دریای سیاه

دَریای سیاه دریایی است واقع در جنوب شرقی اروپا منشعب از دریای مدیترانه. دریای سیاه بین آسیا و اروپا واقع شده و حد غربی قفقاز را تشکیل می‌دهد. دریای سیاه در شمال توسط تنگه کرچ به دریای آزوف و در جنوب غربی به وسیله تنگه بُسفُر به دریای مرمره و مدیترانه متصل می‌شود. این دریا، شش کشور هم‌کرانه با آن، یعنی کشورهای روسیه، رومانی، بلغارستان، اوکراین، گرجستان و ترکیه را، از طریق دریای مدیترانه به اقیانوس اطلس پیوند می‌دهد.

مختصات: ۴۴° شمالی ۳۵° شرقی
دریای سیاه
مساحت۴۳۶٬۴۰۰
مجموعه خطوط ساحلیکیلومتر
متوسط عمق۱۲۵۳ متر
عمیق‌ترین نقطه[1]۲٬۲۱۲ متر
کشورهای ساحلی روسیه
ترکیه
رومانی
بلغارستان
اوکراین
گرجستان

مناطق کرانه‌ای دریای سیاه در غرب و شمال هموار است اما در سمت شرق و جنوب و در حوالی شبه‌جزیره کریم کوهستانی است. بسیاری از پژوهشگران بر این باورند که سرزمین اصلی مردم هندواروپایی (و بنابراین آریایی‌ها) دشت‌های شمال دریای سیاه بوده‌است.[2][3]

پنج رود بزرگ به نام‌های دانوب، دنیپر، دنیستر، دن (رود) و کوبان به دریای سیاه می‌ریزند. نام چهار رود اول، همگی از ریشه زبان‌های ایرانی است و از واژه سکایی *دانو (dānu*) گرفته شده که به معنی رودخانه در زبان سکاها است.[4] افزون بر پنج رود بزرگ یاد شده، چهار رود نیز از ترکیه به این دریا می‌ریزند که به ترتیب از غرب به شرق عبارت اند از سقاریه، قزل‌ایرماق، یشیل‌ایرماق، و کوروه. ریزشگاه کوروه به دریا در باتومی گرجستان است.

نام‌ها
نگاره‌ای ثبت شده توسط ناسا از دریای سیاه که در تابستان‌ها به رنگ فیروزه‌ای در می‌آید. این تغییر رنگ نشان از فعالیت فیتوپلانکتون‌ها دارد که جهت و جریان آب را دنبال می‌کنند.

نام‌های امروزی

امروزه بیشتر نام‌های نوین این دریا، ترجمه‌ای از گزاره انگلیسی Black Sea است. در زبان‌های پیرامون این دریا همین نام به کار برده می‌شود:[5]

در برخی از نام‌ها به‌طور قطع پیش از سدهٔ سیزدهم میلادی پدید نیامده‌اند ولی برخی دیگر کهن‌تر هستند.

در یونانی نام تاریخی افکسینوس پونتوس (به یونانی: Eύξεινος Πόντος، Éfxeinos Póntos) بر این دریا نهاده می‌شده‌است. همچنین در ادبیات یونانی از نام ماروی ثالاسا (به یونانی: Μαύρη Θάλασσα، Mavri Thalassa) یاد شده‌است.

نام‌های تاریخی

در متون قدیمی فارسی به این دریا، دریای کرز (گرز = گرج)، دریای کُرزیان (گرزیان = گرجیان)، دریای روس، دریای بنطس/بنطش، و دریای طرابزن می‌گفتند.[6]صاحب حدود العالم زیر عنوان دریای کرزیان می‌نویسد: او را دریای بنطس خوانند حد مشرق او حدود الان است و حد شمال جایها بجناک و خزران و مروات و بلغار اندرونی و قلاب است و از حد مغرب او ناحیت برجان است و از وی حد جنوب ناحیت روم است و درازای این دریا ۱۳۰۰ میل اندر پهنای ۳۵۰ میل است.

