ایلام

ایلام مرکز استان ایلام است. جمعیت این شهر برپایهٔ سرشماری سال ۱۳۹۵ برابر با ۱۹۴٬۰۳۰نفر بوده‌است.[3][1] شهر ایلام در حصاری از کوه‌ها و ارتفاعات جنگلی واقع شده و آب و هوایی معتدل کوهستانی و بهاری دارد. دانشگاه علوم پزشکی ایلام و دانشگاه ایلام دو دانشگاه مهم این شهر هستند. ایلام دارای منابع خوب گاز و نفت است.[4]

برای دیگر کاربردها، ایلام (ابهام‌زدایی) را ببینید.
ایلام
ئیلام
کشور ایران
استانایلام
شهرستانایلام
نام(های) دیگرئیلام
نام(های) پیشینپشت کوه، ردین (رذ)، ده‌بالا، حسین‌آباد و آلامتو
مردم
جمعیت۱۹۴٬۰۳۰نفر(۱۳۹۵)[1]
جغرافیای طبیعی
ارتفاع۱۴۲۷ متر
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه۱۳/۲ درجهٔ سانتی‌گراد
میانگین بارش سالانه۶۲۰ میلی‌متر
روزهای یخبندان سالانه۶۷ روز
اطلاعات شهری
شهردارطالب صادقیان
ره‌آوردبِژی برساق، کُله کنجی، شاتیه (حلوای خرما)، رۊن دان (روغن حیوانی)
وبگاهhttp://www.ilam.ir/
شناسهٔ ملی خودرو ایران ب ۹۸.[2]
پانویس
ایلام

تاریخ

وجه تسمیه

ایلام در گذشته ده بالا نامیده می‌شد. بعدها به دلیل حکومت و ساخت وساز حسینقلی خان ابوقداره والی لرستان پشتکوه، به حسین‌آباد معروف شد.[5]

معانی دیگر ایلام عبارت است از: طعام عروسی ساختن، (منتهی الارب) مهمانی عروسی کردن (تاج المصادر بیهقی)، یه طعام عروسی کسی را بردن، ولیمه دادن، مهمانی عروسی دادن و مجتمع و فراهم آمدن خوی و خرد (منتهی الارب)، (آنندراج)، (ناظم الاطبا). این معانی معانی همگی بامسمی و متناسب با ویژگی‌های منطقه‌ای و بومی ساکنان این نواحی است.[6][7] در محاورات و نقل قول‌ها، ذکر نام ایلام به صورت «عیلام» غلط است؛ زیرا که عیلام با ع به معنای کفتار نر است. مأخوذ از منتهی الارب.[8]

ایلام در دورهٔ قاجار به این علت که مقر تابستانی والی بود به لرستان پشتکوه معروف بوده‌است و در شهریور سال ۱۳۰۷ شمسی به ایلام تغییر نام یافته‌است.[9][10] این شهر در سال۱۳۵۲ از استان پنجم به مرکزیت کرمانشاه جدا شد و تبدیل به استان شد.

پیشینهٔ تاریخی

مفصل‌ترین گزارش در باب مرگ مهدی خلیفهٔ عباسی در ماسبذان، توسط طبری گزارش شده‌است. وی حدود چهار صفحه در خصوص رفتن مهدی به ماسبذان و وفات او نوشته‌است؛ و این که در همان‌جا فوت می‌کند و محل دفن او در دهکدهٔ «رذ» که از دهکده‌های ماسبذان بوده و در شهر ایلام امروزی واقع شده بود؛ و تاریخ آن را سال ۱۶۹ ذکر کرده‌است.[11] از واضح، ناظر مهدی آورده‌اند که گوید: «مهدی، در ماسبذان، در دهکده‌ای به نام رذ به شکار رفت و … سگان از پی آهویی برفتند. وی نیز همچنان از پی آن بود، آهو از در خرابه‌ای بیرون دوید، سگان از پی آن بیرون دویدند، اسب نیز از پی سگان به درون دوید که پشت وی بر در خرابه بشکست و همان دم بمرد.»[12] رستم رفعتی چنین می‌آورد: «قبر مهدی خلیفه عباسی در ده بالا -ایلام کنونی- بود و تیره‌هایی از ایل دهبالایی خادمین این قبر بودند. بر روی این قبر تا سال ۱۳۱۴ بارگاهی برقرار بود اما این اثر تاریخی - اسلامی در سال ۱۳۴۳ تخریب شد.»[13] از اوایل قرن چهارم تا اوایل قرن ششم ایلام به عنوان یک شهر مهم برای مدتی هم به عنوان پایتخت فصلی خاندان حسنویه کرد درآمد.[14][15][16] ایلام برای مدت زیادی هم به عنوان یکی از مناطق ایالت کرمانشاهان درآمد.[17][18] اما ایلام کنونی در سال ۱۳۰۸ شمسی در منطقه‌ای که «حسین‌آباد» نامیده می‌شد از نو احداث گردیده و یک سال بعد با توجه به سابقه تاریخی و تصویب فرهنگستان ایران به نام «ایلام» نام‌گذاری شده‌است.

