لهجه اراکی

گویش اراکی یکی از گویش های اصیل زبان پارسی میانه است که در کلانشهر اراک و حومه با آن صحبت می‌شود. در شهر اراک و حومه آن این لهجه را به صورت کمرنگ‌تر و در روستاهای اطراف به صورت غلیظ‌تر می‌توان مشاهده کرد.[2] پیش از پیدایش شهر اراک گویش‌های متفاوتی در منطقه وجود داشت، اما با مهاجرت گروه‌های مختلف و ساکنان آن‌ها در شهر ترکیب خاصی از لهجه‌های مختلف به وجود آمد که امروزه به نام لهجه اراکی شناخته می‌شود.در لهجه اراکی بسیاری واژه ها از زبان تاتی نیز وارد شده است،این لهجه در شهر اراک رو به نابودی است و مردم به خصوص جوانان فارسی را بدون لهجه یا کتابی سخن میگویند[3].

اراکی
زبان بومی درایران
منطقهاستان مرکزی
فارسی
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹–
گلاتولوگarak1251[1]

آواشناسی

یکی از ویژگی‌های بارز گویش اراکی که ان را از لهجه معیار فارسی متمایز کرده، تبدیل، تخفیف و قلب شدن حروف است. در زیر برخی از تفاوت‌های آوایی حروف در لهجه اراکی نشان داده شده‌است.[4]

نوع تغییراز شکل اصلی آوابه شکل تغییر یافته آوامثال در زبان فارسی معیارمثال در لهجه اراکی
تخفیفمنمُمن رفتممُ رفتُم
تخفیفتو هستیتُنیمحمد تو هستی؟مَمَد تُنی؟
تبدیل وا؟ وُی! وا؟ اصلاً به قیافش نمی خوره وُی! اصً بِشِش نَمیا
تخفیفدهاندُندهانم سوختدُنُم سُختا
تبدیلچه چیزیچیشیچه چیزی می‌گویی؟چیشی می گی؟
تبدیلآباِوُآب بخوراِوُ بَخُور، اِوُ باخُور
تبدیلنشتستننِشتنبیا بنشین اینجابیا بَنیش اینجو، بیا بِنیش اینجو
کاهش نِمی ناما، نَم نمی‌توانمنَمتونُم
نمی‌خواهمناماخام
قلب ب واو شبشُو
تبتُو

لغت‌شناسی

در لهجه اراکی همانند لهجه‌های دیگر گاهی جایگزینی برای بعضی از لغت‌های رایج در فارسی معیار آورده شده‌است.[5][6][7][8]

برخی لغات لهجه اراکی
فارسی معیارلهجه اراکی
گنجشکمَلوچ
نفر آخرقاق
ملاقهچُمچه
کلاغقِلاق
شوهر خواهر یَزنه
پدر زنخُسوره
دو زانو نشستن (چمباتمه)چُتُلی
نوعی بیماریآتیشِک
فرد مبتلا به‌آتیشِک که به‌صورت فحش نیز به‌کار می‌رودآتیشِکی
نردباننَردیون
داسدَسغاله
ناودانسول
دری وریمَلِه‌موتی
سوسک صحرایی با بال‌های براقسوسوله برغی
رودل (بیماری)چالمه و سقل سرد
کسی را روی کول گذاشتنقَلَن قوشون گرفتن
عجیب و غریب (تافته جدا بافته)بِلا عجایبی
زشتبَسّاخت
کسی که تازه با چیزی آشنا شده (ندیده)نِیده بِیده
محتاجتامارز
پرتاب کنقو دی
فرداصُبا
پس فرداصُبا صبح
نیشگونچَنگوله
مسخره کردنلیچار کردن
هنوزهَنی
ضربه ای که با نوک پا نواخته می‌شود توک لقّه
چوب کوچک (حدوداً به ضخامت چوب کبریت) و کوتاهچولّه
با کنار مشت به کسی زدن (آرام)سوقولمه

شعری به لهجه اراکی

شعر زیر نمونه‌ای از اشعار محلی است که به لهجه اراکی سروده شده‌است.[4]

