زبان تاتی قفقاز

زبان تاتی یا فارسی تاتی[4][5] گویشی از زبان فارسی یا یک زبان جنوب‌غربی ایرانی نزدیک به آن است[6] که تات‌های قفقاز در جمهوری آذربایجان و روسیه بدان گفتگو می‌کنند. این گویش از تبار فارسی است اما برای دیگر گویشوران این زبان کاملاً قابل فهم نیست.[7] گویش‌هایی از تاتی به نام جهوری توسط یهودیان قفقاز و پارسرن توسط تات‌های ارمنی تکلم می‌شود. هریک از گویش‌های مسلمانان، یهودیان و مسیحیان دارای ویژگی‌های واژگانی و دستوری خاص خود هستند.

برای زبان تات‌های ایران، زبان تاتی ایران را ببینید.
تاتی
zuhun tati
زبان بومی درجمهوری آذربایجان، داغستان (روسیه)
منطقهقفقاز شمالی، قفقاز جنوبی
شمار گویشوران
ناشناخته (۲۸٬۰۰۰ به جز یهودی-تاتی اشاره‌شده ۱۹۸۹)e18
وضعیت رسمی
زبان رسمی در
 داغستان[2]
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹ttt
گلاتولوگmusl1236[3]
زبان‌شناسی58-AAC-g
پراکندگی فارسی تاتی در قفقاز
  زبان بیشینه
  زبان اقلیت

پیشینه

زبان تاتی که زبان تات‌های قفقاز می‌باشد را زبان بازماندگان سپاهیان ساسانی دوران انوشیروان دانسته‌اند.[8] این زبان که از شاخهٔ جنوب‌غربی و نزدیک به فارسی دانسته شده در احسن التقاسیم مقدسی نام آن به عنوان آرانی یادش ده و مقدسی خاطرنشان ساخته که زبانشان با دری خراسانیان یکی است و فقط در برخی حروف با یکدیگر اختلاف دارند.[9] بنظر می‌رسد در گذشته محدودهٔ زبان تاتی در منطقهٔ قفقاز بسیار بزرگ‌تر بوده باشد و با توجه به حکومت طولانی مدت شروانشاهان که حامی زبان فارسی در قفقاز بودند و تا زمان صفویان بر منطقه استیلا داشتند احتمالاً این زبان رشد و گسترش بیشتری داشته‌است. این زبان در سال ۱۹۰۱ بیش از ۱۳۵٬۰۰۰ نفر گویشور داشته‌است.[10] امروزه با وجود چندین برابر شدن جمعیت منطقه قفقاز زبان تاتی قفقازی تنها ۲۳٬۰۰۰ گویشور دارد.[11] این زبان که در آذربایجان به نفع ترکی آذربایجانی بشدت در حال عقب‌نشینی است از سوی یونسکو در فهرست زبان‌های در خطر جای گرفته‌است.[12]

واج‌شناسی

اطلاعات زیر مربوط به گویش آبشرونی است:[13]

همخوان‌ها
لبی دندانی/
لثوی		 پسالثوی کامی نرم‌کامی چاکنایی
انسدادی بی‌واک p t (c) k
واک‌دار b d ɟ ɡ
انسایشی بی‌واک tʃ
واک‌دار dʒ
سایشی بی‌واک f s ʃ x h
واک‌دار v z (ʒ) ɣ
خیشومی m n
لرزشی r
ناسوده l j

واکه‌ها
پیشین پسین
بسته i y u
میانی e œ o
باز æ ɑ

گویشوران
این را نیز ببینید: تات‌های قفقاز

گویشوران زبان تاتی به سه دسته تقسیم می‌شوند که سه لهجه مجزا نیز برای خود داند:

  • تات‌های مسلمان که در آبشوران، خیزین، دوه‌چی و برخی نواحی مجاور آن زندگی می‌کنند و مسلمان می‌باشند.
  • تات‌های یهودی که که بیشتر آنان به اسرائیل مهاجرت نموده‌اند و به زبان تاتی سخن می‌گویند. این افراد خود را «داغ جودی» یا «یهودی کوهستان» می‌نامند و سرزمین اصلی شان داغستان روسیه است.
  • تات‌های مسیحی: یا تات‌های ارمنی که در روستاهای ماتراسه و بخش اسماعیل‌لی و روستای کیلوز و بخش دوه‌چی و ارتاشِن و قوبا و برخی نواحی دیگر بسر می‌برند. این دسته از تات‌ها مسیحی مذهب هستند و گاهی آنان را تات‌های ارمنی نیز می‌نامند.

