هاری

هاری بیماری ویروسی است که موجب التهاب مغزی حاد می‌شود. ویروسی از خانواده رابدو ویریده این بیماری را ایجاد می‌کند. این ویروس در بسیاری از پستانداران از جمله انسان می‌تواند ایجاد بیماری کند. ویروس از بزاق حیوان مبتلا به هاری و محل گازگرفتگی وارد بدن شده، در ماهیچه‌ها به سمت اعصاب انتهایی می‌رود و شروع به تکثیر می‌نماید.

«هار» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای فیلم کراننبرگ، هار (فیلم) را ببینید. برای فیلم ایرانی، هاری (فیلم) را ببینید. برای شهری در آلمان، هار (باواریا) را ببینید.
هاری
سگی مبتلا به ویروس هاری
طبقه‌بندی و منابع بیرونی
تخصصبیماری عفونی (تخصص پزشکی)، جراحی
آی‌سی‌دی-۱۰A۸۲
دادگان بیماری‌ها11148
ئی‌مدیسینmed/۱۳۷۴ eerg/۴۹۳ ped/۱۹۷۴
پیشنت پلاسهاری
سمپD011818

مرگ در صورت ابتلاء به هاری تقریباً قطعی است و در طول تاریخ تنها ۳ انسان از هاری جان سالم به‌در برده‌اند. نجات یک دختر ۱۵ ساله از هاری در ویسکانسین، ایالات متحده آمریکا در سال ۲۰۰۴ اولین مورد گزارش شده از غلبه دستگاه ایمنی انسان بر این بیماری بدون استفاده از درمان‌های خاص ضد هاری بود.[1]

رئیس سازمان جهانی بهداشت حیوانات می‌گوید: «تا ۷۰ هزار کودک هستند که هر سال به‌طور دردناکی می‌میرند و رسانه‌ها آن را پوشش نمی‌دهند اما وقتی بیماری مرس ۲۰۰ آدم پیر را می‌کشد به آن توجه می‌شود.»[2]

در گزارشی که «اتحاد جهانی علیه هاری» در سال ۲۰۱۵ منتشر کرده نشان می‌دهد سالانه حدود ۵۹٬۰۰۰ نفر در جهان با ابتلاء به این بیماری عفونی در اثر گازگرفتگی سگ جان خود را از دست می‌دهند.[3]

با تمام بدی‌هایی که این ویروس دارد محققان دانشگاه کره جنوبی نانو ذراتی از طلا ساختند که قادر است با استفاده از این ویروس سرطان مغز را درمان کند.[4]

شیوع
کشورهای بدون هاری (سبز رنگ) تا تاریخ ۲۰۱۰

در سال ۲۰۱۰ حدود ۲۶ هزار نفر بر اثر این بیماری جان باختند. درحالیکه در سال ۱۹۹۰ این رقم بیش از دو برابر یعنی ۵۵ هزار نفر (۳۱ هزار نفر در آسیا و ۲۴ هزار نفر در آفریقا) بود.[5] در سال ۲۰۱۵ اعلام شد که بیش از ۵۹ هزار نفر در اثر این بیماری کشته شده‌اند.[3]

بیشتر کشورهای توسعه‌یافته جهان، بیماری هاری را در میان سگ‌ها ریشه‌کن کرده‌اند. اما این بیماری هنوز در کشورهای در حال توسعه در میان سگ‌های خانگی وجود دارد. گزارش «اتحاد جهانی علیه هاری» می‌گوید روزانه حدود ۱۶۰ نفر در اثر این بیماری جان می‌دهند که اکثریت قریب به اتفاق این موارد در آسیا (۶۰ درصد) و آفریقا (۳۶ درصد) رخ می‌دهد. هند به تنهایی ۳۵ درصد از مرگ و میر ناشی از هاری را به خود اختصاص داده که بیشتر از هر کشور دیگری است.[3]

در کل دنیا بیش از ۹۹ درصد موارد هاری در انسان از طریق سگ منتقل می‌شود اما در قاره آمریکا اکثر موارد هاری در انسان‌ها از طریق خفاش‌ها منتقل می‌شوند و انتقال از طریق سگ فقط کمتر از ۵ درصد کل موارد هاری را شامل می‌شود. بیماری هاری در حدود ۱۵۰ کشور دنیا وجود دارد. در بیشتر نقاط اروپا و استرالیا ویروس هاری فقط در خفاش‌ها وجود دارد. در برخی جزایر هم این ویروس اصلاً وجود ندارد.