اَی جِزِ جیگر بَزِنی ایشالا دِ وِلُم کُنکَم سَر بِه سَرُم بَل بیخودی خُون به دِلُم کُن
ایی پیرَنِ جا موندتا وَرگی بَل تو یَخدُونآتیش بَگیری بَبَم مُنا اینقَذه نَچِزون
هِی نیششا طاق میلهَ ذلیل مُردهٔ گُندهمُو تَر اُومدُم، اَمرو که هیَکل خُونه مُونده
مُو قَدِ تو بودُم نَنَم اَ جاش نَمیجُمّیدکاراش با مُو بود اون و شوَرش همشا می خُفتید
حالا مُو باید صُب تا پَسین هی بِکَنُم جونیا دنبال اِوُ باید بَرُم یا عقبِ نون
اَمشُو دُو شُو نَخُفتیدُم بَچَم نَمیلَهبا پا لُوِ تَندور نَرَه بِفتَه سَر به کَلَه
وُی وُی! مُنا این نیم وجبی به تنگ آوُردهاَی قَد نَکِشَه خدا کنه جُونِمَرگ مُردَه
داغت بامونه بَندِ دِلُم به حق قُرئونیه دَقّه وَخی بچّیا بَگیر بغل بگردون
با دَسّه هَوَنگ شیطونه میگه بَل تو دِندَش آتیش بَگیره خدا کُنَه مُرده و زندَش

شعر طنز دیگری هم در اینباره وجود دارد. (علیرضاکاوسی)

شنیدُم خوشگلا سنگه دلاشُن

غریبی می کنن با آشناشُن

تونم مثکه از اوناشی عزیزُم

که عین لیزره برق نگاشُن

مو بسکم چتّلی نشتُم تو مَلّه

دیه مردم دراُمد سر صداشن

ننم دیشُو تو مچّد با مامانت

چینی گل کرده حرف و صوبتاشن

ننت گفته حسن بی کسب و کاره

ننم گفته بزرگه او خداشن

ننت گفته که ماکسیما نداره

ننم گفته ناکن از هم جداشن

فرِسّادی تو امرو صب پیامک

که صوبت می‌کنی امشو باها شن

دوواره پیغُمی دادی چَواشَه

که کشکه خواسگارا ادعاشن

نوشتی با کلاس و خوبن اما

آمون از دسّ خالی بندیا شن

بِشِت گفتم، مودس وردار نیسّم

همینه عاشقا حال و هواشن

شنیدُم ناخوشن بابا، مامانت

مو میگُم تا نامُردن هردوتاشن

تو بل تا ای عاروسی سر بَگیره

الهی قُربُن درد و بلاشن

ملوچُم، ساختُم یه کپه از عشق

بیا ای کپه ئا ازهم نپاشن

ضرب‌المثل اراکی
برخی ضرب‌المثل‌های اراکی
ضرب‌المثل اراکیمعنی و مفهوم
میونِ میونجی آروسی (عروسی) آم (عمو) گُرجیبه کسی که کاری را بدون در نظر گرفتن موقعیت مناسب انجام بدهد می‌گویند.
اَ غورباقَه خُو بلبل عمل نَمیا هر کس به شکل خانواده ای که در آن بزرگ شده در می‌آید.

منابع
  1. Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "اراکی". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
  2. «زبان و گویش مردم استان مرکزی». سامانه مدیریت فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی قم. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ آوریل ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱ نوامبر ۲۰۱۳.
  3. محتاط، سیمای اراک (جلد دوم، جامعه‌شناسی شهری، فرهنگ مردم)، ۶.
  5. فاطمه اسماعیل پور، صباح ملک حسینی و همکاران (۱۳۹۱)، استان‌شناسی مرکزی، دفتر برنامه‌ریزی و تألیف کتاب‌های درسی، ص. ۵۷-۵۹
  6. «لهجه و اصطلاحات در اراک». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ نوامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱ نوامبر ۲۰۱۳.
  7. «زبان و گویش مردم استان مرکزی». سامانه مدیریت فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی قم. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ آوریل ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱ نوامبر ۲۰۱۳.
  8. ذبیحی، مرتضی (۱۳۸۱). دنباله تاریخ اجتماعی اراک. اراک: پیام دیگر.

جملات اراکی

ملوچه چتلی نشته بود رو سول یه چوکوله یم در دُنش .

گنجشک چمباتمه نشسته بود روی ناودان و چوب نازکی بر دهانش بود.

قزقونو هشتم رو تندور.

دیگ بزرگ را روی اجاق گاز گذاشتم

بلی میلم. نلی بلم، نه میلم نه میلم بلی.

اگر بگذاری انجامش می‌دهم اگر نگذاری انجامش بدهم نه انجامش می‌دهم و نه می‌گذارم انجامش بدهی.

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.