فومن

فومَن (به زبان گیلکی: فؤمن) یکی از شهرهای استان گیلان و مرکز شهرستان فومن است.[5] این شهر در ناحیهٔ جلگه‌ای گیلان قرار دارد و در میان باغ‌ها و شالیزارها محصور شده‌است. فومن را به خاطر مجسمه‌های زیادی که در آن وجود دارد به عنوان شهر مجسمه‌ها نیز می‌شناسند. از زیبایی‌های دیگر این شهر می‌توان به وجود درختان چنار بسیار زیاد در خیابان‌های آن اشاره کرد. فومن به علت داشتن جاذبه‌های تاریخی-گردشگری مانند ماسوله و قلعه رودخان و همچنین کلوچه فومن معروف است.

فومن
فؤمن
کشور ایران
استانگیلان
شهرستانفومن
بخشمرکزی
نام(های) دیگرشهر مجسمه‌ها
نام(های) پیشینپومن
سال شهرشدن۱۳۰۴[1]
مردم
جمعیت۳۵٬۸۴۱ نفر[2][یادداشت 1]
جغرافیای طبیعی
مساحت۲۹ کیلومتر مربع[3]
ارتفاع۳- متر از سطح دریا[4]
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه۱۵٫۷ درجه سانتیگراد
میانگین بارش سالانه۱۲۷۵ میلی‌متر[3]
روزهای یخبندان سالانه۱۱ روز
اطلاعات شهری
شهرداررضا محمدی
ره‌آوردکلوچه فومن، چای، برنج، صنایع دستی
پیش‌شمارهٔ تلفن۰۱۳
شناسهٔ ملی خودرو ایران ۵۶ ل
فومن
آب وهوای فومن از نوع معتدل خزری

موقعیت

فومن در فاصلهٔ ۲۷ کیلومتری رشت،[6] ۳۵۶ کیلومتری تهران و در فاصلهٔ ۵ کیلومتری صومعه‌سرا (نزدیک‌ترین شهر به آن) قرار دارد. این شهر از گذشته در مسیر مسافرانی که قصد رفتن به خلخال، ماسوله یا قلعه‌رودخان را دارند قرار داشته است. شهر مزبور در حال حاضر دارای مساحتی معادل ۲۹ کیلومترمربع بوده و در ارتفاع ۳- متر از سطح آب‌های دریای آزاد است.

تاریخ
فومن در نقشه بازسازی شده گیلان و طبرستان
فومن در نقشه گیلان در سال ۱۸۰۸، از اطلس نوی پینکرتن
نقشه‌ای در کتاب «مسالک و الممالک» اصطخری به نگارش قرن چهارم قمری که نام فومن در آن آورده شده. نشان می‌دهد نام فومن حداقل از قرن چهارم به این شهر اطلاق می‌شده است.

فومن یکی از شهرهای قدیمی گیلان است و تاریخ تاسیس آن دقیقاً مشخص نیست اما شواهد تاریخی نشان می‌دهد که این شهر در زمان امپراتوری ساسانی و حتی قبل از آن (۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ سال پیش) مسکونی بوده‌است. منطقهٔ مزبور از زمان‌های دیرین، یکی از کانونهای زندگی دو تیرهٔ گیلک و تالش بوده و با اهمیتی که داشته، پرآوازه نیز بوده‌است.[7] از اواخر دوره ساسانی به بعد دو خاندان گیلانشاه و دابویهیان در فومن حکومت می‌کردند.[8]

حاکم فومن در سده‌های هفتم تا نهم هجری خاندان اسحاق‌وند بود که یکی از حکومت‌های مقتدر محلی گیلان به‌شمار می‌رفت و مورد احترام سایر امیران محلی مناطق گیلان بیه پس مانند شفت، گسکر، تولم و حتی رشت نیز بود.[9] از متشخص‌ترین و معروف‌ترین چهره‌های این خاندان به امیره دباج می‌توان اشاره داشت که به هنگام لشکرکشی مغولان به فرماندهی اولجایتو به سرزمین گیلان در اواسط ذیقعده سال ۷۰۶ه‍.ق (اردیبهشت ۶۸۶ه‍. ش) در برابر یورش ایشان به همراهی رکابزن تولمی و یارانش به سختی پایداری نمود ولی در نهایت مجبور به پرداخت باج و خراج ابریشم گردید.[10]

