآورنده انجام شده سازگار است. البته فسیل‌هایی از سگ‌سانان شبیه به سگ به قدمت ۳۳ هزار سال در سیبری پیدا شده‌اند. اما مشخص نیست آیا این فسیل‌ها نیاکان سگ‌های امروزی هستند یا نشان‌دهنده تلاش‌های ناموفقی برای اهلی‌سازی یا گرگ‌هایی هستند که شباهت ساختاری به سگ‌های امروزی داشته‌اند. محل جغرافیایی اجداد سگ‌های امروزی هم نامشخص است. مدارک متفاوتی از جنوب شرق آسیا، خاور میانه و اروپا حمایت می‌کنند.[6][7]

سگ ایرانی نگهبان در پارک ملی کویر

ریشه شناسی نام

فریدون جنیدی دربارهٔ ریشهٔ نام سگ می‌نویسد: سگ از ریشهٔ «سْوَن» (به انگلیسی: svan) اوستایی است که در اوستا بگونه‌های «سْپَن»، «سْپانَ»، «سْپَکَ» آمده‌است، که همه از ریشهٔ «اَس» (شتاب، تندی و تیزی) اوستایی برآمده اند. این واژه در برخی زبان‌های ایرانی چون تالشی بگونهٔ «اِسپَ» درآمد، و بگونهٔ «سْوَ» دگرگون گردید، و بعدها با دگرگون شدن «و» به «گ» بگونهٔ سگ در زبان فارسی درآمد.

سگ در فرهنگ ایران

از سگ به عنوان موجودات نزدیک به انسان، نخستین بار در اسطوره ایرانی کیومرث یاد شده است، در این اسطوره، اهورامزدا نخستین انسان یعنی کیومرث را به همراه یک سگ و یک گاو و یک پرنده، آفرید.

در کتاب ارداویراف‌نامه(متعلق به دوره اشکانی)، ارداویراف ، شاهزاده اشکانی در هنگام بازدید از دوزخ متوجه پاهایی می‌شود که در دوزخ هستند ولی صاحب آن پاها در بهشت است، به او گفته می‌شود که این پاها، سگ‌ها را لگد زده‌اند.

شاهنامه فردوسی به داستان ممنوعیت نگهداری سگ و گربه در خانه‌های شهری، در دوران خسروپرویز اشاره می‌کند که با اجرای نمایش «گربه رقصانی» و خندیدن خسروپرویز، ممنوعیت لغو می‌شود.[8]

سگ در فرهنگ ایران دارای قداست فراوان و دور کننده دیو است و در وندیداد که کتاب قانون ایرانیان دوره ساسانی بود چنین آمده

هر کس سگ گله، سگ خانگی یا سگ ولگرد یا سگ پرورده (شکاری) را بزند و بکشد، روان او هنگام رفتن به جهان دیگر، با شیونی بلندتر از شیون گوسفندی که گرگی در جنگلی بزرگ بدو شبیخون زده باشد، پرواز کند و … سگ نگهبان چینودپل در برابر زوزه و شبیخون دیوان، به وی یاری نرساند

و مجازات حکومت ایران در دوره ساسانی برای کشتن سگ، هزار و ششصد تازیانه بعلاوه جبران خسارات ناشی از نبود حیوان بود.

احترام به سگ در ایران باستان به حدی بود که در وندیداد حتی برای افرادی که به سگان خوراک بد بدهند نیز، مجازات تازیانه در نظر گرفته شده بود و حتی توصیه شده‌است که مالک سگ هار بایستی به درمان آن بکوشد[9]

نجس بودن سگ

فرهنگ یهود

یهودیان گوشت سگ را غیر کوشر می‌دانند و خوردن آن را منع می‌کنند.

