مردم اچمی

مردم اچُمی، لارستانی و یا خودمونی قومیتی پارسی و مردمان ایرانی تبار ساکن بخش‌های جنوبی استان فارس و غرب استان هرمزگان هستند. گروه‌های قابل توجهی از این قوم به کشورهای جنوب خلیج فارس از جمله کویت، بحرین، قطر و امارات متحدهٔ عربی مهاجرت کرده‌اند. این مردم عمدتاً خود را خودمونی یا اچمی معرفی می‌کنند. هرچند در بحرین و قطر و امارات متحدهٔ عربی و کویت و شرق عربستان این مردمان به هوله مشهورند.

مردم اچمی
مناطق با جمعیت چشمگیر
 ایران:
جنوب فارس
غرب هرمزگان
شرق بوشهر جنوب غرب کرمان

 کویت
 بحرین
 امارات متحده عربی
 قطر
سایر کشورهای پیرامون خلیج فارس
زبان‌ها
اچمی
دین
عمدتاً اهل سنت
اقلیت شیعه
قومیت‌های وابسته
سایر مردمان ایرانی و هوله

اتنولوگ جمعیت آن ها در سال ۲۰۱۹ را ۳۰۰ هزار نفر در ایران تخمین زده است با این حال گویشوران زبان اچمی را ۴۷۰ هزار نفر می‌داند.[1]

منطقهٔ لارستان در گذشته شامل شهرهای جنوبی استان فارس همچون لارستان، خنج، گراش، اوز، لامرد و شهرستان مهر و بخشی از استان هرمزگان همچون بستک، بندر لنگه و گاوبندی و کیش می‌شده‌است.

«خودمونی»، همان «خودمانی» در زبان فارسی است و معنای «بخشی از خودمان» را دارد. همچنین، از عناوین «لاری» و «اچمی» نیز برای اشاره به این قوم استفاده می‌شود.

مردم اچمی به زبان اچمی سخن می‌گویند[2][3][4][5][6]. نسب این مردمان پارسی است و با نژاد بعضی از مردم شهر لار که دارای اصلیت یهودی بوده و اکنون در سرزمین‌های اشغالی هستند متفاوت است.[7] اکثریت این مردم اهل سنت اند و دارای اقلیتی شیعه مذهب نیز می‌باشند.[7][8][9][10] در سدهٔ ۱۳ خورشیدی، «لار» به عنوان یکی از مراکز تجارت فعال در جنوب ایران شناخته‌شده بوده‌است.[7] در گذشته، منطقهٔ لارستان تقریباً منطقه‌ای مبهم بوده و هیچگاه درگیر سیاست‌ها و کشمکش‌های دولت مرکزی نبوده‌است.[7]

بوم

جغرافیای طبیعی

منطقه حفاظت‌شده گنو و خورخوران دو منطقه از ذخیره‌گاه زیست‌کره سیزده گانه یونسکو در ایران به شمار می آیند[11][12]. همچنین مناطق هرمود[13]، مند[14]، مارز وبحر آسمان[15] که در جغرافیای زبانی این منطقه هستند از مناطق حفاظت شده ایران محسوب می شوند.بیشتر جزیره‌های ایران در خلیج فارس در دو بخش شرقی استان بوشهر و نیز هرمزگان قرار دارند که از این میان،جزیره قشم با مساحت ۱۴۹۱ کیلومتر مربع از ۲۳ کشور دنیا وسیع‌تر است. به طور مثال قشم ۲.۵ برابر سنگاپور و بحرین و سان مارینو، ۱.۵ برابر هنگ کنگ، ۵ برابر مالدیو و ۷۰ برابر ماکائو است[16].

قره آغاج[17] ،مند ، میناب ، کل و مهران نیز از رودخانه های مهم این مناطق هستند.

میراث تاریخی

مناطق اچمی نشین پیشینه دور و درازی دارد؛ قلعه دولاب، تمب تالار، تمب پرگان، پل گچوییه، قلعه اشگفت منه ،گورستان دهمه، گورستان وائن، گورستان سرای ۷ دختران[18] ، دارابگرد ، آتشکده آذرفرنبغ[19] ،نیایشگاه مند، قلعه زندان، سد بندو و چاه رمیله به جای مانده از دوره ساسانی هستند که همگی در فهرست آثار ملی ایران‌ ثبت شده‌اند.[20]

بستکیه

بستکیه محله‌ای است در شرق شهر دبی که در حدود سال ۱۳۰۸ ه.ق/۱۸۹۰ م، پس از مهاجرت تجار بستکی به آنجا تاسیس شده است. این محله در امتداد آبراهه خور دبی به طول تقریبی ۳۰۰ متر و با عرض ۱۰۰ متر واقع شده است. محله بستکیه به خاطر بادگیرها، درهای چوبی کنده کاری شده، گچ بری های زیبا و چشم نواز از معروفترین اماکن جلب گردشگران و محل دیدار مهمانان رسمی در دبی بوده است[21][22][23].