گویش‌ها

نوشتار

تاتی امروزه در جمهوری آذربایجان به الفبای لاتین و در روسیه به الفبای سیریلیک نوشته می‌شود. تا سال ۱۹۲۸ تات‌های مسلمان به الفبای فارسی و تات‌های یهودی نیز به الفبای عبری می‌نوشتند. الفباهای لاتین و سیریلیک تاتی به شرح زیرند:

نمونه‌ها

متن زیر توصیف ایران به تاتی و مقایسه آن با فارسی است:

تاتی فارسی
Iran Asia de conub e xavər ca bigiti. ایران در جنوب خاور آسیا جا (قرار) بگرفته.
Irani şomalo Kaspiyani dərya, Ərmənestan, Aran & Torkəmənestan deron. در شمال ایران دریای کاسپین، ارمنستان، آران (جمهوری آذربایجان) و ترکمنستان است.
Xavər de Əfqanestan & Pakestan deron. در خاور افغانستان و پاکستان هستند.
Torkiyə ani şomal e baxtəri, Eraq ani baxtər, Parsiani kəndov & Parsiani dərya ani conubo ca bigitin. ترکیه در شمال باختری، عراق در باختر، خلیج فارس و دریای فارس (عمان) در جنوب جا بگرفته‌اند.
Tehran Irani taxtipay həstə. تهران پایتخت ایران است.

پانویس
  1. Windfuhr, Gernot. The Iranian Languages. Routledge. 2009. p. 417.
  2. قانون اساسی جمهوری داغستان: فصل ۱، اصل ۱۱: «زبان‌های دولتی جمهوری داغستان، روسی و زبان‌های مردم داغستان است.»
  3. Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Muslim Tat". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
  4. Gernot Windfuhr, "Persian Grammar: history and state of its study", Walter de Gruyter, 1979. pg 4:""Tat- Persian spoken in the East Caucasus""
  5. Windfuhr, Genot (2013). Iranian Languages. Routledge. p. 417. ISBN 978-1-135-79704-1. The Northwestern outpost of Persian is Caucasian Tat Persian (...)
  6. Gruenberg, Alexander. (1966). Tatskij jazyk [The Tat language]. In Vinogradov, V. V. (ed.), Jazyki narodov SSSR. Volume 1: Indoevropejskie jazyki, 281-301
  7. Authier, Gilles (2012). Grammaire juhuri, ou judéo-tat, langue iranienne des Juifs du Caucase de l'est. Wiesbaden: Reichert
  8. دکتر یحیی ذکا آرانی خواهر زبان آذری بایگانی‌شده در ۲۳ آوریل ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine پایگاه آذرپادگان
  9. «تاریخچهٔ زبان فارسی در آذربایجان». بایگانی‌شده از اصلی در ۸ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۰ ژوئن ۲۰۱۱.
  10. V. Minorsky, "Tat" in M. Th. Houtsma et al. , eds. , The Encyclopædia of Islam: A Dictionary of the Geography, Ethnography and Biography of the Muhammadan Peoples, 4 vols. and Suppl. , Leiden: Late E.J. Brill and London: Luzac, 1913–38. Excerpt: Like most Persian dialects, Tati is not very regular in its characteristic features"
  11. Tat, Muslim گزارش وبگاه اتنولوگ
  12. Do the Talysh and Tat Languages Have a Future in Azerbaijan?
  13. Mammadova, Nayiba (2017). Eléments de description et documentation du tat de l'Apshéron, langue iranienne d'Azerbaïdjan. Paris: INALCO.
  14. http://www.endangeredlanguages.com/lang/ttt
پروژهٔ ویکی‌پدیا زبان تاتی قفقاز آزمایشی در ویکی‌مدیا انکوباتور موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.