حدود ۴۰ درصد جان‌باختگان هاری زیر سن ۱۵ سالگی دچار گازگرفتگی می‌شوند. مبتلایان اغلب کودکانی هستند که شاید بدون ترس یا آگاهی به طرف سگ‌های آلوده رفته باشند. از آنجا که بسیاری از کودکان پس از گاز گرفته شدن قادر به توضیح حادثه برای والدین نیستند، این نگرانی برای سازمان‌های بهداشتی وجود دارد که آمار واقعی مرگ بسیار بالاتر از آمار رسمی باشد.[2]

در ایران

طبق گزارش "اتحاد جهانی علیه هاری" کشور ایران بر اثر هاری سالی ۲۰ الی ۹۰ نفر کشته می‌دهد اما آمار و ارقام ارائه‌شده از سوی مقام‌های بهداشتی ایران می‌گوید که تعداد ابتلا و مرگ و میر ناشی از هاری انگشت‌شمار است و به گفته آنها این بیماری در ایران تقریباً ریشه‌کن شده است. به گفته رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، سالانه میلیاردها ریال صرف پیشگیری از بیماری هاری در ایران می‌شود و «کمتر بیماری واگیر در کشور وجود دارد که به اندازه این بیماری برای آن هزینه شود».[3] اما با توجه به اینکه بیمار مبتلا به هاری (که مرگش حتمی است) هزینه های بسیار گزاف تری دارد، واکسیناسیون و سایر امور پیشگیری از هاری رایگان انجام می‌شود.

در سوئیس

بیشتر موارد ابتلا به هاری در کشور سوئیس مربوط به گازگرفتگی توسط روباه بود. اما دانشمندان با کار گذاشتن واکسن ضد هاری در سر مرغ‌های مرده و رها کردن آن‌ها در کوه‌های آلپ و سپس خوردن آن مرغ‌ها توسط روباه‌ها این بیماری را ریشه‌کن کردند.

عامل
یک بیمار مبتلا به هاری در سال ۱۹۵۹
سگ مبتلا به هاری

عامل بیماری هاری چند ویروس RNA دار تک رشته ای از خانواده رابدوویریده است، این ویروس ها تمایل به سیستم عصبی داشته و با اتصال به گیرنده های سطحی سلول از جمله گیرنده سلولی استیل‌کولین وارد سلول میزبان می‌شوند. با ورود ویروس به یاخته های ماهیچه‌ای و یا یاخته عصبی تکثیر ویروس آغاز می‌شود.

ویروس هاری در حرارت ۵۰ درجه سانتی گراد در مدت ۱۵ دقیقه و در حرارت ۶۰ درجه در مدت ۳۵ ثانیه و در حرارت ۱۰۰ درجه سانتیگراد در مدت چند ثانیه از بین می‌رود؛ بنابراین برای ضدعفونی وسایل آلوده کافی است چند دقیقه آن‌ها را جوشاند یا با فنل و الکل شستشو داد.

مخازن بیماری

کلیه حیوانات خونگرم پستاندار چه وحشی و چه اهلی به این بیماری حساس هستند. البته در پرندگان ابتلاء به این بیماری فقط به‌طور مصنوعی در آزمایشگاه گزارش شده‌است. بسیاری از حیوانات از جمله راکون‌ها، خفاش ها، راسوها، میمون‌ها، گرگ ها، خرسها و روباه‌ها و حیوانات اهلی مثل سگ و گربه و گاو به این بیماری حساس بوده و قادر به انتقال بیماری به انسان و سایر حیوانات هستند.[6]