فرهنگ اسلام

در قرآن، کتاب مقدس مسلمانان، اشاره‌ای به نجاست سگ نشده است و نجاست سگ را به روایت‌هایی از پیامبر اسلام نسبت می‌دهند مانند:

از ابوهریره روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود : (طهور إناء أحدکم إذا ولغ فیه الکلب أن یغسله سبع مرات أولاهن بالتراب) «پاکی ظرف هر یک از شما وقتی که سگ آن را لیسید این است که هفت بار آن را بشوید، اولین بار با خاک».


همین امر، سبب اختلاف بین مذاهب مختلف اسلامی شده است و مذاهب امامیه، حنفیه ، حنبلیه و شافعیه، سگ را نجس ولی خرید و فروش آن را مجاز می‌داند اما مذهب مالکیه سگ را نجس نمی‌دانند. در مذهب تشیع نیز برخی علما سگ را نجس و برخی، پاک می‌دانند [10]

در تشیع یکی از مذاهب اسلام، برخی مراجع تقلید، سگ را نجس می‌شمارند.[11]

خاستگاه نژادهای سگ

بررسی فسیل‌های باقی‌مانده از سگ‌های باستانی و بررسی تغییرات ژنتیکی آن‌ها نشان می‌دهد که سگ‌ها حدود هفده تا بیست و چهار هزار سال پیش از لحاظ ژنتیکی به دو شاخه شرقی و غربی تقسیم شدند. سگ‌های شاخه شرقی در نقاط مختلف خاور دور و سگ‌های شاخه غربی در بقیه آسیا، اروپا و آفریقا ساکن شدند.[7][12] سگ‌هایی که به اروپا رسیدند با سگ‌هایی که پیش از آن در آنجا بودند مخلوط شدند که باعث تغییر ژنتیکی این حیوان شد.[12]

سگ‌های اهلی همانند دیگر خویشاوندان سگ‌سان خود مانند روباه، شغال، گرگ و دینگو متعلق به راستهٔ گوشتخواران اند. نخستین اعضای خانوادهٔ سگ‌سانان نزدیک ۲۵ میلیون سال پیش به شمال آمریکا رفتند. روباه‌ها از این گروه پدید آمدند.

همان طوری‌که در طبیعت، همه موجودات زنده، خودشان را با شرایط محیطی و تغییر اقلیم سازگار می‌کنند هیچ شکی وجود ندارد که سگ‌ها نیز که در مراحل نخست فرگشت در نقاط مختلف جهان، خود را با این شرایط سازگار کرده باشند. سگ‌های تازی نخستین برای نواحی بیابانی و دشت و سگ‌های مستیف برای نواحی کوهستانی و جنگلی سازش یافتند. جهش ژنتیکی، موجب افزایش شمار گونه‌ها شد و به تدریج این گونه‌ها آگاهانه توسط انسان به کار گرفته و پرورش داده شد. جمجمه و استخوان‌های یافت شده از دوران نوسنگی نشان می‌دهند که دستکم چهار گونه سگ در اروپا وجود داشته‌اند که از نظر بزرگی و شکل جمجمه با هم تفاوت داشتند. ممکن است سگ از گرگ و در مواردی دیگر از شغال فرگشت یافته باشد. همچنین ممکن است از حیوان دیگری که به‌طور مستقل از سایر حیوانات تکامل یافته‌است به وجود آمده باشند.[13]

دوران زندگی و طول عمر

توله سگ تازه زاده شده در مدت کوتاهی به یک سگ بالغ تبدیل می‌شود. طول عمر یک حیوان به فاکتورهای مختلفی از جمله محیط، نژاد، سلامتی، بهداشت، تحرک، و تغذیه بستگی دارد. نژادهایی مانند اشپیتز و فکس تریر مدت طولانی یعنی ۱۸ تا ۲۰ سال عمر می‌کنند و نژادهایی مانند باکسر و ژرمن شپرد طول عمری تا ۱۲ یا ۱۳ سالگی دارند.

