ملایر

مَلایر شهری تاریخی در غرب ایران است. این شهر مرکز شهرستان ملایر و در ۳۸۶ کیلومتری غرب پایتخت و در ۷۰ کیلومتری جنوب شرقی مرکز استان واقع شده‌است. این شهر از نظر جمعیت دومین شهر بزرگ استان همدان، به‌شمار می‌آید. ملایر از ترکیب دو واژه «مال» و «آگر» تشکیل شده که به معنی سرزمین آتش است. بررسی تپه نوشیجان٬آتشکده و قلعه‌ای باستانی در ۱۵ کیلومتری غرب این شهر با کاوش‌های باستان‌شناسان در این تپه باستانی سه طبقه شناسایی شد که طبقه اول را به مادها، طبقه دوم را به هخامنشیان و طبقه سوم را به ساسانیان نسبت می‌دهند.[7] دانشنامه ایرانیکا ملایر را به عنوان یکی از مراکز گویشوران زبان لری و زبان لکی معرفی می‌کند.[8][9]
شهرداری ملایر در سال ۱۳۱۷ تأسیس و این شهرداری هم‌اکنون دو منطقه دارد. فرمانداری ویژه شهرستان ملایر در این شهر قرار دارد.
ملایر دارای سرانه فضای سبز بالایی است به‌طوری که شامل ۴۰ پارک شهری، ۴ پارک جنگی و یک پارک قدیمی به نام پارک سیفیه است. سرانه فضای سبز در ملایر بیش از ۳/۱۴ متر مربع است. از جمله آثار دیدنی در ملایر می‌توان به پارک سیفیه، یخچال میرفتاح، شهر زیرزمینی سامن دوره اشکانیان، پروژه مینی ورد ملایر، بام ملایر و دریاچه کوثر اشاره کرد.
ملایر دارای طبیعت معتدل کوهستانی با زمستان‌های سرد و پر برف و تابستان‌های معتدل است. وجود روستاها و زمین‌های وسیع کشاورزی و باغ‌های حاصل خیز انگور و فاصله کمتر از ۱۵۰ کیلومتر با سه مرکز استان و قرارگیری بر سر راه‌های مواصلاتی اصلی، همچنین گستردگی صنعت مبل و منبت در توسعه ملایر مؤثر بوده‌است.
هم‌اکنون این شهر دارای ۱۰ مرکز آموزش عالی است. صنایع و کارخانه‌های فعال در ملایر در زمینه صنایع چوب و مبلمان می‌باشد. از ره‌آوردهای ملایر می‌توان به فرش، خشکبار و عسل اشاره کرد. ملایر بزرگترین تولیدکننده مبل در ایران و بزرگترین صادرکننده مبل و منسوجات چوبی به عراق و سایر کشورها می‌باشد.

ملایر
کشور ایران
استانهمدان
شهرستانملایر
بخشمرکزی
نام(های) پیشینمال‌آگر،[1] مل‌آگر، مال‌آیر، دولت‌آباد[2]
سال شهرشدن۱۱۸۷ خورشیدی[2]
مردم
جمعیت۱۷۰٬۲۳۷ نفر[3][یادداشت 1]
رشد جمعیت۶٪+ (۵سال)
جغرافیای طبیعی
مساحت۳۴ کیلومتر مربع[4]
ارتفاع۱۷۲۵ متر
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانهبیشینه دما ۳۵ درجه و کمینه دما منفی ۲۵ درجه
میانگین بارش سالانه۳۰۰ میلی‌متر
روزهای یخبندان سالانه۵۰ روز
اطلاعات شهری
شهردارحسین بابایی[5]
ره‌آوردکشمش، باسلق، ترخینه خشک، گردو،
قالی ابریشم، صنایع چوبی، شیره انگور
پیش‌شمارهٔ تلفن۰۸۱
وبگاهشهرداری ملایر
شناسهٔ ملی خودرو ایران۲۸ ج، ل، ن [6]
کد آماری۱۴۶۷
ملایر

ملایر داری یک ثبت ملی و یک ثبت جهانی است. این شهر به عنوان شهر ملی مبل و منبت در لیست شهرهای صنایع‌دستی کشور ثبت شده‌است.[10] همچنین انگور ملایر به عنوان پنجاه و سومین میراث مهم کشاورزی جهان در سازمان فائو و ملایر به عنوان شهر جهانی انگور به ثبت رسیده‌است.[11][12]

ساختمان رادیو شهر ملایر در سال ۱۳۹۵ تحویل صداوسیما شد و از ۲۲ بهمن ۱۳۹۶ برنامه‌های اصلی خود را به روی آنتن فرستاد. عمده برنامه‌های این شبکه رادیویی، به گویش محلی می‌باشد.

