دانشنامه اسلام

دانشنامهٔ اسلام (به انگلیسی: The Encyclopaedia of Islam) یا EI یا دانشنامه اسلام چاپ لیدن[1] یا دانشنامه ایران و اسلام (برای ترجمهٔ فارسی) نتیجه تحقیق محققان و خاورشناسان اروپائی (مسلمان و غیر مسلمان) در زمینه اسلام (اعلام، اماکن، کتب و مفاهیم) است[2] کار نگارش آن از سال ۱۹۰۶ و زیر نظر مارتین تئودور هوتسما به زبان انگلیسی آغاز شد.[3] بیشتر مطالب این دانشنامه مربوط به قبل از دنیای مدرن است، البته تعدادی از مدخل‌ها به مطالب مربوط به دنیای مدرن نیز می‌پردازند. نسخه نخست دانشنامه اسلام در میان سال‌های ۱۹۱۳–۱۹۳۶ تهیه گشت و نسخهٔ دوم در سال‌های ۱۹۶۰–۲۰۰۵ تهیه شد و پس از مدتی تهیه نسخه سوم آغاز گشت که هنوز ادامه دارد.[4]

برای دیگر کاربردها، دانشنامه اسلام (ابهام‌زدایی) را ببینید.
با دانشنامه جهان اسلام یا دائرةالمعارف بزرگ اسلامی اشتباه نشود.
دانشنامه اسلام
The Encyclopaedia of Islam
جلد دانشنامه به زبان انگلیسی، ویرایش سوم
نویسنده(ها)انجمن دانشنامه اسلام
کشورنسخهٔ پارسی ایران، نسخهٔ انگلیسی لیدن هلند
زبانانگلیسی، آلمانی، فرانسوی
ترجمه‌ها+اضافات:
عربی (دائرةالمعارف الاسلامیة)
ترکی (Islam Ansiklopedisi)
فارسی (دانش‌نامه ایران و اسلام)-(دائرةالمعارف آریانا)
اردو
ناشرانتشارات بریل در لیدن (لاهه) هلند
تاریخ نشر
۱۹۱۳–۱۹۳۸ (چاپ اول)
از سلسله مقالات دربارهٔ
ایران‌شناسی
موضوعات
ایران‌شناسان
نهادها
نشریات و کتاب‌ها
  • گفتاورد
  • موضوعات ایران
  • درگاه تاریخ
  • درگاه ایران

حمایت‌کنندگان و همکاران

در سال ۱۸۹۰ خاورشناسان غربی در کنگره‌ها و کنفرانس‌های متعدد نسبت به تألیف و تحقیق در زمینه اسلام را مسئله‌ای مهم اعلام کردند که پس از تصویب ویرایش این دانشنامه در سال ۱۸۹۱ به صورت رسمی به سرپرستی هوتسما از دانشگاه اوترخت آغاز گردید و خاورشناسان کشورهای دیگر از جمله دانکلان بلاک مک‌دونالد از آمریکا در مدیریت یا مقاله‌نویسی آن سهیم بودند.

در ژوئیه ۱۹۴۸ با تصویب بیست و یکمین کنگرهٔ خاورشناسان در پاریس این دائرةالمعارف در سالهای بعد گسترده‌تر شد که ویرایش نسخه دوم آن بعد از مصوبه شروع شد و در سال ۱۹۶۲ مؤسسه راکفلر (به انگلیسی: Rockefeller Institute of Government) به عنوان کمک هزینه مبلغ ۴۵ هزار دلار برای چاپ آن پرداخت کرد.[5]

نسخه‌ها
ویرایش اول

این دانشنامه در بین سالهای ۱۹۱۳ تا ۱۹۳۸ در پنج جلد در سه زبان انگلیسی، آلمانی و فرانسوی با حمایت انجمن فرهنگستان‌ها توسط انتشارات بریل در لیدن هلند به چاپ رسید.[5] این مجموعه نخستین دانشنامه و اثر منسجم علمی در زمینه اسلام در زبان‌های زنده دنیا بود که بعد از مدتی در کشورهای اسلامی به زبان عربی، زبان ترکی، فارسی و اردو ترجمه شد و نقدهای بسیاری در مورد آن نوشته شد که اکثر ترجمه‌ها همراه با مقالات اضافی و نقد نسخهٔ اصلی بود.[6]

