دانشنامه ایرانیکا

دانشنامهٔ ایرانیکا (به لاتین: Encyclopædia Iranica) یک پروژهٔ گروهیِ بین‌المللی و بزرگ‌ترین و جامع‌ترینِ پروژهٔ ایران‌شناختی است[2] که در دانشگاه کلمبیا در نیویورک، ایالات متحدهٔ آمریکا، در حال انتشار است. از ابتدای فعالیت این دانشنامه یارشاطر سردبیر این دانشنامه بود ولی از ابتدای سال ۲۰۱۷ میلادی، التون دانیل به سردبیری این دانشنامه منصوب شده‌است. شورای ویراستاران متشکل از ۳۸ پژوهشگر برجستهٔ بین‌المللی از دانشگاه‌ها و مراکز علمی مختلف است که در زمینهٔ خاصی از مطالعات ایرانی صاحب‌نظرند و وظیفهٔ آن‌ها کمک به سردبیر برای انتخاب عنوان مدخل‌ها، گزینش نویسندگان هر مدخل و تهیهٔ اصول کلی برای نوشتن مدخل‌ها در زمینهٔ مورد تخصص‌شان است.[3] احسان یارشاطر از زمان شروع به کار این نهاد تا زمان مرگ سردبیری این دانشنامه را بر عهده داشت و شورای ویراستاران ایرانیکا از پژوهشگران بین‌المللی برجسته در زمینهٔ مطالعات ایران هستند،

«ایرانیکا» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای دیگر کاربردها، ایرانیکا (ابهام‌زدایی) را ببینید.
دانشنامهٔ ایرانیکا
ویراستار(ها)سرویراستار: التون دانیل
تیم ویراستار: احمد اشرف
نیکلاس سیمز-ویلیامز
کریستوفر برونر
محسن آشتیانی
منوچهر کاشف
کیومرث قرقلو
ستی رضوی
حورا یاوری
حبیب برجیان
داگمار ریدل
نویسنده(ها)۱۲۰۰ مشارکت‌کننده
عنوان اصلیEncyclopædia Iranica
زبانانگلیسی
موضوع(ها)ایران‌شناسی
گونه(های) ادبیدانشنامه
ناشرBibliotheca Persica Press[1]
تاریخ نشر
۱۹۸۵ تاکنون
شابکشابک ‎۱۵۶۸۵۹۰۵۰۴
شماره اوسی‌ال‌سی۵۹۶۰۵۲۰۰
از سلسله مقالات دربارهٔ
ایران‌شناسی
موضوعات
ایران‌شناسان
نهادها
نشریات و کتاب‌ها
  • گفتاورد
  • موضوعات ایران
  • درگاه تاریخ
  • درگاه ایران

این دانشنامه به بررسی تاریخ و تمدن ایران در خاورمیانه، قفقاز، آسیای مرکزی و شبه‌قارهٔ هند می‌پردازد و همهٔ جنبه‌های تاریخ و فرهنگ ایران از جمله ادبیات و زبان‌های ایرانی را پوشش می‌دهد.[3]

پیشینه
نوشتار‌های اصلی: احسان یارشاطر، دانشنامه اسلام و دانشنامه ایران و اسلام

هنگامی که ویرایش دوم دانشنامه اسلام منتشر شد، احسان یارشاطر از برنارد لوئیس (یکی از ویراستاران ویرایش دوم دانشنامهٔ اسلام) پرسیده بود که «چرا مدخل‌های دانشنامه اسلام در رابطه با ایران (مثل مدخل احمدشاه قاجار) این قدر کم محتوا است؟» و لوئیس پاسخ داد که با نظر یارشاطر موافق بوده و علت آن‌ها مخالفت با ایران‌شناسی نیست بلکه کمبود پژوهشگر در زمینهٔ موضوعات ایران‌شناسی است. یارشاطر می‌گوید به همین خاطر ایدهٔ نوشتن دانشنامه‌ای برای خود ایرانی‌ها به ذهنش خطور کرد تا مطالبی که برای خود ایرانی‌ها مهم است، در این دانشنامه ثبت گردد.[4]

یارشاطر در سال ۱۹۶۹ میلادی کوشید تا دانشنامهٔ اسلام به زبان فارسی ترجمه شود ولی به‌دلیل آنکه در مورد بسیاری از موضوعات مربوط به ایران، اطلاعات این دانشنامه را ناکافی می‌دانست، در سال ۱۹۷۵ میلادی دانشنامه‌ای جدید را که ترجمه‌ای از دانشنامهٔ اسلام به‌همراه مدخل‌هایی تألیفی بود تحت عنوان دانشنامهٔ ایران و اسلام منتشر کرد که تا فعالیت آن تا جلد دهم ادامه یافت ولی با پیروزی انقلاب اسلامی ایران ادامهٔ کار متوقف شد و آخرین جلد آن را در سال ۱۹۸۰ میلادی منتشر کرد.

