ساری

ساری ( تلفظ ) از پرجمعیت‌ترین شهرهای شمال و پایتخت پیشین ایران، مرکز استان مازندران و شهرستان ساری است. این شهر پرجمعیت‌ترین و بزرگترین شهر استان مازندران و از بزرگترین شهرهای شمال کشور به‌شمار می‌رود.[3][4] ساری همچنین یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران محسوب می‌شود.[5][6]

برای دیگر کاربردها، ساری (ابهام‌زدایی) را ببینید.
ساری
عکس‌ها راست به چپ:
نمایی از برج ساعت،
خیابان قارن ساری، کاخ فاضلی‌ها،
خیابانی در ساری، بوستان ملل ساری،
فرودگاه بین‌المللی دشت ناز ساری، ساحل فرح آباد ساری،
کوه‌های اطراف ساری، جاده ساری به کیاسر
کشور ایران
استانمازندران
شهرستانساری
بخشمرکزی
نام(های) پیشینسارو، سارویه[1] ساراویتی ، زادراکارتا
مردم
جمعیت۳۰۹٬۸۲۰ نفر (۱۳۹۵)[2]
جغرافیای طبیعی
مساحت۵۴ کیلومتر مربع
ارتفاع۵۴ متر
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه۱۵
میانگین بارش سالانه۷۸۹٫۲ میلی‌متر
روزهای یخبندان سالانه۳۴ روز
اطلاعات شهری
شهردارجواد طالبی (سرپرست)
پیش‌شمارهٔ تلفن۰۱۱
وبگاهsaricity.ir
sari.ir
شناسهٔ ملی خودرو ایران ۶۲
کد آماری۱۱۶۹
ساری

به مردم اهل ساری، سارَوی گفته می‌شود. شهر ساری واقع در کوهپایه‌های رشته کوه البرز دارای دو ناحیه دشتی و کوهپایه‌ای می‌باشد و ارتفاع آن تا ۵۴ متر بالاتر از سطح دریا می‌باشد. آب و هوای شهر ساری در تابستان‌ها معتدل و مرطوب و در زمستان‌ها نسبتاً سرد و خشک است. این شهر با برخورداری از کوه، جنگل و دریا معمولاً دارای آب‌وهوای معتدل و مرطوب است. گرچه در مقایسه با سایر شهرهای مازندران، ساری هوای ملایم‌تری دارد، ولی طبق آمار سال‌های اخیر، بارندگی در ساری کاهش یافته‌است.[7] جمعیت خارجی ساری کم است. اکثریت مردم ساری از قومیت طبری هستند[8] و به گویش ساروی که گویشی از زبان مازندرانی است سخن می‌گویند،[9] اکثریت مردم ساری رسماً مسلمان و پیرو مذهب شیعه دوازده‌امامی می‌باشند.

پیشینه زندگی در ساری به دوران مس‌سنگی برمی‌گردد و کاوش‌های باستان‌شناسی صورت گرفته در ساری منجر به کشف سفالهای ۶۰۰۰ ساله و ابزارهای سنگی شد. ساری در دوران صفویان مورد توجه بیشتری قرار گرفت. در دوران قاجاریه، آقا محمد خان قاجار، بنیانگذار دودمان قاجار در نوروز سال ۱۱۵۱ خورشیدی در ساری مدعی سلطنت بر ایران شد و ساری را پایتخت خواند. اما سرچشمه شکوفایی و پیشرفت این شهر پس از قاجاریان بوده‌است. نظام شهری نوین ساری از دوران پهلوی آغاز شد و ساری نخستین شهر ایران بوده‌است که ساخت راه‌آهن سراسری ایران از آنجا آغاز گشت. پس از پایان جنگ جهانی دوم طرح‌های توسعه به سمت خاور به وجود آمد و پس از انقلاب ۱۳۵۷ توسعه این شهر ادامه یافت و ساری کانون پذیرش جمعیت شد. این شهر دارالمک تاریخی مازندران است[10]

ساری به دلیل قرار گرفتن در شاهراه مسیر ارتباطی شرق به مرکز ایران از اهمیت خاصی برخوردار است. این شهر از شمال به دریای خزر و از جنوب نیز به جنگل و رودخانه ختم می‌شود . همچون سایر شهرهای شمالی، ساری از تولیدکنندگان مرکبات و یکی از قطب‌های تولید برنج و فراورده‌های دامی کشور است بایگانی‌شده در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۸ توسط Wayback Machine. همچنین شرکت چوب و کاغذ مازندران، از بزرگترین شرکت‌های تولیدکننده کاغذ در خاورمیانه، در ساری قرار دارد .

این شهر یکی از مهم‌ترین مراکز گردشگری ایران به حساب می‌آید و و دارای مجموعه‌ای از جاذبه‌های گردشگری است. برج ساعت نماد ساری است و بیش از ۹۰ سال قدمت دارد. طبق گزارش مرکز آمار در تابستان ۹۶، ساری به‌عنوان اولین شهر برتر گردشگرپذیر ایران با بیش از دو میلیون سفر تابستانی شناخته‌شد.[11] همچنین در نوروز ۹۵ ساری، به‌همراه رامسر شهرهای برتر گردشگری ایران شدند.[12]

موقعیت جغرافیایی و مجاورت با دریا ی خزر و کوه سبب تنوع زندگی جانوری در ساری شده و مجموعه‌ای از جانوران کوهستانی، جنگلی، جلگه‌ای و همین‌طور پرندگان بومی مهاجر و آبزیان، شرایط زیستی متنوعی را به وجود آورده‌است . پناهگاه حیات وحش سمسکنده، دشت ناز، دودانگه و چهاردانگه و منطقه حفاظت‌شده بولا در حومه ساری واقع شدند.

از نظر اداری، ساری به سه منطقهٔ شهری تقسیم می‌شود. جمعیت این شهر طبق سرشماری ۱۳۹۵، ۳۴۷٬۴۰۲ نفر بوده‌است.[13][14] ادارهٔ شهر توسط شهرداری ساری انجام می‌شود. شهردار ساری توسط شورای شهر ساری انتخاب می‌شود و این شورا بر عملکرد شهرداری نظارت و برای ادارهٔ شهر، قانون‌گذاری می‌کند. به عنوان یک مرکز سیاسی و اداری، مهمترین نهادهای دولتی و قضایی مازندران در این شهر واقع شده‌است. این شهر دارای فرودگاه بین‌المللی دشت ناز است که از پررفت‌وآمدترین فرودگاه‌ها در ایران می‌باشد.

۱۳ تیر روز ساری نامگذاری شده‌است. در این روز آرش کمانگیر پرتاب تیر معروف خود را انجام داده که بسیاری از منابع مانند ویس و رامین ساری را محل این اتفاق تاریخی می‌دانند.[15][16]

پیشینه
نوشتار اصلی: پیشینه ساری
ظرف باستانی یافته شده در ساری.

شهر کنونی ساری در جوار محل یکی از شهرهای بسیار قدیمی برپا شده‌است. دربارهٔ نام شهر قدیمی مذکور دانشمندان عقاید مختلف اظهار داشته‌اند و هر کسی نام یکی از بلاد باستانی را که در کتابهای یونانی دیده می‌شود بر آن محل نهاده‌است. بعضی گفته‌اند این همان محلی است که به فنا که موسوم بوده. بعضی دیگر آنرا زدرکرته می‌دانند و برخی هم معتقدند که نام آن شهر سیرینکس بوده‌است. وقتی که منوچهر برای انتقام قتل ایرج پدر خود، سلم و تور را کشت آنها را در ساری در کنار قبر ایرج مدفون کرد و بر هر قبری گنبدی ساخت که در زمان ظهیرالدین به سه گنبد معروف و بقدری محکم بود که امکان نداشت آن را بتوان خراب کرد. رستم بعد از نبرد شومی که با پسر خود سهراب کرد ابتدا می‌خواست نعش فرزند را به زابلستان بفرستد، ولی بواسطهٔ گرمی هوا او را در همان ساری در محلی موسوم به قصر تور امانت گذاشت که گویا بعدها در همان‌جا مدفون شد. فرخان بزرگ بیکی از بزرگان درباری خود بنام «باو» فرمان داده بود که شهر ساری را درمحل ده اوهر (که بعد به نارنجه کوتی معروف شد) بنا کند. این مکان را بواسطهٔ موقع ممتاز و نهرهای فراوان و محلات باصفای اطرافش برگزیده بودند. ولی سکنهٔ آنجا با دادن رشوه باو را فریفتند و وادارش کردند که از آن کار منصرف شود و محل دیگری را برگزیند. وقتی که پادشاه از خیانت باو آگاه شد او را بزندان انداخت و در دهکدهٔ آویجان (یا باو آویجان) وی را به دار زد و با پولی که باو از راه رشوه جمع کرده بود دهی ساخت موسوم به دینار کفشین (تیرکلا (ساری)).[17]

تا زمان حمله اعراب به ایران و پیروزیشان در این سرزمین، مازندران یکی از ساتراپ‌های ایران به‌شمار می‌آمد که مرکز آن همین شهر ساری بود؛ ولی مردم این منطقه مخالفت‌های بسیاری انجام می‌دادند که باعث شد از دوره هخامنشیان پادشاهان ایران برای این منطقه فردی را موظف کردند که به زادراکارتا (ساری) بیاید و منطقه را تحت امنیت داشته باشد.[18]

عمارت تابستانی آقا محمد خان قاجار در ساری.

از اواخر دوره ساسانیان تا اوایل صفویان شهر ساری پایتخت دو سلسله باوندیان و قارنوندیان بود. سلسله قارنوندیان در زمان هارون الرشید با مرگ مازیار برافتاد و ولی باوندیان تا ۷۵۰هجری در ساری و فریم حکومت می‌کردند که از نظر مدت زمان حکومت طولانی‌ترین سلسله مستمر پادشاهی جهان حتی از طولانیتر از سلسله‌های فراعنه در مصر می‌باشد. در این سال حکومت تازه بنیان کیاهای جلال باوندیان را سرنگون کرد و در ساری مستقر شد؛ ولی مردم از این شاهان زورگو راضی نبودند بنابرین مرعشیان و سپس صفویان به این شهر دست یافتند.[19] شاهان صفوی به این شهر علاقه‌مند شدند و در زمان ایشان پایتخت تابستانی صفویان در فرح‌آبادِ ساری بود. پس از صفویان ساری به دست نادرشاه افتاد. در دوره قاجاریان نیز ساری در ابتدا به عنوان مرکز قاجاریان بود و سپس پایتخت به تهران انتقال پیدا کرد.[20]

بنیان و نامگذاری

ساری از جمله شهرهای بسیار قدیمی ایران است. بر اساس اکتشافاتی که در منطقه نوده در جنوب ساری به عمل آمده، تکه سفالهایی دست‌ساز از دوره مس سنگی با پوشش قرمز و نقوش هندسی سیاه یا قهوه‌ای تیره، یک قطعه دور ریز تولید ابزار سنگی از جنس فلینت به رنگ کرم و سفال‌هایی از دوره مفرغ در طیف خاکستری تیره، سیاه و سنگ چین معماری شناسایی شده که نشان از قدمت ۶ هزار ساله شهر ساری دارد.[21] بنای ساری مرکز استان مازندران را بر اساس نوشته حمدالله مستوفی و دیگر مورخان به تهمورث دیوبند از پادشاهان اساطیری ایران، عده‌ای به فریدون شاه پیشدادی و برخی هم به توس پسر نوذر نسبت می‌دهند. ساری در قرن اول هجری به دست فرخان ابن دابویه بربری محله‌ای تجدید بناشده‌است. ریشه نام ساری نامشخص است. چند گمانه‌زنی غیر علمی در این مورد وجود دارد که عبارت است از: یونانیان باستان آن را زادراکارتا، پایتخت تمدن هیرکانیا، ذکر می‌کنند،[22] اشپیگل شرق‌شناس و نئونازیست آلمانی آورده که نام ساری کنونی برگرفته از نام قوم سائورو بوده که پیش از اقوام آریایی به ایران در شهر باستانی اسرم، که هم‌اکنون نام دهی در ۱۰ کیلومتری ساری است، زندگی می‌کرده‌اند. ادوارد پولاک گمان دارد که نام ساری دگرگونی واژگانی سادراکارتا می‌باشد،[23] دکتر اسلامی نیز در کتاب خویش نوشته که احتمال آنکه زادراکارتا از نام زردگرد، باشد نیز است.[24] در کتاب تاریخ باستان نام سارو به معنی شهر زرد برای ساری به کار می‌رود؛ که دلیل آن را وجود درختان متعدد مرکبات خصوصاً نارنج و لیمو می‌داند. همچنین ذکر می‌کند که احتمالاً زادراکارتا و سارو یکی هستند. ظهیرالدین مرعشی نیز در کتاب «تاریخ طبرستان و رویان و مازندران» به روایت نوشته‌است که فرخان بزرگ شهر ساری را به نام فرزندش، سارویه ساخته‌است.