سفرنامه ابن بطوطه

ابن بطوطه، سیاح مراکشی، در سال ۷۳۳ هجری قمری وارد شهر خنج شده است و شرحی دربارهٔ مقامات و زهد و تقوا و ملاقات با زاویه وقت سخن گفته‌است. وی از طریق استان ظفار (کشور عمان) و از آنجا از راه خلیج فارس که آن را بحر فارس نامیده‌است به جزیره هرمز آمده است و از این طریق وارد منطقه‌ی اچمی‌نشین می‌شود. او در این ناحیه از شهرهای میناب، رودان، کهورستان، کوخرد، لار و خنج عبور می‌کند. بخشی از این سفرنامه به شرح زیر است:

از راه هندوستان به لار آمدم و به همراه ابو زید عبدالرحمن بن ابودلف حنفی در سال ۷۳۳ هجری قمری به خنج وارد شدم. شنیدم که در همان خنج زاویه دیگری هست (احتمالاً منظور از زاویه شیخ عبدالسلام بوده برابر با سال حیات شیخ) که جمعی از صلحاء و عباد در آن به سر می‌برند. شب به سراغ آنان رفتم. مردی بود بزرگوار که آثار عبادت بر وجناتشان هویدا بود. رنگ‌های زرد و بدن‌های ضعیف و چشمان اشک‌باری داشتند. من که وارد زاویه شدم طعام آوردند. او به پیران قوم بانگ زد که پسرم محمد (اشاره به شیخ حاجی محمد پسر شیخ عبدالسلام) را بگوئید تا بیاید. محمد در گوشه‌ای نشسته بود. وقتی پیش آمد از ضعف عبادت چنان می‌نمود که گوئی از گور برخاسته سلام کرد و نشست. پیر گفت: پسر! با این مهمانان در غذا موافقت کن تا از برکات آنان برخوردار گردی، پسر که روزه‌دار بود با ما بطعام نشست و افطار کرد، این جمع همه شافعی مذهب بودند، پس از طعام مراسم دعا انجام گرفت و ما به منزل خود مراجعت کردیم.[24]

سفرنامه مارکو پولو

نقشه مسیر حرکت مارکوپولو

مارکو پولو دشت هرمز و رودخانه میناب را منطقهٔ سرسبز و پر میوه‌ای می‌داند که بسیار متنوع است. هرمز که ناحیه‌ای قدیمی است، محل دادوستد بازرگانان خلیج فارس و کیش بوده‌است. مار کوپولو به موقعیت بندری هرمز و رونق آن در رابطه با تجار هندی اشاره می‌کند، کشتی‌های بزرگ مملو از ادویه و مروارید این منطقه بین عامهٔ مردم به «شهر دقیانوس»[25] معروف است و امروزه نیز خرابه‌های آن را در بخش شمالی جیرفت دانسته‌اند. علاوه بر آن مارکو به صنعت کشتی‌سازی ایران در آن ایام اشاره می‌کند و شیوهٔ ساخت آن را مورد انتقاد قرار می‌دهد و قیر اندود نکردن کشتی‌ها را از معایب آن می‌داند زیرا که بسیاری از آن‌ها غرق می‌شده‌اند. نکتهٔ جالب دیگری که مار کوپولو به آن اشاره می‌کند، بادهای گرم موسمی و گاه کشندهٔ این منطقه یعنی تشباد است.[26]

فرهنگ اچمی

گاهشمار محلی

امروز

سه‌شنبه
...............
۱۸ خرداد

۱۴۰۰ خورشیدی

۴ تَشباد

۱٬۴۱۱ اَچُمی

۸ ژوئن

۲۰۲۱ میلادی

۲۷ شوّال

۱۴۴۲ قمری

گاهشمار اچمی تقویمی کشاورزی است ؛اگرچه گاهشمار شفاهی خودمونی مبدأ معلومی ندارد و کاربرد زراعی دارد ولی با گاهشمار خورشیدی مطابقت دارد؛ آغاز سال نو در این تقدیم در میانه بهمن‌ماه است و نخستین ماه آن نئ بهار و ماه پایانی آن بروبار است.

غذاهای محلی

مهوه

بالوتوه

بالوتوه(Balotawa) خمیری است که بر روی تابه ای نهاده بر چاله ای از اخگر پهن می کنند و با مخلوطی از تخم مرغ و کنجد و سس ماهی مخلوط می شود؛بعد با روغن محلی یا پنیر گرم می شود.شاید این همان پیتزایی باشد که سربازان داریوش شاه در جنگ ها می خورده اند![27]

مهوه

مهوه (Mahweh) یا مهیاوه(Mahyawa) نوعی سانیز باستانی برا تهیه سس ماهی از ماهی ساردین و برخی ادویه جات است. مردم منطقه جنوب می‌گویند که فرمول مهوه یا (مهیاوه) را ابن سینا طبیب و دانشمند ایرانی یا به‌قول بعضی‌ها بزرگمهر وزیر انوشیروان تهیه نموده‌است و معتقدند خوردن مهوه که دارای خردل هم هست از ابتلا به بیماری پوستی (پیس) جلوگیری می‌کند.[28]

رنگینک

رنگینک نام گونه ای شیرینی مناطق جنوب ایران (فارس، بوشهر، هرمزگان و خوزستان) است که با رطب یا خرما، آرد و پودر دارچین تهیه می‌شود. در این شیرینی محلی، پودر دارچین و خرما دست به دست هم می‌دهند و وعده‌ای سرشار از بهترین مواد غذایی به وجود می‌آید که ماندگاری آن در یخچال به یک هفته هم می‌رسد.

