مردم تالش

مردم تالش قومی ایرانی‌تبار[11][12][13][14][15][16] هستند که سکونتگاه اصلی آن‌ها در البرز غربی از جنوب شرقی جمهوری آذربایجان آغاز شده و تا شمال غربی استان گیلان و استان اردبیل در ایران ادامه دارد.

مردم تالش
tolışun • Толишон • تولشون
زنان تالشی در جمهوری آذربایجان
کل جمعیت
یک میلیون و پانصد هزار نفر
مناطق با جمعیت چشمگیر
 جمهوری آذربایجان۱۱۲,۰۰۰ (سرشماری ۲۰۰۹)[1][2]

۸۰۰,۰۰۰-۱,۰۰۰,۰۰۰[3][4]

۵۰۰,۰۰۰[5]
 ایران۶۰۰,۰۰۰[6]
 روسیه۲,۵۲۹ (سرشماری ۲۰۱۰)[7]
زبان‌ها
زبان تالشی
دین
اسلام (اکثریت شیعه، اقلیت سنی)[8][9][10]
قومیت‌های وابسته
دیگر اقوام ایرانی
(کرد • لر • فارس • بلوچ • تات • گیلک • مازندرانی)

منابع رسمی دولت جمهوری آذربایجان شمار تالشان آن کشور را در سال ۲۰۰۹ برابر با ۱۱۲ هزار نفر ذکر کرده‌اند که ۱٫۳ درصد از مردم این کشور را تشکیل می‌دهد. این منابع شمار تالش‌های جمهوری آذربایجان در سال ۱۹۹۹ را ۷۶٬۸۰۰ نفر یاد کرده‌بودند. تالشان خود اما معتقدند که تعداد تالش زبان‌های جمهوری آذربایجان بسیار بیشتر یک میلیون و نیم نفر می‌باشد. به باور تالش‌ها، شمار تالشان در ایران نیز بیش از ۶۰۰ هزار نفر است.[17] البته شایان ذکر است جمعیت در حال حاضر چهار شهرستان آستارا، رضوانشهر، ماسال و تالش حدود ۴۵۰ هزار نفر است.

جغرافیای قوم و منطقه تالش نشین
موقعیت تالش و گویشوران سه لهجه اصلی آن
پراکندگی مردم تالش در استان های ایران

منطقه قومی تالش که یکی از نواحی ایرانی محل سکونت قوم تالش است با مساحتی حدود ۲۳۷۳ کیلومتر مربع که در شمال غرب گیلان قرار دارد، یک سوم خاک استان گیلان را تشکیل می‌دهد. به استناد منابع و شواهد بسیار، تالش‌ها بازمانده کادوسیان باستان و از همسایگان دیرین قوم گیل می‌باشند. منطقه تالش جنوبی از غرب به استان اردبیل از شمال به آستارا و از جنوب به رودبار و از شرق به دریای خزر و انزلی محدود شده و شامل شهرهای آستارا، لوندویل، چوبر، حویق، لیسار، هشتپر، اسالم، پره سر، بازارجمعه، رضوانشهر، ماسال، شاندرمن، ماسوله، ماکلوان، بخش میرزا کوچک جنگلی و در استان اردبیل نیز در برخی مناطق شهرستان نمین مانند بخش عنبران و بخش ویلکیج و همچنین بخش خورش رستم و بخش شاهرود در شهرستان خلخال مردم تالش هستند و به زبان تالشی سخن می‌گویند.[18][19]

تالش از سه جهت به کوه‌های تالش که ادامه رشته کوه‌های البرز هستند و از طرف دیگر به دریای خزر منتهی می‌شود. کشف آثار تمدن ۴۵۰۰ ساله در ییلاق نوئه‌دی تالش جلوه‌های بیشتری به این منطقه خوش آب و هوا داده‌است. همین تاریخ پرافتخار باعث شده تا سالشمار کادوسی مبدأی خود را سال ۱۵۵۸ قبل از میلاد قرار دهد.