تحلیل استاد فلسفه دانشگاه مازندران در خصوص نامگذاری شهر ساری

نام ساری را کروواتها hr:Hrvati (به کروات: Hrvati) بر ساری گذاشتند در زبان کرووات‌ها، ساراویتی به معنای مکانی میان دو رود و ساراس به معنای برکه آب است. گله‌داران بزرگ کرووات وقتی گله‌های خود را به آن منطقه می‌آوردند از آن بانام ساراویتی یاد می‌کردند. به خاطر دارید که موقعیت مکانی شهر در آن زمان حوالی سورک و اسرم فعلی بود. هنوز هم این منطقه (شهرستان میان‌دورود) نامیده می‌شود.[25]

پایتخت ایران

آغا محمد خان قاجار در سال ۱۱۵۱ خورشیدی در ساری مدعی سلطنت بر ایران شد و پایتخت خود را این شهر اعلام نمود و زرگران شهر تاجی از جواهر برای او ساختند و در نوروز آن سال در ساری بر سر نهاد، پس از تصرف قفقازیه و سرکوب کلیه امراء و حکام داخلی و پذیرش اطاعت و فرمان خان قاجار از سوی کلیه نواحی به استثنای مشهد و خراسان که هنوز زیر فرمان شاهرخ میرزا و فرزندش نادر میرزا بود، آقا محمد خان در مسیر تهران در تهران مستقر شد و آن را دارالخلافه نامید.[26]

پس از اسلام

گیلان و مازندران تنها سرزمین‌هایی در آسیای غربی هستند، که در زمان حمله تازیان (اعراب) به ایران توسط ایشان فتح نشده‌است، زیرا گیلان و مازندران از همه طرف محفوظ هستند و راه‌های ورودی به این خطه‌ها بسیار سخت بوده‌است. کوهستان‌های البرز باعث شده که سپاه اعراب نتواند وارد گیلان و مازندران شوند و این باعث شد که این سرزمین‌ها هیچگاه با زور و ظلم فتح نگشتند؛ ولی در دوران اندرزاها رسم بر این بود که شاهان ساری و شهریارکوه به کسانی که از ترس خلفای عباسی به مازندران پناه می‌آوردند، اموال بسیار و پناهگاهی برای معیشت می‌داد و بر همین اساس بسیاری از شیعیان و سیدان علوی، که با جور خلفای عباسیان مخالف بودند، به ساری یا آمل فرار می‌کردند. این سادات به مرور زمان مردم مازندرانی را که هنوز به زرتشت ایمان داشتند به دین اسلام آشنا کردند و طی مدتی سراسر مازندران به مذاهب مختلف تشیع گرویدند و سلسله‌های مختلف به مذهب تشیع روی آوردند. نخستین مسجد جامع ساری پس از مرگ اسپهبد خورشید دابویی و سقوط حکومت وی در مهرماه ۱۴۰هجری شمسی، توسط مسلمانان و به امر ابوالخطیب بنیان نهاده شد.[27]

تاریخ معاصر

رشد و ترقی ساری پس از قاجاریان بوده‌است. نظام شهری نوین ساری از آن زمان باقی مانده‌است و ساری یکمین شهر ایران بوده‌است که ساخت راه‌آهن سراسری ایران از آنجا آغاز گشت و پس از رضاشاه و در هنگام جنگ جهانی دوم به تصرف نیروهای شوروی درآمد و پس از جنگ جهانی نیز فرودگاه دشت ناز ساخته گردید و طرح‌های توسعه به سمت خاور به وجود آمد و پس از انقلاب نیز، جاده‌های اطراف شهر توسعه داده شد.

بلدیه یا شهرداری ساری

هم‌زمان با تأسیس بلدیه ساری، قانونی به تصویب مجلس رسید که بر آن اساس انجمن بلدیه وظیفه یافت نسبت به انتخاب شهردار با رأی مردم اقدام کند. در سال ۱۲۹۰ شمسی با پیشنهاد دولت وقت مبنی بر انفصال انجمن بلدیه موافقت گشت و در سال ۱۲۹۹ ضیاءالدین طباطبایی نهاد مستقلی مانند بلدیه را که به دولت وابسته بود را ساخت و در سال ۱۳۰۰ شمسی اداره بلدیه رسماً وابسته به دولت شد. آغاز به کار بلدیه در ساری مربوط به سال ۱۲۹۸ می‌باشد و «احمد ممنون» به عنوان نخستین شهردار ساری در سال ۱۳۰۱ معرفی شد.[28]

رویدادهای تلخ تاریخی
  • سال ۳۲۳ سیلاب و طغیان تجینه رود (تجن).
  • سال ۳۲۶ سیل و با گل و لای یکسان شدن ساری.
  • سال ۴۲۶ حمله سلطان محمود غزنوی و ویرانی‌های وی.
  • سال ۵۹۸ آتش‌سوزی در ساری.
  • سال ۷۹۵ حمله تیمور و به خاک و خون کشیدن ساری و مردمانش.
  • سال ۱۰۱۷ زمین لرزه بزرگی در ساری روی داد.
  • سال ۱۰۴۵ حمله روس و آتش کشیدن فرح آباد و ساری.
  • سال ۱۰۹۸ زلزله هولناک در ساری.
  • سال‌های ۱۱۹۴–۱۲۰۵ جنگ‌های داخلی برادران و دشمنان آقا محمد خان قاجار.
  • سال ۱۲۲۳ زلزله بزرگ در ساری
  • سال ۱۲۳۵ بیماری طاعون.
  • سال ۱۳۲۰ بیماری تیفوس.

جغرافیا

جغرافیای ساری
نقشهٔ آب و هوایی ایران؛ شهر ساری در شمال کشور قرار گرفته و آب و هوای آن خزری است.

شهر ساری واقع در کوهپایه‌های رشته کوه البرز دارای دو بخش کوهستانی و دشت است در طول جغرافیایی ۵۳ درجه و ۵ دقیقه و عرض ۳۶ درجه و ۴ دقیقه از خاور به فاصله حدود ۱۰ کیلومتر به شهرسورک و شمال خاوری به فاصله حدود ۲۵ کیلومتر به نکا و به فاصله ۴۵ کیلومتر به بهشهر و ۱۳۰ کیلومتر به گرگان و ۶۹۰ کیلومتر به مشهد و از شمال به فاصله ۲۷ کیلومتر به دریای مازندران و از شمال به فرح‌آباد (ساری) و تیرکلا و جویبار و لاریم و از باختر به فاصله ۱۰ کیلومتر به قائمشهر و از باختر به سوادکوه به فاصله ۷۰کیلومتری با شهر پل سفید و از باختر به بابل به فاصله تقریبی ۵۰ و آمل به فاصله تقریبی ۷۰ کیلومتر و از جنوب به فاصله ۳۰ کیلومتر به سد شهید رجایی (سلیمان تنگه) و به وسیلهٔ آزادراه در حال ساخت کیاسر به فاصله تقریبی ۶۰ کیلومتر به کیاسر و از آنجا به شهرستان‌های دامغان و مهدیشهر و همچنین شهرسمنان (تقریباً ۱۲۰ کیلومتر) محدود است. همچنین ساری به فاصله کمتر از ۱۵۰ کیلومتر از تهران واقع گردیده و توسط جاده فیروزکوه ۲۶۵ کیلومتر و توسط جاده هراز ۲۵۰ کیلومتر و به وسیله راه‌آهن شمال ۳۵۴ کیلومتر با تهران فاصله دارد.

موقعیت
نقشه استان مازندران به تفکیک شهرستان


رودها

از درون شهر ساری رودخانه تجن عبور می‌کند. این رود در شرق ساری جریان دارد. امروزه در ساحل این رود پارک تجن (قائم) و پارک ملل ساری ساخته شده‌است که بزرگترین پارک ساری نیز به‌شمار می‌رود.

این رودخانه از ۳ شاخه اصلی زارم رود در شمال و شاخه اصلی تجن در مرکز و شاخه سفید رود در جنوب حوضه آبریز تشکیل می‌شود و افزون بر آن‌ها در مسیر خود ریزابه‌هایی مانند دره ببرچشمه، پلاروی، شیرین رود، سالار دره، آب تیرجاری و جز آن‌ها را دریافت می‌دارد.[29]

نام تجن (tajen) از بن تجیدن یا تزیدن و پسوند ان (en) ساخته شده و به چم (معنای) «بسیار روان و جریان دارنده» است.

ساری از غرب به رود ماچک تیرکلا و سیاهرود محدود می‌گردد.

زمین‌لرزه‌ها
مقایسهٔ نسبی میزان خطر زمین‌لرزه در نقاط مختلف ایران؛ نقاط قرمزتر نقاطی هستند که شتاب حداکثر جنبش زمین در آن‌ها بیش‌تر است.

شهر ساری در ناحیه‌ای زلزله‌خیز واقع شده و در طول تاریخ بارها با خاک یکسان گشته‌است. مهیب‌ترین زمین‌لرزه‌های که تا به‌حال ساری شاهد آن بوده، در سال‌های۱۰۱۷ و ۱۰۹۸ و ۱۲۲۳ خورشیدی روی داده‌است. گفته می‌شود که دلیل وقوع زمین‌لرزه‌های بزرگ و ویرانگر در ساری و نواحی دیگر مانند رشته‌کوه‌های البرز و زاگرس، قرارگرفتن آن‌ها در مسیر کمربند آلپاید می‌باشد؛ مسیر این کمربند از میانهٔ اقیانوس اطلس شروع شده و پس از عبور از دریای مدیترانه، شمال ترکیه، ایران، هند، چین و جزایر فیلیپین، به کمربند دیگری که اقیانوس آرام را دور می‌زند، متصل می‌شود.

آب و هوا

آب و هوای شهر ساری در تابستان‌ها معتدل و نمناک و در زمستان‌ها نسبتاً سرد و خشک است. همچنین بخش‌های جنوبی کوهستانی این شهر زمستان‌های طولانی و بسیار سردی دارند. در طی چند ساله اخیر سردترین دمای این شهر در زمستان ۱۲-(زمستان سال ۱۳۸۶)و در تابستان ۴۰+(تابستان ۱۳۸۳) بوده‌است.[30]

مردم

زبان

مردم ساری به گویش ساروی زبان مازندرانی صحبت می‌کنند.[31]گویش ساروی یکی از پرگویش‌ترین گویش‌های زبان مازندرانی می‌باشد که تمام دیگر گویشوران زبان مازندرانی علاوه بر گویش مازندرانی خود توانایی تکلم به گویش ساروی را نیز دارند.[32] زبان عمده مردم ساری تا دوره صفویان فقط زبان طبری (مازندرانی) بود ولی با از بین رفتن سلسله باوندیان که حامی زبان طبری بود این زبان از رسمیت افتاد و زبان مازنی و فارسی جایگزین آن شد. تا قبل از سقوط باوندیان زبان مازندرانی با خط پهلوی نگاشته می‌شد و هنوز هم در گنبد لاجیم یا برج رسکت نمونه آن موجود است.[33]

مذهب

بیشتر مردم ساری مسلمان و پیرو مذهب شیعه دوازده‌امامی هستند.

جمعیت
نمودار تغییر جمعیت ساری در سال‌های گذشته
نمودار شمار باشندگان شهر ساری در ۲۰۰ سال گذشته

جمعیت شهر ساری بر اساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰، ۲۹۶٬۴۱۷ نفر بوده‌است که از سال ۸۵ تا به حال ۲٫۵۵ درصد رشد داشته‌است.[34]

جمعیت شهرستان ساری بر اساس نتایج سرشماری سال ۱۳۹۰، ۴۷۸٬۳۷۰ نفر (۱۴۵٬۴۱۰ خانوار) بوده‌است که ۲۹۹٬۵۲۶ نفر (۹۱٬۶۷۹ خانوار) در نقاط شهری و ۱۷۸٬۸۴۴ نفر (۵۳٬۷۳۱ خانوار) در نقاط روستایی بوده و ۲۳۸٬۸۹۴ نفر مرد و ۲۳۹٬۴۷۶ نفر زن بودند.[35]

در اشعار فارسی

در اشعار فردوسی

ساری از معدود شهرهایی است که در شاهنامه فردوسی چندین بار به آن اشاره شده‌است.

منوچهر چون یافت زو آگهیبیاراست دیهیم شاهنشهی
ز ساری و آمل برآمد خروشچو دریای سبز اندر آمد به جوش

در اشعار ملک الشعرا بهار

این شعر در هنگام پایه‌گذاری نخستین دبستان نوین ساری سروده و بر سردر چوبی آن نگاشته شد.

شاد باش ای شهر ساری کز فروغ علم و دانشبینمت چشم و چراغ کشور مازندرانی

در منظومهٔ ویس و رامین
اگر خوانند آرش را کمانگیر که از ساری به مرو انداختی یک تیر
تو اندازی به جان من به گوراب همی هر ساعتی صد تیر پرتاب

در اشعار فرخی
جهانداری که از ساری جهان بگرفت تا باری شهنشاهی که از گرگان جهان او راست تا کرمان

در شعر شعرای معاصر
بیژن شهرامی
ای گوهر دریای خزر ای ساری
ای خاک تو چون نقره و زر ای ساری
هر وقت که بینمت دلم شاد شود
هر سال کنم بر تو گذر ای ساری

مناطق تاریخی

بانک ملی

بانک ملی ساری مربوط به اوایل دوره پهلوی است و در ساری، (سبزه‌میدان) میدان امام حسین (میدان شهرداری) واقع شده و این اثر در تاریخ ۳ بهمن ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۳۰۳۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.[36]

تپه گل نشین

تپه گل نشین یکی از چندین تپه باستانی شهر ساری است که مربوط به هزاره اول قبل از میلاد می‌باشد. این اثر باستانی در تاریخ ۱ مهر ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۱۰۲۹۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

کهنه باغشاه

بنیاد آن توسط پادشاهان صفوی بوده‌است و در زمان رضا شاه آن را خراب کردند و خیابان خیام کنونی را ساختند (اگرچه هنوز در خیابان خیام آثار باغ در ملک خصوصی مردم نمایان است)

نوباغشاه

بدست محمد میرزا ملک آراء در زمان فتح علی شاه ساخته شد و عمارت‌هایی شبیه چهل ستون اصفهان در آن احداث نمودند که البته در زمان رضاشاه و به دستور وی پادگان شد. هم‌اکنون به عنوان «بوستان ولایت»، تغییر کاربری داده‌است.

