اسپی مزگت
نیایشگاه باستانی اسپی مزگت[1] مربوط به دوره های سلجوقی و صفوی است و در ۸۰ کیلومتری باختر شهر رشت و ۲۲ کیلومتری جنوب شهر تالش،در دهستان دیناچال پره‌سر در حاشیه باختری رودخانهٔ دیناچال جای دارد.[2]
| اسپی مزگت | |
|---|---|
 نمای شرقی ایسپیه مزگت | |
| نام | اسپی مزگت |
| کشور | ایران |
| استان | گیلان |
| شهرستان | رضوانشهر |
| بخش | پره سر |
| اطلاعات اثر | |
| نام محلی | ایسپیه مزگت |
| نام‌های دیگر | مسجد سفید، مسجد عبداللهی |
| نوع بنا | مسجد |
| کاربری | مذهبی |
| دیرینگی | دوره سلجوقیان، دوره صفوی |
| دورهٔ ساخت اثر | دوره سلجوقیان |
| مالک اثر | وزارتخانه میراث فرهنگی |
| اطلاعات ثبتی | |
| شمارهٔ ثبت | ۲۷۹۶ |
| تاریخ ثبت ملی | ۱۶ مهر ۱۳۷۹ |
| اطلاعات بازدید | |
| امکان بازدید | هست |
  اسپی مزگت روی نقشه ایران
۴۹٫۰۴۸۱۱۹۸۹۷۴۰۴۳۱°شمالی ۳۷٫۶۳۸۱۷۹۵۷۹۷۸۴۵۸۴°شرقی | |
این اثر در تاریخ ۱۶ مهر ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۲۷۹۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.[3] امروزه تنها ورودی اصلی بنا، نیمی از شبستان و چند دیوار مجاور آن سالم مانده است. ورودی اصلی شامل طاق بلند شاخص معماری دوره سلجوقی است.
نام گذاری
واژه ایسپیه مزگت به معنای مسجد سپید به زبان تالشی (اسپید) است. واژهٔ مسجد در زبان عربی هم بر گرفته از همین واژه کهن ایرانی است.
باستان شناسی
علارغم این ادعا که این بنا در دوره ساسانی یک آتشکده بوده، اما در کاوشهای انجام شده هیچ نوع بقایای معماری یا سفال دوره ساسانی در اسپی مزگت یافت نشده است. سنگ نوشته‌های بنا آن را وابسته به سدهٔ چهارم و آغاز سدهٔ پنجم هجری معرفی می‌کند و سفال‌های یافت شده همگی وابسته به سدهٔ هشتم هجری (دوره ایلخانی) هستند.[4] با توجه به کاوشهای باستان شناسی انجام شده در سالهای ۱۳۷۹، ۱۳۸۱ و ۱۳۸۵ توسط کارشناسان میراث گیلان از جمله یوسف فلاحیان، این مکان در دو دوره مورد استفاده بوده است. دوره اول یعنی قرون پنجم و ششم(همزمان با دوره سلجوقی) بنا ساخته شده است. بنا و محوطه اطراف آن حدود شش هکتار مساحت داشته است. در این دوره، بنا کاربری مسجد و عبادتگاهداشته و یک گورستان هم در مجاورت آن قرار داشته است. در دوره دوم، یعنی دوره صفوی بنا مجددا احیا و مورد استفاده بوده است. [5]
عوامل مخرب
در دراز مدت عوامل گوناگون انسانی (نظیر یادگاری، حفاری غیرمجاز، آتش) و طبیعی (سیل، رشد درخت، چرای گاو، زلزله) موجب ویرانی بنای «اسپی مزگت» شده‌اند.ریشه درختان در دیوارها نفوذ کرده و چند ترک بزرگ در دیواره و سقف بوجود آمده است. رودخانه سیلابی دیناچال نیز بخشی از جنوب بنا را تخریب و فرسوده است.[3][6]
دسترسی
دسترسی به این بنا از طریق جاده رضوان شهر به تالش، به فاصله ۱۶۰۰ متر پس از پل رودخانه دیناچای، از فرعی شمالی میسر است. راه دسترسی جنگلی و آسفالته است و طول آن از جاده اصلی تا بنا ۱۳۰۰ متر است. این بنا در ۶۰ متری غرب رودخانه دینا چال قرار دارد.
جستارهای وابسته
منابع
- http://www.mehrnews.com/fa/NewsDetail.aspx?NewsID=853673
- جهانی، ولی ۱۳۹۵، اسپی مزگت: کهن ترین مسجد تاریخی گیلان، نشر بلور
- «دانشنامهٔ تاریخ معماری و شهرسازی ایران‌شهر». وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۶ اکتبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۹.
- فاطمه کشاورز خالقی: مجله اثر، تابستان 1383 - شماره 36 و 37
- جهانی، ولی ۱۳۹۵، اسپی مزگت: کهن ترین مسجد تاریخی گیلان، نشر بلور
- «پره سریکا». بایگانی‌شده از اصلی در ۲ آوریل ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۴ مارس ۲۰۱۵.