انتقال بیماری

مهم ترین راه انتقال هاری به انسان گاز گرفته شدن توسط حیوان هار است. حیوان بیمار معمولاً پرخاش گر و غیر قابل پیش‌بینی است. علاوه بر گاز گرفتن، تماس بزاق آلوده حیوان بیمار با زخمهای پوستی، خراش ها یا غشاهای مخاطی بدن می‌تواند بیماری را منتقل کند. هر گونه گاز گرفتگی لزوماً به معنی انتقال بیماری هاری نیست با این حال اقدامات درمانی و پیشگیرانه پس از هر گونه گاز گرفته شدن ضروری است.[7]

انتقال فرد به فرد بیماری بین انسان ها نادر است و با تماس ها و ارتباطات عادی افراد مانند لمس کردن و یا دست دادن، ویروس هاری منتقل نمی‌شود اما با توجه به حضور ویروس هاری در اسپرم و ترشحات واژن، احتمال انتقال از طریق رابطه جنسی وجود دارد. همچنین احتمال انتقال بیماری از طریق پیوند اعضا و انتقال خون از شخص بیمار نیز وجود دارد.[8]

پیشگیری

افرادی که به دلیل شغلی (مانند کارکنان آزمایشگاه تشخیص هاری، دامپزشکان، شکارچیان، دامپروران، مأمورین حفاظت محیط زیست، جنگلبانان، کارکنان کشتارگاه، کسانی که در نیروهای مسلح تعلیم و تربیت سگ را به عهده دارند، کسانی که برای مطالعه به غارها می‌روند و به‌طور کلی کسانی که به نحوی ممکن است مورد گازگرفتگی حیوانات ذکر شده قرار گیرند) با حیوانات در تماس هستند باید علیه بیماری هاری واکسینه شوند. برای پیشگیری از هاری در این افراد واکسن در دو نوبت تزریق می‌گردد که نوبت دوم ۷ روز بعد از نوبت اول تزریق می‌گردد و این افراد هر ۴ سال باید یک نوبت واکسن به عنوان یادآوری دریافت نمایند. (البته بعد از اندازه‌گیری آنتی‌بادی در خون)

درمان
نوشتار اصلی: واکسن هاری

کسی که توسط حیوانی مشکوک به هاری گاز گرفته شود باید فوراً محل گازگرفتگی را با آب و صابون به مدت حداقل ۱۵ دقیقه شستشو دهد و سریعاً به یک مرکز مقابله با هاری مراجعه کند تا با واکسیناسیون هاری درمان شود. شست‌وشوی زخم مربوط به گازگرفتگی حیوان و بخیه نکردن و بازبودن زخم بسیار مهم است و اساس پیشگیری و درمان هاری است. سپس می‌توان از مواد ضدعفونی‌کننده مثل بتادین برای زخم استفاده نمود چون ویروس هاری به نور و جریان هوا حساس است در نتیجه زخم نباید بخیه زده شود و حتی الامکان روی زخم باز باشد.

به صورت معمول واکسیناسیون تا ۶ روز پس از گازگرفتگی و قبل از بروز علائم بیماری هاری می‌تواند ۱۰۰ درصد بیماری را از بین ببرد. اما پس از بروز علائم، دیگر درمان امکان‌پذیر نیست و بیمار — حتی با وجود مراقبت‌های کامل— طی یک یا دو هفته جان خود را از دست خواهد داد.[9]

علایم اولیه هاری عبارت‌اند از سرفه، خستگی، تب، سردرد، بدن درد، سوزش در محل گاز گرفتگی، کاهش اشتها، احساس تهوع، درد عضلانی و گلودرد. همچنین فرد مبتلا در طول این دوره ممکن است به صدا و نور بسیار حساس شود. پس از بروز این علائم، بهبودی فرد مبتلا تقریباً ناممکن است.

مرحله نهایی بیماری هاری، دوره حاد عصبی نام دارد. در طول این دوره، ویروس هاری سیستم عصبی مرکزی فرد را آلوده می‌کند. علائم نهایی هاری عبارت است از: اضطراب، رفتارهای خشونت‌آمیز، توهم و افسردگی، ترس از آب (ترس از آب به دلیل بیرون آمدن کف از دهان فرد بیمار)، مشکل در صحبت کردن و تکلم، ناتوانی در بلع، فلج شدن فک، حرکت غیرطبیعی عضله دیافراگم، دو بینی، مشکلات تنفسی و ایست قلبی. در نهایت مرگ بیمار تا حداکثر پس از دو هفته از بروز علائم رخ می‌دهد.

