گیلکی بیه‌پس

گیلکی بیه پس[1][2] یا گیلکی غربی[3] گویشی از زبان گیلکی می‌باشد که در غرب استان گیلان گویش می‌شود. زبان گیلکی شامل سه لهجه بیه پسی (غرب گیلان)، بیه پیشی (شرق گیلان) و گالشی می‌شود.[4] گلاتولوگ گویش گیلکی غربی را شامل گونه‌های فومنی، رشتی و انزلی می‌داند.[5] به گفته منوچهر ستوده گیلکی بیه پس در بخشی از گیلان که در باختر سفیدرود است (چهار فریضه، گسکر، کسما، تولم، شفت، موازی، کهدم، لشته نشا) بدان گفتگو می‌شود.[6] به گفته دانشنامه ایرانیکا زبان گیلکی دارای دو گویش شرقی و غربی است و رودخانه سفیدرود مرز بین این دو گویش است و این زبان زیرمجموعه زبان‌های کاسپین است.[7]

گیلکی بیه پس
زبان بومی در	ایران استان گیلان
تبار	هندواروپایی هندوایرانی ایرانی ایرانی غربی گروه شمال غربی زبان‌های کاسپین زبان گیلکی گیلکی بیه پس
سامانه نوشتاری	الفبای فارسی
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹	–

دستور زبان

ضمایر

در گویش بیه پس ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی. (نمونه زیر براساس گویش رشت تنظیم شده‌است)[8]

ضمیر	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
فاعلی، رشت	mən	tu	un	amâ	šumâ	ušan
مفعولی، رشت	mi	ti	une	ami	šimi	ušane
ملکی، رشت	məra	təra	una	aməra	šuməra	ušana

شناسه

در گویش گیلکی بیه پس دو دسته شناسه داریم: گذشته و حال.[9] (نمونه زیر بر اساس گویش رشت تنظیم شده‌است)

۱. گذشته:

• بن ماضی ساده: -boxord = خورد
• بن ماضی استمراری: -xord = می‌خورد

گذشته	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه	əm(i)	i	e/i	im(i)	id(i)	id(i)

۲. حال ساده:

• بن مضارع اخباری: -xor = می‌خور

حال ساده	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه	əm(i)	i	e/∅	imi	idi	idi

صرف فعل

در جدول زیر فعل خوردن (xordan) بر اساس گویش بیه پسی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[10](نمونه زیر براساس گویش رشت می‌باشد)

زمان/شخص	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
گذشته ساده	boxordəm	boxordi	boxord(e)	boxordim(i)	boxordid(i)	boxordid(i)
گذشته کامل	boxordə-bum	boxordə-bi	boxordə-bu	boxordə-bim	boxordə-bid	boxordə-bid
گذشته التزامی	boxordə-bim(i)	boxordə-bi	boxordə-bi	boxordə-bim(i)	boxordə-bid(i)	boxordə-bid(i)
گذشته استمراری	xordəmi	xordi	xordi	xordimi	xordidi	xordidi
گذشته در حال انجام	xordan-dubum	xordan-dibi	xordan-dubu	xordan-dibim	xordan-dibid	xordan-dibid
حال ساده/آینده	xorəm	xori	xore	xorimi	xoridi	xoridi
حال در حال انجام	xordan-dərəm	xordan-dəri	xordan-dəre	xordan-dərim	xordan-dərid	xordan-dərid
حال التزامی	(i)boxorəm	boxori	boxore	boxorim(i)	boxorid(i)	boxorid
آینده	xayəm boxoram	xayi boxori	xaye boxore	xayim(i) boxorim(i)	xayid(i) boxorid(i)	xayid(i) boxorid(i)

در جدول زیر فعل رفتن (šon) بر اساس گویش بیه پسی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[11](نمونه زیر براساس گویش رشت می‌باشد)