مردم تالش به زبان تالشی تکلم می‌نمایند که نزدیکترین زبان به زبان اوستایی می‌باشد. بخش شمالی تالش طی عهدنامه‌های گلستان و ترکمانچای از آن جدا شده و به روسیه ملحق شدند و هم‌اکنون تحت حاکمیت جمهوری آذربایجان می‌باشد.

شرایط اقتصادی و اجتماعی
تصویری از تالشان ایران در ۱۹۳۳ میلادی

از محصولات تولید شده در تالش می‌توان به برنج، توتون و مرکبات وچای اشاره کرد. این تنوع و فراوانی محصولات سبب شده که تالش بازارهای هفتگی پررونقی داشته باشد. از آن جمله می‌توان به یکشنبه بازار چوبر که اختصاص به معاملات دام دارد، پنجشنبه بازار شاندرمن که در آن انواع نهالها، دست ساخته‌های پشمی و نخی و فراورده‌های محلی مواد غذایی عرضه می‌شود همچنین می‌توان به چهارشنبه بازار رضوانشهر و پنجشنبه بازار تالش وسه شنبه بازار فومن و پره سر اشاره کرد که در آن اغلب زنان و مردان با لباس‌های محلی حاضر شده و محصولات منطقه‌ای خود شامل برنج، انواع سبزی‌ها و میوه‌های درختی را به فروش می‌رسانند.


شالیزارهای تالش با چشم‌انداز زیبا، کاخ سبز سردار امجد در هشتپر تالش، کاخ میراحمدخان تالشخان‌اف در لنکران (مرکز خانات تالش در قرن ۱۸ و جدا شده از ایران)، جاده گیسوم تالش، پارک ملی هیرکان واقع در جمهوری آذربایجان مابین آستارا و لنکران، یاناربلاق یا چشمه سوزان در منطقه ارچیوان نزدیک آستارای جمهوری آذربایجان، روستای تاریخی نوا دیی و ییلاق مریان، شهرک تاریخی ماسوله، دژ تاریخی قلعه رودخان فومن و اماکن زیارتی شاهزاده ابراهیم و شاهزاده اسحاق شفت از جاذبه های گردشگی برجسته تالش هستند که همه ساله پذیرای میلیون‌ها ایرانی و جهانگرد می‌باشد. جاده‌های تالش در ایران از بالاترین درصد تصادفات (طبق آمار منتشره از راهنمایی و رانندگی ایران) برخوردار است.

تاریخ مردم تالش

تالش، سرزمینی که در روزگاران کهن به منطقه وسیعی گفته می‌شد که از شمال با آلبانیای قفقاز، از شرق به دریای کاسپی و از جنوب به اسپیه‌رو یا سپیدرود و از آن به حدود مارلیک یا عمارلوی کنونی می‌رسید و از غرب نیز رشته کوه‌های تالش را دربر می‌گرفت.

تالش (کادوسیه) از زمان مادها و در زمان هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان، همواره بخش جدایی‌ناپذیر ایران بود. تالش‌ها (کادوسیان) همواره یکی از اصلی‌ترین بخش‌های ارتش ایران را تشکیل می‌دادند.

در اسناد و منابع پیش از اسلام کلمۀ تالش دیده نشده است. برخی از پژوهشگران، تالش را با قوم «کادوس» که از آن بارها در منابع یونان و روم باستان یاد شده است، یکی می‌دانند.[20] [21] در منابع سده‌های نخست هجری از این قوم با نام «طیلسان» یاد کرده‌اند. یاقوت ذیل مادۀ طیلسان، به نقل از اصمعی می‌گوید که طیلسان با تالشان یکی است.[22] واژۀ طیلسان ظاهراً از اواسط سدۀ ۷ق متروک، و به جای آن کلمۀ «تالش» تدریجاً وارد منابع تاریخی و جغرافیایی ایران شد.[23]

در زمان خلافت عمر والی کوفه ، مغیرة بن شُعبه ، سردار خود کثیربن شهاب حارثی را که در جنگ قادسیه هم شرکت داشت، به جنگ اهالی بَبَر و طیلسان (تالشی) فرستاد ولی او نتوانست آن سرزمین را بگشاید. [24] در اوایل اسلام در زمان خلافت عثمان سرزمین تالشان (طیلسان) هم‌زمان با دیار دیلم و بَبَر، یک‌بار به وسیلۀ براء بن عازب و بار دیگر به‌وسیلۀ ولید بن عُقبة بن اَبی مُعَیط فتح شد.[25] [26] [27] [28]