طبق اعلام انستیتو پاستور ایران اگر فردی دچار گازگرفتگی شود یا پنجه حیوان ایجاد خراش در بدن وی نماید باید با مراکز پیشگیری و درمان هاری در سطح کشور مشاوره نموده و تحت درمان قرار گیرد. واکسیناسیون علیه هاری در چهار نوبت انجام می‌شود که نوبت اول در روز حادثه یا روز مراجعه، نوبت دوم ۳ روز بعد، نوبت سوم ۷ روز بعد، نوبت چهارم ۱۴ روز بعد تزریق می‌گردد. سرم ضد هاری نیز در مواردی که مرکز پیشگیری و درمان هاری لازم بداند تزریق می‌گردد.

لازم است ذکر شود که اگر بیمار مبتلا به هاری، به مرحلهٔ بروز علائم برسد، دیگر قابل درمان نیست؛ لذا هر زخمی که ناشی از گاز گرفتن حیوانات باشد می‌بایست حداقل ۲۰ دقیقه توسط سرم هاری شستشو شود.

بهبودیافتگان

در طول تاریخ تنها ۳ انسان از هاری جان سالم به‌در برده‌اند. نجات یک دختر ۱۵ ساله از هاری در ویسکانسین، ایالات متحده آمریکا در سال ۲۰۰۴ اولین مورد گزارش شده از غلبه دستگاه ایمنی انسان بر این بیماری بدون استفاده از درمان‌های خاص ضد هاری بود.[1]

در ۱۲ ژوئن ۲۰۱۱ پرشس رینولدز (به انگلیسی: Precious Reynolds) دختر ۸ سالهٔ اهل شهرستان هومبولت، کالیفرنیا توانست سومین مورد بهبودیافته در ایالات متحده باشد که بدون دریافت درمان‌های پزشکی به ویروس هاری مقاومت نشان دهد.

علائم هاری[10]
  • انسان: ترس از نور، ترس از آب، ترس از جریان هوا، درد شدید در گلو و عدم توانایی در بلع (به خاطر درد)، کبودی شدید بر روی پوست، فلجی فک، استفراغ، فلجی دست و پا (نادر است)، ترشح شدید بزاق (انسان در نهایت به علت خفگی جان خود را از دست می‌دهد)
  • سگ و گرگ: حالت تهاجمی و ترشح شدید بزاق (در کمتر از یک هفته جانور می‌میرد)
  • شتر: خمیازهٔ بیش از حد
  • روباه و گربه: خودشان را لوس می‌کنند و به سمت نوازش تمایل دارند. انگشت را گاز می‌گیرند.
  • گاو: چوب‌های طویله و ظرف غذای خود را گاز می‌گیرد.
  • بز و گوسفند: جمجمه‌شان را به دیوار یا ستون تکیه داده و فشار می‌دهند.

کشورهایی که هاری را ریشه‌کن کردند

بسیاری از کشورها هاری را ریشه‌کن کردند یا در حال انجام این کار هستند. در زیر فهرست کشورهایی که در سال ۲۰۰۹ هیچ‌گونه مورد هاری نداشته‌اند آمده‌است:

