غزنی

غزنی شناخته شده با نام‌های تاریخی غزنه و غزنین، شهری است در ولایت غزنی، که در مرکز شرقی كشور فعلي افغانستان واقع شده‌است. این شهر با جمعیت تقریبی ۱۴۱٬۰۰۰ نفر و در ارتفاع ۲٬۲۱۹ متری از سطح دریا قرار دارد. این شهر مرکز ولایت غزنی است. شاهراه کابل – قندهار که شهرهای شمالی را به شهرهای جنوبی افغانستان وصل می‌کند از این شهر نیز می‌گذرد. ساكنان شهر ،غزنی را «غزنوی» و در گویش عامه «غزنیچی» می‌نامند.[2] در پیرامون غزنی آرامگاه‌های چند تن از شاعران و دانشمندان ازجمله آرامگاه ابوریحان بیرونی واقع شده‌است. ویرانه‌های غزنهٔ کهن، یعنی پایتخت دودمان غزنویان، در شمال خاوری این شهر به فاصلهٔ پنج کیلومتری از آن قرار دارد. غزنی همچنین به داشتن مناره‌های ستاره‌شکلی از سدۀ دوازدهم میلادی مشهور است. این مناره‌ها باقی‌ ماندهٔ مسجد بهرام‌شاه هستند. اطراف این مناره‌ها با طرح‌های هندسی و با آیات قرآن با خط کوفی مزین بوده‌است. قسمت گنبد آن‌ها خراب شده‌است. براساس تصویب اجلاس سال ۲۰۰۷ وزیران فرهنگ کشورهای اسلامی، غزنی پایتخت فرهنگی جهان اسلام در سال ۲۰۱۳ شد.[3]

غزنی

غزنه، غزنین
شهر
شهر غزنی
خطای لوآ در پودمان:Location_map در خط 543: Unable to find the specified location map definition: "Module:Location map/data/افغانستان" does not exist.
مختصات: ۳۳°۳۳′ شمالی ۶۸°۲۵′ شرقی
مختصات: ۳۳°۳۳′ شمالی ۶۸°۲۵′ شرقی
کشور افغانستان
ولایتولایت غزنی
ولسوالیغزنی
مذهبمسلمان و اقلیت سیک
بلندی
۲۲۱۹ متر (۷۲۸۰ پا)
جمعیت
 (۲۰۱۵)[1]
 • شهر۱۴۳٬۳۷۹
 • شهری
۱۴۳٬۳۷۹
منطقه زمانی+۴:۳۰

بیش از ۸۰ درصد مردم این شهر فارسی‌زبانند و ترکیب جمعیتی شهر غزنین شامل ۵۵٪ هزاره، ۲۵٪ تاجیک و ۲۰٪ پشتون می‌باشد.[4][5]

نام

واژه غزنه در زبان‌های ایرانی شرقی واژه‌ای است مرتبط با واژۀ گَنزَک که در زبان‌های ایرانی قدیم به معنای گنج بوده‌است و نام غزنه پس از روی دادن جایگشت آوایی به این شکل در آمده است.[6]

تاریخچه

بر طبق گفته‌های کلادیوس بطلیموس دانای رومی-یونانی مقیم مصر، غزنی در عهد باستان یک بازار کوچک بود. در سدۀ ششم پیش از میلاد کوروش دوم؛ پادشاه وقت خاندان هخامنشی غزنی را تصرف کرده و آن را شامل قلمرو شاهنشاهی ایران کرد.[7]

تا سدۀ هفتم میلادی غزنی یکی از مراکز بودایی در آسیای مرکزی بود. با ورود سپاه اعراب مسلمان در منطقه این سپاهیان مردم این شهر را مجبور به مسلمان شدن می‌کردند. اما مخالفت‌ها با دین نو باعث شد تا یقوب لیث صفاری از زرنج این شهر را به زور تصرف و قوانین اسلام را در آنجا حاکم کند. غزنی در سال ۳۴۱ هجری خورشیدی به عنوان پایتخت سلسلۀ غزنویان انتخاب شد. در سدۀ ۱۱ میلادی غزنی یکی از مهم‌ترین مراکز فرهنگی ادبی پارسی در منطقه بود. علاقۀ ادبی سلطان محمود غزنوی باعث شده بود تا بسیاری از شاعران و فیلسوفان پارسی‌گوی در دربار او مشغول باشند.[8]

غزنه از پیش از اسلام مرکز زابلستان بوده و مردم آن از آغاز ایرانی‌تبار بوده‌اند. زابلستان در شاهنامۀ فردوسی به عنوان کانون پهلوانان از اهمیت زیادی برخوردار است.[9]