نام اصلی این دریا در نزد یونانیان، پونتوس آکسینوس (به یونانی: Πόντος Ἄξεινος، Póntos Áxeinos) بوده‌است که برپایه پژوهش‌های زبانشناختی از ریشه‌ای ایرانی بوده‌است. ستاک -axšaina* از ایرانی باستان به معنای «تیره رنگ» است. برای نمونه در اوستایی اَخْشَئِیْنَ (به اوستایی: ، axšaēna) به معنای «تیره رنگ»؛ در پارسی باستان اَخْشَئیْنَ (به پارسی باستان: ، axšaina) به معنای «فیروزه رنگ»؛ اَخْشین یا خَشین در پارسی میانه(به پارسی میانه: ، axšēn/xašēn) به معنای «آبی (تیره)» و خَشین (xašīn) در فارسی نو به معنای «آبی»، شین در کردی (به کردی: شین، şîn) به معنای آبی و اَخشین در آسی (به آسی: œxsīn) به معنای خاکستری تیره است[7]. یونانیان باستان این نام را با تغییراتی واجی بواسطه تیره‌ها و نژادهای پیرامون همین دریا وام گرفته و به دیسه á-xe(i)nos درآوردند[7].

ولی دیری نپایید که یونانیان بر پایهٔ ریشه‌شناسی سنتی و عامیانه‌شان این دریای را به معنای «دریای نامهربان» (به یونانی: Πόντος Ἄξεινος، Póntos Áxeinos) خواندند زیرا در نزد اقوام ایرانی نیز سیاهی و تیرگی چنین برداشتی داشته‌اند. برای نمونه پیندار در ۴۷۵ پ.م. از این نامگذاری و معنا سخن می‌گوید[8][8][7].

در بندهش ایرانی، از نوشته‌های پارسی میانه؛ از نام سیاه‌بُن (به پارسی میانه: ، Siyābun) برای این دریا به کار گرفته شده‌است.[9]

شهرهای ساحلی
فهرست شهرها
نگارخانه رده شهر کشور منطقه جمعیت نگارخانه
استانبول

ادسا

 ۱ استانبول ترکیه استانبول 14,324,240[10] صامسون

وارنا

۲ ادسا اوکراین ادسا ۱٬۰۰۳٬۷۰۵
۳ صامسون ترکیه سامسون 535,401[11]
۴ وارنا بلغارستان وارنا ۴۷۴٬۰۷۶
۵ سواتسوپل روسیه کریمه ۳۷۹٬۲۰۰
۶ سوچی روسیه کراسوندار کرای ۳۴۳٬۳۳۴
۷ طرابوزان ترکیه طرابوزان 305,231[12]
۸ کنستانتا رومانی کنستانتا 283,872[13]
۹ نوووروسیسک روسیه کراسوندار کرای ۲۴۱٬۹۵۲
۱۰ بورگاس بلغارستان بورگاس 223,902[14]
۱۱ باتومی گرجستان آجارا 190,405[15]

جغرافیا

تشکیل دریای سیاه در اواخر دورهٔ پلیوسن آغاز و در ائوسن و پس از آن به‌پایان رسیده‌است. این دریا در اواخر پلیوسن پایینی در ارتباط با بالا آمدن کوه‌های قفقاز، از دریای خزر جدا شده‌است. ناهمواری‌های آن از گودی‌ها (به عمق بیش از ۲٬۰۰۰ متر) و در شمال غرب از آب‌های کم‌عمق فلات قاره‌ای (تا عمق ۱۲۰ متری) تشکیل شده‌است. اقلیم دریای سیاه قاره‌ای و تحت تأثیر اقیانوس اطلس قرار دارد. در زمستان در شمال شرق و شمال، در ارتباط با طوفان‌ها، گرداب‌های متعددی تشکیل می‌شود.[16]

مساحت دریای سیاه ۴۳۲٬۰۰۰ کیلومتر مربع، درازای آن ۱٬۱۴۸ کیلومتر و عرض آن ۶۱۵ کیلومتر است. مساحت حوزهٔ آبریز آن به ۲٬۰۰۰٬۰۰۰ کیلومتر مربع برآورد می‌شود. حجم آب این دریا حدود ۵۴۷٬۰۰۰ کیلومتر مکعب است. سواحل آن عمدتاً کوهستانی است. خلیج‌های مهم آن در سواحل شمال غربی و غرب عبارتند از: کارکی نیت، کالامیت، دنپر - بوگ، دنستر و در سواحل جنوبی «سینوپ» و «صامسون». شبه جزیره کریمه در شمال دریای سیاه واقع شده‌است. از جزایر بزرگ آن «بِرِزان» و جزیرهٔ مار (ازمیینی) را می‌توان نام برد.[16]