سرزمین بَبَر در اواخر دوره ساسانی و اوایل دوره اسلامی ، میان گیلان و تالش از یک سو و تالش و دیلم از سوی دیگر قرار داشت. نیز آن را نزدیک دیلم، گیلان، تالش و مغان آورده اند. سرزمین بَبَر محدوده ی خلخال و منطقه مرزی تالش و گیلان را شامل می شود.[29] [30]

تالش‌ها در نیمه دوم قرن هجدهم بعد از کشته شدن نادرشاه و آغاز هرج و مرج در ایران خودمختاری درونی خود را به دست آوردند و حکومت خوانین تالش را تأسیس کردند و شهر لنکران را به عنوان پایتخت خود انتخاب نمودند. پس از ظهور آغامحمدخان قاجار این خودمختاری از میان رفت. ناگفته نماند که لنکران از دیرباز تا کنون مرکز سکونت تالش‌ها به‌شمار می‌رود. در سال ۱۸۱۳ میلادی با امضای عهدنامه گلستان بخشی از تالش به روسیه پیوست و در سال ۱۸۲۸ میلادی با امضای عهدنامه ترکمن چای این پیوند تصویب و تثبیت گردید و تالش‌ها به دو قسمت تقسیم شدند. یک قسمت آن تحت سلطه روسیه و بخش دیگر آن تحت حاکمیت دولت ایران قرار گرفت.

نام قوم تالش

در اسناد و منابع پیش از اسلام کلمۀ تالش دیده نشده است. برخی از پژوهشگران، تالش را با قوم «کادوس» که از آن بارها در منابع یونان و روم باستان یاد شده است، یکی می‌دانند.[31][32] در منابع سده‌های نخست هجری از این قوم با نام «طیلسان» یاد کرده‌اند. یاقوت ذیل مادۀ طیلسان، به نقل از اصمعی می‌گوید که طیلسان با تالشان یکی است.[33] واژۀ طیلسان ظاهراً از اواسط سدۀ ۷ق متروک، و به جای آن کلمۀ «تالش» تدریجاً وارد منابع تاریخی و جغرافیایی ایران شد. نام طیلسان معرب واژه تالشان (طالشان) می‌باشد.[34]

برخی واژه «تالش» را برگرفته از طَیلَسان به معنی روپوش بلند پشمی می‎دانند و بر این باورند که مردم تالش را به دلیل جامه‌شان این چنین نامیده‌اند. طَیلَسان معرَّب تالسان، نوعی از ردا است كه مردم بر دوش اندازند.

این احتمال هست که واژه «تالش» كه تالشان آن را تِوِلِـش یا تِـوِلیش تلفظ می‎كنند، از واژه «تول» و «تِـوِل» به معنی «گِـل» گرفته شده باشد. مارسل ‎بازن فرانسوی می‎گوید: «واژه تالش كه خود آن را تالیش یا تِـوِلِش تلفظ می‎كنند، هم برای نامیدن دامنه خاوری رشته كوه و هم مردمانی به همین نام به كار می‎رود». واژه تُول tūl و تِوِل tevel در زبان تالشی به معنی گِل می باشد و در زبان مازندرانی واژه تیل til به معنای گِل می باشد و در زبان گیلکی واژه گیل gil به معنای گِل می باشد. واژه طیلسان معرب واژه تالشان و تولشان می‌باشد.

دکتر سیداحمد كسروی بر این باور است كه بی‌گمان تالشان امروزی فرزندان و بازماندگان همان كادوسان می‌باشند و واژه «تالش» از «كادوس» است. او می‌گوید: نخست باید دانست كه رویه درست و ایرانی نام كادوس، كادوش یا كادِش می‌بوده كه گادوش یا گادش نیز می‌گفته‌اند. چرا که می‌دانیم كه یونانیان همچون تازیان واژه‌هایی را كه می‌گرفتند، دیگر می‌گردانیده‌اند و از جمله «ش» ها را در آخر نامها «س» می‌كردند همچون کاسی که اصل آن کاشی است.