خانه رمدانی

عمارت تاریخی رمدانی مربوط به دوره قاجار است و در ساری، محله آب انبار نو واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۱ مرداد ۱۳۸۴ با شمارهٔ ثبت ۱۲۵۴۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. بنای دو طبقه ای که در جلو خانه قرار دارد با سردری زیبا در واقع نقش ورودی و هشتی بنا را ایفا می‌کند. این فضا جهت استراحت مراجعین و انجام اموری که نیاز به واردشدن به خانه را نداشته در نظر گرفته و اتاقهای طبقه فوقانی با تزئینات زیبای چوبی، پنجره‌های ارسی و نورگیرهای گچی محل اسکان مهمانان بود. بنای دوم که در پشت با یک فاصله قرار دارد، در دوره پهلوی اول، دستخوش تغییرات اساسی شده‌است. این بنا از یک اتاق شاه نشین و دو اتاق معروف به گوشواره در طرفین که با یک راه رو به هم وصل می‌شوند شکل گرفته‌است. این اتاق‌های گوشواره نام، محل قرار دادن لباس و وسایل خواب خدمتکارانی بود که در اتاق شاه نشین زندگی می‌کردند. عمارت تاریخی رمدانی یکی از جاذبه‌های تاریخی و گردشگری شهر ساری می‌باشد که در مرکز شهر واقع شده‌است. این بنا در قسمت بافت قدیم شهر در محلهٔ آب انبار نو واقع شده‌است. در قسمت قدیمی شهر ساری انواع عمارت‌ها و مکان‌های تاریخی که یکی از جاذبه‌های استان مازندران محسوب می‌شود وجود دارد که یکی از آنها عمارت تاریخی رمدانی می‌باشد.

عمارت کلبادی
خانه کلبادی

این مکان زیبا و قدیمی در مرکز شهر ساری و در نزدیکی میدان اصلی واقع شده‌است و در حال حاضر به عنوان اداره میراث فرهنگی مورد بهره‌برداری قرار گرفته و پیشینه آن یه حدود ۱۲۰ سال پیش بازمی‌گردد. ویژگی‌های اجزای معماری آن همچون اتاق‌ها، حجره‌ها، شاه نشین، گرمابه، اصطبل، حیاط و هنر به‌کاررفته بر روی پنجره‌ها و ارسی‌ها و آراستن آن‌ها با شیشه رنگی در نوع خود بی‌نظیر است. این عمارت در زبان مازندرانی گلباتی نامیده می‌شود.

عمارت فاضلی

عمارت فاضلی ساری یکی از جاذبه‌های گردشگری ایران به حساب می‌آید. این عمارت زیبا در محله آب انبار نو ساری واقع شده‌است و دارای دو عمارت مسکونی متعلق به دوره قاجار و پهلوی است.[37] طبق اطلاعات منتشر شده توسط شرکت عمران و مسکن سازان مازندران، در حال حاضر خانه فاضلی‌ها دارای کاربری خاصی نیست و بازدید برای عموم آزاد است. هدف اصلی از بازسازی خانه فاضلی‌ها مرمت ساختمان‌های قدیمی اطراف این عمارت و رسیدن به یک مجموعه تاریخی با کاربری فرهنگی شاخص در شهر ساری است.

گنبد امامزاده عباس

عمارت ناظری‌ها

این بنای تاریخی-مذهبی همچون دیگر بناهای دوره قاجاری دارای حیاط مرکزی، اندرونی، بیرونی، بنای اصلی، اتاق‌های ۳ دری و یک ایوان و تالار مرکزی است که علاوه بر کاربری مسکونی جهت برگزاری مراسم سوگواری محرم مورد بهره‌برداری قرار می‌گرفت. خانه تاریخی ناظری‌ها در بافت کهن تاریخی شهر ساری و در محله آب انبار نو به مساحت قریب به سه‌هزار متر مربع واقع شده‌است .

پل تجن ساری
نوشتار اصلی: پل تجن

این پل بر روی رودخانه‌ای به همین نام که از داخل شهر ساری و در بخش شرقی آن جاری است احداث شده‌است. این پل در اوایل دوره پهلوی تجدید بنا شده و در تاریخ ۸ مرداد ۱۳۵۴ با شمارهٔ ثبت ۱۵۳۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.[38] در گذشته و از روی سازه قدیمی پل تجن نقاشی معروفی از کمال الملک کشیده شده که در موزه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود.[39][40]

خانه سردار جلیل ساروی

خانه سردار جلیل مربوط به دوره قاجار و متعلق به لطفعلی خان سردار جلیل (سالار مکرم) از امرای با نفوذ ارتش وقت بود. این بنا در مرکز شهر ساری خیابان نادر (جمهوری) و در کوچه سردار واقع است. بی‌توجهی کامل سازمان میراث فرهنگی و گردشگری مازندران منجر به آسیب‌های زیادی به این بنای مهم عصر قاجار مازندران شده‌است.[41] این بنا در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۵۴۰۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.[42]

حمام وزیری

این بنا بخشی از عمارت وزیری بوده که متأسفانه اکنون به بازار والاتبار تبدیل گشته‌است. این بنا نیز در مرکز شهر ساری و متعلق به خاندان سرشناس وزیری، در کنار خانه کلبادی قرار دارد و از لحاظ نوع معماری، مصالح و ویژگی‌های ساختمانی از ابنیه دیدنی و مشهور مازندران به‌شمار می‌رود. ان بنا نیز متعلق به دوران قاجاریه‌است.

آب انبارهای ساری

ساری در آخرین دوره دارای ۵ آب انبار معروف بوده که هم‌اکنون بنای ۳ آب انبار آن موجود است.

آب انبار میرزا مهدی

این بنا در مرکز شهر ساری واقع شده و مربوط به دوران افشاریه یا زندی ه می‌باشد، منبع اصلی به وسیله پلکانی به پای شیر و انبار آب دسترسی دارد. پلان آن گرد و با گنبد هلالی است که همه آن با آجر و ملاط ساخته شده و در بخش دوگانی گنبد دریچه‌هایی برای فراهم آوردن روشنائی درون آب انبار تعبیه گردیده‌است.

آب انبار نو

این آب انبار نیز در مرکز شهر ساری و در بافت قدیمی مابین خیابان‌های قارن و ۱۸ دی کنونی قرار دارد و به لحاظ نوع کاربری همچون آب انبار میرزا مهدی است. بلندای آن از کف آب انبار تا سقف آن ۴۰/۲۱ متر است. ورودی این آب انبار از سمت خیابان ۱۸ دی می‌باشد.

دروازه‌های ساری

ساری در گذشته دارای چهار دروازه در چهار سمت شهر بوده که عبارت بودند از: دروازه بابل (شهرآشوب)، دروازه گرگان (میدان شهدا)، دروازه فرح آباد (سه راه ملا مجدالدین) و دروازه نوباغشاه (سبز میدان).[43]

مسجد جامع ساری

مسجد جامع ساری که قدیمی‌ترین و نخستین مسجد مازندران است و قبل از آنکه به مسجد تبدیل شود آتشکده زرتشتیان بوده‌است. محوطه مسجد در سال‌های گذشته چند بار گمانه زنی شده و آثار تاریخی بسیاری از آن خارج شد که سرنوشت بعضی از این آثار نا معلوم است.

مسجد حاج مصطفی خان

در سال هق۱۲۷۳ مسجد حاج مصطفی‌خان سورتیجی ایجاد گردید و در محلهٔ امام‌زاده عبدالله آن زمان و محلهٔ چهارراه برق کنونی قرار دارد. این اثر دوره قاجاریه با ملحقات و موقوفات پیرامون خود بعد از مسجد جامع ساری به عنوان بزرگترین مسجد در مرکز شهر قرار دارد.

مجموعه تاریخی فرح‌آباد
نوشتار اصلی: فرح‌آباد (ساری)
مسجد فرح‌آباد-صحن نمای شمالی
مسجد فرح آباد.

مجموعه تاریخی فرح‌آباد در ۲۵ کیلومتری شمال شهر ساری و در ورودی فرح‌آباد و در ۲کیلومتری ساحل دریای مازندران در محدوده فعلی روستای فرح آباد قرار دارد. این مجموعه شامل مسجد، پل، دیوارهای بر جای مانده از یک کاخ سلطنتی است که به دستور شاه‌عباس‌صفوی ساخته شده و تفرج‌گاه ساحلی صفوی بوده‌است. مسجد با ایوان‌های بلند، شبستانها. حجره هاو مناره‌ها از مهم‌ترین بناهای تاریخی استان مازندران به‌شمار می‌رود. شاه عباس به دلیل اینکه از طرف مادر بهشهری بود علاقه فراوانی به آبادانی مازندران داشت و از این رو بناهای زیادی در مازندران احداث نمود. فرح آباد در آن زمان روستای کوچکی بود به نام طاهان که در دوره صفویه به بندری پر رونق تبدیل و به فرح آباد تغییر نام و به دارالسرور و دارالسلطنه شهرت یافت.

برج رسکت
برج رسکت در شب

برج رسکت در چهل کیلومتری جنوب باختری شهر ساری، در یکی از روستاهای دودانگه به نام روستای رسکت قرار دارد و مسیر دست رسی به آن از ساری آغاز و پس از گذر از دو راهی کیاسر و سد سلیمان تنگه به سوی باختر منحرف می‌شود که بیشتر بخش‌های آن آسفالته می‌باشد. این بنا در بخش دودانگه ساری قرار دارد و با آجر ساخته شده و رایه‌های آن شامل مقرنس کاری دو کتیبه آجری به خط کوفی و پهلوی ساسانی است. احتمالاً مقبره یکی از شهریاران آل باوند بوده و مربوط به سده پنجم هجری قمری است.[44]

در سال ۲۳۱ خورشیدی برابر با ۲۳۷ قمری شهاب‌سنگی در منطقه فریم سقوط کرد که به نام شهابسنگ اسپهبد شروین خوانده شد. برخی پژوهشگران برج رسکت را یادمانی چند منظوره در نزدیکی محل سقوط این شهابسنگ می‌دانند.[45]

حسینیه عباس خانی

شهر ساری دارای تکیه‌های فراوانی می‌باشد که قدیمی‌ترین و کهن تریت آن‌ها تکیه عباس خانی در محله چهار راه برق ساری می‌باشد که بنا بر گفته بسیاری قدیمی‌ترین حسینیه پابر جای مازندران و گلستان می‌باشد که ساخت آن به سال ۱۲۳۴ خورشیدی بر می‌گردد. این اثر در تاریخ ۲۷ آبان ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۲۰۲۸۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

سه گنبدان

باشکوه‌ترین یادگار باستانی ایران؛ بنایی استوار با سه گنبد پلکانی و هرمی شکل که از بن تا سر آن کمانی بوده‌است از اینرو ویران‌سازی و تخریب آن بسیار دشوار بوده و در سه مرحله در زمان فتحعلی شاه و خویشاوندانش انجام شده‌است. زیر هر گنبد آرامگاه ایرج، سلم و تور (تورج) پسران فریدون شاه است و در هنگام شاهنشاهی منوچهر ساخته شد و پیرامون آن در هنگام فرمانروایی توس تکمیل شد. تا سال ۱۳۷۰ با هزار افسوس تنها چاله بزرگی از ویرانه آن در کنار سبزه میدان و ساختمان استانداری با سبزه زار و درختان نارنج دیده می‌شد که آن هم پر شد و اکنون بوستانی هم تراز خیابان انقلاب (شاه) است؛ کهنسالی این بنا زیاد است و تاریخ دقیق آن دانسته نیست.

شاطر گنبد

شاطر گنبد یا گنبد شاطر یک بنای آرامگاهی و متعلق به قرن نهم هجری قمری برابر با عصر تیموریان در یک کیلومتری جنوب شهر ساری است.[46] این سازه تاریخی برای مدت طولانی در محاق قرار داشت و به دلیل عدم توجه به آن دچار آسیب‌های فراوان شده‌است. در حال حاضر اطراف و سقف این بنا درختان و گیاهان خود رو سبز شده‌اند که اگر توجه جدی نشو منجر به تخریب بنا خواهد شد.[47] شاطر گنبد در تاریخ ۲۷ مرداد ۱۳۶۴ با شمارهٔ ثبت ۱۶۷۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.[48]

تکیه پهنه کلا
تکیه پهنه‌کلا

امامزاده یحیی

ساختمان برج آجری امامزاده یحیی در شهر ساری واقع شده و در تاریخ ۳۱ تیر ۱۳۱۳ با شماره ثبت ۲۱۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. هسته اصلی بنای امامزاده دارای پلان دایره‌ای شکل است. این پلان حجم استوانه‌ای ایجاد کرده‌است. گنبد امامزاده هرمی چند ضلعی به ارتفاع حدود ۲۰ متر است.