ایلام از دیرباز جایگاه شهرنشینی و گهواره فرهنگی ایرانیان بوده‌است. در دوره ساسانی بخشی از سرزمین «پهله» یا «پهلو» شمرده می‌شده و تازیان آن را «جبال» می‌نامیده‌اند. از سدهٔ چهارم تا میانه‌های ششم قمری، این منطقه بخشی از عراق عجم بود. ایلام در دوران جنگ ایران و عراق بشدت آسیب دید.[19]

جغرافیا

موقعیت

شهر ایلام با مساحت ۶۷/۲۱۲۸۰۴ هکتار شامل ۶۲/۱۰ درصد مساحت استان بین ۳۳ درجه و ۲۱ دقیقه و ۳۰ ثانیه تا ۳۳ درجه و ۵۱ دقیقه و ۴۸ ثانیه عرض شمالی و ۴۵ درجه و ۴۱ دقیقه و ۰۷ ثانیه تا ۴۶ درجه و ۵۱ دقیقه و ۱۹ ثانیه طول شرقی در شمال غربی استان قرار گرفته و با شهرستان‌های ایوان، سیروان، چرداول، دره شهر، مهران و کشور عراق همسایه است.[20] از شمال به کوه‌های شنه‌چیر، از شرق به کوه‌های شلم و از غرب به کوه قلاقیران و نهایتاً رشته کوه کبیرکوه در جنوب منتهی می‌شود.[21]

مساحت عرصه‌های ملی شهرستان ایلام ۶۴/۱۹۶۵۰۰ هکتار (۹۲ درصد سطح شهرستان) است که سطح جنگلهای شهرستان ۲۱/۱۰۲۷۲۴ هکتار، مراتع ۴۳/۷۰۴۸۴ هکتار و اراضی بیابانی ۲۳۲۹۲ هکتار می‌باشد. بلندترین نقطه استان (قله کان‌صیفی در کبیرکوه با ارتفاع ۳۰۶۲ متر از سطح دریا) در این شهرستان واقع شده‌است و کم ارتفاع‌ترین نقطه شهرستان ۱۹۶ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.[22]

مانشت، سیاه‌کوه و گچان از کوه‌های مهم این شهرستان به‌شمار می‌آیند و از رودخانه‌های مهم شهرستان می‌توان رودخانه گدارخوش، تَلخاب و رودخانه قلا (قلعه) را نام برد.[23]

تقسیمات سیاسی

شهر ایلام به ۲ منطقه شهرداری تقسیم شده‌است.[24][25]

آب و هوا

شهر ایلام در حصاری از کوه‌ها و ارتفاعات جنگلی استقرار یافته که دارای آب و هوای معتدل کوهستانی با میانگین بارش سالیانه ۶۱۹/۵میلیمتر و متوسط دمای مطلق آن از۱۳/۶- تا ۴۱/۲ درجه سانتیگراد در تغییر است.[26]

آمار ایستگاه‌های مطالعاتی نشان می‌دهد که ماه ژانویه (دی-بهمن) به عنوان سردترین ماه و ژوئیه (تیر-مرداد) به عنوان گرمترین ماه سال می‌باشد. دمای ایستگاه‌ها از فروردین تا تیرماه سیر صعودی داشته و بعد به تدریج سیر نزولی پیدا می‌کند.[27]