یارشاطر پیش‌تر در سال ۱۹۷۲ میلادی تصمیم گرفته‌بود تا دانشنامه‌ای دربارهٔ ایران و به زبان انگلیسی منتشر کند و به همین منظور با اختصاص ۲ میلیون دلار بودجه توسط امیرعباس هویدا، نخست‌وزیر وقت ایران، کار دانشنامه را آغاز کرد[5] و آن را دانشنامهٔ ایرانیکا نام نهاد که پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ادامهٔ تدوین آن در ایالات متحده آمریکا دنبال گردید.[6]

به دنبال رد پیشنهاد همکاری بنیاد دانشنامه ایرانیکا (به سرویراستاری احسان یارشاطر) با مسئولین جمهوری اسلامی، صدا و سیمای جمهوری اسلامی با تولید برنامه هجوآمیز، با توسل به افتراهای مختلف (همانند فراماسونری، صهیونیست، بهایی، مزدور CIA،...) به تخریب احسان یارشاطر و بنیاد ایرانیکا کردند که دو نفر (احمد تفضلی و علی اکبر سعیدی سیرجانی) به مقابله با مسئولین جمهوری اسلامی برخاستند که توسط تیم ترور جمهوری اسلامی ترور شدند.[7]

بنیاد دانشنامه ایرانیکا که توسط یارشاطر تأسیس شده پس از مرگ او تلاش به اعمال حق مالکیت تکثیر خود بر این دانشنامه را کرد که با شکایت دانشگاه کلمبیا مواجه شد.[8] این دانشگاه در شکایت خود ادعای این بنیاد نسبت به حق تکثیر ایرانیکا را دروغین خواند.[9] بنیاد دانشنامه ایرانیکا هم در سپتامبر ۲۰۱۹ شکایتی علیه التون دنیل رئیس مرکز ایرانشناسی احسان یارشاطر در دانشگاه کلمبیا و انتشارات بریل به دادگاه تقدیم کرد.[10] این بنیاد دانشگاه را متهم به محروم کردن آن از دسترسی به اسناد و دارایی‌های آن که در محدوده این دانشگاه قرار دارد کرده‌است.[11][12]

حامیان و ویراستاران

حامیان مالی این دانشنامه دانشگاه کلمبیا و موقوفه ملی علوم انسانی هستند. این دو بنیاد پس از ده سال تأمین این پروژه، ادامهٔ کمک مالی را منوط به کمک مالی از داخل ایران کردند.[13]

احسان یارشاطر تا پایان سال ۲۰۱۷ میلادی سرویراستار ایرانیکا بود ولی اکنون التون دانیل جانشین وی شده‌است. هیئت ویراستاران (شامل افرادی چون احمد اشرف و نیکلاس سیمز ویلیامز) و بیش از ۴۰ ویراستار (همانند ویلیام چیتیک) و ۱۶۵۰ پژوهنده، در تکمیل این دانشنامهٔ بزرگ مشارکت دارند.[14]

جلدهای دانشنامه
دانشگاه کلمبیا، نیویورک

نخستین دفتر از دانشنامه در سال ۱۹۸۲ میلادی منتشر شد و نخستین جلد آن شامل ۸ دفتر در سال ۱۹۸۵ انتشار یافت. ۱۶ جلد دانشنامهٔ ایرانیکا تا سال ۲۰۱۲ منتشر شد. ۵ جلدِ اولِ دانشنامه هرکدام دارای ۸ جزوه[15] بودند، ولی از جلد ۶ به‌بعد، هر جلد دارای ۶ دفتر است که هر ۴ ماه یک دفتر و هر ۱۸ ماه یک جلد از دانشنامه انتشار می‌یابد. همهٔ مدخل‌های چاپ‌شده به‌صورت آنلاین از طریق وبگاه www.iranicaonline.org در دسترس‌اند و افزون بر آن، حدود ۹۰۰ مدخلِ چاپ‌نشده -که در جلدهای بعدیِ دانشنامه چاپ خواهند شد- نیز به‌صورت آنلاین قابل دریافت‌اند.[3]