درون بقعه، صندوقی مشبک و چوبین وجود دارد و درون آن نیز صندوق دیگری است، که نام بانی آن خواجه الحسن بن پیر علی الرومی و نام کاتب فخرالدین مطهر بن عبدالله الداعی الحسنی الاملی و نام‌های سازندگان آن حسین النجار و الاستاد محمد بن الحسن الجیلانی به تاریخ ساخت ۸۴۹ هجری قمری بر آن دیده می‌شود .

امامزاده عباس

در حاشیه شمالی ورودی خاوری شهر ساری واقع شده و از نظر شیوه معماری، گنبد هرمی شکل و صندوق چوبی نفیس، یکی از بناهای معروف استان مازندران است. تاریخ ساخت آن ۸۹۷ هجری قمری است و چهار امامزاده بنام‌های عباس و زید و محمد و حسن در آن مدفون می‌باشند. این بنا در بلوار امام رضا منطقه‌ای به نام آزادگله ساری واقع شده‌است.[49]

امامزاده جبار

در روستای اسپه ورز واقع در جنوب خاوری شهرستان ساری در کیلومتر ۵ جاده ساری به نکا پشت پارک جنگلی شهید زارع ساری در خاور روستای اسپه ورز مدفون است و گفته می‌شود از نوادگان موسی کاظم می‌باشد.[50]

برج سلطان زین‌العابدین

برج سلطان زین‌العابدین با گنبد مخروطی هشت‌ترک از لحاظ نوع معماری و تزئینات کاشی کاری و در و صندوق چوبی نفیس، جز مهم‌ترین بناهای تاریخی ساری به‌شمار می‌رود. کتیبه‌ها و کاشی کاری‌های آن زیبا بوده و یک مرقد دیگر در داخل به نام سلزان‌امیر شمس‌الدین می‌باشد. در مرکز شهر ساری قرار دارد و برج آجری آن به خاطر دارا بودن صندوق و در چوبی نفیس دارای اهمیت است. بلندای بنا ۲۰ متر و تاریخ ساخت آن سال ۸۴۹ هجری قمری می‌باشد. امامزاده یحیی از فرزندان موسی کاظم است.[50]

گردشگری

جاذبه‌های گردشگری ساری از دیدگاه آثار تاریخی و طبیعی بسیار غنی می‌باشد ولی جاذبه‌های طبیعی ساری بیشتر مورد توجه قرار گرفته‌اند. این شهر یکی از مهم‌ترین مراکز گردشگری ایران به حساب می‌آید و و دارای مجموعه‌ای از جاذبه‌های گردشگری است. برج ساعت، نماد ساری است و بیش از ۹۰ سال قدمت دارد. طبق گزارش مرکز آمار در تابستان ۹۶، ساری به‌عنوان اولین شهر برتر گردشگر پذیر ایران با بیش از دو میلیون سفر تابستانی شناخته‌شد. همچنین در نوروز ۹۵ ساری، به‌همراه رامسر شهرهای برتر گردشگری ایران شدند.

توسعه

پیشنهاد میزبانی مازندران به عنوان پایتخت گردشگری کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی موسوم به اکو با عنوان رویداد ساری ۲۰۲۲ در سال ۱۳۹۶ از سوی میراث فرهنگی و استانداری مازندران به سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری داده شد و روز ۱۲ مهر ماه سال ۱۳۹۸ هم به تصویب هیئت وزیران کشورهای عضو اکو در تاجیکستان رسید. طبق برنامه‌ریزی‌های وزارتخانه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قرار است ساری به مقصد گردشگری بین‌المللی تبدیل شود که در این برنامه ۲۹ کشور هدف را مشخص شده که ۹ کشور هدف آن همان کشورهای اکو یعنی ازبکستان، افغانستان، پاکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، ترکیه، جمهوری آذربایجان، قزاقستان و قرقیزستان هستند.[51][52]

مشکلات شهری

ترافیک شهر ساری و عدم پیاده‌سازی طرح‌های تأثیرگذار روان‌سازی ترافیک شهری و حفظ شهر ساری در چارچوب سنتی و خیابان‌های باریک این شهر از جمله مهم‌ترین مشکلات این شهر می‌باشد.

مناطق تفریحی

پناهگاه حیات وحش سمسکنده (اسبوکلا)
پناهگاه حیات وحش سمسکنده (اسبوکلا)
دریاچه الندان

این منطقه با ۱۰۰۰ هکتار مساحت در ۱۰ کیلومتری جنوب خاوری ساری واقع شده و در ۳ کیلومتری جاده ساری به نکا بوده و سپس با جاده روستای اسبوکلا ساری به درون محوطه راه می‌یابد. پوشش گیاهی آن گونه‌های جنگلی و جلگه‌ای بوده و بخشی از آن مانند دشت‌ناز به عنوان زیستگاه گوزن زرد ایرانی مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌است.[50]

پناهگاه حیات وحش دشت ناز

این منطقه حدود ۵۵ هکتار وسعت دارد و مرکز اصلی تکثیر در اسارت زیرگونهٔ در آستانهٔ انقراض گوزن زرد ایرانی است. پناهگاه دشت ناز در فضایی از جنگل‌های جلگه‌ای قرار گرفته‌است در سال ۱۳۴۶ تحت حفاظت قرار گرفت و در سال ۱۳۵۴ به عنوان پناهگاه حیات وحش نامیده شد. در این پناه‌گاه ضمن حفاظت و نگهداری گوزن زرد ایرانی که تعلیف آن‌ها دستی انجام می‌پذیرد، همه ساله تعدادی از گوزن‌های تولید شده را به زیست‌گاه‌های اصلی، یعنی حواشی رودخانهٔ دز و کارون منتقل می‌کنند. تعدادی از گوزن‌های این پناه‌گاه به جزیره اشک در دریاچه ارومیه نیز انتقال داده شده‌اند.

دشت ناز برای علاقه‌مندان به‌طبیعت و حیات وحش منطقه‌ای جذاب و دیدنی است و گردشگران، با مجوز از سازمان محیط زیست می‌توانند از این منطقه دیدن نمایند و از تماشای گوزن زرد، قرقاول و کبوتر لذت ببرند و همچنین پیرامون این پناهگاه حصارکشی شده‌است و گوزن‌ها را از پشت دیوارهای سیمی می‌توان مشاهده کرد.

پارک جنگلی شهید زارع

پارک جنگلی شهید زارع در ۳ کیلومتری شرق شهر ساری و در جانب جاده ساری به بهشهر قرار دارد و به علت مجاورت با تپه‌های جنگلی کم ارتفاع در دامنه البرز، بسیار زیبا و چشمگیر است. برای استفاده گردشگران نیز دارای امکاناتی برای ماندن کوتاه مدت می‌باشد.[50]

باداب سورت
باداب سورت

باداب سورت چشمهٔ پلکانی تراورتنی بی‌نظیر در ایران و کم‌نظیر در جهان است که واقع در روستای ارست بخش چهاردانگه‌یشهرستان ساری می‌باشد. این چشمه توسط سازمان میراث فرهنگی در سال ۱۳۸۷ پس از کوه دماوند به عنوان دومین میراث طبیعی ایران درفهرست آثار ملی ایران ثبت شد. ثبت جهانی این باداب نیز پس از پاموک‌کاله ترکیه، به عنوان دومین چشمهٔ آب شور جهان بوده‌است.

تالاب نیلوفر آبی حمیدآباد

تالاب حمیدآباد ساری از جاذبه‌های زیبای گردشگری در استان مازندران است که در جاده دریای ساری به سمت فرح آباد (خزرآباد) در روستای سرسبز و زیبای حمید آباد قرار دارد. این تالاب پوشیده از گلهای نیلوفر آبی هستند که در زمان باز شده جلوه خاصی به این تالاب و این منطقه می‌دهد. گونه‌های مختلف پرندگان اعم از پرندگان مهاجر و غیرمهاجر در این تالاب زندگی می‌کنند که زیبایی این منطقه را صد چندان می‌کند. ادامه این مسیر به مجموعه تاریخی فرح آباد و ساحل دریای خزر می‌رسد.

دریاچه پله

آبندان پله با مساحت ۱۷ هکتار که در هنگام بارندگی به ۳۰ هکتار می‌رسد در روستای ازنی بخش چهاردانگه شهرستان ساری واقع می‌باشد. این اثر طبیعی با قدمت کواترنری به شماره ۲۶۳، ۲۳ آبان ماه ۹۴ در فهرست آثار ملی ثبت شد.

آب این دریاچه فقط از طریق نزولات آسمانی تأمین می‌شود و هیچ رودخانه‌ای به سمت آن جریان ندارد. در واقع نحوهٔ قرارگیری و نوع خاک آن باعث شده‌است در اثر بارش اندکی، همهٔ آب‌های حاصل از بارش (باران یا برف) به سمت آن جریان پیدا کند. نیز نفوذ ناپذیری خاک دریاچه، میزان ماندگاری آب را در این دریاچه افزایش می‌دهد.

فاصلهٔ تقریبی این دریاچه از شهر ساری ۷۰ کیلومتر و در مسیر جادهٔ ساری-سمنان می‌باشد که در بلندای ۱۳۰۰ متری از تراز دریا قرار دارد. پیرامون دریاچه را جنگل‌های پهن‌برگ فرا گرفته که در بهار رویشگاه گل بنفشه و الزی (پیازچهٔ وحشی) و گونه‌های سبزی‌های خوش رایحه و داروئی می‌باشد. در تابستان رودخانه‌ای که در آن‌سوی دریاچه روانست آبی گوارا برای نوشیدن تأمین می‌کند. در پائیز درختچه‌های ازگیل و ولیک و تلکا محصول می‌دهند. در فصل زمستان محل سکونت اردک‌های وحشی می‌باشد و سال‌های اخیر با رهاسازی ماهی در این دریاچه کاربردهای آن افزایش پیدا کرده‌است.

درخت‌های مهمی به نام راش، ممرز، بلوط، ملچ و نمدار پیرامون این دریاچه را فرا گرفته‌اند که از نظر زیبایی اهمیت به‌سزایی دارند.

آب این آب‌بندان منبع اصلی تأمین آب شالیزاری روستاهای ازنی، مازارستاق، لسفرم، کنتا، دیدو، زلم است.

دریاچه چورت
دریاچه چورت.

(خواهرخواندهٔ دریای خزر[53]) در فاصلهٔ ۱۰ کیلومتری روستای چورت حد فاصل ساری تا کیاسر در استان مازندران ایران قرار دارد. وسعت این دریاچه حدود ۲٫۵ هکتار است. این دریاچه در سال ۱۳۱۸ خورشیدی بر اثر زمین‌لرزه و رانش زمین و در پی آن بسته شدن مسیر آب چشمه‌ای که در کنار دریاچه قرار دارد، به وجود آمده‌است. هنگام کاهش آب، پدیدار شدن باقی‌مانده درخت‌هایی که در محل پیدایش دریاچه بوده‌اند منظرهٔ ویژه‌ای را ایجاد می‌کند. این دریاچه در شکاف دره‌ای با شیب زیاد قرار گرفته و دور تا دور دریاچه را پوشش‌های جنگلی بکر و درختان قدیمی دربر گرفته‌است. این دریاچه به دلیل نزدیکی به روستای چورت، دریاچه چورت هم نامیده می‌شود.