مردم

زبان و گویش

ساکنین شهر ایلام به زبان کردی صحبت می‌کنند.[28][29][30][31][32][33][34]علاوه برکردی، زبان لری نیز دست کم در گذشته در ایلام رایج بوده‌است.[35]

لباس

لباس مردمان ایلام کردی است.[36]

لباس مردها شامل نیم‌تنه‌ای به نام کراس که همچون چوخه بوده و از جنس پشم یا کتان است و شلواری گشاد از جنس تترون و امثالهم و همواره تک رنگ می‌باشد و در قسمت باسن ورانها کاملاً گشاده و در پائین هم باریک م شود. به شکلی که برای هر شلوار چند برابر نیاز واقعی پارچه بکار برده می‌شود که در گویش محلی به آن «شِوال جافی» می‌گویند؛ که در تمام نقاط استان استفاده می‌شود.

کِلاش (Kwlās ) کلاش نوعی کفش (امروزه مردانه و در گذشته هم مردانه و هم زنانه) است که توسط مردان با نخ پنبه و جوال دوز به شیوه‌ای خاصی روی یک قطعه لاستیک پهن به اندازه کمی بزرگتر از کف پاها بافته می‌شود. این لاستیک از روه داخلی چرخهای کهنهٔ اتومبیل تهیه می‌گردد. و امروزه در برخی نقاط عشایری وروستایی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

لباس زنان پوشش غالب دختران و زنان همچنان چا مانتو و چادر است.[37] لباس زنان شامل پیراهن بلند (بدون پولک یا با پولک)، جافی، شلواری است همانند شلوار مردان که توسط زنان مخصوصاً در روستاها در هنگام کار پوشیده می‌شود. قی‌وَن پارچه‌ای بلند ویک رنگ که از آن به عنوان شال کمر استفاده می‌شود و امروزه در نقاط عشایری و روستایی برخی نقاط استان به صورت محدود خصوصاً در فصل کار کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

گُلوَنی (Golwany) نوعی سرپوش از جنس حریر، ابریشم یا نخی می‌باشد که در اندازه‌های مختلف کوچک و بزرگ تولید می‌گردد و جنس آن نازک بوده و زمینهٔ مشکی داشته و با گل و بوته و نقش‌های ساده اسلیمی در رنگهای سفید و قرمز یا سبز و گاهی نارنجی و آبی وزرد تزئین گردیده‌است. در بیشتر نقاط استان بغیر از نقاط شمالی با شیوه‌های تقریباً مشابه‌ای از «گُلوَنی» برای پوشش سر استفاده می‌شود. گلونی پوششی است که توسط کردها و لرهای این استان استفاده می‌شود.

کَمَر چین (Kamarčin) تا چند دهه پیش بالاپوش عمدهٔ بیشتر زنان ایلامی خصوصاً در نواحی شمالی و مرکزی نوعی پالتو زنانه به اسم «کَمَرچین» بود که به علت استفاده فراوان از نوارهای زربافت در تزئین آن از زیبایی خاص برخوردار و احتمالاً نام آن نیز به همین خاطر باشد. جنس کمرچین از مخمل در رنگهای قرمز، جگری، سبز، سرمه‌ای و مشکی بوده ودارای آستین بلند، جلوباز، (عیناً شبیه پالتو مردانه) و جیب بادهانه کج در طرفین و کمربندی از جنس خود می‌باشد و بسته به سن و موقعیت مالی زن ممکن بود از تزئینات بیشتری برخوردار و چنانچه زن در سنین میان سالی ویا کهنسالی بوده از رنگهای سنگین (مشکی، سرمه‌ای) استفاده می‌کرد.

کُلَنجَه (Kolanja) کُلنجه نوعی دیگر از بالا پوشهای زنان می‌باشد که از نظر رنگ، جنس، دوخت و تزئینات و کاربرد عیناً مانند کمرچین می‌باشد با این تفاوت که فقط اندازهٔ آن کمتر بوده وتا حدود زانو می‌رسد و در مناطقی که کمرچین کاربر داشته مورد استفاده بوده‌است.

سُخمَه (Soxma) نوعی بالاپوش دیگر است که از مخمل ویا گاهی پارچه‌های رنگ دیگر و در رنگهای شاد و روشن (قرمز، جگری، سبز و…) دوخته می‌شود و فاقد آستین بوده و کاملاً شبیه جلیسقه می‌باشد.

