بازی بزرگ
بازی بزرگ نامی است که به رقابت‌های سیاسی و نظامی دو امپراتوری بزرگ بریتانیا و روسیهٔ تزاری در آسیای مرکزی داده شده‌است. این رقابت‌ها تقریباً در تمام سدهٔ ۱۹ میلادی تداوم داشت. عبارت بازی بزرگ پس از رمان کیم نوشتهٔ رودیارد کیپلینک سر زبان‌ها افتاد.[1]
مسابقات سایه‌ها عنوان دیگری است که به رقابت‌های میان این دو ابرقدرت زمان در مناطق آسیای مرکزی شامل؛ افغانستان و ایران و سایر امیرنشین‌ها یا خان‌نشین‌های این مناطق داده‌اند.
این رقابت‌ها از اوائل سدهٔ نوزدهم م. یعنی تقریباً پس از معاهدهٔ گلستان مابین روسیه و ایران آغاز شد و تا سقوط امیرنشین بخارا و پس از آن، تا انقلاب اکتبر روسیه ادامه داشت.
این عنوان به‌طور غیررسمی پس از جنگ دوم جهانی و وضعیت پسا استعماری آن در توصیف طرح‌های ژئوپلیتیک ابرقدرت‌ها و قدرت‌های منطقه‌ای زمان به‌عنوان حوزهٔ نفوذ ژئوپلیتیکی در مناطق ایران و افغانستان داده‌شد.[2][3]
اصطلاح «بازی بزرگ» را به آرتور کانولی نسبت داده‌اند او به عنوان یک افسر اطلاعاتی در کمپانی هند شرقی بریتانیا مشغول به فعالیت بود.[4] در یک ناآگاهی فاحش این اصطلاح را به رمان‌نویس بریتانیایی به نام رودیارد کیپلینگ در رمان نوشتهٔ خودش با عنوان «کیم» نسبت داده‌اند.[5]
بازیگران بازی بزرگ
سر الکساندر برنز، هنری پاتینجر، دوست‌محمد خان، آرتور کانلی، چارلز استاددارت
وقایع مهم در جریان بازی بزرگ
جنگ نخست ایران و روس، جنگ دوم ایران و روس، عهدنامه ترکمنچای، عهدنامه گلستان، قتل گریبایدوف، جنگ نخست انگلیس و افغانستان، جنگ دوم انگلیس و افغانستان
مکان‌های سرنوشت ساز در بازی بزرگ
قفقاز، ماوراء قفقاز، قندهار، کابل، بالاحصار، غزنی، تهران، تفلیس، بخارا، سمرقند، مرو، خوقند، تاشکند، خیوه، کلکته
جستارهای وابسته
پانویس
- Regis GENTE (ژوئن ۲۰۰۷). ««بازی بزرگ» پیرامون نفت و گاز». لوموند دیپلماتیک. دریافت‌شده در ۱۱ ژوئیه ۲۰۰۸.
- Golshanpazhooh 2011.
- Gratale 2012.
- Hopkirk 1992, p. ۱.
- Morgan 1973, pp. ۵۵–۶۵.
| میان ایران و سایر کشورها | عهدنامه فینکنشتاین؛ ایران و فرانسه (۱۸۰۷) • عهدنامه مجمل؛ ایران و انگلستان (۱۸۰۹) • عهدنامه مفصل؛ ایران و انگلستان (۱۸۱۲) •
عهدنامه گلستان؛ ایران و روسیه (۱۸۱۳) • عهدنامه ترکمانچای؛ ایران و روسیه (۱۸۲۸) • معاهده پاریس؛ ایران و انگلیس (۱۸۵۶) • قرارداد گلداسمید؛ میان ایران و انگلیس (۱۸۷۲) •پیمان آخال؛ ایران و روسیه (۱۸۸۱) • قرارداد ۱۹۱۹؛ میان ایران و انگلیس (۱۹۱۹) • قرارداد ایران و شوروی (۱۹۲۱) |  |
|---|---|---|
| میان ایران و اتباع و شرکت‌های خارجی | امتیازنامه رویتر • قرارداد دارسی • امتیاز خوشتاریا • امتیاز کشتیرانی در رود کارون • تأسیس بانک شاهی • استخراج معادن • امتیاز راه‌آهن جلفا به قزوین • امتیاز انحصار توتون و تنباکوی ایران • قرارداد لاتاری | |
| میان سایر کشورها درباره ایران | ||
| مرتبط | ||