  • آفریقا: کیپ ورد، لیبی، موریس، مراسم، سائوتومه و پرنسیپ، و سیشل
  • آمریکا: برمودا، سنت پیر و میکلون، آنتیگوا و باربودا، آروبا، باهاما، باربادوس، جزایر کیمن، دومینیکا، جزیره گوادلوپ، جامائیکا، مارتینیک، مونتسرات، آنتیل هلند، سنت کیتس (سنت کریستوفر) و نویس، سنت لوسیا، سنت مارتین، سنت وینسنت و گرنادین، ترکس و کایکوس، و جزایر ویرجین (بریتانیا و ایالات متحده)
  • آسیا و خاورمیانه: هنگ کنگ، ژاپن، کویت، لبنان، مالزی، قطر، سنگاپور، امارات متحده عربی،
    • تایوان در سال ۲۰۱۳ پس از آن که سه مورد سرنواری مبتلا یه هاری در آن یافت شد از فهرست خارج شد.
  • اروپا: اتریش، بلژیک، قبرس، جمهوری چک، دانمارک، فنلاند، جبل الطارق، یونان، ایسلند، ایرلند، جزیره من، لوکزامبورگ، هلند، نروژ، پرتغال، اسپانیا (به جز سئوتا و ملیلیه)، سوئد، سوئیس، و انگلستان
  • اقیانوسیه: استرالیا، جزایر کوک، فیجی، پلینزی فرانسه، گوام، هاوایی، کیریباتی، میکرونزی، کالدونیای جدید، نیوزیلند، جزایر شمالی ماریانا، پالائو، پاپوآ گینه نو، ساموآ، و وانواتو

چند نکته
  • در ایران در مواردی که فردی دچار حیوان گزیدگی می‌شود باید در اسرع وقت به مراکز پیشگیری و درمان هاری شهرستان محل سکونت مراجعه نماید. این مراکز بصورت ۲۴ ساعته آماده ارائه خدمات به موارد حیوان گزیدگی بصورت رایگان می باشند.[11]
  • مخزن بیماری هاری هنوز در ایران مشخص نشده‌است اما به نظر می‌رسد با توجه به تحقیقات انجام شده، روباه صحرایی، مخزن این بیماری است.
  • اگر بیمار مبتلا به هاری، به مرحلهٔ بروز علائم برسد، دیگر قابل درمان نیست.
  • هر زخمی که ناشی از گاز گرفتن حیوانات باشد می‌بایست حداقل ۲۰ دقیقه توسط سرم هاری شستشو شود.

منابع
  1. Recovery of a Patient from Clinical Rabies - Wisconsin, 2004 Morbidity and Mortality Weekly Report
  2. مک‌گرات، مت (۶ خرداد ۱۳۹۳). «هاری قربانی زیاد می‌گیرد 'اما بودجه مقابله نمی‌رسد'». بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۲۸ مه ۲۰۱۴.
  3. «هاری 'سالانه ده‌ها هزار قربانی می‌گیرد'». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۸ فروردین ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۵ ژانویه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۱۷ آوریل ۲۰۱۵.
  4. «'چگونه سرطان مغز درمان می‌شود؟ با ویروس هاری'». نگارش. ۲۴ بهمن ۱۳۹۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ ژوئیه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۳۱ اکتبر ۲۰۱۹.
  5. Rabies WHO
  6. Dl, McRuer; Kd, Jones (2009 May). "Behavioral and nutritional aspects of the Virginian opossum (Didelphis virginiana)". The veterinary clinics of North America. Exotic animal practice. PMID 19341950. Retrieved 2020-12-02. Check date values in: |تاریخ= (help)
  7. http://www.asreelm.com/rabies/
  8. A, Srinivasan; Ec, Burton; Mj, Kuehnert; C, Rupprecht; Wl, Sutker; Tg, Ksiazek; Cd, Paddock; J, Guarner; Wj, Shieh (2005-03-17). "Transmission of rabies virus from an organ donor to four transplant recipients". The New England journal of medicine. PMID 15784663. Retrieved 2020-12-02.
  9. «هاری». دفتر آموزش و ارتقای سلامت. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ نوامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۹ آبان ۱۳۹۱.
  10. جاوتز (۱۳۹۵). ویروس‌شناسی پزشکی جاوتز ۲۰۱۶ - ویروس- قارچ- انگل (جلد 2). آثار سبحان. شابک ۹۷۸۶۰۰۶۵۳۱۹۳۹.
  11. «همه چیز درباره "هاری" و فهرست مراکز درمان این بیماری در تهران». ایسنا. ۲۰۲۰-۰۹-۲۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۱۱.

پیوند به بیرون
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ هاری موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.