کِراس یا شَوو( Kerās , ŠaÜ) همان پیراهن بلند و آستین دار زنانه است که اکثریت زنان روستایی و عشایری و قسمتی از زنان شهری نیز به عنوان تن‌پوش از آن استفاده می‌کنند این پیراهن بلند بوده وتا نزدیک روی پاها می‌رسد و گاهی در ناحیه کمر مقدار تنگ گشته ولی پائین آن کاملاً گشاد می‌باشد.[38]

فرهنگ و هنر

استان ایلام از نظر جمعیتی سهم اندکی از جمعیت کل کشور به خود اختصاص داده‌است (۷۷/۰ درصد جمعیت کل کشور در سال ۱۳۸۵). نسبت جنسی، رشد شهرنشینی و بعد خانوار جمعیت استان ایلام در اکثر سرشماری‌ها بالاتر از سطح کشوری بوده‌است. جمعیت استان ایلام طی سال‌های ۱۳۵۵ تا ۱۳۷۵ از رشد بالاتری نسبت به کل کشور برخوردار بوده ولی طی سالهای ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۵، رشد جمعیتی پایین‌تر از متوسط رشد جمعیت کشور داشته‌است. تراکم جمعیت در استان ایلام پایین‌تر از تراکم کشور بوده‌است و در ارتباط با مهاجرت استان باید گفت که استان ایلام به دلیل فقدان زیر ساخت‌های اقتصادی لازم، در سالهای ۱۳۶۵ تا ۱۳۸۵ خالص مهاجرتی منفی داشته‌است.[39]

جمعیت شهر ایلام در سرشماری‌ها از سال ۱۳۳۵ به بعد به صورت زیر بوده‌است.[40][41][42]

سال سرشماریجمعیترتبه در کشوررشد جمعیت
۱۳۳۵ — — —
۱۳۴۵ ۱۵٬۴۹۳ — ۶/۴٪+
۱۳۵۵ ۳۲٬۴۷۶ — ۷/۷٪+
۱۳۶۵ ۸۹٬۰۳۵ — ۱۰/۶٪+
۱۳۷۰ — — —
۱۳۷۵ ۱۲۶٬۳۴۶ — —
۱۳۸۵ ۱۵۵٬۲۸۹ ۴۹ —
۱۳۹۰ ۱۷۲٬۲۱۳ ۵۰ —
۱۳۹۵ ۱۹۴٬۰۳۰ ۵۱ —
هرم جمعیتی ایلام در سال ۱۳۸۵[43]
مردانسنزنان
۴٬۵۶۹ ۶۵+ ۳٬۵۴۹
۱٬۴۷۵ ۶۰–۶۴ ۱٬۴۷۶
۲٬۵۳۳ ۵۵–۵۹ ۲٬۶۲۰
۳٬۶۲۳ ۵۰–۵۴ ۳٬۱۱۸
۴٬۸۷۰ ۴۵–۴۹ ۴٬۲۲۴
۵٬۴۱۹ ۴۰–۴۴ ۵٬۰۹۴
۷٬۷۰۱ ۳۵–۳۹ ۷٬۲۸۵
۸٬۱۷۸ ۳۰–۳۴ ۷٬۷۵۵
۱۰٬۱۶۳ ۲۵–۲۹ ۱۰٬۳۵۵
۱۳٬۵۴۹ ۲۰–۲۴ ۱۴٬۵۷۸
۱۴٬۲۸۰ ۱۵–۱۹ ۱۳٬۸۷۰
۱۰٬۱۵۷ ۱۰–۱۴ ۹٬۵۲۱
۷٬۵۷۳ ۵–۹ ۶٬۹۲۱
۷٬۸۲۷ ۰–۴ ۷٬۲۳۶
هرم جمعیتی ایلام در سال ۱۳۸۵[43]
مردانسنزنان