دانشنامهٔ ایرانیکا، با هدف بیشترین دسترسی برای خوانندگان در سطح جهانی، به زبان انگلیسی منتشر می‌شود و احتمالاً تا زمانی که دانشنامه به پایان حرف Z برسد، تعداد جلدهای آن ۴۵ خواهد بود.[16]

حرف (آغاز و انجام مدخل‌ها)سال انتشارشمارهٔ جلد
(رومی)		شمارهٔ جلد
(عددی)
ĀB – ANĀHID۱۹۸۵I۱
ANĀMAKA – ĀṮĀR AL-WOZARĀʾ۱۹۸۷II۲
ĀTAŠ – BEYHAQI۱۹۸۹III۳
BĀYJU – CARPETS۱۹۹۰IV۴
CARPETS – COFFEE۱۹۹۲V۵
COFFEEHOUSE – DĀRĀ۱۹۹۳VI۶
DĀRĀ(B) – EBN AL-AṮIR۱۹۹۶VII۷
EBN ʿAYYĀŠ – EʿTEŻĀD-AL-SALṬANA۱۹۹۸VIII۸
ETHÉ – FISH۱۹۹۹IX۹
FISHERIES – GINDAROS۲۰۰۱X۱۰
GIŌNI – HAREM I۲۰۰۳XI۱۱
HAREM I – ILLUMINATIONISM۲۰۰۴XII۱۲
ILLUMINATIONISM – ISFAHAN۲۰۰۶XIII۱۳
ISFAHAN IX – JOBBĀʾI۲۰۰۸XIV۱۴
KAŠḠARI, SAʿD-AL-DIN۲۰۱۱XV۱۵
KASHAN – KAŠŠI, ABU ʿAMR MOḤAMMAD
KAŠŠI, ABU ʿAMR MOḤAMMAD – KÉGL, SÁNDOR		۲۰۱۲
۲۰۱۳		XVI‏۱۶ (جزوهٔ ۱)
۱۶ (جزوهٔ ۲)

دعوای حقوقی

اوت ۲۰۱۹، دانشگاه کلمبیا در یک دعوای حقوقی در دادگاه فدرال خواهان آن شد که مالکیت حق تکثیر دانشنامه ایرانیکا برای دانشگاه کلمبیا به رسمیت شناخته شود و نه برای بنیاد دانشنامه ایرانیکا.[17]

منابع
  1. «Encyclopædia Iranica». بایگانی‌شده از اصلی در ۷ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۳۱ مه ۲۰۱۲.
  2. اعتراض دانشنامهٔ ایرانیکا به آسوشیتدپرس (رادیو زمانه)
  3. حیدرزاده، محمد (۱۳۹۶). «پیشگفتار مترجمان». تاریخ ماد به‌گزارش دانشنامهٔ ایرانیکا. ترجمهٔ شهرام جلیلیان و محمد حیدرزاده. اهواز: انتشارات دانشگاه شهید چمران اهواز. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۱۴۱-۲۰۷-۳.
  4. Ehsan Yarshater in Conversation with Mandana Zandian, Jun 7, 2016 , p.167
  5. «هفتهٔ ایرانیکا» در پاریس (رادیو زمانه)
  7. مصاحبه احسان یارشاطر با صدای آمریکا، برنامه پرتره، ثانیه 945 به بعد
  8. https://copyright.byu.edu/blog/university-goes-on-the-offensive-over-copyright-ownership
  9. https://www.worldipreview.com/news/columbia-university-sues-over-ownership-of-encyclopedia-iranica-18465
  10. http://www.iranicaonline.org/app/webroot/uploads/pdfs/2019-09-13-complaint.pdf
  11. http://www.iranicaonline.org/pages/news
  12. https://www.independentpersian.com/node/29296/فرهنگ-و-هنر/شکایت-متقابل-بنیاد-ایرانیکا-و-دانشگاه-کلمبیا-بر-سر-مالکیت-دانشنامه-ایرانیکا
  13. جشن تولد ایرانیکای ۳۵سالهٔ ۱۳جلدی (رادیو زمانه، ۳۱ اردیبهشت ۱۳۸۷)
  14. ۱۲ تا ۱۹ اردیبهشت، هفتهٔ جهانی «ایرانیکا» (رادیو فردا)
  15. fascicle
  16. "US-funded encyclopedia revels in Iran greatness". International New York Times. Archived from the original on 14 June 2008. Retrieved 18 October 2007.
  17. «احتمال پایان استفاده رایگان از دانشنامه آنلاین ایرانیکا». رادیوزمانه. ۲۱ مه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۱ مه ۲۰۲۰.

پیوند به بیرون
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به دانشنامه ایرانیکا در ویکی‌گفتاورد موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.