ویرایش دوم

از سا ل۱۹۵۰ ویرایش دوم آن به دو زبان انگلیسی و فرانسوی آغاز شد. جلد اول فرانسوی آن در سال ۱۹۵۴ و جلد دوم فرانسوی آن در ۱۹۶۰ و جلد چهارم آن در ۱۹۷۵ انتشار یافت. انتشار نسخهٔ دوم انگلیسی آن از سال ۱۹۸۶ تا ۱۹۹۷ ادامه داشت که جلد اول در ۱۹۸۶ و جلد نهم آن در سال ۱۹۹۷ با آخرین کلمه Szekesfehervar چاپ شد.[5]

ویرایش سوم

از سال ۲۰۰۷ تدوین ویرایش سوم آغاز شده است که تا سال ۲۰۱۹ حجم آن به شش جلد رسیده است. [7]

ترجمه‌ها
ترجمه عربی

ترجمه عربی از چاپ اول EI زودتر از دیگر ترجمه‌ها و براساس متن انگلیسی و فرانسوی آن در قاهره با عنوان دائرةالمعارف الاسلامیة آغاز شد. از مقدمه این ترجمه برمی‌آید که کار آن پیش از سال‌های ۱۳۱۲ هجری شمسی (۱۹۳۳ میلادی) سامان یافته‌است. این ترجمه مانند دیگر ترجمه‌های EI که در دیگر کشورها انجام می‌شد ترجمه تنها نیست، بلکه مطالبی به پاره‌ای از مقالات افزوده و گاهی نقدهایی در پایان مقالات آورده شده‌است.

ترجمه ترکی

در سال ۱۹۴۰ میلادی وزارت آموزش عالی ترکیه، ترجمه و نشر EI را به دانشکده ادبیات دانشگاه استانبول و واگذاشت. هیئتی متصدی این کار شد، و سرانجام در سال ۱۹۸۸ این ترجمه در ۱۵ جلد با سرمایه دولتی با نام İslâm Ansiklopedisi چاپ شد. این ترجمه که بر اساس چاپ اول EI است همراه با نقد و ارزیابی و اضافات کلی بر اصل EI است و در نگاه کلی به تاریخ و فرهنگ و تمایلات ملی ترکیه نظر دارد.

ترجمه فارسی
  • دانش‌نامه ایران و اسلام:

پس از چند سری ترجمه ناتمام که از سال ۱۳۲۷ هجری شمسی (۱۹۴۸ میلادی) آغاز شد در سال ۱۳۴۸ هجری شمسی (۱۹۶۹ میلادی)، «دانش‌نامه ایران و اسلام» در ۱۱ جلد ترجمه شد که در سال ۱۳۵۴ هجری شمسی بنگاه نشر و ترجمه، جلد نخست آن را چاپ کرد این ترجمه همراه با مقالات افزوده و نقدها بر مقالات اصلی بود جلد یازدهم و آخرین جلد این دانشنامه در سال۱۳۷۰ چاپ شد و این ترجمه همچنان ناتمام ماند که در مقدمه جلد اول، دهم و یازدهم انتقاداتی کلی از محتوای مقالات EI صورت گرفته، ولی در عمل، اصلاح جدی‌ای صورت نپذیرفته‌است.

  • دانش‌نامه جهان اسلام:

بر خلاف تصور که ادعا شده بود دانشنامه جهان اسلام در ادامه دانشنامه ایران و اسلام است ولی در مقدمه دانشنامه جهان اسلام ذکر شده‌است که تفاوت‌های بنیادی با این دانشنامه دارد.

این دانشنامه که ترجمه EI بود به همت انجمن دائرةالمعارف کابل در سال ۱۳۲۷ هجری شمسی در افغانستان به زبان فارسی منتشر شده.

  • دائرةالمعارف فارسی:

این دانشنامه که در سال ۱۳۳۳ به سرپرستی غلامحسین مصاحب نوشته شد هر چند که ترجمه دائرةالمعارف وایکینگ بود ولی تعدادی از مقالات EI را عیناً ترجمه و در خود قرار داده بود.