چشمه شیرین‌رود

شیرین رود به عنوان یکی از سرچشمه‌های رودخانه تجن می‌باشد که در روستای خرم‌آباد منطقه دودانگه از توابع شهرستان ساری در استان مازندران می‌باشد. فاصله آن تا ساری حدود ۷۵ کیلومتر است. آب این رودخانه از رشته کوه‌های البرز مرکزی و خط الراس خرونرو که به عنوان آلپ ایران نیز شناخته می‌شود، سرچشمه می‌گیرد.[54]

آبشار اوبن

آبشار اوبن ساری یکی از زیباترین و بکرترین آبشارهای ایران، که در عمق جنگل‌های دودانگهٔ ساری واقع شده‌است. منطقهٔ دودانگه در حدود ۶۵ جنوب کیلومتری ساری قرار دارد و منطقه ای است کوهستانی و جنگلی که در جنوب شرقی ساری واقع شده‌است و یک منطقهٔ حفاظت شده محسوب می‌شود. این منطقه جاذبه‌های بی نظیری را در دل خود جای داده که آبشار اوبن یکی از آن هاست. اوبن در زبان محلی به معنی زیر آب است، این آبشار تمام خزه ای زیبا را بولا هم نامیده‌اند.[55]

آموزش

نخستین مدرسهٔ مدرن شهر ساری در سال ۱۳۲۳ق / ۱۲۸۴خورشیدی توسط جمعی از سیاسیون ساروی تأسیس شد. این مدرسه در سال بعد با پشتیبانی لطفعلی خان میرپنجهٔ سالار مکرم (سردار جلیل) سالاریه خوانده‌شد. مدرسهٔ سالاریه با ۷۰نفر دانش آموز آغاز به کار کرد. این مدرسه دارای سه کلاس ابتدایی، سطحی یا فارسی و علمی بود.[56] ولی مدتی بعد با فشارهای مخالفان مشروطه و برخی از مردم شهر، لطفعلی خان سردار جلیل از حمایت مالی مدرسه دست برداشت. در نتیجه مدرسهٔ ساری تعطیل شد؛ و دویست شاگردان آن بی‌مدرسه شدند. مدتی پس از تعطیلی مدرسهٔ سالاریه، دانش آموزان مدرسه و طرفداران‌شان به انجمن حقیقت ساری متوسل شدند. سید حسین مقدس مدرسه را با نام جدید حقیقت در سال ۱۳۲۳خورشیدی در منزل علی بهروزی افتتاح کرد. پس از چندی آن هم بنابه دلایلی تعطیل گشت و بدین ترتیب چندین مدرسه در شهر به وجود آمد و پس از اندکی تعطیل شد.[57] در سال سال ۱۳۰۵خورشیدی کلاس‌های اول، دوم و سوم متوسطه در مدرسه احمدیه دایر شد و مدرسه به نام دبیرستان پهلوی تغییر نام یافت.[58][59] در تاریخ ۴ بهمن ۱۳۰۰خورشیدی نخستین مدرسه دخترانهٔ ساری با نام تربیت بنات، افتتاح شد. مؤسس مدرسه شخصی به به نام خانم فاطمه وکیلی دیپلم مدرسه آمریکایی تهران بوده‌است.[60]

آموزش عالی
دانشگاه علوم پزشکی مازندران

فهرست برخی از مراکز آموزش عالی شهرستان ساری

  • دانشگاه علوم پزشکی مازندران
  • دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری
  • دانشگاه آزاد اسلامی ساری
  • دانشگاه علوم و تحقیقات مازندران
  • دانشکده فنی امام محمد باقر
  • دانشگاه پیام‌نور استان مازندران
  • دانشگاه پیام‌نور ساری
  • مؤسسه آموزش عالی روزبهان
  • مؤسسه آموزش عالی هدف
  • مؤسسه آموزش عالی ادیب مازندران
  • مؤسسه آموزش عالی ساریان
  • مؤسسه آموزش عالی راهیان نوین دانش
  • دانشکده فنی شماره ۲ ساری
  • مؤسسه آموزش عالی سارویه
  • مؤسسه آموزش عالی سنا
  • مؤسسه آموزش عالی علمی کاربردی هنر
  • مؤسسه آموزش عالی سازه‌های سنگین مازندران
  • دانشکده فنی و حرفه‌ای سما
  • دانشکده قدسیه(دختران)

کتابخانه‌های عمومی ساری[61]
کتابخانه آدرس
ابن شهرآشوب ساروی ساری- خیابان جمهوری- کوچه میر مشهد
آزادگان ساری- خیابان فرهنگ- خیابان سعدی- جنب کتابخانه آزادگان
اهل بیت ساری ساری- میدان شهداء- جنب مصلی ساری
شهید سید مجتبی علمدار ساری- بلوار کشاورز- پارک کشاورز
حاج عیسی رضایی ساری- عرب محله

اقتصاد

صنایع ساری

از اواخر دهه۲۰ تا ۵۰ شمسی کارخانجات صنعتی شرکت ام ام با تولید روغن نباتی و چند محصول جانبی دیگر یکی از تولیدکنندگان بزرگ روغن نباتی در ایران به‌شمار می‌رفت.

صنایع چوب و کاغذ مازندران

شرکت صنایع چوب و کاغذ مازندران بزرگترین تولیدکننده کاغذ در خاورمیانه با ظرفیت مجموعاً ۱۷۵۰۰۰ تن شامل ۹۰۰۰۰ تن کاغذ روزنامه و چاپ و تحریر و ۸۵۰۰۰ تن کاغذ فلوتینگ.

بازار امام رضا

از جمله بازارهای منطقه‌ای شهرداری می‌توان با بازار رضا و بازار هفتگی ۲۲ بهمن اشاره کرد که بازار امام رضا از بازارهای بزرگ واقع در بلوار امام رضا قبل از پل فراورده‌های نفتی احداث شده‌است. به این بازار، بازار ترکمن مرکزی نیز می‌گوند که بیشتر توسط بازرگانان ترکمن از مرز اینچه برون به اینجا آورده و عرضه می‌شود.

ماهی فروشان

در انتهای خیابان نادر و در مجاورت با بازار نرگسیه قرار داشت. امّا بعدها کل این بازار به ابتدای پل تجن انتقال یافت. به تازگی این بازار در اتوبان قائمشهر احداث شد که دارای امکانات از جمله استخر ماهی و رستوران ماهی می‌باشد. این بازار بزرگترین بازار ماهی فروشان در شمال کشور است.

بازار نرگسیه و رجایی

بازار نرگسیه در مجاورت کاخ قدیمی آقا محمد خان قاجار قرار دارد، و از طرف کوچه مسجد جامع خیابان انقلاب، کوچه نواب نادر و کوچه پشت استانداری ورودی دارد. این بازار مجموعه ملزومات بافندگی نظیر نخ کاموا و پوشاک و بزاز و طلا و کفش و قسمتی از تره بار در آن وجود دارد. بازار نرگسیه قدیمی‌ترین و پر رفت آمدترین بازار در استان مازندران می‌باشد که قسمتی از آن را مسجد جامع ساری در بر می‌گیرد. همچنین بزرگترین کاموا فروشی شمال کشور شهر کاموا در این بازار قرار دارد.[62]

بازار ملّامجدالدّین

درابتدا بازار ترکمنان در خیابان ملامجدالدین ساری قرار داشت و در سال ۱۳۸۹ به قبل از پل فراورده‌های نفتی انتقال یافته‌است. این بازارچه از جاهای گردشگری ساری است و از تمام استان و استان‌های همجوار برای بازدید از این بازار به آنجا می‌آیند و دارای پوشاک و منسوجات و… می‌باشد.

بازار ۲۲ بهمن

بازار هفتگی ۲۲بهمن، یک بازار کوچک منطقه ای است که در روزهای چهارشنبه هر هفته، در منطقه ۲۲ بهمن دائر می‌شود.

بازار روز راه‌آهن و کشاورز

این بازار جزء مجموعه بازار منطقه‌ای شهر بوده و در بلوار کشاورز در جنوب شهر قرار دارد که یکی از قدیمی‌ترین و پررونق‌ترین بازارهای ساری است.

مرکز خرید پردیس

جاده دریا، بعد دانشگاه آزاد ساری.

بازار الهیه

این مرکز خرید در اصلی‌ترین منطقه تجاری ساری قرار دارد. «الهیه» دارای ۶ طبقه بوده که ۳ طبقه آن تجاری و سه طبقه دیگر آن به پارکینگ اختصاص دارد

. این مرکز تجاری پرترددترین مرکز تجاری ساری می‌باشد.

مرکز تجاری تندیس

ایرن مرکز خرید واقع در خیابان انقلاب (مرکزی‌ترین خیابان ساری) واقع می‌باشد. مجتمع تجاری تندیس دارای ۵ طبقه می‌باشد.

زیر ساخت

راه‌آهن

ساری نخستین شهر ایران بوده‌است که ساخت راه‌آهن سراسری ایران از آنجا آغاز گشت؛ و پس از رضاشاه و در هنگام جنگ جهانی دوم به تصرف نیروهای شوروی درآمد. این خطوط ریلی از شعبه‌های اصلی از راه‌آهن سراسری ایران است که در سال ۱۳۰۸ خورشیدی در دوران رضاشاه، نخستین فاز آن بین شهرهای ساری - بندر شاه افتتاح گردید؛ و همیشه یکی از مهم‌ترین راه‌های ایران به‌شمار می‌رفته‌است.[63] ساخت این راه‌آهن باعث شد تا امروزه شهر ساری به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم شود و باعث بیشتر شدن اختلاف طبقاتی بین مردم این شهر نیز شد. هم‌اکنون به قسمت جنوبی شهر راهبند گفته می‌شود که در این منطقه حاشیه نشینان بسیاری وجود دارند.[63]

اتوبوس

یازده ایستگاه اتوبوس شهری ساری در نظر گرفته شده‌است که نقاط مختلف شهر را به یکدیگر متصل می‌نماید[64]

تاکسی

سازمان مدیریت و نظارت بر تاکسیرانی ساری از اردیبهشت ۱۳۷۶ به عنوان واحد در شهرداری ساری به امور مربوط به تاکسیرانان و تاکسیداران رسیدگی می‌نمود که با توجه به رشد جمعیت شهری و وسعت شهر و نیاز به کنترل و نظارت دقیق تر بر امور مربوط به حمل و نقل و جابجایی مسافرین و همشهریان در سال ۱۳۸۱ با تصویب اساسنامه و معرفی مدیرعامل به عنوان سازمانی مستقل زیر نظر شهرداری شروع به فعالیت نمود.[65][66]

ترافیک در خیابان قارن

هواپیمایی
نوشتار(های) وابسته: فهرست شرکت‌های هواپیمایی ایران

ساری دارای یک فرودگاه بین‌المللی به نام دشت ناز است؛ این فرودگاه در سال ۱۳۲۶ ساخته شده‌است[67][68] از فرودگاه دشت ناز به شهرهای تهران و مشهد پروازهای روزانه برقرار است. این فرودگاه در ۱۵ کیلومتری شهر ساری واقع شده و پروازهای داخلی ان به شهرهای مشهد، شیراز، کرمانشاه، اهواز، عسلویه، تهران، بندرعباس و کیش برقرار است. فرودگاه بین‌المللی دشت ناز از نظر تعداد مسافر و تعداد پروازهای داخلی در کشور دارای رتبه ۱۶ و از نظر تعداد پروازهای بین‌المللی دارای رتبه ۱۱ است .

محوطهٔ فرودگاه دشت ناز

فضای سبز

بوستان ولایت

بوستان ولایت ساری در محل پادگان شهید فرامرزی ساری در مرکز این شهر ساخته و بهره‌برداری شد. خروج پادگان‌های ارتش جمهوری اسلامی به خارج از شهر یکی از مصوبات مجلس شورای اسلامی در سال ۸۸ بوده‌است که شهرداری ساری با در اختیار گرفتن ۶ هکتار از ۱۰ هکتار زمین پادگان شهید فرامرزی ساخت بوستان ولایت را مرداد ماه سال ۹۴ آغاز کرد. این بوستان دارای سالن آمفی تئاتر، کتابخانه دیجیتال، خانه دانشوران، سرای ارشد، خانه هنرمندان و نگارخانه، مسجد، موزه و فضای بازی کودکان است. در ابتدا و انتهای این بوستان دو آب‌نما ساخته شده که با آبراهی به طول ۳۴۵ متر که مسیر اصلی پیاده راه هم محسوب می‌شود، به هم وصل هستند.[69]

پارک بانوان

پارک بانوان ساری در زمینی به مساحت ۱۰ هکتار شامل هشت هزار مترمربع ساختمان، ۱۴ هزار مترمربع پارکینگ و سه هکتار فضای سبز در منطقه یک ساری ابتدای بلوار فرح‌آباد واقع شده‌است.[70]

پارک شهبند (کوشا سنگ)

پارک کوشا سنگ در منطقه شهبند و خیابان مطهری واقع شده‌است

بوستان مادر

بوستان مادر در شمال ساری و در محدوده میدان فرح آباد قرار دارد که تاریخ تأسیس این پارک به سال ۱۳۹۵ بازمی‌گردد و مساحت آن ۸۳۴۸ متر مربع می‌باشد.[71]

پارک پیوندی

بوستان کولاییان (پارک پیوندی) ساری با متراژ ۴۱۰۰متر در سال ۱۳۸۰ تأسیس شد و درخیابان فرهنگ – خیابان پیوندی قرار دارد.[72]

بوستان گلها (سعد سلمان)

بوستان گلها (سعد سلمان سابق) در سال ۱۳۸۲ و در زمینی با متراژ ۴۵۶۳ متر تأسیس شد.[73]

پارک ملل
نوشتار اصلی: پارک ملل ساری
نمایی از پارک

پارک ملل نام پارکی در کنارِ رود تجن در شهر ساری، مرکز استان مازندران است. این پارک بزرگ‌ترین مجموعه تفریحی- توریستی شمال کشور - می‌باشد. فضای این مجموعه تفریحی از دریاچه و فضای سبز تشکیل شده‌است.[74] پارک ملل ساری در زمینی به مساحت ۳۵ هکتار و به طول ۲ کیلومتر در حاشیه غربی رودخانه تجن واقع شده‌است. این پروژه در تاریخ ۹۳/۶/۲۰ آغاز و پس از ۱۰۰ روز به بهره‌برداری رسید.[75] این پارک زیباترین و بزرگترین مجموعه تفریحی شمال کشور نیز لقب گرفته‌است.[74] این مجموعه به دلیل وجود پرچم تمام کشورهای جهان، پارک ملل نام گرفته‌است.

پارک قائم

این پارک در امتداد رودخانه تجن و در موازات پارک ملل واقع شده‌است. این پارک در سال ۱۳۷۹ احداث و در سال ۱۳۸۸ نیز به مساحت آن اضافه گردیده‌است. مساحت پارک حدود ۷۸۰۰۰ متر مربع و از سمت شمال به جنوب امتداد دارد.[76] این پارک دارای امکانات ویژه جهت اسکان مسافرات می‌باشد.

پارک آفتاب

این پارک در امتداد در بلوار آزادی از میدان امام ساری و در بخش غربی (داخل) شهر ساری واقع شده‌است. مساحت پارک آفتاب ساری حدود ۱۵۰۰ متر مربع می‌باشد.