مسکوکات سلطان محمود غزنوی

غزنه از دوران پس از اسلام نیز شهری بزرگ در خراسان بوده، و از جملهٔ آبادترین و زیباترین شهرهای آسیا به‌شمار می‌آمده‌است. این شهر هزار باب مدرسه داشته‌است، و مرکز تجمع دانشمندان بسیاری مانند ابوریحان بیرونی، فردوسی، ابوالفضل بیهقی، عبدالحی گردیزی، سنایی، مسعود سعد سلمان، عنصری، منوچهری دامغانی و فرخی سیستانی بوده‌است.[3]

غزنی پایتخت سلطنت غزنویان در سال‌های (۱۱۸۷–۹۷۵ میلادی) بود و سلطان محمود غزنوی سال‌ها در آبادی و گسترش آن کوشید. در دهه‌های نخست سدۀ یازدۀ میلادی غزنی مهم‌ترین کانون ادبیات پارسی بود و این نتیجۀ کوشش‌های سلطان محمود غزنوی بود که انجمنی از دانشوران، فیلسوفان و شاعران را به گرد تختگاه خود گرد هم آورده‌بود.[10]

شهر غزنی بین سالهای ١٨٣٩ الی ١٨۴٢

در جنگ‌هایی که میان افغان‌ها و انگلستان در سال‌های ۱۸۴۲–۱۸۳۸ م. واقع شد، غزنی به تصرف انگلیسی‌ها درآمده بود.

جغرافیا

شهر غزنی در شمال ولایت غزنی قرار دارد. این شهر مانند اکثر مناطق افغانستان در حصار کوه‌ها بوده و داری آب و هوای خیلی گرم در تابستان و خیلی سرد در زمستان می‌باشد.

آب و هوا

آب و هوای سرد در زمستان و تابستان‌های خوش آب و هوا

آب و هوای غزنی

ژانویه فوریه مارس آوریل مـــــه ژوئـن ژوئیـه اوت سپتامبر اکتبـر نوامبر دسامبر سـال

گرم‌ترین
C°		 ۲ ۴ ۱۱ ۱۷ ۲۳ ۲۹ ۳۱ ۳۱ ۲۷ ۲۰ ۱۲ ۵ ۳۷

میانگین گرم‌ترین‌ها
C°		 ۵ ۸ ۱۳ ۲۱ ۲۶ ۳۳ ۳۶ ۳۵ ۳۱ ۲۳ ۱۵ ۸ ۲۱

میانگین سردترین‌ها
C°		 −۱ ۱ ۵ ۱۲ ۱۶ ۲۲ ۲۵ ۲۴ ۲۱ ۱۴ ۷ ۲ ۱۲

سردترین
C°		 -۱۱ -۸ -۱ ۳ ۷ ۱۲ ۱۴ ۱۳ ۸ ۲ -۳ -۷ -۱۲

بارش
mm		 ۳۸ ۵۶ ۳۷ ۸۹ ۲۳ ۳ ۲۳ ۰ ۰ ۳ ۱۸ ۳۸ ۲۷
منبع: ودربیس[11] اکتبر ۲۰۰۸

فرهنگ

تعلیم و تربیت

شهر غزنی ۵۴ مکتب دولتی و ۱۶ مکتب خصوصی برای آموزش محصلان ثانوی دارد. بر طبق آمار وزارت معارف غزنی دارای ۵۹٬۹۶۰ محصل ثانویه می‌باشد که ۱۳٬۸۸۶ نفر از آن‌ها را دختران تشکیل می‌دهند.[8]دانشگاه غزنی در سال ۱۳۹۳ ه‍.ش راه‌اندازی شد که در آن رشته‌های تربیت معلم، کشاورزی، اقتصاد، ژورنالیسم، حقوق، زراعت، کامپیوتر، ساینس، و طب تدریس می‌شود. در سال ۲۰۱۰ ایالات متحده با راه‌اندازی یک کتابخانۀ عمومی دسترسی به اطلاعات را در این شهر برای مردم آسان‌تر کرد.

زیرساخت ها
مکتب ملکه جهان که ٥۰۰۰ دانش آموز دختر و ١٥۰ معلم دارد
دروازه های جدید ساخته شده غزنی

حمل و نقل

در آپریل ٢۰١٢, موسی خان اکبر زاده والی غزنی اولین سنگ ساخت فرودگاه غزنی را گذاشت. کار در سال دیگر و با نظارت متصدی مدیریت ولایت غزنی احمد ولی توکلی تکمیل شد.[12]

شهر غزنی در نزدیکی شاهراه اصلی نمبر ١ افغانستان که کابل را به کنهار و هرات متصل میسازد, است. جاده یی در شمال غربی, شاهراه را با شهر غزنی جاده یی در شرق, شاهراه را با شهر گردیز و جاده های دیگری هم شهر غزنی را با دیگر قریه ها و هزاره جات متصل میسازد.

