گویش‌های استان فارس

گویش‌های منطقهٔ فارس مجموعه‌ای از گویش‌ها هستند که در روستاهایی از منطقهٔ فارس بدانها صحبت می‌شود. منطقهٔ فارس که شامل استان‌های فارس، بوشهر، هرمزگان، کهگیلویه بویراحمد و بخشی از خوزستان بوده‌است را خاستگاه زبان فارسی می‌دانند. این گویش‌ها اگرچه همه (بجز چند مورد) از شاخهٔ زبانهای ایرانی‌تبار هستند اما در پاره‌ای حالات صرفی و اصطلاحات با فارسی رایج در استان فارس متفاوت بوده و حتی شیوه‌های صرفی پارسی میانه را در خود نگاهداشته‌اند.[1][2][3][4][5][6]:

دسته بندی‌ها

گویش‌های استان فارس را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:

گویش‌های تاجیکی، لری، فارسی (غیرارگاتیو)

• گویش‌های تاجیکی، لری، فارسی: این گویش‌ها مانند فارسی معیار ارگاتیو نیستند هستند و در مناطق مختلفی مانند علامرودشت، کلان و دژگاه و گور فیروزآباد و اطراف کازرون و ممسنی بدانها تکلم می‌شود. برخی از آنها مانند گویش علامرودشتی فارسی هستند ولی بیشتر آنها لری هستند مانند لری ممسنی و برخی از آنها مانند گویش کنارتخته و برخی مناطق اطراف کازرون شباهت زیادی به لری دارند.

گویش‌های پهلوی

گویش‌های پهلوی گویش‌هایی هستند که پهلوی‌اند و هنوز حالت پارسی میانه را در خود حفظ کرده‌اند. مهمترین ویژگی آنها داشتن حالت کنایی و اسپلیت ارگاتیو است و مانند صرف فعل پهلوی ساسانی هنوز شناسه‌های صرفی پیش از فعل قرار می‌گیرند. گاهی ریشه فعلی هم مانند دیگر زبانهای ایرانی نسبت به پارسی معیار متفاوت است. هر چند تفاوتهایی در فعل‌ها و گاهی در اسم‌ها هست، اشتراکات بسیاری با پارسی معیار دارند. این گویش‌ها در استان فارس و منطقهٔ دشتی (حد واسط بین لارستانی و لهجه‌های جنوبی پارسی) در بوشهر و بهبهان در خوزستان و روستاهای معدودی در کهگیلویه بویر احمد و استان هرمزگان به جز شرق استان که زبان بلوچی کاربرد دارد رایج است. برای برخی از این زبان‌ها از جمله گویش‌های لارستانی و گویش‌های نزدیک به آن شناسه‌های غیرارگاتیو برای فعل‌های لازم نیز نسبت به پارسی معیار متفاوت است. عمدهٔ متکلمان گویش‌های پهلوی در استان فارس در روستاهای منطقهٔ کوهمرهٔ ارژن و دشتک مرودشت و روستاهای اطراف کازرون و بیشاپور و منطقهٔ لارستان بسر می‌برند. زبان شیرازی قدیم و کازرونی قدیم که حافظ و سعدی به آنها شعرهایی دارند نیز به گونه‌ای از همین گویش است که مانند زبان فارسی باقیماندهٔ زبان پهلوی جنوبی (منظور پارسی میانه است یا گویش‌های جنوبی پارسی میانه) می‌باشد.[2][7] این حالت در پهلوی نیز رایج بوده‌است. برای نمونه مثلاً در اینگونه گویش‌ها برای گفتن مفهوم «مگر خوردی؟» می‌گویند: «مگرت خورد؟» و واک «ت» در این عبارت شناسهٔ دوم شخص مفرد است که پیش از بن فعل «خورد» آمده یا به خود بن می‌چسبد یا به کلمه‌های پیش از آن متصل می‌گردد. در کتاب پهلوی شکند گمانیک ویچار در درسیزدهم بند سی و سوم اینگونه می‌آید: «مگرت از آن درخت دانشنی‌ام گفت کو مخورید خورد؟» ترجمهٔ فارسی امروزی این جمله می‌شود: «مگر از آن درخت دانشی که «گفتم نخورید» خوردی؟» در این عبارت پارسی میانه «ت» در مگرت شناسهٔ فعل خورد در پایان جمله‌است و و «ام» شناسهٔ فعل گفت که در کل (ام گفت) می‌شود: گفتم.

گویش‌های شمال غربی

گویش‌های شمال غربی: که شامل سه گویش سیوندی و کوروشی و عبدویی می‌باشد، که هرسه از خانوادهٔ زبانهای شمال غربی هستند. زبان سیوندی زبان روستای سیوند در مجاورت پاسارگاد است که زبانی بسیار قدیمی می‌نماید و شباهت‌هایی میان آن و زبان مادی وجود دارد. زبان کروشی گویشی بلوچی است و گویش عبدویی و گویش کرونی که در اطراف کازرون رواج دارد نیز از شاخه کردی است.