گسترش

هسته اولیه شهر با پیوستن چند عنصر دست کم بیش از یک قلعهٔ کشاورزی که در کنار یا نزدیکی یکدیگر قرار داشته‌اند شکل گرفته که به دلایلی مانند رشد جمعیت و تراکم جمعیت در حد فاصل دو قلعهُ پیوستن چند و چندین قلعه یا مرکز جمعیتی به جهت بالا بردن میزان نفوس و برخورداری از منبر و جامع و پرداختن مالیات به حکومت مرکزی تشکیل شده‌است. هسته شهر اولیه بافت داخل یکی از قلاع بوده که پس از حذف حصار و بارو در مرز و محدودهٔ آن مسجد جامع و میدان قرار گرفته و نوار بازار شهر از آنجا و در حد جنوبی آن شروع و رشد و حرکت داشته‌است ولی این به معنای نبودن بنایی در محل قبل از سال‌های قرن پنجم هجری قمری نیست. شکل «شارستان» اولیه بیانگر این است که در محل مورد نظر قبل از احداث هر بنایی به مکان مقدس یا بنای یک «آتشکده» و مشابه آن تعلق داشته و ارتفاع جامع از سطح گذر که در حال حاضر نیز (قریب دوازده پله) است حاکی از وجود بنای معتبری در زیر آن است که در تحولات شهر به یک شهر اسلامی تبدیل به مسجد شده‌است. توسعه شهر اولیه از سوی شرق بوده به‌طوری‌که دروازه ایلام راه ارتباطی که ابتدا در کنار «شارستان» و کنار مکان مقدس یا جامع شهر بوده‌است به عقب رانده شده و محله پنجه شاه فعلی در کنار میدان کهنه به شهر افزوده شده‌است. «پنجه شاه» که دارای صحن زیارت نیز می‌باشد و به احتمال زیاد از قبل از شکل‌گیری شهر وجود داشته‌است.[44]

توسعه فیزیکی شهر ایلام پس از سال‌های اولیه اسلام بیشتر در تداوم راه‌هایی که به طرف شرق و جنوب شهر قرار داشته‌است، بوده و دو دروازه که در «ربض» شهر اولیه قرار داشته در توسعه بعدی داخل بافت قرار گرفته‌اند. یکی روی راه شرقی یعنی تداوم راه بازار شهر در حد «چهار سوق» و دیگری روی راه جنوب در محل «بازار» است.

در اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم استخوان بندی شهر شکل اصلی خود را گرفته‌است. دروازه‌هایی از شمال و جنوب و شرق و غرب از سه جاده ارتباطی اصلی به استان‌های کرمانشاه- لرستان و سایر استان‌ها مربوط می‌ساخته‌است.[45]

شهر ایلام در میان چندین کوه که دور تا دور شهر کشیده شده‌اند قرار دارد که آب و هوای معتدل تری نسبت به دیگر نقاط استان دارد. از آنجایی که تپه زیبا و طبیعی خرگوشان (چَقا که رگویه) و قبر صی می (مهدی پدر هارون الرشید) یکی از خلفای عباسی و دره زیبای ارغوان در میان این کوه‌ها قرار داشت، غلامرضا خان والی در زمان قاجار بر آن شد تا قلعه والی را در میان آن کوه‌ها بنا کند.

در حال حاضر شهر ایلام به عنوان مرکز سیاسی-اداری استان ایلام از شهرهای توسعه یافته باختر کشور است و به لحاظ دارا بودن تفرجگاهی جنگلی و آثار تاریخی و باستانی متعدد از زیباترین شهرهای استان نیز محسوب می‌شود.

آثار تاریخی

[46][47]

آتشکده سیاهگل

آتشکده موشکان

امامزاده پیرحسین

علی صالح (امامزاده خاص علی)

مراکز آموزشی

دانشگاه‌ها

کتابخانه‌های عمومی
  • کتابخانه عمومی پیامبر اعظم
  • کتابخانه عمومی پروین اعتصامی
  • کتابخانه عمومی امام جعفر صادق

صنعت

صنایع

همچنین تعدادی کارخانه‌های تولیدی بزرگ و کوچک

نگارخانه
  • پارک کودک
  • شب عاشورا
  • میدان ارغوان
  • قلعه والی
  • کوهپایه شلم
  • کوه قلاقیران
  • بلوار امام علی
  • کاخ فلاحتی