سگ‌ها در سن ۳ تا ۵ سالگی کاملاً بالغ شده و فعال‌ترین دوران زندگیشان را در این سنین می‌گذرانند. از سن ۷، ۸ سالگی کم‌کم حالت افتادگی و کاهش فعالیت در آن‌ها دیده می‌شود. سگ‌هایی که به این سن رسیده‌اند محیطی راحت و آرام را برای خود ترجیح می‌دهند و بیشتر آنها در این دوران در حال خواب و استراحت هستند و بخصوص در زمستان ساعت‌ها در محیط‌های گرمی چون کنار رادیاتور استراحت کرده یا می‌خوابند. سگ‌های پیر، دچار کاهش حس شنوایی ویا حتی ناشنوایی می‌شوند. بیشتر آنها دچار آب‌مروارید، ریزش دندان‌ها (که باعث سختی در جویدن خوراک می‌شود) و بزرگی پروستات (که باعث اِشکال در دفع ادرار می‌شود) شده و ممکن است ویژگی‌های رفتاری آن‌ها تغییر کند. نسبت به گذشته بیشتر لجاجت می‌کنند و نسبت به عادت‌های روزانه خود بیشتر وابستگی نشان می‌دهند.

چشم

چشم سگ‌ها برای جلب نظر انسان، فرگشت یافته‌است. در طول هزاران سال، در اطراف چشمان سگ‌ها ماهیچه کوچکی پدید آمده که حالتی کودکانه و جذاب به سگ می‌دهد تا برای انسان جذاب باشد و واکنش مادرانه او را برانگیزد. این ماهیچه به ابروهای سگ حالتی «بیانگر» می‌دهد که برای انسان، توهم ارتباط انسانی به وجود می‌آورد.[14]

جستارهای وابسته

نگارخانه

جستارهای وابسته

منابع
  1. Late Pleistocene
  2. "Evolution: Natural selection and human selection article". Khan Academy. Retrieved 2018-10-30.
  3. «A brief history of breeding - Dogtime» (به انگلیسی). Dogtime. ۲۰۰۹-۰۵-۳۰. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۰-۳۰.
  4. GrrlScientist. "Old Dog, New Dog: Genetic Map Tracks The Evolution Of Man's Best Friend". Retrieved 2018-10-30.
  5. "Complete Mitochondrial Genomes of Ancient Canids Suggest a European Origin of Domestic Dogs". Science. 342 (6160): 871–4. 2013. Bibcode:2013Sci...342..871T. doi:10.1126/science.1243650. hdl:10261/88173. PMID 24233726.
  6. Genome Sequencing Highlights the Dynamic Early History of Dogs
  7. هلن بریگز-خبرنگار علمی (۲۵ مهر ۱۳۹۷). «یافته‌های تازه از تاریخ دوستی انسان و سگ». بی‌بی‌سی فارسی.
  8. بررسی نجاست سگ از دیدگاه علمی و دینی- پایان نامه دکتر سید جاوید آل
  9. اوستا ترجمه جلیل دوستخواه کتاب وندیداد صفحهٔ ۸۰۵
  10. «پاسخ آیت‌الله علیدوست به سوالی درباره نجس بودن یا نبودن سگ». ایسنا. ۲۰۱۱-۰۵-۰۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۲۷.
  11. «آیا سگ واقعاً نجس است؟». BBC News فارسی. ۲۰۱۱-۰۵-۰۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۲۷.
  12. «سگ‌ها 'یکبار اهلی و به شرقی و غربی تقسیم شدند'». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۸ تیر ۱۳۹۶.
  13. راهنمای تربیت سگ، دکتر علیرضا قمریان. چاپ قمریان. ص ۱۱۳
  14. شان کافلان (۲۸ خرداد ۱۳۹۸). «چشم سگ‌ها برای 'جلب نظر انسان تکامل پیدا کرده'». بی‌بی‌سی فارسی.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ سگ موجود است.
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به سگ در ویکی‌گفتاورد موجود است.
اطلاعات مرتبط در ویکی‌گونه: سگ
معنای سگ را در ویکی‌واژه، واژه‌نامهٔ آزاد، ببینید.

پیوند به بیرون
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.