زبان موکشا

زبان موکشا (به روسی: мокшень кяль) از زبان‌های اورالی رایج در کشور روسیه است که قریب به ۶۴۰۰۰۰ گویشور دارد. شمار اندکی از گویشوران این زبان در کشور ارمنستان بسر می‌برند و اقلیتی نیز به عنوان مهاجر در استرالیا و آمریکا زندگی می‌کنند. زبان موکشا که نزدیکی زیادی با زبان ارزیا دارد در جمهوری خودمختار موردوویا به همراه ارزیا و زبان روسی یکی از سه زبان رسمی بشمار می‌رود.

موکشا
Мокшень кяль / mokšenj kälj
زبان بومی در	روسیه همچنین اقلیت‌هایی در ارمنستان, استرالیا و آمریکا
منطقه	روسیه
شمار گویشوران	۶۱۴٬۰۰۰  (۲۰۰۲)
تبار	اورالیک زبان‌های موردووینی موکشا
وضعیت رسمی
زبان رسمی در	موردوویا (روسیه)
تنظیم‌شده توسط	انستیتوی پژوهش‌های زبان, ادبیات, تاریخ و اقتصاد موردوویا
کدهای زبان
ایزو ۲–۶۳۹	mdf
ایزو ۳–۶۳۹	mdf

شیوه نگارش

نگارش زبان موکشا به خط سیریلیک است اما گاهی نیز الفبای لاتین را بکار می‌برند.

	Letter	Sound
	А а	[a], [ə]
	Б б	[b]
	В в	[v]
	Г г	[g]
	Д д	[d]
	Е е	[je]
	Ё ё	[jo]
	Ж ж	[ʒ]
	З з	[z]
	И и	[i]
	Й й	[j]
	К к	[k]
	Л л	[l]
	М м	[m]
	Н н	[n]
	О о	[o], [ə]
	П п	[p]
	Р р	[r]
	С с	[s]
	Т т	[t]
	У у	[u]
	Ф ф	[f]
	Х х	[h]
	Ц ц	[ts]
	Ч ч	[t͡ʃ]
	Ш ш	[ʃ]
	Щ щ	[ʃt͡ʃ]
	Ъ ъ	hard sign, [ə]
	Ы ы	[ɨ]
	Ь ь	soft sign, [i]
	Э э	[e]
	Ю ю	[ju]
	Я я	[ja]

ادبیات

در سال ۱۹۱۷ حدود یکصد کتاب به زبان موکشا نوشته و چاپ شد. این کتاب‌ها بیشتر به متون مذهبی پرداخته بودند. در سده نوزدهم میلادی پژوهشگران روسی کتابی تحقیقاتی راجع به زبان موکشا نوشته و به زبان روسی چاپ کردند که بیشتر خودآموز زبان و نگارش روسی بود. در سال‌های پایانی سده نوزدهم ماکار اوسویف مجموعه‌ای از ترانه‌های محلی موکشا را چاپ و منتشر کرد. با یافتن جایگاه زبان رسمی موکشا در دوره شوروی از نظر ادبی رشد محسوسی داشت.