ترجمه اردو

نسخه ترجمهٔ اردو که همراه با مقالات و نقدهای اضافی بود در سال ۱۹۶۰ میلادی توسط دانشگاه پنجاب لاهور پاکستان بر پایه ویرایش دوم EI ترجمه شد؛ و با سرپرستی محمد شفیع تا سال ۱۹۹۳ ۲۴ جلد از آن به چاپ رسید. در پایان این ترجمه ذکر شده‌است که روایات و مجموعه‌های تدوین یافته در اسلام، با ارزش‌تر از این دائرةالمعارف است. قرآن، خودْ دائرةالمعارف است و این دانشنامه با تأکید بر تاریخ، فرهنگ، تمایلات ملی و با توجه به جغرافیای پاکستان و هندوستان نگاشته شد و در انتها از ابن عبد ربه اندلسی (عقدالفرید)، ابونصر فارابی (احصاءالعلوم)، رسایل اخوان‌الصفاء (حدود قرن چهارم)، بوعلی سینا (دانش‌نامه علایی)، محقق طوسی (شرح اشارات، اساس‌الاقتباس)، و محمد بن محمود آملی (قرن هشتم) (نفایس‌الفنون) نیز یاد می‌کند و نامه اقبال لاهوری به پروفسور خلیل خالدبی را می‌افزاید که در آن ذکر اقبال سفارش می‌کند که دانشمندان ترکیه در مقابل دائرةالمعارف اسلام غربی‌ها دائرةالمعارف اسلامی بنویسند.[6]

مدخل‌های ایران

در این دانشنامه به موضوع ایران پس از اسلام می‌پردازد و شخصیت‌ها و موضوع‌های مرتبط با آن را بررسی می‌کند.[5]

انتقادات به دانشنامه اسلام

دربارهٔ مقالات این دانشنامه توسط محققان مسلمان نقدهای بسیاری نوشته شده‌است. حتی در ترجمه‌های آن این نقدها ذکر شده‌است و گاهی مقالاتی که به نظر هر گروه مترجم کمبودهایی داشته‌است را خودشان افزوده‌اند[6][8] به عنوان مثال مهمترین اشکالات دانشنامه اسلام از دید احسان یارشاطر:

  • ضعف اطلاع و نقص تحقیق که گاه در برخی از مقالات کوتاه‌تر دیده می‌شود.
  • کامل نبودن فهرست اختصارات مجلات و نشریات ادواری که در ابتدای دائرةالمعارف قرار دارد.
  • فقدان مقدمه‌ای که اصول کار دائرةالمعارف و معیارهای آن را به دست دهد.
  • وجود لغزش‌هایی که گاهی در صحت مطالب یا ارقام یا سنوات یا اسمی یا ارجاعات یا در فهم درست عبارات متون شرقی روی داده‌است.
  • روی دادن اشتباهاتی که به ندرت در ترجمه از زبانی به زبان دیگر پیش می‌آید.
  • اختلافاتی که گاهی میان متن انگلیسی و فرانسوی در اعداد و ارقام و ضبط اسامی و جزو این‌ها دیده می‌شود و خوانندهٔ کنجکاو را مردد می‌سازد.
  • روی دادن اشتباهاتی که گاه میان فتحه و الف مقصور یا ممدود در نقل اسامی و میان حرکات کوتاه و بلند به‌طور کلی به چشم می‌خورد، که اغلب باید از اشتباهات چاپی ناشی شده باشد .[9]

جستارهای وابسته

منابع
  1. http://www.magiran.com/npview.asp?ID=1723471
  2. Elton L. Daniel. (1998). “ENCYCLOPAEDIA OF ISLAM”, in Encyclopædia Iranica.
  3. «مدخل مارتین تئودور هوتسما در لغتنامه دهخدا». بایگانی‌شده از اصلی در ۶ اکتبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۳ نوامبر ۲۰۱۲.
  4. "Preface." Encyclopaedia of Islam, THREE. Edited by: Gudrun Krämer, Denis Matringe, John Nawas, Everett Rowson. Brill Online, 2013.
  5. http://www.farsnews.ir/newstext.php?nn=8807151304
  6. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۸ دسامبر ۲۰۱۲.
  7. Encyclopaedia of Islam Three
  8. تقی‌زاده داوری، محمود (۱۳۸۵). تصویر امامان شیعه در دائرةالمعارف اسلام «ترجمه و نقد». مؤسسه شیعه شناسی.
  9. خوش‌دل کاریجانی، میترا (۱۳۸۲). «(The Encyclopaedia of islam) دائرةالمعارف اسلام». کتاب ماه کلیات (۷۳): ۱۲۶–۱۳۰.

۱۴. حسین حافظی مقدس - زمستان ۹۴

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.