نمونه

گویش‌های فارسی - تاجیکی

گویش گزاره[3][4][5][6] English Everyone who saw me greeted me. فارسی har ke marâ did, be man salâm kard فارسی معیار har ki mano did,be man salâm kard فارسی آبادانی har ki mo'ne did , be mo selâm kerd فارسی شیرازی har ki moy midid,azom selam mikerd گویش کرونی har ka me-ni di, va me salâm kerd. تاجیکی کلانی har k̂i may di, salâm ike لری کلانی har ka mo midi, salâm ike لری ممسنی har k̂e me na di, vam salâm k̂e بلیانی har k̂e mo di, salâm-am ke حیاتی har k̂i mo-na dið, salâm-om kerd لردارنگانی har k̂i mo-na dið, az mo salâm kerd دژگاهی(گوری) har k̂a mo dið, salam kerd ریچی har k̂e mo-na di, salâm-am k̂-e دژگاهی har ke mo miði, salâm-am mik̂e زخرویه‌ای har ke mo dið, salâm-om k̂erd گویش‌های پهلوی

گویش گزاره گویش دوانی har k̂i-š ma di-š, salâm k̂e بهبهانی har kiš miditam, a mey salâm mike/har ke mây di, vešâmey salâm mike/har kiš ma di, vešâmeney salâm ke/ har kiš me di, a mey salâm ke/ har ki meš di, vešâmey salâm ke. دهله‌ای har k̂iš ma di, eš salâm ama k̂e کنده‌ای har k̂i om dið-eyi, salâm kârd-ey کوزرگی har k̂i me-š di, salâm oš k̂e ماسرمی har k̂a me eš- di, salâm-ša k̂erda بیروکانی har k̂i seyl-em eš ki, salâm-eš ki دادنجانی har k̂i ma-š di, salâm-eš ki مهبودی har k̂i ke ma-š di, salâm-eš ke بنافی har k̂i eš ma di eš, salâm-am k̂e پاپونی har k̂i mo-š di, salâm-eš k̂e دوسیرانی har k̂i mo oš di, salâm-oš a mo k̂e سمغانی har k̂i mo-š di, salâm-eš k̂e گاوکشکی har k̂e-â midim, salâm na-šk̂e مسقانی har k̂e ma eš di, salâm-eš k̂e نودانی har k̂i mo-š di, salâm-eš ke اسیری har ke mo-š di, salâm-om oš-ke اهله‌ای har ke mo-š di, salâm-om oš-ke خنجی har ka mo-š di, salâm-oš kerd-om گراشی har ke mo-š di, salâm-e mo-š ke کلاتی har-ka-š ded-om, salâm-oš kerd-om کاریانی har ke mo-š di, salâm-oš ke شورابی har ke me oš-di, salâm-eš ke گویش‌های منفرد شمال غربی

گویش گزاره گویش کوروشی har k̂a man-a didi, ba man salâm iko سیوندی har kâmišâ merâ diyešâ avinim wâtešâ salâm گویش عبدویی har k̂asi k̂e may di, selâm-i k̂e گویش دشتی har k̂i-š mo di, eš selâm-om k̂e

پانویس

1. Skjaervo, Prods Oktor (2006-10-25), "IRAN vi, continued", Columbia University, New York More than one of |کتاب= and |عنوان= specified (help) Retrieved on 2009-04-08.
2. SWindfuhr, Gernot, "FARROḴZĀD,FORŪḠ-ZAMĀN", Columbia University, New York More than one of |کتاب= and |عنوان= specified (help) Retrieved on 2009-04-08.
3. Salami, A., 1383 AP / 2004 AD. Ganjineye guyeššenâsiye Fârs (The treasury of the dialectology of Fars). First Volume, فرهنگستان زبان و ادب فارسی. بایگانی‌شده در ۲۳ ژوئیه ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine ISBN 964-7531-32-X (فارسی)
4. Salami, A., 1384 AP / 2005 AD. Ganjineye guyeššenâsiye Fârs (The treasury of the dialectology of Fars). Second Volume, The academy of Persian language and literature. بایگانی‌شده در ۵ دسامبر ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine ISBN 964-7531-39-7 (فارسی)
5. Salami, A., 1385 AP / 2006 AD. Ganjineye guyeššenâsiye Fârs (The treasury of the dialectology of Fars). Third Volume, The academy of Persian language and literature. بایگانی‌شده در ۲۶ سپتامبر ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine ISBN 964-7531-54-0 (فارسی)
6. Salami, A., 1386 AP / 2007 AD. Ganjineye guyeššenâsiye Fârs (The treasury of the dialectology of Fars). Forth Volume, The academy of Persian language and literature. بایگانی‌شده در ۲۶ سپتامبر ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine ISBN 978-964-7531-73-3 (فارسی)
7. Payne, ‎J.R. (1987), The World's Major Languages, به کوشش Bernard Comrie., Oxford: Oxford University Press, p. ۵۱۴, ISBN 978-0-19-506511-4