پارک آزادگان

بوستان آزادگان ساری بامتراژ ۴۷۵۵ متر درسال۱۳۷۷ تأسیس شد و در خیابان فرهنگ -خیابان سعدی قرار دارد. کتابخانه عمومی آزادگان ساری نیز در این بوستان قرار دارد.[77]

پارک شهرداری (سبز میدان)

این پارک در میدان شهرداری (شاه) قرار دارد و بین ساختمان استانداری و دادگستری قرار گرفته‌است. در گذشته به پارک سبزه میدان معروف بوده که به دلیل همجواری با ساختمان شهرداری زمان به این نام معروف گشت.

پارک غفاری

پارک غفاری (پارک) در ساری و بلوار کشاورز، شهید میرجانی واقع شده‌است.

پارک ملت

به آدرس خیابان شیخ طبرسی، انتهای خیابان ملت به مساحت ۷۰۰ متر و دارای وسایل ورزشی و وسایل بازی کودک احداث شده‌است.

پارک صادقیه

به آدرس بلوار کشاورز، کوچه صادقیه به مساحت ۷۰۰ متر احداث شده‌است.

پارک روشن

پارک روشن (پارک) در ساری و خیابان قارن، قارن ۶ مختار واقع شده‌است.

پارک اتحاد

پارک اتحاد به مساحت ۱۳۵۰۰ مترمربع در خیابان دخانیات، پشت دخانیات قدیم با امکاناتی همچون وسایل ورزشی، وسایل بازی کودک، روشنایی مطلوب و… احداث شده‌است.

پارک دانشجو

خیابان طبرستان، روبروی دانشکده فنی امام محمّدباقر

باغ ایرانی صفرآباد

کیلومتر ۵ جاده فرح آباد (باغ گل) در حال احداث

پارک محله ای زعفرانیه

در حال احداث کمربندی غربی شهر ساری- کوی زعفرانیه

پارک محله ای امام رضا (ع)

در حال احداث- بلوار امام رضا (ع) منطقه یک شهری

هتل‌ها

هتل سالاردره (چهار ستاره)
هتل جنگلی سالاردره

هتل سالاردره در ۱۲ کیلومتری جنوب ساری و در جاده ساری به سمت سمنان در نزدیکی رودخانه سالاردره قرار دارد. این هتل که در جنگل‌های شمال (هیرکانی) واقع شده، در فضایی به وسعت ۵۶۰۰ متر مربع و همچنین به اضافه ۲ هکتار فضای سبز احداث شده‌است .

هتل بادله (چهار ستاره)

هتل بادله ساری در سال ۱۳۶۴ فعالیت خود را آغاز کرد. این هتل دارای ۷۷ باب اتاق می‌باشد، که طبقات اول تا سوم هتل را به خود اختصاص داده‌اند. این هتل در حد فاصل شهرهای نکا و ساری قرار دارد، که موجب دسترسی آسان به فرودگاه ساری می‌شود .

هتل نوید (چهار ستاره)

کیلومتر ۵ جاده ساری به قائم شهر .

هتل اسرم (سه ستاره)

ابتدای کمربندی شرقی - میدان هلال احمر - ابتدای جنب پل تجن .

هتل نارنج (سه ستاره)

میدان خزر - کیلومتر ۳ جاده دریا .

هتل سارویه

بلوار طالقانی، روبه روی پمپ بنزین .

هتل عرب (دو ستاره)

کیلومتر۲جاده نکا جنب پارک جنگلی شهید زارع .

هتل هفت‌خال (دو ستاره)

قرار گرفتن آن در منطقه‌ای خوش آب‌وهوا و چشم‌انداز دشت گونه روبروی هتل از ویژگی‌های آن به حساب می‌آید. این هتل در ۵ کیلومتری جاده کیاسر به ساری قرار دارد .

بهداشت و سلامت

برخی از بیمارستان‌ها و مراکز درمانی ساری

مراکز درمانی دولتی مراکز درمانی خصوصی
بیمارستان امام خمینی بیمارستان شفا
بیمارستان بوعلی سینا بیمارستان امیر مازندرانی
بیمارستان ولایت مرکز درمان ناباروری حضرت مریم
مرکز روان پزشکی و سوختگی زارع
مرکز قلب مازندران بیمارستان نیمه‌شعبان
بیمارستان حکمت درمانگاه طوبی
بیمارستان فوق تخصصی ماهک (در حال ساخت)
درمانگاه ولیعصر سپاه

فرهنگ و هنر

تئاتر

در باب اینکه نخستین نمایش در ساری چه زمانی و به چه کیفیتی انجام شده، اطلاعاتی وجود ندارد. به نقلی در سال ۱۳۱۹ هجری قمری ظهیرالدوله، که وزیر تشریفات سلطنتی و همچنین دارای سمت والی مازندران بود، شخصی به نام حکیم الهی را مأمور کرد که در سبزه‌میدان تئاتری اجرا نماید. بعدها در دهه ۱۳۰۰هجری شمسی یدالله مایل تویسرکانی وزیر فرهنگ مازندران، نمایشنامه‌های بسیاری از نمایشنامه‌نویسان روس و اروپایی مانند مولیر را در مدرسه‌ای به نمایش درآورد و گاهی از این نمایش‌ها در راستای القاء تفکرات خود نیز استفاده می‌نمود و بازیگران این تئاترها نیز دانش‌آموزان یا بازاریان مشتاق بودند و خود یدالله مایل نیز برای بها بخشیدن و اعتبار دادن به تئاتر گاهی ایفای نقش می‌نمود. این گروه پس از مدتی به خاطر مسائل سیاسی ازبین رفت. پس از آن نیز گروه‌هایی تئاتری به رهبری افرادی چون ستوان ایرانلو، خدابنده لو، خیرخواه، محمد باقر خاوری، اتومیان، ملک الکتابی و… در شهر راه انداخته شدند. از نمایشنامه‌نویسان بزرگ که در این شهر به فعالیت پرداختند می‌توان به لادبن (قاسم رحیمیان) و عمادالدین رام بودند بیشتر گروه‌های تئاتری پیش از انقلاب ۵۷ دارای بازیگرانی از دو دستهٔ معلمین و دانش‌آموزان یا سربازان پادگان ساری بود و اغلب این تئاترها در مدارس به روی صحنه می‌رفتند.

سینما
نوشتار(های) وابسته: سینمای ایران

شهر ساری در گذشته دارای چهار سینمای فعال بود اما در حال حاضر تنها یک سینمای آن فعال است:

تام سینماوضعیتسال تأسیس
سینما سپهرفعال۱۳۴۲[78]
سینما کانونفعالمهر ۱۳۹۷[79]
سینما فرهنگ (مولن رژ)در حال بازسازی۱۳۴۰[80]
سینما ایرانمخروبه-تعطیل
سینما فردوسی تخریب-زمین بایر
پردیس سینمایی ایران در حال ساخت[81][82]
  • محمدرضا وطن‌دوست (زاده دوم اردیبهشت ۱۳۵۷ در ساری) نویسنده، کارگردان، و مستندساز خلاق و پیشرو سینما است که برندهٔ بیش از ۸۰ جایزه ملی و بین‌المللی از قبیل تندیس بهترین فیلم اول از جشنواره جهانی فیلم مونترال کانادا ۲۰۰۹ و جایزه نگاه هنری از جشنواره فیلم بیگ اسکای آمریکا ۲۰۱۹ شده‌است.

رسانه

رادیو تبرستان از دهه ۱۳۲۰ فعالیت خود را آغاز نمود. این رادیو بعدها در قالب شبکهٔ استانی صدای مرکز مازندران به فعالیت خود ادامه می‌دهد.[83]

شبکه تبرستان ابتدا با فرستنده‌ای ۱۰۰ واتی افتتاح گردید. صدا و سیمای مرکز مازندران در هفدهمین جشنوارهٔ مراکز صدا و سیمای ایران، دومین مرکز برتر پس از مرکز خوزستان شناخته شد.[84]

نشریات

از دوران قاجاریان تاکنون نشریات و روزنامه‌های بسیاری در ساری به چاپ رسیده‌است. امروزه از بزرگترین نشریات ساری می‌توان به هفته‌نامه کایر (قدیمی‌ترین نشریه ساری) و روزنامه‌های بشیر، وارش، حرف مازندران و دیار سبز و نسیم و هفته نامه‌های قارن، نهضت شمال و پژواک شمال و پیک شمال و هم‌ولایتی اشاره کرد. همچنین روزنامه سارویه که فقط مخصوص شهرستان ساری است با نظارت شورای شهر شهرستان ساری از سال ۱۳۸۴ به انتشار می‌رسد. نخستین و تنها نیازمندی‌های نوار شمالی کشور نیز به صورت هفته‌نامه و در قطع استاندارد نیازمندی‌های داخلی (۲۵×۳۵) به صورت چاپ رول دورنگ (MK) و با نام «نیازمندیهای چتر شهر» در این شهر منتشر و توزیع می‌گردد.

خوراک

از سوغاتی‌های شهر ساری شامل غذاهای سنتی، میوه‌ها و صنایع دستی این شهر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

غذاهای سنتی
دوشاب خرمالو

غذاهای سنتی ساری شامل سیر انار، ناز خاتون، کدوپلو، کدو پلو، چاشنی ساک، ماهی شکم‌پر و مرغ شکم‌پر می‌شود. همچنین به دلیل استفاده از شکر سرخ، فسنجان و خورش آلو زرشک ساری طعمی متفاوت و ملس دارند.

همچنین مرباها و شربت‌های مختلفی از جمله دوشاب (مثل انجیل دشو) و هلی ترشی در منطقه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

میوه‌ها

انواع مرکبات، تمشک، ازگیل، ولیک، گلابی وحشی، زردکیجا (نوعی قارچ چتری)، گزنه، کدو و…

صنایع دستی

صنایع چوبی، صندوق‌مزار، ارسی، لاک‌تراشی، جوله، کلز، کیله‌لاک، قند چوله، تنباکو چوله، سیرکوب، حصیربافی، گلیم‌بافی، جاجیم‌بافی، جوراب‌بافی، موج‌بافی، پارچه‌بافی، نمدمالی، سفال‌گری و…

ورزش

کشتی

ساری یکی از پرافتخارترین شهرهای کشور در کشتی بوده‌است. به‌گونه‌ای که از لحاظ مربیان بین‌المللی، سالن کشتی، داوران بین‌المللی و باشگاه‌ها، ساری رکوردار مازندران و ایران است.

ملاک و معیار ارزش فنی کشتی‌گیران جهان کسب مدال المپیک است. ساروی‌ها در سال ۱۹۹۸ در المپیک سئول توسط عسگری محمدیان صاحب مدال نقره شده‌اند و تنها شهری در مازندران هستند که در سه المپیک جداگانه سه مدال المپیکی صید نمودند. در المپیک‌های سئول و بارسلون، عسگری محمدیان و در المپیک پکن، سید مراد محمدی صاحب مدال شدند به‌گونه‌ای که در المپیک سئول و پکن تنها ساروی‌ها برای کشتی ایران صاحب مدال شده بودند و هیچ‌یک از کشتی‌گیران ایران در آن المپیک مدال صید نکردند.

ساروی‌ها در سال ۱۹۸۲ در مسابقات قهرمانی کشتی بازی‌های آسیایی دهلی صاحب دو مدال نقره توسط عسگری محمدیان و محمد حسین دباغی شدند.

در مسابقات قهرمانی کشتی آزاد گوانگ‌جو چین و قهرمانی کشتی آزاد توکیو ژاپن تک مدال طلای ایران توسط کشتی‌گیران ساروی (به‌ترتیب عسگری محمدیان و مجید ترکان) صید شد.

ساری تنها شهری در ایران بود که در سال ۱۹۸۲ دو ملی پوش در کشتی بازی‌های آسیایی داشت.

در جایگاه داوری ساروی‌ها اولین رئیسه کمیته داوران کشتی ایران بعد از انقلاب (حبیب اله الطافی) را داشتند. اسداله رضایی، عباس بابازاده، محمد ربیع پور، سید مهدی موسوی، عقیقی، محمدنژاد، عبداله افشار، نعمت اولادزاد، موسی بابایی، محمد علی احمدی از سایر داوران صاحب‌نام ساروی در مسابقات بین‌المللی کشتی هستند.

ساروی‌ها اولین شهری در ایران بودند که بعد از تهران در سال ۲۰۰۶ میزبانی مسابقات جام جهانی کشتی را عهده‌دار شدند. ساری همچنین سابقه میزبانی مسابقات قهرمانی کشتی جام بین‌المللی تختی را در چند دوره دارند.

ساروی‌ها توسط پهلوان شاهرخ صداقت زاده صاحب بازوبند پهلوانی کشور و مهرنوش شاهرخی در جوانان و بزرگسالان قهرمان و پهلوان کشور شدند.

ساروی‌ها تنها شهری هستند که در دو المپیک به عنوان مربی کشتی نماینده داشته‌اند، به‌گونه‌ای که مدرس فدراسیون جهانی کشتی به نام مجید ترکان را دارند. آن‌ها در شورای فنی تیم ملی کشتی ایران عضوی به نام عسگری محمدیان نایب قهرمان جهان و المپیک داشته و محمد حسین دباغی، مجید ترکان، سید مراد محمدی و عسگری محمدیان سوابق مربیگری تیم‌های مختلف کشتی جهان را دارند.