کشورهای ساحلی دریای سیاه عبارتند از گرجستان در شرق، روسیه و اوکراین در شمال، رومانی و بلغارستان در غرب و ترکیه در جنوب. کل طول سواحل دریای سیاه ۴٬۳۴۰ کیلومتر است که شامل سواحل گرجستان ۳۱۰ کیلومتر، فدراسیون روسیه ۴۷۵ کیلومتر، اوکراین ۱٬۶۲۸ کیلومتر، رومانی ۲۲۵ کیلومتر، بلغارستان ۳۰۰ کیلومتر، و ترکیه ۱٬۴۰۰ کیلومتر است. بندرهای عمدهٔ دریای سیاه عبارت اند از اودسا، سواستوپول، کرچ، نیکالایف (در اوکراین)، نوروسیسک، توآپسه، سوچی (در روسیه)، باتومی، سوخومی، پوتی (در گرجستان)، ترابوزان، صامسون، سینوپ (در ترکیه)، کونستانزا (در رومانی)، بورگاس و وارنا (در بلغارستان).[16]

شهرهای مهم واقع‌شده بر کرانه‌های این دریا عبارت‌اند از کنستانتا، مانگالیا، بورگاس، وارنا، اودسا، سواستوپول، یالتا، کرچ، نووروسیسک، سوچی، سوخومی، پوتی، باتومی، ترابزون، صامسون و زونگولداک.

اهمیت حمل و نقل دریای سیاه بسیار زیاد است. حدود ۲۵ درصد واردات و ۵۰ درصد صادرات شوروی سابق از طریق دریای سیاه انجام می‌شده‌است. دریای سیاه از طریق کانال ولگا-دن، به رودخانهٔ ولگا و دریای خزر متصل می‌شود. کالاهای متعددی چون غلات، نفت، زغال‌سنگ، نمک، فلزات، ماشین‌آلات و سایر کالاها در این دریا حمل و نقل می‌شود.[16]

نگارخانه

منابع
  1. Barale, Vittorio; Gade, Martin (2008). Remote Sensing of the European Seas. p. 17. ISBN 978-1-4020-6771-6.
  2. Anthony, David W. (2007). The horse, the wheel, and language: how bronze-age riders from the Eurasian steppes shaped the modern world (8th reprint. ed.). Princeton, N.J.: Princeton University Press. ISBN 0-691-05887-3.
  3. Balter, Michael (13 February 2015). "Mysterious Indo-European homeland may have been in the steppes of Ukraine and Russia". © 2015 American Association for the Advancement of Science. Retrieved 2015-02-17.
  4. Mallory, J.P. and Victor H. Mair. The Tarim Mummies: Ancient China and the Mystery of the Earliest Peoples from the West. London: Thames and Hudson, 2000. p. 106. Абаев В. И. Осетинский язык и фольклор (Ossetian language and folklore). Moscow: Publishing house of Soviet Academy of Sciences, 1949. P. 236
  5. Özhan Öztürk (2005). Karadeniz Ansiklopedik Sözlük. İstanbul: Heyamola Yayınları. pp. 617–620. Archived from the original on 15 October 2012. Retrieved 20 November 2017.
  6. لغتنامه دهخدا: مدخل دریای سیاه. برگرفته از: دائرةالمعارف فارسی.
  7. Schmitt 1989, pp. ۳۱۰–۳۱۳.
  8. Schmitt 1989, pp. 310–313.
  9. Peterson, Joseph H. "Greater Bundahishn [text]". www.avesta.org. Retrieved 2017-07-01.
  10. "Turkish Statistical Institute". Rapor.tuik.gov.tr. Archived from the original on August 25, 2012. Retrieved January 14, 2014.
  11. "Turkish Statistical Institute". Rapor.tuik.gov.tr. Archived from the original on January 16, 2014. Retrieved January 14, 2014.
  12. "Turkish Statistical Institute". Rapor.tuik.gov.tr. Archived from the original on January 16, 2014. Retrieved January 14, 2014.
  13. Stiati.ca. "Cele mai mari orase din Romania". Stiati.ca. Archived from the original on January 11, 2014. Retrieved January 14, 2014.
  14. "Turkish Statistical Institute". Rapor.tuik.gov.tr. Archived from the original on November 29, 2014. Retrieved January 14, 2014.
  15. "Batumi City Hall website". Retrieved August 10, 2017.
  16. امیراحمدیان، بهرام: دریای سیاه، آوردگاه روسیه و ناتو. در: خبرآنلاین. ۱۰ اردیبهشت ۱۳۸۹.

پیوند به بیرون
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.