منابع
  2. پلاک وسایل نقلیه استان ایلام، از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
  3. ایران، مرکز آمار. «جمعیت شهرهای صد هزار و بیشتر - سرشماری 1335 و 1395». amareiran.org. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۰۹.
  4. «ایلام تولیدکننده اصلی نفت و گاز غرب کشور/به اسم ایلام به کام دیگران!». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۲-۰۷-۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۶-۰۶.
  5. استارک فریا، سفرنامه الموت ، [لرستان پشتکوه] (ایلام)، ترجمه علی محمد ساکی
  6. دهخدا، لغتنامه، ۳۷۲۳.
  7. اکبری، تاریخ استان ایلام از آغاز تا سقوط قاجاریه، ۷۳.
  8. دهخدا، لغتنامه، 16484.
  9. اکبری، تاریخ استان ایلام از آغاز تا سقوط قاجاریه، ۷۱.
  10. «استان ایلام-وجه تسمیه». سامانهٔ مدیریت تبلیغات اسلامی معاونت فرهنگی و تبلیغی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزهٔ علمیهٔ قم. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ اوت ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۴ مرداد ۱۳۹۴ (فارسی). تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  11. مرتضی اکبری. تاریخ استان ایلام از آغاز تا سقوط قاجاریه. قم: انتشارات فقه، ۱۳۸۶. ص۲۳۳
  12. جعفر بن محمد بن جریر الطبری. تاریخ طبری. بیروت: مؤسسه الاعمی للمطبوعات، ۱۴۱۸ ق. ص۵۱۴۲
  13. رستم رفعتی. انساب شهری و عشایری استان ایلام. ایلام: انتشارات برگ آذین، ۱۳۸۶. ص۱۵۱
  14. تاریخ سیستان، تصحیح ملک الشعرا بهار (تهران: زوار، ۱۳۶۶) ص ۶۱ جلد دوم
  15. محمدجواد مشکور، جغرافیای تاریخی ایران باستان (تهران: انتشارات دنیای کتاب، ۱۳۷۱) ص ۲۳۱
  16. ابن خرداد به، المسالک و الممالک، ترجمه حسین قره چانلو، (تهران: نشر نی، ۱۳۷۰)، ص۳۳
  17. جغرافیای تاریخی شهرها، عبدالحسین نهچیری،انتشارات مدرسه، چاپ سوم، تهران1380
  18. عباس عطاری کرمانی، تاریخ شهرهای ایران، نشر آسیم، تهران1386
  19. بازسازی در ایران
  20. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱ فوریه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۵ ژانویه ۲۰۱۶.
  21. http://ilam.mcls.gov.ir/fa/sima/s1
  22. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱ فوریه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۵ ژانویه ۲۰۱۶.
  23. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱ فوریه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۵ ژانویه ۲۰۱۶.
  24. «شهر ایلام دو منطقه‌ای شد». ایرنا. ۱۴ نوامبر ۲۰۱۷.
  25. http://www.ilam.ir/HomePage.aspx?TabID=4780&Site=DouranPortal&Lang=fa-IR
  26. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱ فوریه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۵ ژانویه ۲۰۱۶.
  27. مصدق ارزانی، شکل‌گیری شهر ایلام از نگاه (جغرافیایی و تاریخی)، ۶۸.
  28. Federal Research Division, 2004, Iran: A Country Study, Kessinger Publishing, شابک ‎۱−۴۱۹۱−۲۶۷۰−۹ , شابک ‎۹۷۸−۱−۴۱۹۱−۲۶۷۰−۳ , p. 121, "The Kurdish area of Iran includes most of West Azerbaijan."
  29. Youssef Courbage, Emmanuel Todd, 2011, A Convergence of Civilizations: The Transformation of Muslim Societies Around the World, p. 74. Columbia University Press, شابک ‎۰−۲۳۱−۱۵۰۰۲−۴ , شابک ‎۹۷۸−۰−۲۳۱−۱۵۰۰۲−۶ . "Kurds are also a majority of the population in the provinces of Kermanshah, West Azerbaijan, and Ilam."
  30. William Eagleton, 1988, An Introduction to Kurdish Rugs and Other Weavings, University of California, Scorpion, 144 pages. شابک ‎۰−۹۰۵۹۰۶−۵۰−۰ , شابک ‎۹۷۸−۰−۹۰۵۹۰۶−۵۰−۸ . "Iranian Kurdistan is relatively narrow where it touches the Soviet border in the north and is hemmed in on the east by the Azerbaijani Turks. Extending south along the border west of Lake Urmia is the tribal territory."