نمونه زبانی

موکشا	آواگردانی موکشا	روسی	فارسی
И́на	Ina	Да	آری
Э́ле	Elä	Да	آری
Пара	Para	Ладно	خوب
Аф	Af	Не	نیست
Аш	Ash	Нет	نه
Шумбра́т!	Shumbrat!	Здравствуй!	سلام)
Шумбра́тада!	Shumbratada!	Здравствуйте!	سلام(دسته جمعی))
Сюк(пря)!	Sjuk(prä)!	Привет! («поклон»), Добро пожаловать!	خوش آمدید!
Ульхть шумбра́!	Ulxtj shumbra!	Будь здоров!	مراقب باش!
У́леда шумбра́т!	Uläda shumbrat!	Будьте здоровы!	مراقب خود باشید)!
Ко́да те́фне?	Koda tefnä?	Как дела?	چطوری؟
Ко́да э́рят?	Koda erjat?	Как поживаешь?	چکار می‌کنی؟
Лац! Це́бярьста!	Lats! Tsebärjsta!	Неплохо! Замечательно!	خوبم خیلی خوب!
Ня́емозонк!	Näemazonk!	До свидания!	خدانگهدار!
Ва́ндыс!	Vandis!	До завтра!	فردا می‌بینمت!
Шумбра́ста па́чкодемс!	Shumbrasta pachkadäms!	Счастливого пути!	سفر خوشی داشته باشی!
Аш ме́зенкса!	Ash mezänksa!	Не за что!	بهیچ وجه!
Прости́ндамак!	Prostindamak!	Извини!	متاسفم!
Прости́ндамасть!	Prostindamastj!	Извините!	متاسفم(به جمع))!
Тят кя́жиякшне!	Tät käzhijakshnä!	Не сердись!	نمی‌خواستم ناراحتت کنم!
Ко́да тонь ле́мце?	Koda tonj lemtsä?	Как тебя зовут?	نام تو چیست؟
Монь ле́мозе...	Monj lemazä...	Меня зовут...	نام من است...
Мъзя́ра тейть ки́зода?	Mezjara tejtj kizada?	Сколько тебе лет?	چند سال داری؟
Мъзя́ра тейнза ки́зода?	Mezjara tejnza kizada?	Сколько ему (ей) лет?	چند سالش است؟
Те́йне... ки́зот.	Tejnä... kizat.	Мне... лет.	من... سال دارم.
Те́йнза... ки́зот.	Tejnza... kizat.	Ему (ей)... лет.	او... سال دارد.
Мярьк сува́мс?	Märjk suvams?	Разреши войти?	ممکن است بیایم تو؟
Мярьк о́замс?	Märjk ozams?	Разреши сесть?	می‌توانم بنشینم؟
О́зак.	Ozak.	Присаживайся.	بفرما بنشین.
О́зада.	Ozada.	Присаживайтесь.	بفرمایید بنشینید.
Учт аф ла́мос.	Ucht af lamas.	Подожди немного.	لطفاً کمی صبر کنید.
Мярьк та́ргамс?	Märjk targams?	Разреши закурить?	می‌توانم سیگار بکشم؟
Та́ргак.	Targak.	Кури(те).	می‌توانید(سیگار) بکشید.
Аф, э́няльдян, тят та́рга.	Af, enäljdän, tät targa.	Нет, пожалуйста, не кури.	لطفاً(سیگار) نکش.
Ко́рхтак аф ламода сяда кайгиста (сяда валомне).	Korxtak af lamada säda kajgista (säda valomnä).	Говори немного погромче (тише).	لطفاً کمی بلندتر صحبت کنید.
Аст ни́нге весть.	Ast ningä vestj.	Повтори ещё раз.	یکبار دیگر تکرار کنید.
Га́йфтек те́йне.	Gajftäk tejnä.	Позвони мне.	بمن زنگ بزن.
Га́йфтек те́йне сяда ме́ле.	Gajftäk tejnä säda melä.	Перезвоните мне позже.	بعداً با من تماس بگیر.
Сува́к.	Suvak.	Войди.	بیا تو.
Ётак.	Jotak.	Проходи.	ورود.
Ша́чема ши́цень ма́рхта!	Shachäma shitsänj marxta!	С днём рождения!	تولدت مبارک!
А́рьсян тейть па́ваз!	Arjsän tejtj pavaz!	Желаю тебе счастья!	برایتان آرزوی شادی دارم!
А́рьсян тейть о́цю сатфкст!	Arjsän tejtj otsu satvkst!	Желаю тебе больших успехов!	برایتان آرزوی موفقیت بزرگ دارم!
Од Ки́за ма́рхта!	Od Kiza marxta!	С Новым годом!	سال نو مبارک!
Ро́штува ма́рхта!	Roshtuva marxta!	С Рождеством!	کریسمس مبارک!
То́ньге ста́не!	Tonjgä stanä!	Тебя также!	همچنین برای شما!

جستارهای وابسته

• زبان‌های اورالی
• زبان فنلاندی
• زبان مجاری

منابع

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Moksha language». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲ آوریل ۲۰۱۲.