دکتر محمد معین با ارجاع به كسروی می‎نویسد: « تالش به قول برخی مبدَّل و محرَّف «كادوس» است و آن قومی بود كه در زمان باستان بس انبوه بودند و در كوهستان شمال غربی ایران جایگاه داشتند و چون بارها به گردنكشی برخاستند و با پادشاهان هخامنشی از در نافرمانی درآمدند از اینجا نام ایشان در تاریخ آمده و امروز مترجمان «كادوش» را كه تلفظ صحیح آن است، «كادوس» نویسند. جایگاهی كه برای «كادوشان» در تاریخ‌ یاد كرده‌اند امروز منطبق با جایگاه تالشان می‌باشد. »

شخصیت‌ها

خان‌ها و فئودال‌ها

سیاست
علی‌اکرم همت‌زاده
  • ملا عبدالعزیز شریعتمدار کرگانرودی متولد کرگانرود طوالش، سیاستمدار، مشروطه خواه به دستور سفارت روسیه در رشت اعدام شد
  • سید فیضل الله متولد جوکندان، بزرگ خاندان میرمسعودی از نوادگان شیخ صفی‌الدین اردبیلی، آزادیخواه و مشروطه خواه
  • سید اشرف کرگانرودی (مرگ ۱۳۲۵)، سیاستمدار و انقلابی مشروطه خواه
  • علی‌اکرم همت‌زاده یا علی‌اکرم همت‌اف (۱۹۴۸ لریک)، نظامی، سیاستمدار و فعال حقوق بشر و رئیس‌ جمهوری خودگردان تالش-مغان
  • هلال محمدف (۱۹۵۹ آستارا جمهوری آذربایجان)، روزنامه‌نگار و فعال حقوق بشر
  • هلاکو رامبد (۱۲۹۸ تهران – ۱۳۸۶ نانسی فرانسه)، نماینده شش دوره مردم طوالش در مجلس شورای ملی، وزیر مشاور و معاون سیاسی پارلمانی دولت آموزگار
  • هوشنگ امیراحمدی (شاندرمن)، علوم سیاسی، نویسنده، رئیس انجمن دوستی ایران آمریکا
  • حسن ماسالی، فعال سیاسی چپگرا، از رهبران کنفدراسیون جهانی دانشجویان ایرانی - و بنیانگذاران «جبهه ملی ایران در خاورمیانه»، «گروه اتحاد کمونیستی» - سازمان وحدت کمونیستی

فعال اجتماعی
اسماعیل شعبانف
  • اسماعیل شعبانف (۱۹۶۵ لنکران)، محقق علوم سیاسی و فعال اجتماعی، رئیس جامعه تالش‌های روسیه
  • آتا خان ابیل اف (۱۹۶۵ لریک)، حقوقدان و فعال حقوق بشر تالشی زبان
  • توفیق شهبازاف متخلص به (الهام) (۱۹۴۱ روستای قزل آواد از توابع ماسالی - ۲۰۰۰)، سخنور نابینا

مذهبی
  • الله شکور پاشازاده (۲۶ اوت ۱۹۴۹ لنکران)، شیخ‌الاسلام و ریاست اداره مسلمانان قفقاز از سال ۱۹۸۰ میلادی تاکنون
  • سید یونس عرفانی (۱۳۱۳ تالش)، عضو مرکزی جامعه روحانیت مبارز تهران، رئیس کمیته منطقه ۸ انقلاب اسلامی، نماینده اولین دوره مجلس شورای اسلامی
  • احمد پروایی ریک (۱۳۶۱ هشتپر)، نمایندهٔ منتخب استان گیلان در مجلس خبرگان رهبری

هنری، سینما، موسیقی
مجید مجیدی
  • مجید مجیدی تالش، کارگردان، نویسنده و بازیگر
  • انوش نصر (نصرالله زاده ماسوله‌ای) (۱۳۱۸ رشت)، هنرپیشه
  • سعید جعفرزاده معروف به پرواز همای (۱۳۵۸ احمدسرگوراب شفت)، آهنگساز، شاعر و خواننده
  • روح‌انگیز میرزایی، خواننده ترانه‌های گیل و تالش
  • بال اوغلان اشرف اف، خواننده ترانه‌های تالشی و آذری
  • حسین صابری (۱۳۲۱ داریباغ فومن)، پیشکسوت سرنا نوازی تالش، معروف به حسین دایی