اولین مازندرانی که مسئولیت هیئت کشتی تهران را قبول کرد و با اکثریت آرای تهرانی‌ها رئیس هیئت کشتی پایتخت شد نقی کلانتری از ساری بود. اولین مازندرانی که سرپرست تیم ملی برای حضور در مسابقات بین‌المللی و آسیایی معرفی شد محمد شعبانی، اصغر ثمربخش و نقی کلانتری هر سه از ساری بودند و اولین سرمربی تیم ملی نونهالان کشور مجید ترکان از مرکز مازندران بوده‌است.

ساروی‌ها در مسابقات قهرمانی کشتی قهرمانی سوپر قهرمانان جهان صاحب دو مدال طلا توسط مجید ترکان و عسگری محمدیان شده بود و این موفقیت در حالی رقم خورد که هیچ شهری در مازندران نتوانست صاحب چنین موفقیتی شود.

کمربند جنگجوترین، مبارزترین و شجاعترین کشتی‌گیر جهان تنها متعلق به دکتر ترکان از ساری بود و هیچ کشتی‌گیری از مازندران به چنین جایگاهی دست نیافته‌بود. در مسابقات قهرمانی کشتی باشگاه‌های کشور ساروی‌ها با برق مازندران، پیام ساری، بهمن ساری، آسانسورسازان، عسگری محمدیان، ستارگان و گاز مازندران بیشترین حضور را در قهرمانی لیگ کشتی کشور داشته‌اند.

در مسابقات قهرمانی کشتی باشگاه‌های جهان در روسیه تنها یک تیم از مازندران سابقه داشت آنهم ستارگان ساری بود.

ساری تنها شهری در مازندران بوده که میزبان رافائل مارتینتی رئیس سابق فدراسیون جهانی کشتی در مسابقات جام جهانی کشتی ساری در سال ۲۰۰۶ شد .

سیدمحمد شجری اولین مربی مازندرانی از ساری برای تیم ملی کشتی کارگران ایران و رحیم تبریزی اولین مربی مازندرانی از ساری به عنوان مربی تیم ملی فرزندان شاهد بود.

علی دومیرکلایی اولین مربی تیم ملی کشتی ساحلی ایران از مازندران برای ساری بود و اولین قهرمانی مسابقات جام حذفی کشتی باشگاه‌های کشور برای تیم بهمن ساری بود.

ساروی‌ها قهرمان اولین دوره مسابقات قهرمانی کشتی ساحلی ایران شد. ساروی‌ها اولین‌هایی در مازندران بودند که در مسابقات قهرمانی ارتش‌های جهان توسط محمد حسین دباغی، محمد علی یعقوب‌زاده و قربان سعادت‌زاده صاحب مدال طلا شده‌اند و جالب اینکه قربان سعادت‌زاده اولین مازندرانی بود که به عضویت تیم ملی کشتی فرنگی ایران درآمد. ساری در قبل از انقلاب چندین بار توسط سبحان خانیانپور در فرنگی بزرگسالان روی سکوی قهرمانی رفت که حتی در مازندران کشتی‌گیر و قهرمان کشتی فرنگی وجود نداشت.

قابل توجه است اولین مازندرانی که در مسابقات قهرمانی جام بین‌المللی کشتی فرنگی صاحب مدال شده بود قربان سعادت‌زاده از ساری بود که در جام یاشاردغو ترکیه و مسابقات بین‌المللی ۲۲ بهمن صاحب مدال طلا شد. اسماعیل دنگسرکی و حسین کریمی اولین مربیان المپیکی کشتی مازندران در المپیک ۲۰۰۸ و ۲۰۱۶ بوده‌اند.

مهران نصیری کشتیگیر ساروی قهرمان جوانان آسیا۲۰۱۰ و قهرمان تورنمنت‌های معتبر بین‌المللی [یاشاردغو]ترکیه ۲۰۱۸و تفلیس گرجستان۲۰۱۸ و جام معتبر پهلوان تختی و قهرمان کشور و عضو تیم ملی کشتی آزاد در بازی‌های آسیایی ۲۰۱۸ نماینده وزن ۶۵ کیلوگرم تیم ملی کشتی آزاد ایران از ساری می‌باشد.

ابراهیم نصیری قهرمان جوانان جهان در سال ۲۰۱۱ رومانی و قهرمان اولین دوره تورنمنت بین‌المللی حبیبی و موحد ۲۰۱۰ اهل ساری می‌باشد.

ساروی‌ها تنها شهری بودند که در مسابقات جام کشتی پایتخت قبل از انقلاب نماینده داشتند (پهلوان عبدالحمید باقری) که با جهان پهلوان غلامرضا تختی کشتی گرفت در حالیکه هیچ مازندرانی با تختی در کشتی پهلوانی پایتخت مبارزه نکرده بود.

سایر ورزش‌ها

هر ساله ورزش‌های فوتسال، تنیس، اسکواش، پینت بال، اتوموبیل‌رانی و شطرنج در سطح کشور و منطقه مقام‌آور می‌باشد. تیم فوتسال راه ساری معروفترین تیم ورزشی این شهر است. در زمینه کشتی نیز تیم گاز مازندران متعلق به این شهر می‌باشد. اولین باشگاه پینت بال شمال کشور در تاریخ ۹ مرداد سال ۱۳۸۷ در پارک قائم (پارک تجن) ساری در مساحتی نزدیک به ۴۰۰۰ متر مربع در باشگاه پینت بال پروشات شروع بکار کرد.[85] در سال ۱۳۸۹ تربیت بدنی شهرستان ساری موفق به خرید سهام باشگاه دسته اولی مهرکام پارس تهران شد تا از همین سال در رقابت‌های لیگ دسته یک فوتبال کشور با تیم طبرستان صنعت ساری در این مسابقات شرکت کند. همچنین در فصل ۹۵ لیگ برتر والیبال کشور با حمایت سازمان عمران شهرداری ساری تیمی تحت همین عنوان راهی این سری از مسابقات شد که حاصل آن در رده سنی بزرگسالان مقام نهمی و در جوانان مقام نائب قهرمانی بوده‌است. همچنین از دیگر امکانات ورزشی این شهر می‌توان به دو باشگاه تنیس در مجموعه ورزشی داراب و اتوبان فرح آباد، باشگاه بولینگ توسکا، مجموعه تفریحی، ورزشی و آبی شیرین رود، باشگاه کارتینگ ساویز واقع در مجموعه ورزشی داراب، قایق‌سواری در دریاچه سد پلاستیکی رود تجن، پیست اتومبیلرانی نام برد.

ورزشگاه‌ها و مکان‌های ورزشی مهم
نام مکان
استادیوم فوتبال ۱۵هزار نفری ورزشگاه شهدای گمنام ساریجاده دریا
استادیوم فوتبال شهید متقیخیابان ورزش
مجموعه ورزشی شهید منتظریخیابان شهبند
سالن ورزشی سید رسول حسینیخیابان فرهنگ
سالن ورزشی تختیخیابان فرهنگ
مجموعه ورزشی دارابسه راه جویبار[86]
باشگاه بولینگ توسکا جاده فرح‌آباد
باشگاه سوارکاری آراسپ جاده فرح‌آباد، سه‌راهی پنبه‌چوله گهرباران

پیست دوچرخه سواری (چوبی) در حال ساخت ماهفروجک ساری و سالن سرپوشیده شش هزار نفری ساری (در حال ساخت)

ورزشگاه سید رسول حسینی ساری

سیاست

ساری پایتخت پیشین ایران، مرکز استان مازندران و شهرستان ساری است. به عنوان یک مرکز سیاسی و اداری، مهمترین نهادهای دولتی و قضایی مازندران همانند استانداری، دفتر نماینده ولی فقیه و دفاتر وزارتخانهها در ساری واقع شده‌است.

ساری ۲ نماینده در مجلس شورای اسلامی دارد. ادارهٔ شهر نیز توسط شهرداری ساری انجام می‌شود. شهردار ساری توسط شورای شهر ساری انتخاب شده و این شورا بر عملکرد شهرداری نظارت و برای اداره شهر قانون‌گذاری می‌کند. شهر ساری به لحاظ اداری به ۳ منطقهٔ شهرداری و ۲۰ ناحیه تقسیم شده‌است.

شورای شهر ساری

نخستین انتخابات شورای اسلامی شهر ساری در سال ۱۳۷۷ برگزار شد. مهم‌ترین وظایف آن نیز شامل انتخاب شهردار، برکناری شهردار، نظارت بر عملکرد شهرداری، تصویب بودجهٔ شهرداری و سازمان‌های وابسته به آن، تصویب آیین‌نامه‌ها و انجام امور نظارتی جهت بهبود کیفیت زندگی شهروندان است.

اکنون شورای اسلامی شهر ساری ۹ عضو اصلی و ۶ عضو جانشین دارد.

شهرداری ساری

ادارهٔ ساری بر عهدهٔ سازمان غیردولتی شهرداری ساری است که در سال ۱۲۹۸ تأسیس شد. مدیریت این سازمان را شهرداران ساری بر عهده داشته‌اند. اکنون شهردار ساری با حکم شورای شهر ساری انتخاب می‌شود. شهرداری ساری ۳ منطقه را شامل می‌شود و مدیریت هر منطقه به عهدهٔ شهردار آن منطقه است. تصویب بودجهٔ شهرداری ساری نیز بر عهدهٔ شورای شهر است.

محلات ساری
نقشه دروازه‌ها و دیوار قدیم شهر ساری[87]
میدان ساعت ساری
میدان معلم
عمارت جدید شهرداری ساری
نمای یک کوچه در ساری
شهرک ۶۰۰ دستگاه

اواخر دوره قاجار

آب انبارنو، سبزه میدان، نقاره خانه، اوصانلو محله، امامزاده یحیی، بلوچی محله، کردمحله، بلوچی خیل، اصفهانی محله، افغون محله، چاله باغ، شپش کشان، کهنه باغشاه، قلیچ لی محله، میرسرروضه، میرمشهدمحله، بیرامتر (بهرام اُتُر)، در مسجد، پای چنار، مهدی‌آباد، شیشه‌گر محله، نعل بندان، بهارآباد، شاهزاده حسین، امامزاده عباس (آزادگله) محله حاجی‌آباد (خیابان قارن از وسط این محله عبور داده شده و آن را به دونیم کرده)

محله‌های کنونی

چهارراه کارمندان، آب انبارنو، سبزه‌میدان، شکرآباد، نوتکیه، چناربِن، امامزاده یحیی، بازار روز، شهبند، مهدی‌آباد، کوی ندا، گل افشان، معلم (ساری‌نو)، ترک‌محله، کوی آزادی، ۲۲ بهمن، راهبند سنگتراشان، لسانی، میرزمانی (سعدی)، پیوندی، فدک، توکل، کوی پزشکان پردیس، کوی‌سنگ، کوی افشار، کوی اصحاب، مهیار، پل تجن، طالقانی اول و دوم، پشت‌پرورشگاه، کوی گلها، پشت‌زندان، بخش‌هشت (سلمان فارسی-پیروزی)، پشت‌مصلی، بربری‌محله، پیرتکیه، بوعلی (بلوار پاسداران)، میرسرروضه، بهرام‌اُتُر، آزادگله، سروینه‌باغ، دخانیات، اتحاد، نعل‌بندان، باقرآباد (شهید بخشنده و شهید بابایی کنونی در خیابان شیخ طبرسی)، کوی قلیچ، چهارراه برق، ساری‌کنار، طبرستان، ششصد دستگاه ساری، میرسرروضه، کوی برق، کوی نور (پشت انباربرق)، پشت چیندکا، کوی جهاد، چال مسجد، خیام، مازیار و کوی لاله (فوردگازداران)، کوی هفت‌تیر (خوی‌آباد)، محله حاجی‌آباد (خیابان قارن)، پشت‌هتل، بالادزا، زغال‌چال، هولا، کوی پنج تن (اندرخورا)، خیابان دانش، محله امام‌هادی (ع)، مهدشت، آهی‌دشت، کوی شفا، سیدالشهدا، قرق، شهرک فرهنگیان، گل‌وبلبل

شهرک‌ها و مناطق

از کوی‌ها و شهرک‌های مهم و مناطق دوگانه آن می‌توان به شهرک ۶۰۰ دستگاه، شهرک‌های ۱۱۰۰ دستگاه و شهرک دولتی بزرگ گوهرباران در حال ساخت، شهرک زیتون و همچنین شهرک شهرداری واقع در جاده عبور بندارخیل و مسکن جوانان واقع در بزرگراه ولی عصر اشاره کرد و همچنین کوی ۲۲ بهمن، کوی پنج‌تن و مجموعه خیابان‌های پیوندی و میرزا رضا زمانی و بخش ۸ و مهدی‌آباد و جام جم و بربری محله و… از مهم‌ترین مناطق مسکونی ساری می‌باشند.