نام‌شناسی

دربارهٔ وجه تسمیه یا علت نام‌گذاری فومن و معانی آن نظریه‌های مختلفی اراِئه گردیده و آرای گوناگونی نیز وجود دارد. با این همه در رابطه با این موضوع آنچه که به حقیقت نزدیک است این است که فومن واژه‌ای بازمانده از زبان ایران باستان بوده که در مجموع از دو بخش «فو» یا «پو» و «من» تشکیل شده‌است. پو و پویی در زبان اوستایی به معنای در آغاز پناه بخشیدن آمده و «من» نیز به معنی دریافتن و اندیشیدن می‌باشد که با توجه به این فومن را می‌توان پناه‌گاه اندیشه یا اندیشمندان معنا نمود.[11] همچنین در فرهنگ فارسی معین واژه فوم به معنای سیر آمده‌است. این واژه به همراه پسوند ن=ان معنای جایگاه کشت سیر یا کشتگاه بقولات و مانند آن می‌دهد؛ بنابراین از آنجا که در این ناحیه سیر به عمل می‌آمد، آنجا را فومن نام نهادند.

به گفته برخی نام قدیم فومن «بومن» بوده و شاید «فومن» عربی شده پومن باشد.

مردم‌شناسی

مردم شهر فومن گیلک هستند و زبان گیلکی را با گویش بیه‌پس و لهجه فومنی صحبت می‌کنند.[12][13][14]

بافت شهری
کاشیکاری سردر ورودی یک حمام عمومی در فومن

فومن شهری قدیمی است و به همین دلیل هنوز بافت قدیمی معماری خود را داراست. معماری سنتی این شهر مانند دیگر شهرهای استان گیلان است و سقف شیروانی و دیگر اجزای معماری سنتی شمال ایران تشکیل شده‌است. رود گازروبار از میانهٔ قسمت جنوب شرقی شهر فومن رد می‌شود و در قسمت‌هایی از آن عرض آن بسیار کم شده‌است به‌طوری‌که تنها به شکل نهر باقی مانده‌است.

نقشه شهر فومن

فومن قدیم

فومن قدیم شهری در بین دو رودخانه بوده که در زبان بومی گیلکی آن‌ها را به نام شوپول (به معنای رودخانه یا جوی آب) و گازروبار می‌شناسند.

همچنین می‌توان از محله‌های قدیمی آن به بالا محله، پائین محله (این محله دیگر به‌طور کلی از بین رفته‌است و جزء میدان اصلی شهر و مناطق تجاری آن شده‌است)، شهربیجار، سیاچا، شوپول کنار (به معنای کنار رودخانه می‌باشد) و گوربه کوچه اشاره کرد.

فومن قدیم دارای بازار بزرگ هفتگی به نام سه‌شنبه بازار بوده‌است که آوازه آن حتی در آن زمان از مرزهای استان گیلان نیز گذشته بوده‌است.

اقتصاد

اقتصاد فومن با توجه به جغرافیای آن شکل گرفته‌است. فومن منطقهٔ معتدلی است که سرسبزی در آن موج می‌زند و به تبع همین آب و هوای معتدل مردم آن از دیر باز برای گذران زندگی به کشاورزی و دامپروری مشغول بودند. از جمله فعالیت‌های کشاورزی مردم این ناحیه می‌توان به کشت برنج وچای که هنوز هم متداول است اشاره نمود. کشت توتون از دیگر فعالیت‌های مردم این منطقه بود که با توجه به سختی کار و ارزانی خرید محصول مانند گذشته از رونق چندانی برخوردار نیست. پرورش کرم ابریشم نیز از دیگر فعالیت‌های مردم فومنات است. مردمان مناطق کوهپایه‌ای بیشتر به دام پروری مشغول‌اند ومردمان مناطق جلگه‌ای بیشتر در کار کشاورزی فعالیت می‌کنند. فومن شهری است که در میان مزارع و باغ‌های اطراف خود محصور شده‌است. برنجکاری، کشت چای و توتون و پرورش کرم ابریشم از فعالیت‌های اصلی فومن است که عمدتاً در اطراف شهر دیده می‌شود. شهر فومن را به خاطر وجود مجسمه‌های فراوان به عنوان شهر مجسمه‌ها نیز می‌شناسند.کلوچه فومن از معروف ترین شیرینی ها و سوغات گیلان و ایران به شمار می‌رود. وجود چشم‌اندازهای بکر و دست نخورده، نزدیکی دشت‌های وسیع به کوهپایه‌ها، مناطق جنگلی و مردم میهمان نواز موجب شده‌است که این شهرستان به عنوان یکی از مناطق گردشگری مورد توجه قرار گیرد. وجود مجسمه‌های زیبا و تقریباً در اندازهٔ اصلی این شهر را به شهر مجسمه‌ها معروف نموده‌است. ماسوله و قلعه رودخان دو منطقه تاریخی با سبک معماری خاص هستند که موجب جلب بسیاری از گردشگران به شهرستان فومن می‌شوند. گردشگری در شهرستان فومن مولد فرصتهای شغلی بدیع و جدیدی شده‌است.