علمی
  • هارون شفیقی عنبرانی (۱۲۹۶ عنبران ـ ۱۳۸۳ کرج)، نویسنده و شاعر
  • دکتر ارسلان سالاری دورودخانی (شاهزاده ابراهیم شفت)، رئیس نظام علوم پزشکی استان گیلان
  • محمدرضا پورجعفری (۱۳۲۴ تالش)، فارغ‌التحصیل رشته زبان و ادبیات انگلیسی نویسنده و مترجم
  • عبدالحسین نیک‌گهر (۱۳۱۶ تالش)، جامعه‌شناس و مترجم ایرانی
  • بهزاد بهزادی (۱۳۰۶ آستارا - ۱۳۸۶)، محقق، حقوقدان و متخصص زبان و ادبیات آذربایجان
  • احسان شفیقی (۱۳۳۶ نمین)، پژوهشگر، شاعر، استاد دانشگاه
  • علی رفیعی (روستای جیرده فومن)، دکترای شرق‌شناسی از دانشگاه استراسبورگ فرانسه، هیئت علمی دانشگاه گیلان
  • محمد اسعد نظامی ناو (۱۳۱۲)، جامعه‌شناس
  • فرهت حسینی نژاد (۱۳۴۰ پونل)، دانشمند علوم پزشکی
  • محمدتقی رهنمایی (۱۳۲۳ هشتپر)، پژوهشگر، جغرافیدان.

ادبی
  • کامیار عابدی (۱۳۴۷ ماسال)، ادیب و پژوهشگر
  • نوروزعلی محمداف، زبان‌شناس، پژوهشگر و از بنیان‌گذاران و مدیران مرکز مدنیت تالش و نشریه صدای تالش
  • علی ناصر نصیراف، شاعر و روزنامه‌نگار تالش شمالی، عضو هیئت مدیره مرکز مدنیت تالشان و عضو اتحادیه نویسندگان و شاعران جمهوری آذربایجان
  • نظام ربانی، شاعر و نویسنده اهل رضوانشهر
  • ابراهیم خادمی ارده، شاعر و نویسنده اهل رضوانشهر
  • جمشید شمسی پور خشتاونی شاعر و پژوهشگر اهل فومن.

☆معصومه اپروز شاعر تالشی و فارسی.اهل ماکلوان.

ورزش
یحیی گل‌محمدی

شهرهای تالش‌نشین

شهرهای که مردم تالش در آن‌ها اکثریت هستند: [35]

