زبان خانتی

زبان خانتی از زبان‌های اورالی رایج در کشور روسیه است که در منطقه خانتی-مانسی و یامالو-ننتس، در حدود دوازده هزار نفر گویشور دارد.

خانتی
хӑнты ясӑӈ khănty yasăņ
زبان بومی در روسیه
منطقه خانتی-مانسی
قومیتمردم خانتی
شمار گویشوران
۱۲٬۰۰۰  (بدون تاریخ)
زبان‌های اورالی
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹kca

دسته‌بندی زبانی

زبان خانتی به همراه زبان مانسی که نزدیکی زیادی با آن دارد و نیز زبان مجاری در یک دسته قرار دارد. این زبان از خانواده زبان‌های اورالی و در زیرگروه زبان‌های فین‌واوگری بوده و از دسته زبان‌های اوگری می‌باشد.

گویش‌ها

زبان خانتی با وجود کمی گویشورانش، گویش‌ها و لهجه‌های نسبتاً فراوانی دارد. در تمام مناطق گوناگونی که این زبان گویشورانی دارد گویش‌ها هم متفاوت است. این تفاوت گویشی در سه بخش گویش‌های شمالی، غربی و شرقی تقسیم‌بندی می‌شود. بخش غربی شامل گویش‌های مناطق سالخارد، رود اب و ایرتیش بوده و گویش‌های شرقی این زبان در سورگوت رایج است. تمامی این گویش‌ها از دید آواشناسی و تک‌واژشناسی و واژگان با یکدیگر تفاوت‌هایی دارند. گویش‌های شمالی با این دو دسته تفاوت فاحش تری داشته و تقریباً قابل فهم نیست.

نوشتار

نوشتار زبان مانسی ابتدا به خط لاتین بوده و بعدها استفاده از خط لاتین برای این زبان منسوخ شده و خط سیریلیک جای آن را گرفته‌است. آغاز نوشتار به این زبان با خط لاتین در حدود ۱۹۳۱ میلادی بوده و بعدها در سال‌های ۱۹۵۸ به خط سیریلیک تغییر یافت و در نهایت در سال ۲۰۰۰ میلادی در آن گونه سیریلی اصلاحاتی پدید آمد که به خط کنونی زبان خانتی منجر شد.

خط سیریلیک نسخه ۲۰۰۰ میلادی

А а Ӓ ӓ Ӑ ӑ Б б В в Г г Д д Е е
Ё ё Ә ә Ӛ ӛ Ж ж З з И и Й й К к
Қ қ Л л Ӆ ӆ Ԓ ԓ М м Н н Ң ң Ӈ ӈ
О о Ӧ ӧ Ө ө Ӫ ӫ П п Р р С с Т т
У у Ӱ ӱ Ў ў Ф ф Х х Ҳ ҳ Ц ц Ч ч
Ҷ ҷ Ш ш Щ щ Ъ ъ Ы ы Ь ь Э э Є є
Є̈ є̈ Ю ю Ю̆ ю̆ Я я Я̆ я̆

سیریلیک (نسخه ۱۹۵۸)

А а Ӓ ӓ Б б В в Г г Д д Е е Ё ё
Ә ә Ӛ ӛ Ж ж З з И и Й й К к Ӄ ӄ
Л л Л’ л’ М м Н н Ӈ ӈ О о Ӧ ӧ Ө ө
Ӫ ӫ П п Р р С с Т т У у Ӱ ӱ Ф ф
Х х Ц ц Ч ч Ч’ ч’ Ш ш Щ щ Ъ ъ Ы ы
Ь ь Э э Ю ю Я я

خط لاتین (۱۹۳۱–۱۹۳۷)

A a B в D d E e Ә ә F f H h Һ һ
I i J j K k L l سدیل ļ Ł ł M m N n
سدیل ņ Ŋ ŋ O o P p R r S s Ş ş S̷s
T t U u V v Z z Ƶ ƶ Ƅ ƅ

دستور زبان

این زبان مانند سایر زبان‌های اورالی یک زبان پیوندی است و از نظر دستوری مشابهتی با زبان‌های هندواروپایی نداشته و وندها مفاهیم جدید ایجاد می‌کنند و در نتیجه ستاک اصلی واژه‌ها صرف نمی‌شوند.

واژگان

واژه در زبان خانتی دارای سه سطح مفرد، مثنی و جمع است، حالت‌های مفعولی معه، مفعولی له و مفعولی فیه نیز در این زبان وجود دارد. برای نمونه:

گاو من :məsem

دو گاو من:məsemən

گاوهای من:məsew

دوتا از گاوهای ما:məstatən

دو گاو ما:məsŋətuw

ضمائر

ضمائر در زبان خانتی شامل ضمائر شخصی، ضمائر اشاره و ضمائر پرسشی می‌باشند. ضمیرها نیز دارای تثنیه هستند. برای نمونه:

ضمائر شخصی
مفردمثنیجمع
اول شخصmaminmuŋ
دوم شخصnaŋnənnaŋ
سوم شخصtuwtəntəw

ضمائر اشاره

tamə «این»

tomə «آن»

tam xot «آن خانه»

ضمائر پرسشی

xoy: چه کسی؟

muy: چه چیز؟

شمارگان

عددها در زبان خانتی و رابطه و همبستگی آن‌ها با مجاری:

# خانتی فنلاندی مجاری
۱ yit, yiy yksi egy
۲ katn, kat kaksi kettő, két
۳ xutəm kolme három
۴ nyatə neljä négy
۵ wet viisi öt
۶ xut kuusi hat
۷ tapət seitsemän hét
۸ nəvət kahdeksan nyolc
۹ yaryaŋ (short of ten?) yhdeksän kilenc
۱۰ yaŋ kymmenen tíz
۲۰ xus kaksikymmentä húsz
۳۰ xutəmyaŋ (3 tens) kolmekymmentä harminc
۴۰ nyatəyaŋ (4 tens) neljäkymmentä negyven
۱۰۰ sot sata száz

منابع

    پیوند به بیرون

    الگو:کد زبان‌های معرفی‌شده در ایزو ۶۳۹–۳ که حرف اول عنوان بین‌المللی آن‌ها حرف K است

    This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.