زمان/شخص	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
گذشته ساده	bušom	bisi	bušu(e)	bišim(i)	bušuyid(i)	bušuyid(i)
گذشته کامل	bušu-bum	bušu-bi	bušu-bu	bušu-bim	bušu-bid	bušu-bid
گذشته التزامی	bušu-bim(i)	bušu-bi	bušu-bi	bušu-bim(i)	bušu-bid(i)	bušu-bid(i)
گذشته استمراری	šumi	šui	šu	šumi	šuydi	šuydi
گذشته در حال انجام	šon-dubum	šon-dibi	šon-dubu	šon-dibim	šon-dibid	šon-dibid
حال ساده/آینده	šəm	ši	še	šimi	šidi	šidi
حال در حال انجام	šon-dərəm	šon-dəri	šon-dəre	šon-dərim	šon-dərid	šon-dərid
حال التزامی	(i)bəšəm	bəši	bəšə	bəšim(i)	bəšid(i)	bəšid
آینده	xayəm bəšəm	xayi bəši	xaye bəšə	xayim(i) bəšim(i)	xayid(i) bəšid(i)	xayid(i) bəšid(i)

واژگان

شماری از واژه‌ها در گویش گیلکی بیه‌پسی:[12]

گویش رشتی	گویش ضیابری	فارسی
per	per	پدر
giše	gešo	عروس
zay	zak	بچه
čičilâs	fereng	سنجاقک
lâbudân	labdan	عنکبوت
sokole/xorus	sokolo	خروس
xuli	xuli	آلوچه
xuk	xu	خوک
gâz/dendân	gâz	دندان
čičini	mus	گنجشک
lâkepošt	kabuš	لاک پشت
pâmodor/gowje	pamodor	گوجه فرنگی
ordak	urdik	اردک
qorbaqe	guzga	وزغ
gel	gil	گِل
lânti	lânti	مار
čičir	čočor	مارمولک

جستارهای وابسته

• استان گیلان
• مردم گیلک
• زبان گیلکی
• گیلکی بیه پیش
• گویش گالشی
• گویش رودباری
• رشت
• بندرانزلی
• ضیابر
• فومن

منابع

1. دکتر منوچهر ستوده، سال۱۳۳۲، فرهنگ گیلکی، ص۱۷–۱۸
2. «مرگ تدریجی یک زبان». خبرگزاری ایسنا. ۸ مهر ۱۳۹۳.
3. https://glottolog.org/resource/languoid/id/west2931
4. حیدرپور میمه، مریم؛ واعظی، هنگامه (۱۳۹۸). «بررسی جامعه شناختی تنوع گویش گیلکی در مقایسه با زبان فارسی». رخسار زبان (۹): ۱۲۵.
5. https://glottolog.org/resource/languoid/id/west2931
6. ستوده، منوچهر (۱۳۹۱). فرهنگ گیلکی. فرهنگ ایلیا = ۱۶–۱۷.
7. https://iranicaonline.org/articles/gilan-x
8. ملکی ضیابری، حمزه (۱۳۸۵). «مقایسهٔ ضیابری و رشتی (دو لهجه از گویش گیلکی)». پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی: ۶۵.
9. ملکی ضیابری، حمزه (۱۳۸۵). «مقایسهٔ ضیابری و رشتی (دو لهجه از گویش گیلکی)». پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی: ۱۱۷.
10. ملکی ضیابری، حمزه (۱۳۸۵). «مقایسهٔ ضیابری و رشتی (دو لهجه از گویش گیلکی)». پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی: ۹۰–۱۵۰.
11. ملکی ضیابری، حمزه (۱۳۸۵). «مقایسهٔ ضیابری و رشتی (دو لهجه از گویش گیلکی)». پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی: ۹۰–۱۵۰.
12. ملکی ضیابری، حمزه (۱۳۸۵). «مقایسهٔ ضیابری و رشتی (دو لهجه از گویش گیلکی)». پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی: ۳۴۹–۳۶۱.

پیوند به بیرون

معنای گیلان را در ویکی‌واژه، واژه‌نامهٔ آزاد، ببینید.