کشاورزی

کشاورزان فومن از ایام قدیم در این منطقه به کشت برنج اشتغال داشته‌اند که نتیجه آن ظهور چند رقم بومی برنج می‌باشد که در نتیجه انتخاب سنتی توسط کشاورزان حاصل شده‌اند[15] و این در حالی است که در سال ۱۳۹۲ دارای ۱۳ هزار و ۸۷۰ هکتار اراضی شالیزاری بوده که ۷۲ هزار تن شلتوک و حدود ۴۷ هزار تن برنج سفید از آن استحصال شده‌است و در مجموع این شهرستان ۶ درصد برنج استان را تأمین می‌کند.[16]

سوغاتی‌ها
کلوچه فومن
رشته‌خوشکار

از سوغات این نواحی می‌توان به کلوچه فومن ،ابریشم، رشته‌خوشکار، چای، برنج، ماهی دودی، ماهی شور، سیر ترشی، هفت بیجار، لاکو (نوعی نان برنجی) و انواع صنایع دستی مانند عروسک‌های ماسوله اشاره کرد.


جاذبه‌های گردشگری

شهرستان فومن از نظر صنعت گردشگری و هم چنین اکوتوریسم (طبیعت گردی) از جایگاه ویژه‌ای در ایران و حتی در جهان برخوردار بوده و با چشم‌اندازهای بی‌نظیرش به یکی از قطب‌های توریستی تبدیل گشته است. در یک تقسیم‌بندی کلی جاذبه‌های گردشگری این شهرستان را به پنج بخش طبیعی، تاریخی، مذهبی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی می‌توان تقسیم نمود.

نمای داخلی قلعه رودخان

ماسوله
نمایی از شهر ماسوله

شهرک کوهستانی و دلپذیر ماسوله با وسعتی معادل ۱۰۰هکتار در ۳۶ کیلومتری غرب و جنوب غربی شهر فومن قرار گرفته‌است. این بلندترین و هم چنین کوچکترین شهر گیلان که با داشتن جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی به ویژه‌ای معماری سنتی منحصر به فرد چشم هر بیننده‌ای را مسحور زیبایی خود نموده و گردشگران بسیاری را به سوی خود جذب می‌نماید. شهر مزبور از نظر طبیعی به گونه‌ای استقرار یافته که از سه جهت شمال، جنوب و غرب به کوه تکیه زده و از طرف شرق به دره‌ای زیبا مشرف می‌باشد. این نگارینهٔ بی‌همتا با آب و هوای مطبوع خود وبا ان خانه‌های سنتی و پلکانی اش از ارزش معماری بالایی بر خوردار بوده و به همین جهت در سال ۱۳۵۴در فهرست آثار ملی ایران و اخیراً در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده‌است. همچنین جاده باستانی که از ماسوله به خلخال منتهی می‌شود، و محل رفت و آمد کاروانهای تجاری بین دومنطقه خلخال و فومن بوده‌است امروز در بخش گردشگری و طبیعت گردی جاذبه ای دیگر از این دیار محسوب می‌شود.

قلعه رودخان
قلعه رودخان

دژ رودخان یا قلعه حسامی نام قلعه‌ای تاریخی در ۲۰ کیلومتری جنوب غربی شهر فومن در استان گیلان است. برخی از کارشناسان، ساخت قلعه را در دوران ساسانیان و مقارن با حمله عرب‌ها به ایران دانسته‌اند.[17] این قلعه با ۲٫۶ هکتار مساحت بر فراز ارتفاعات روستای رودخان قرار دارد. دیوار قلعه ۱۵۰۰ متر طول دارد و در آن ۶۵ برج و بارو قرار گرفته شده‌است. این قلعه در ارتفاعی بین ۶۶۵ تا ۷۱۵ متر از سطح دریا واقع شده و در کنار آن رودخانه‌ای با همین نام جاری است. این دژ با ارزش تاریخی که دارد بنابر ساختار، معماری و ویژگی‌های استراتژیکی و رزمی، در ۳۰ مرداد ۱۳۵۴ خورشیدی، به شماره ۳/۱۵۴۹ در فهرست آثار تاریخی و ملی ماندگار شد.