در ایران

در جمهوری آذربایجان

جستارهای وابسته

منابع
  1. "Ethnic composition of Azerbaijan 2009".
  2. https://www.researchgate.net/publication/323642917_Ethnic_minority_policy_of_the_republic_of_Azerbaijan_and_their_right_to_get_education_in_mother_languages
  3. "Talysh".
  4. http://www.azerb.com/az-talysh.html?i=1
  5. "Fresh Irritant Emerges in Azerbaijani-Armenian Relations".
  6. "Human rights activists demand an end to the criminal prosecution of the editor of the Azerbaijani newspaper Mammadov".
  7. https://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/perepis_itogi1612.htm
  8. Minahan, James. religion of majority of Talysh: One Europe, Many Nations: A Historical Dictionary of European National Groups, Greenwood, 2000, شابک ‎۰−۳۱۳−۳۰۹۸۴−۱ , شابک ‎۹۷۸−۰−۳۱۳−۳۰۹۸۴−۷ , p.674.
  9. Clifton/Deckinga/Lucht/Tiessen (2005), "Sociolinguistic Situation of the Talysh in Azerbaijan". SIL Electronic Survey Reports 2005. p. 5
  10. "The Unreached Peoples Prayer Profiles". Kcm.co.kr. Retrieved 2019-03-11.
  11. "Jamie Stokes,"Encyclopedia of the Peoples of Africa and the Middle East, Volume 1",Infobase Publishing, 2009. pp 682: "The Talysh are an Iranian people, most of whom now live in the Republic of Azerbaijan, on the southwestern shore of the Caspian Sea, "
  12. M. Wesley Shoemaker, "Russia and the Commonwealth of Independent States 2008", Stryker-Post Publications, 2008. pp 141: "Here the Talysh, an Iranian people, live in their mountainous villages and support themselves by weaving rugs and carpets by hand in the traditional way."
  13. James Stothert Gregory, "Russian land, Soviet people: a geographical approach to the U.S.S.R.", Pegasus, 1968. pp 161: "Smaller Iranian groups are the Talysh and Kurds of Transcaucasia"
  14. Michael P. Croissant, "The Armenia-Azerbaijan conflict: causes and implications", Greenwood Publishing Group, 1998. pp 67: "Talysh, an Iranian people whose language belongs to the northwest Iranian language group"
  15. Charles Dowsett, "Sayatʻ-Nova: an 18th-century troubadour : a biographical and literary study", Peeters Publishers, 1997. pp 174: "Talish is the name of an Iranian people in Gilan"
  16. Garnik Asatrian & Habib Borjian (2005.). Talish and the Talashis (State of Research). Iran & the Caucasus, 9 (1), pp. 43–72 pp 46: "Despite the fact that the Talishis, both in Iran and in the north, have explicit Iranian identity, the situation with the Talishis in Azerbaijan Republic, living as an enclave within the predominantly Turkic environment, has inspired the southern intellectual milieu as well." pp 47: "The structures of both ethnonyms, Καδούσ- (Cadus-) and Tāliš, are similar: ... Despite the obvious speculative character of the above etymology, still the Καδούσ-/Tāliš identification must not be discarded from the agenda of the ethnic history of the region, at least as a working hypothesis."
  17. Caucasus Report: Talysh Newspaper Editor’s Trial Begins in Azerbaijan, January 12, 2013.
  18. اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران: ۱۳۸۳ خ.
  19. زبان و گویش‌های محلی اردبیل، تداوم بخش آداب و رسوم مردم استان | Azad Tabriz News
  20. حسن پیرنیا، ایران باستان، ۱۱۲۹.
  21. عنایت الله رضا، آذربایجان و اران ج۱، ۱۶.
  22. یاقوت بن عبدالله حموی، معجم الادبا ج۳، ۵۷۱.
  23. عبدالله حافظ ابرو، ذیل جامع التواریخ رشیدی به کوشش خانبابا بیانی، ۷۳.
  24. احمد بلاذری، فتوح البلدان ج ۲ ترجمه آذرتاش آذرنوش، ۳۱۰.
  25. احمد بلاذری، فتوح البلدان ج ۲ ترجمه آذرتاش آذرنوش، ۳۹۵.
  26. احمد بلاذری، فتوح البلدان ج ۱ ترجمه آذرتاش آذرنوش، ۸۱.
  27. ابن اثیر، الکامل فی التاریخ ج ۳ ترجمه ابوالقاسم حالت، ۲۴.
  28. محمد بن جریر طبری، تاریخ طبری ج۴ ترجمه ابوالقاسم پاینده، ۲۴۶.
  29. احمد بلاذری، فتوح البلدان ج ۲ ترجمه آذرتاش آذرنوش، ۳۱۴.
  30. تئودور نولدکه، تاریخ ایرانیان و عربها در زمان ساسانیان ج۱ ترجمه عباس زریاب، ۷۳۳.
  31. حسن پیرنیا، ایران باستان، ۱۱۲۹.
  32. عنایت الله رضا، آذربایجان و اران ج۱، ۱۶.
  33. یاقوت بن عبدالله حموی، معجم الادبا ج۳، ۵۷۱.
  34. عبدالله حافظ ابرو، ذیل جامع التواریخ رشیدی به کوشش خانبابا بیانی، ۷۳.
  35. http://taleshen.ir/تالشان؛قومی-صلح-طلب/
  36. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۷ آوریل ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۴ ژوئن ۲۰۲۰.

پیوند به بیرون
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.