نام‌شناسی

ملایر از دو واژه لری «مال» و «آگر» تشکیل شده‌است. مال به معنی خانه و آگر به معنی آتش است.[13][14] بنابراین می‌توان مال‌آیر را به معنی سرزمین آتش معنی کرد. امروزه نیز پس از هزاران سال بر روی کوه‌های شهر در شب‌های نوروز آتش روشن می‌کنند.[13] نظر دیگر بر این است که ملایر از واژگان «مال» به معنی خانه و «آیر» به معنی آریایی‌ها گرفته شده، یعنی سرزمین آریایی‌ها.[2]

تاریخ

پیش از اسلام
آغاز دورهٔ تاریخی

پژوهش‌های باستان‌شناسی در تپه پری ملایر نشانگر دیرینگی دشت ملایر در آغاز دورهٔ تاریخی است. بر پایهٔ یافته‌های باستان شناسان در تپه پری ملایر، منطقهٔ ملایر در دورهٔ ایلام قدیم دارای حکومت مستقل محلی بوده که با همسایگان خود روابط اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بسیاری داشته‌است. با توجه به نزدیکی مقر حکومت سلسلهٔ دوم ایلام قدیم به منطقهٔ پری ملایر در این عصر روابط نزدیک این منطقه با پادشاهی سیماشکی محتمل به نظر می‌رسد.[15][16] سیماشکی یکی از سلسله‌های تمدن ایلام و پایگاه سیاسی این سلسله به احتمال فراوان خرم‌آباد امروزی بوده‌است.[17]

دوره آریایی‌ها

شاید بتوان گفت کهن‌ترین سندی مرتبط با این دوره مه در آن به صراحت نام ملایر برده شده‌است را سکه‌های روزگار ساسانی دانست که نام Malayir بر روی آن دیده می‌شود.[18]

آتش کده نوشیجان

ملایر پیش از ساسانیان جزو حوزه اکباتان و در دوره ساسانیان یکی از نواحی پایتخت آن زمان بوده‌است. از حوادث مهمی که در عهد ساسانیان در ملایر اتفاق می‌افتد مخفی شدن یزدگرد سوم شاه وقت ایران است که پایتختش در شهرستان نهاوند بوده در قلعه‌ای که در چند کیلومتری شهر کنونی ملایر و بر کوهی که هنوز به کوه یزدگرد مشهور است پنهان می‌شود.

در ده کیلومتری جاده ملایر به سمت بروجرد کوهی است بنام یزدگرد که آثار قلعه‌ای مخروبه بر آن هنوز باقی است. در تاریخ آمده‌است که یزدگرد سوم آخرین شاه ساسانی هنگامی که از اعراب در مداین شکست خورد برای تجدید قوا و جمع‌آوری لشکر به حوالی ملایر گریخت و این مکان آخرین پناهگاه یزدگرد سوم بوده‌است. انوج نیز یکی از روستاهای بسیار قدیمی آن می‌باشد که دارای قلعه‌ای بسیار قدیمی بنام قلعه انوج است که در حال نابودی است. به نظر می‌رسد این قلعه مربوط به دوره اشکانی باشد.[19][20][21][22]

برابر مدارک موجود مردم ملایر در زمان حملهٔ عربان، دلیرانه از خود مقاومت کردند. ابن شادی (۵۲۰ ه‍.ق) در مجمل التواریخ و القصص، ضمن شرح جنگ نهاوند می‌نویسد: «جماعتی از شهدای تازیان و از صحابه، بهری از ایشان با جراحت در حدود خوابق و ملایر هرجا افتاده‌اند و بعضی را در این‌جای‌های مشهد ظاهر است».[23]