میدان ساعت
نوشتار اصلی: میدان ساعت ساری

میدان ساعت نام میدانی در مرکز شهر ساری است. این میدان دارای برجی با ساعت عقربه‌ای بزرگ و مجهز به صدای زنگ ناقوس است که در هنگام تغییر ساعات به‌شمار رقم ساعت آن لحظه به صدا در می‌آید و در سکوت شب‌های ساری صدای ساعت ۱۲ شب را به دلیل تعداد بالای دفعات آن و نیز سکوت شب تا دورترین خیابان‌های ساری می‌توان شنید. در سال ۱۳۵۵ ساخت میدان این برج آغاز شد و در نهایت در سال ۱۳۵۷ پایان یافت. محمد علی حیدری سازنده این برج می‌باشد.[50]

خیابان‌های مهم و اصلی ساری

بزرگراه ولی عصر غربی و شرقی و بزرگراه‌های بادله و رینگ در حال ساخت ساری و کمربندی سلیم بهرامی و همچنین از خیابان‌های مهم می‌توان به پهلوی (طبرسی)، خاقانی، فرهنگ، خیابان صبا، خیابان پیروزی، میرزمانی، خیابان قارن، خیابان انقلاب (شاه)، خیابان نادر، خیابان مدرس. خیابان سلمان فارسی، خیابان مازیار، خیابان رازی، خیابان فردوسی، میدان ابن شهرآشوب (دروازه بابل قدیم که در حال ساخت می‌باشد)، خیابان مهدیه، خیابان پیام نور، خیابان شاه عباس (۱۸ دی)، خیابان شهبند، خیابان چنار بن، خیابان ملامجدالدین، خیابان دروازه بابل، بلوار فرح آباد، خیابان معلم، خیابان شهید اندرخورا، خیابان خیام، خیابان ارتش، خیابان صبا، خیابان خیام (مولن رژ) و نام مناطق معروف ۶۰۰ دستگاه. کوی شفا. کوی مهر. قرق. کوی برق. سید الشهدا. طبیعت ۱و۲. ساری کنار. طبرستان. مهدی‌آباد. در شمال شهر و راهبند سنگتراشان، دخانیاتِ راهبند در جنوب شهر و مختاریه، میدان امام، فرح‌آباد و شهدا (دروازه گرگان) در نام برد و مجموعه بلوارها و میدان‌های دیگر و… می‌توان اشاره کرد.

شهرهای خواهرخوانده

جستارهای وابسته

منابع
  1. مجله ماه تلاش، ۱۳۸۴، شهرداری ساری، صفحهٔ ۴
  2. «تعداد جمعیت و خانوار به تفکیک تقسیمات کشوری براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵» (اکسل). درگاه ملی آمار.
  3. «جمعیت شهرهای ایران». مرکز آمار ایران.
  4. List of largest cities of Iran
  5. «کشف فرهنگ شش هزار ساله در جنوب ساری». اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مازندران. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ مارس ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۲-۲۰.
  6. «ساری شهری با 6 هزار سال قدمت و خاطره تاریخی». www.yjc.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۲-۲۰.
  7. https://en.climate-data.org/location/764529/. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
  8. گویش ساری (مازندرانی)، گیتی شکری، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، سال 1374، ص 75
  9. واژه‌نامه بزرگ تبری، گروه پدید آورندگان به سرپرستی: جهانگیر نصراشرفی و حسین صمدی، سال 1377، جلد اول، ص 31
  10. دانشنامه بریتانیکا
  11. https://www.amar.org.ir/Portals/0/Files/fulltext/1392/n_aagm_92-2.pdf
  12. «ساری و رامسر شهرهای برتر گردشگری در نوروز شدند». خبرگزاری مهر. ۲۰۱۶-۰۴-۲۷. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۲-۲۰.
  13. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۵ اکتبر ۲۰۱۸.
  14. «جمعیت شهرهای استان مازندران در سرشماری سال 95 / ساری پرجمعیت‌ترین شهر استان + جدول». دریافت‌شده در ۲۰۱۷-۰۴-۱۷.
  15. «آرش کمانگیر، هویت شهر ساری می‌شود». خبرگزاری ایرنا.
  16. «روز آرش به‌عنوان «روز ساری» انتخاب شد». خبرگزاری پانا.
  17. تاریخ مازندران و استرآباد، تألیف رابینو
  18. تاریخ طبرستان، ابن اسفندیار، در سراسر کتاب به این موضوع اشاره می‌کند
  19. تاریخ مازندران و استرآباد، تألیف رابینو، صفحات۲۰۲تا۲۰۷
  20. کتاب تاریخ۲۰۰۰ساله ساری، استاد حسین اسلامی
  21. «قدمت ساری به 6 هزار سال رسید». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ ژوئیه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۹ ژوئیه ۲۰۱۵.
  22. Herodotus
  23. پولاک، ادی؛ سفرنامه پولاک؛ مقدم شما را به بخش از سادراکارتا تا ساری امروزه، واقع در صفحه ۵۱۷ گرامی می‌دارد.
  24. در زبان پهلوی باستانی دادن پسوند گرد به شهرها بی رواج نبوده‌است، و از آنجا که احتمال آن است که در آن ناحیه گل‌های زرد می‌روییده، بدین نام مشهور گشته شده‌است، اطلاعات کم و بیش دیگر در صفحه ۵۸ کتاب استاد اسلامی
  25. «فلسفه نامگذاری شهر ساری». تیتر امروز. دریافت‌شده در ۸ فوریه ۲۰۱۹.
  26. دانشنامه بریتانیکا
  27. نصرالله هومند، تاریخ البرز، بخش سال نگاری
  28. «دربارهٔ شهرداری». درگاه الکترونیکی شهرداری ساری. ۱۱ آذر ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ مارس ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۳ فرودین ۱۳۹۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  29. طبرستان پارسی
  31. واژه‌نامه بزرگ تبری، گروه پدید آورندگان به سرپرستی: جهانگیر نصراشرفی و حسین صمدی، سال 1377، جلد اول، ص 31
  32. حبیب برجیان، گویش مازندرانی کلیجان رستاق (ساری)، ۵۵۱.
  33. اسماعیل مهجوری: تاریخ فرهنگ ساری، نشریه فرهنگ ساری، بی تا، بی جا، ۱۳۳۹.
  34. «سالنامه آماری استان مازندران سال 1390». درگاه آمار ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ آوریل ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۷ مه ۲۰۱۳. (پرونده salnameh90_2-8.pdf، صفحه ۱۴۳)
  35. «نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۹۰ (جدول جمعیت و خانوار)». مرکز آمار ایران. دریافت‌شده در ۵ مه ۲۰۱۳.
  36. «دانشنامهٔ تاریخ معماری ایران‌شهر». سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ آوریل ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۰۱۱-۰۵-۱۹.
  37. «خانه فاضلی ساری». خبرگزاری تسنیم. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ آوریل ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۸ آوریل ۲۰۱۵.
  38. «پل تجن ساری». وزارت مسکن و شهرسازی. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ آوریل ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۲ سپتامبر ۲۰۱۹.
  39. «پل تجن ساری اثر کمال الملک». آستان قدس رضوی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ آوریل ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۱ اکتبر ۲۰۱۹.
  40. «پل تجن ساری اثر کمال الملک». آستان قدس رضوی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ آوریل ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۸ آوریل ۲۰۱۵.
  41. «غبار فراموشی بر خانه‌های تاریخی ساری». خبرگزاری مهر.
  42. «پرونده‌های آثار ثبت شده ایران در فهرست آثار ملی -دانشنامه تاریخ معماری ایران». وزارت مسکن و شهرسازی. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ آوریل ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۲ سپتامبر ۲۰۱۹.
  43. مازندران و استرآباد، رابنو، ترجمه وحید مازندرانی
  44. مازندران و استرآباد، رابینو، قسمت تاریخ ساری و سفرنامه‌اش به ساری
  45. ماهنامه نجوم شماره ۲۰۷. خرداد و تیر ۱۳۹۰. صفحهٔ ۳۲.
  46. «شاطر گنبد». انجمن مفاخر معماری ایران.
  47. «ساری - شاطر گنبد». انجمن مفاخر معماری ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱ ژوئن ۲۰۲۰.
  48. «داتنشنامه تاریخ معماری ایرانشهر». وزارت مسکن و شهرسازی. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ آوریل ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۲ سپتامبر ۲۰۱۹.
  49. «شنبه». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۲ ژوئیه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۲ ژوئیه ۲۰۱۲.
  51. ساری پایتخت گردشگری اکو در سال ۲۰۲۲
  52. میزبانی ساری برای گردشگری ۲۰۲۲
  53. «خواهرخوانده‌های دریای خزر». چهاردانگه‌نیوز. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ ژوئیه ۲۰۱۳.
  54. «سیری در ایران / شیرین‌رود».
  55. https://www.iranhotelonline.com/blog/post-1523/-آبشار-اوبن-در-میان-جنگل-های-دودانگه-مازندران. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
  56. پویا قاسمی، اقبال: مدارس جدید در دوره قاجاریه (بانیان پیشروان)، مرکز نشر دانشگاهیی، تهران، ۱۳۷۷.
  57. حسین اسلامی: تاریخ دوهزار ساله ساری (دارالملک مازندران)، دانشگاه آزاد اسلامی قائم شهر، ۱۳۷۲.
  58. مهجوری اسماعیل: تاریخ فرهنگ ساری، نشریه فرهنگ ساری، بی تا، بی جا، ۱۳۳۹.
  59. مهجوری اسماعیل: تاریخچهٔ فرهنگ ساری، سالنامه فرهنگ استان دوم (مازندران)، چاپخانهٔ شرکت سهامی طبع کتاب، بی جا، ۱۳۳۷.
  60. مهجوری اسماعیل: تاریخ مازندران، چاپ اثر، ساری، ۱۳۴۵.
  61. «کتابخانه ها». www.saricity.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ نوامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۰۱۶-۱۱-۲۶.
  62. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱ مه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۱ اکتبر ۲۰۱۹.
  63. جغرافیای تاریخی ساری، حسین اسلامی.
  64. «سازمان اتوبوسرانی ساری». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ اوت ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۷ سپتامبر ۲۰۱۰.
  65. «سازمان تاکسی رانی ساری». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ مه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۷ سپتامبر ۲۰۱۰.
  66. «سازمان تاکسی رانی ساری». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ ژانویه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۷ سپتامبر ۲۰۱۰.
  67. «دو پرواز جدید به پروزاهای داخلی فرودگاه دشت ناز افزوده شد». استانداری مازندران. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ اکتبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۷ فروردین ۱۳۸۹.
  68. «فرودگاه پر از ناز». مازندنومه. دریافت‌شده در ۲۷ فروردین ۱۳۸۹.
  69. . ایرنا https://www.irna.ir/news/82904024/بوستان-ولايت-ساري-با-10-طرح-فرهنگي-و-تفريحي-افتتاح-شد. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
  70. . خبرگزاری ایرنا https://www.irna.ir/news/83794401/پارک-بانوان-ساری-بهره-برداری-شد. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
  71. «بوستان مادر». شهرداری ساری.
  72. . خزرنما https://www.khazarnama.ir/ساری-گردی-09-بوستان-های-آزادگان-و-کولایی/. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
  73. . شهرداری ساری http://saricity.ir/Home/ShowContentMenu?MenuId=725&OrgId=12. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
  74. پارک ملل ساری
  75. پارک ملل ساری در ۱۰۰ روز به بهره‌برداری رسید
  76. «پارک قائم (تجن)». www.makanbin.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۶-۱۱-۲۶.
  77. . خزرنما https://www.khazarnama.ir/ساری-گردی-09-بوستان-های-آزادگان-و-کولایی/. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
  78. «حوزه هنری استان مازندران». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ فوریه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۵ ژوئیه ۲۰۱۲.
  79. دومین سینمای کانون در ساری افتتاح شد سینما تیکت
  80. «حوزه هنری استان مازندران». بایگانی‌شده از اصلی در ۷ ژوئیه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۵ ژوئیه ۲۰۱۲.
  81. «پردیس «ایران» با چهار سالن در ساری ساخته می‌شود». www.BahmanSabz.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۴-۰۴.
  82. «پردیس ۴ سالنه «ایران» در ساری احداث می‌شود/ بهره‌برداری در سال۹۸ - خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency». www.mehrnews.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۴-۰۴.
  83. «تاریخچهٔ مرکز». صدا و سیمای مرکز طبرستان. دریافت‌شده در ۱۷ ژانویهٔ ۲۰۱۰.
  84. «دیجیتالی‌شدن پخش برنامه‌ها از سیاست‌های اصلی شبکهٔ سهند». صدا و سیمای مرکز آذربایجان شرقی. دریافت‌شده در ۲۳۳ مارس ۲۰۱۰. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازدید= را بررسی کنید (کمک)
  85. کمیته پینت بال استان مازندران
  86. «کل تربیت بدنی استان مازندران». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ ژوئن ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۵ ژوئیه ۲۰۱۲.
  87. احمدی، سید مهدی. تاریخ محلات شهر ساری. ساری: آوای مسیح، ۱۳۹۰. شابک ۹۷۸۹۶۴۲۷۶۹۶۴۳. ص 197
  88. ساری خواهرخوانده فرهنگی و اقتصادی شهر کومل کشور بلاروس شد
  89. «روزنامه خراسان-ساری و نجف اشرف خواهرخوانده شدند». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ ژوئیه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۵ مارس ۲۰۱۲.
  91. مجله ارمون، همراه با توضیح و تفصیل
  92. http://qudsonline.ir/detail/News/401946
  93. http://pardiskhabar.ir/ساری-سیلوانو-ایتالیا-خواهرخوانده-می/

پیوند به بیرون
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به ساری در ویکی‌گفتاورد موجود است.
ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای ساری دارد.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ ساری موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.