افراد سرشناس خودمونیا

  1. شیخ دانیال خنجی
  2. شیخ قطب اولیا
  3. شمد لاوری
  4. پور روزبهان خنجی
  5. سرتیپ عبدالنور بستکی
  6. سلطان العلماء بستکی
  7. تائب اوزی
  8. عبدالمجید ارفعی
  9. عنایت فانی
  10. لطفعلی خنجی
  11. سید عبدالحسین نجفی لاری
  12. حسین بن علی وحیدی خنجی
  13. عباس انجم‌روز
  14. عبدالرحمن فرامرزی
  15. فایز دشتی
  16. میرزا محمد جعفر
  17. شفیق شهریاری
  18. فاضل جمی
  19. احمد فرامرزی
  20. محیا
  21. یوسف هادی
  22. امین شکر اللهی
  23. آروین بستکی

نگارخانه

دانش ساخت لنج در قشم
برزن تاریخی بستکیه در دوبی
بازار قیصریه لار
کل؛بزرگترین برکه ایران در گراش
آرامگاه شعیب در خنج
هتل داریوش بزرگ در کیش
کرانه بندر عباس
باغی در میناب
کرانه شاخاب پارس در قشم
قلعه خورموج
نمای درونی کاروانسرایی در جویم
طبیعت بیدشهر

منابع

  1. https://www.ethnologue.com/language/lrl
  2. خنجی،لطفعلی،میراث باستان: بررسی ریشه‌شناسانه‌ی آیین‌ها و باورهای فرهنگ لارستانی (به فارسی). خرم روز،مروان. ایلاف. ۱۳۹۰.
  3. «علاوه بر اکثریت فارسی زبان، اقوام لر، اچمی، ترک و عرب نیز در استان فارس زندگی می‌کنند». ۱۳۹۸.
  4. «خبرگذاری فارس».
  5. «خبرگذاری مهر».
  6. «خبرگذاری جمهوری اسلامی».
  7. "Larestani, Lari in Iran".
  8. "Larestani people of Iran". The Larestani people are predominantly Sunni Muslims.
  9. "Larestani". While most people in Iran are Shi’ite Muslims, the Larestani are Sunnis.
  10. Islamic Desk Reference. E. J. Van Donzel. p. 225.
  11. «UNESCO».
  12. «UNESCO».
  13. «اداره کل حفاظت محیط زیست فارس».
  14. «اداره کل حفاظت محیط زیست بوشهر».
  15. «اداره کل حفاظت محیط زیست کرمان».
  16. «باشگاه خبرنگاران جوان».
  17. فسایی،حسن،فارسنامه ناصری.
  18. «اداره کل میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی استان هرمزگان».
  19. «فهرست جاذبه های تاريخی استان فارس».
  20. «پرونده های ثبت آثار ملی ایران». بایگانی‌شده از اصلی در 6 اكتبر 2019. دریافت‌شده در 16 اكتبر 2020. تاریخ وارد شده در |بازبینی=،|archive-date= را بررسی کنید (کمک)
  21. «مهاجرت تجار بستکی به دبی و تشکیل بستکیه».
  22. «حيّ الفهيدي(البستكية) التّاريخي».
  23. «بستکیه؛ میراث ایرانیان برای اماراتیها».
  24. سفرنامه ابن بطوطه (تحفة النظار و غرايب الأمصار).
  25. «شهر دقیانوس».
  26. سفرهای مارکوپولو/بند37.
  27. Goodman, Susan. A slice of history (history of pizza). National Geographic Explorer 01-MAY-2005.
  28. محمدیان، کوخردی، محمد، “ «به یاد کوخرد» “، ج۲. چاپ اول، دبی: سال انتشار ۲۰۰۳ میلادی.
از سلسله مقالات دربارهٔ
ایران‌شناسی
موضوعات
ایران‌شناسان
نهادها
نشریات و کتاب‌ها
  • گفتاورد
  • موضوعات ایران
  • درگاه تاریخ
  • درگاه ایران
بخشی از مجموعهٔ
فرهنگ قطر
جشنواره‌ها
  • تعطیلات عمومی
هنر
  • شیوه‌های مجموعه‌داری خانواده آل ثانی
  • هنر عمومی در قطر
ادبیات
  • فرهنگ عامه قطری
موسیقی و هنرهای نمایشی
ورزش
نمادها
    This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.