[18]

پارک فومن

این پارک با داشتن انواع مجسمه‌های بینظیر و تاریخی و فضای زیبا و سرسبز و امکانات رفاهی مناسب طی چند سال اخیر که این شهر در روزهای تعطیل پذیرای مسافران زیادی است محلی برای تفریح و استراحت است. بزرگی پارک فومن در کنار درختان همراه با وسائل بازی مفرح و متفاوت از جمله امکانات آن است.

دانشگاه‌های فومن
نمایی از دانشکده فنی فومن دانشگاه تهران


شخصیت های برجسته

یادداشت‌ها
  1. آمار بر اساس سرشماری ۱۳۹۵ است و بر همین اساس، جمعیت شهر فومن ۳۵٬۴۸۱ تن و استان گیلان ۲٬۵۳۰٬۶۹۶ تن بوده‌است.

پانویس
  1. درباره شهرداری فومن
  2. نتایج سرشماری سال ۱۳۹۵ بایگانی‌شده در ۲۱ سپتامبر ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine وبگاه مرکز آمار ایران
  3. درباره شهر فومن
  4. شهرداری فومن،
  5. «نتایج آمارگیری از گردشگران ملی» (PDF). مرکز ملی آمار ایران.
  6. «فومن؛ شهری ۳۰۰۰ ساله». روزنامه اطلاعات. ۱۷ خرداد ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۳۱ اردیبهشت ۱۴۰۰.
  7. «فومن؛ شهری ۳۰۰۰ ساله». روزنامه اطلاعات. ۱۷ خرداد ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۳۱ اردیبهشت ۱۴۰۰.
  8. «فومن؛ شهری ۳۰۰۰ ساله». روزنامه اطلاعات. ۱۷ خرداد ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۳۱ اردیبهشت ۱۴۰۰.
  9. «فومن؛ شهری ۳۰۰۰ ساله». روزنامه اطلاعات. ۱۷ خرداد ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۳۱ اردیبهشت ۱۴۰۰.
  10. اقبال آشتیانی، عباس (۱۳۸۴). تاریخ مغول از حمله چنگیز تا تشکیل دولت تیموری. تهران: انتشارات امیرکبیر. ص. ۳۱۳. شابک ۹۶۴-۰۰-۰۶۳۶-X – به واسطهٔ نورلیب.
  11. «وجه تسميه‌ي "فومن"، از شهرهاي استان گيلان». خبر. خبرگزاری ایسنا. ۳۰ بهمن ۱۳۸۴. دریافت‌شده در ۳۱ اردیبهشت ۱۴۰۰.
  12. https://www.ethnologue.com/language/glk
  13. گویش گیلکی لاهیجان. واژه‌نامه و پاره‌ای ویژگی‌های آوایی و ساخت‌واژه‌ای. جلد اول. دکتر نادر جهانگیری. چاپ دانشگاه مطالعات خارجی توکیو.
  14. دکتر منوچهر ستوده، سال۱۳۳۲، فرهنگ گیلکی، ص۱۷–۱۸
  15. Pazuki Arman, Sohani MM (2013). "Phenotypic evaluation of scutellum-derived calluses in 'Indica' rice cultivars". Acta Agriculturae Slovenica. 101 (2): 239–247. doi:10.2478/acas-2013-0020.
  16. «شهرستان فومن ۶ درصد برنج گیلان را تأمین می‌کند». ایلنا. ۲۴ فروردین ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۱۹ بهمن ۱۳۹۲.
  17. «دژ قلعه رودخان در استان گیلان». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ آوریل ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۸ ژوئن ۲۰۱۴.
  18. لطفی‌نیا، سلیمان. «گردشگری. زیبای دست‌نیافتنی». هفته‌نامهٔ امرداد، یکشنبه ۲۴ دی ۱۳۹۱، سال سیزدهم، شمارهٔ ۲۸۹، ص ۸.

منابع
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.