آموزش
مکنبی در غزنی

شهر دارای چندین مکتب عمومی است. مکتب ملکه جهان, مکتبی تماما دخترانه است که ٥۰۰۰ دانش آموز دختر و ١٥۰ معلم دارد. مکتب نسوان شهر کهنه هم مکتبی تماما دخترانه است که ٣۰۰۰ دانش آموز دختر را تعلیم میدهد.

مکان‌های تاریخی غزنین

مکان‌های دیدنی دورهٔ غزنویان:

  • باغ پیروزی: باغی که محل نشاط و شراب و هم‌چنین انجام تشریفات رسمی زمان غزنویان، خصوصاً سلطان مسعود غزنوی بوده‌است. مقبرهٔ سلطان محمود نیز بر طبق وصیت خودش در آن باغ است.
  • باغ صدهزار یا باغ صدهزاره
  • باغ محمودی: باغی که در زمان سلاطین غزنوی محل نشاط و شراب آنان بوده‌است.
  • باغ هزاردرخت: باغی ساختهٔ سلطان محمود.

حکیم سنایی در حدیقةالحقیقه غزنی را این‌گونه وصف کرده‌است:

عرصهٔ مملکت چو باغ بهشت مشک اذفر سرشته با گل و خشت
خاک مملکت شده کافور چشم بد باد ازین حوالی دور
گر ببینی تو ملکت غزنین باز نشناسی از بهشت برین


امنیت

شهر غزنی یکی از شهرهای نسبتاً خطرناک می‌باشد. گروه‌های دهشت‌افکن مانند طالبان نفوذ زیادی در این شهر و ولسوالی‌های پشتون‌نشین این ولایت دارد. بسته‌شدن مکتب‌ها، شلیک راکت بر روی خانه‌های مسکونی و حملات بر روی افراد نظامی اتفاقاتی هستند که هر از چند وقتی در این شهر و ولسوالی‌های اطراف آن رخ می‌دهد.

سقوط ولایت غزنی به دست طالبان

پنج‌شنبه شب مطابق نهم آگوست سال ۲۰۱۸ میلادی، گروه طالبان همراه با بیش از سه هزار افراد مسلح از چهار طرف شهر غزنی بالای غزنی حمله نمودند و برای مدتی کنترل شهر را به دست گرفتند، اما نتوانستند بالای مقام ولایت و ادارات امنیتی مسلط شوند. پس از سه روز جنگ با بیش از ۸۰۰ قربانی از طالبان و بیش از ۳٬۰۰۰ قربانی از نظامیان و افراد ملکی، طالبان عقب‌نشینی نمودند. در میان کشته‌شدگان طالبان جنگجویان پاکستانی نیز دیده می‌شد.

جستارهای وابسته

شهرهای خواهرخوانده

نگارخانه

منابع
  1. "The State of Afghan Cities Report 2015". Archived from the original on 31 October 2015. Retrieved 21 October 2015.
  2. لغت‌نامه دهخدا. «غزنیجی | پارسی ویکی».
  3. وبگاه فارسی بی‌بی‌سی، .عکس: غزنی، 'پایتخت فرهنگی جهان اسلام'، بازیابی در ۱۰ نوامبر ۲۰۰۹
  4. "UNHCR Sub-Office Central Region, District Profile" (PDF). Archived from the original (PDF) on 28 September 2007. Retrieved 2007-07-15.
  5. "2003 National Geographic Population Map" (PDF). Thomas Gouttierre, Center For Afghanistan Studies, University of Nebraska at Omaha; Matthew S. Baker, Stratfor. National Geographic Society. 2003. Retrieved 2011-04-11.
  6. Gibb, H. A. R. 1954. The encyclopaedia of Islam. Leiden: Brill. Entry: Ghazna, written by C. E. Bosworth.
  7. اطلاعات غزنی،
  8. ادبیات پارسی، وبگاه بریتانیکا (انگلیسی).
  9. همان.
  10. Encyclopædia Britannica: Persian literature, retrieved
  11. "آب و هوای غزنی". وبگاه ودربیس. Retrieved 1 October 2008.
  12. Mirwais Himmat, ed. (April 11, 2012). "Ghazni to have first-ever international airport". Pajhwok Afghan News (PAN). Retrieved 2012-06-08.
  13. Sister Cities International
  14. http://www.payam-aftab.com/fa/doc/news/20196/وزیر-فرهنگ-ایران-خبرداد-غزنی-نیشابور-خواهر-خوانده-شد
  • معجم البلدان
  • آنندراج
  • فتوحی، دکتر محمود، و محمدخانی، علی‌اصغر. شوریده‌ای در غزنه، اندیشه‌ها و آثار حکیم سنایی، انتشارات سخن، تهران، ۱۳۸۵.

این کتاب، در بردارنده مقاله‌ای است با عنوان غزنه، زادگاه سنایی، که توسط دکتر عبدالجبار عابد، عضو آکادمی علوم افغانستان نوشته شده‌است.

  • ویکی‌پدیای انگلیسی
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ غزنی موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.