حقایق‌نگار خورموجی
حاج میرزا محمد جعفر ملقب به حقایق‌نگار، (زاده ۱۲۳۵ (قمری) - درگذشته ۱۳۰۱ (قمری)) مورخ و محقق معروف قرن سیزدهم یعنی عصر ناصری است که در خورموج شهرستان دشتی در استان بوشهر متولد شده و پس از کسب کمالات و تحصیلات دانش در جوانی ضابطی خورموج که از پدر به و ارث رسیده بود نایل گشت و تا ۱۲۸۵ ه.ق بدین شغل منصوب بود اما در این سال بر اثر اختلافاتی که بین او و حاجی خان حکمران کل دشتی و پدر محمد خان دشتی درگرفت از این شغل معزول شد و به شیراز رفت و به امارت دیوان خانه عدلیه شیراز منصوب شد. در ۱۲۷۶ ه.ق کتاب آثار جعفری در تاریخ و جغرافیای مملکت فارس را نوشت.
سپس به تهران رفت و به حضور ناصر الدین شاه رسید. شاه او را مأمور تهیه کتاب حقایق تاریخ ایام خود کرد. سپس خورموجی با کمال صداقت به جمع‌آوری اخبار و درج آن اقدام کرد و کتاب حقایق الاخبار ناصری را نوشت و به لقب حقایق نگار ملقب گردید. به قول مرحوم عباس اقبال آشتیانی در یاداشتی که بر مقدمه کتاب به تصحیح شادروان حسین خدیو جم نوشته‌است این کتاب که تاریخ مختصر قاجار و تاریخ بالنسه مفصل سلطنت ناصر الدین شاه تا سال ۱۲۸۴ ه.ق است ظاهراً مقبول نظر شاه نیفتاد و حاجی محمد جعفر مغضوب شد و به عراق مهاجرت نمود و در آنجا مقیم شد تا آن که به سال ۱۳۰۱ ه.ق در همان دیار وفات یافت.
زندگی علمی محمد جعفر خان از زمان هجرت آغاز گردید. ایشان صاحب تألیفات ارزشمندی می‌باشد که همگی از بهترین کتابهای عصر قاجاریه هستند.
مشهورترین و زبده‌ترین اثر این دانشمند مورخ حقایق الخبار ناصری است. او در این کتاب برای اولین بار قتل امیرکبیر را افشا می‌کند او در باب قتل امیر کبیر که همه مورخان معاصر او در گذشت امیر کبیر را بر اثر ناخوشی و تورم دست و پا و آماس بدن دانسته‌اند او این واقعه را به صراحت قتل نوشته‌است. در این باره، باستانی پاریزی چنین می‌نویسد:
- تنها میرزا جعفرخان خورموجی حقایق‌نگار بود که «ناصرالدین شاه او را مأمور کرد تا حقایق تاریخ ایام خود را خالی از تصنعات منشیانه و تملقات معموله به رشته تألیف بیاورد» و این دهاتی ساده خورموجی باور کرده بود که واقعاً می‌باید حقایق را بنویسد! تاریخش تمام شد و در شرح حال امیرکبیر چنین نوشت «... به حکم قهرمان طبیعت سلطنت، جلیل‌خان بیات با یکصد نفر سواره مشارٌ‌الیه را با منشیان به کاشان برده در قریه فین عزلت‌گزین گردانید. پس از یک اربعین برحسب صوابدید امناء و امراء، فنایش بر بقا مرجَّح گردید، حاجی علیخان فراشباشی به کاشان شتافت. روز هیجدهم ربیع‌الاول در گرمابه، بدون ظهور عجز و لابه، ایادیی که مدتی متمادی از یمین و یسار اعادی و اشرار را مقهور و خوار می‌داشت - فصّاد دژخیم‌نهادِ اجل به فصدِ یمین و یسارش پرداخته، به دیار عدمش روانه ساخت» (حقایق الاخبار، ص ۱۹۰). این کتباً طبعاً مورد قبول واقع نمی‌شد.[1]
به همین سبب موجب غضب دربار قرار گرفته و به عراق مهاجرت می‌کند. او در سال ۱۳۰۱ ه.ق در سن ۷۶ سالگی در عراق زندگی را بدرود گفت.
آثار
- آثار جعفری
- حقایق الخبار ناصری
- نزهة الخبار
- حقایق المصیبه در تاریخ کربلا
کتابنامه
- شرح حال شعرای دشتستان بزرگ، هیبت‌الله مالکی، چاپ رودکی، چاپ اول (۱۳۶۹).
منابع
- باستانی پاریزی، محمدابراهیم، اژدهای هفت سر (راه ابریشم)، تهران: نامک، 1380، ص26.
- عمومی - محمد جعفر خان حقایق نگار خورموجی