  31. "زبان و گویش مردم ایلام". خبرگزاری برنا. Retrieved 2018-09-16.
  32. iran-tech.com. "Iran Tourism Attraction - Ilam Province - GHODS GASHT - International Tour & Travel Agency". www.ghodsgasht.com. Retrieved 2018-09-16.
  33. "Iran - Kurds". countrystudies.us. Retrieved 2018-09-16.
  34. Maisel, Sebastian (2018-06-30). The Kurds: An Encyclopedia of Life, Culture, and Society. ABC-CLIO. ISBN 978-1-4408-4257-3.
  35. فرهنگ جغرافیائی ایران، جلد ۵، ص ۳۲، انتشارات دایره جغرافیایی ستاد ارتش، چاپخانه ارتش
  36. "لباس سنتی ایلامی، تن‌پوشی که خاطره ای از آن باقی است". خبرگزاری جمهوری اسلامی. Retrieved 2018-09-18.
  37. «باورهای عمیق دینی مردم ایلام و جایگاه بالای امامزاده‌ها در استان». خبرگزاری مهر. ۱۱ مه ۲۰۱۷.
  38. اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان ایلام بایگانی‌شده در ۱۶ مه ۲۰۱۷ توسط Wayback Machine، پوشاک.
  39. قیصریان اسحاق(۱۳۸۷)، بررسی شاخص‌های جمعیتی استان ایلام طی سه دههٔ گذشته و مقایسه آن با سطح کشوری، همایش ملی روند تحولات جمعیتی، تهران.
  40. رئیس‌دانا، فریبرز، بررسی‌های کاربردی توسعه و اقتصاد ایران، جلد دوم، تهران: چشمه، چاپ اول: ۱۳۸۰؛ صص ۷۴۹–۷۴۸.
  41. بولتن‌نیوز: شهرهای ایران هر کدام چقدر جمعیت دارند؟، نوشته‌شده در ۲۷ خرداد ۱۳۹۲؛ بازدید در ۲۰ خرداد ۱۳۹۹.
  42. مصدق ارزانی، شکل‌گیری شهر ایلام از نگاه (جغرافیایی و تاریخی)، ۱۴۰.
  43. «نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۸۵». درگاه ملی آمار ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ نوامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۵ ژانویه ۲۰۱۰.
  44. مصدق ارزانی، شکل‌گیری شهر ایلام از نگاه (جغرافیایی و تاریخی)، 61-62.
  45. مصدق ارزانی، شکل‌گیری شهر ایلام از نگاه (جغرافیایی و تاریخی)، 64.
  46. مصدق ارزانی، شکل‌گیری شهر ایلام از نگاه (جغرافیایی و تاریخی)، 93.
  47. اکبری، تاریخ استان ایلام از آغاز تا سقوط قاجاریه، 589-596.
  48. «دانشگاه ایلام». وبگاه رسمی دانشگاه ایلام. بایگانی‌شده از اصلی در 8 نوامبر 2014. دریافت‌شده در اردیبهشت ۱۳۸۸. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازدید= را بررسی کنید (کمک)
  49. «دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی ایلام». وبگاه رسمی دانشگاه علوم پزشکی ایلام. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ نوامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۵ فوریه ۲۰۱۳.
  50. «دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایلام». وبگاه رسمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایلام. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ نوامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۵ فوریه ۲۰۱۳.
  51. «خبرگزاری دانشجویان پیام نور مرکز ایلام». خبرگزاری رسمی دانشگاه پیام نور مرکز ایلام. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ دسامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۵ فوریه ۲۰۱۳.
  52. «دانشگاه باختر ایلام». وبسایت رسمی دانشگاه باختر ایلام. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ نوامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۵ فوریه ۲۰۱۳. بیش از یک پارامتر |کد زبان= و |زبان= داده‌شده است (کمک)
  53. «فهرست مراکز و پردیس‌ها». دانشگاه فرهنگیان. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ نوامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۲ سپتامبر ۲۰۱۴.

پیوند به بیرون
ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای ایلام دارد.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ ایلام موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.