پس از اسلام
دوره زندیه

شهر ملایر در زمان افشار از اهمیت به سزایی برخوردار بوده‌است. در کتاب خواجه تاجدار آمده‌است که پس از فوت نادر شاه، کریم خان زند ابتدا توانست بر ملایر مسلط شود و در مرحله بعد نهاوند و تویسرکان را فتح کرد. کریم خان زند بعد از غلبه بر مهر علی خان تکلو حاکم همدان موفق شد همدان را به تصرف خود درآورد. او سپس به سراغ اصفهان و گلپایگان رفت و آین دو شهر را تسخیر کرد[24] و به‌طور موقتی ملایر را پایتخت و مقر فرماندهی خود نمود و سپس پایتخت را به فارس برد.[25]

علل شکل‌گیری شهر
ملایر؛ دومین شهر پرجمعیت استان همدان.

آنچه در شهر ملایر قابل مشاهده است، در شمال و شمال غرب، بقایای قلعه زندیه و قلعه چوبین بوده‌است که هر یک از این دو محله به سمت مرکز شهر کنونی توسعه یافته‌اند و به بخش مرکزی تازه ساز شهر وصل می‌شدند. قاجاریان از اتصال این دو مرکز جمعیتی و ایجاد یک شهر در این نقطه اهدافی داشتند که می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:[26]

  • شواهد نشان می‌دهد که حاکمان قاجار برای کنترل و تسلط بر منطقه‌ای که در میانهٔ شهرهای همدان، نهاوند، تویسرکان و اراک فاقد یک مرکز شهری بوده‌است با توسعه شهر کنونی ملایر علاوه برتسلط سیاسی و اجتماعی، از تولیدات دامی، کشاورزی و صنایع دستی منطقه به ویژه فرش هم استفاده نموده‌اند.
  • موقعیت مناسب طبیعی و جغرافیایی موجب تداوم زیستگاهی و توسعه آن در دو سدهٔ اخیر شهر بوده‌است.
  • یکی دیگر از دلایل پیدایش و شکل‌گیری شهر کنونی ملایر، قرارگیری ملایر بر سر راه‌های تجاری و کاروانی و عتبات عالیات بوده‌است.[27]
زیرساخت‌های اولیه

هستهٔ اولیهٔ شهر ملایر، قلعهٔ بهرام چوبین است.[28] این دژ یکی از پایگاه‌های مهم نظامی بهرام چوبین سردار نامی خسرو پرویز ساسانی بوده‌است. بهرام چوبین مدت کوتاهی هم شاهنشاه ایران شد. قلعهٔ بهرام چوبین در خیابان وفایی ملایر واقع شده‌است و به عنوان هسته اولیهٔ شهر ملایر شناخته می‌شود. هرچند امروزه با توسعهٔ شهر ملایر، قلعه بهرام چوبین در زیر خیابان و خانه‌های منطقه مدفون شده‌است، اما در سال ۱۳۵۶ حفاری‌هایی از سوی دیوید استروناخ در این نقطه انجام شده‌است.[29] پس از آنکه ایل زند دوباره به ملایر وارد شدند، در کنار قلعه چوبین، قلعه‌ای ساختند که بعدها به قلعه زندیه معروف شد.[30]

محلات قدیم ملایر

محله زندیه : بنیاد این محله در سال ۱۲۹۸ خورشیدی نهاده شد. از جنوب به محله دراویش و از غرب به خیابان (شهدا/شاهپور)، میدان شهید احمد جوکار (زندیه) ،کوچه نظام وفا(سرتیپ) لقب عسکرخان زند ملایری در این محله معروف است .مردمانی از قاعده هرم قومی زند در این محله ساکن بودند . محله فراهانی ها: از بن بست هاشمی تا چال خندق (پارک سجاد) مردمانی پیشه ور،متدین واهل علم که از فراهان به این منطقه کوچ می‌نمایند. از افراد شاخص آن می‌توان به محمد صادق فراهانی، احمد علی فراهانی، محمد حسین فراهانی، فردوس فراهانی (اولین بانوی مدرس قرآن ملایر) اشاره کرد؛مردمان آن آرام و خونسرد بودند که علت تبعیدشان حمایت از امیرکبیر بود. اغلب بوجاردار بودند و دارای قد بلند .محله زوارآباد : معروف به زورآباد(عاشورا) بنیاد این محله و نیز دروازه ازناو به سال ۱۱۹۵ خورشیدی نهاده شد . طبقات مرفه در این محل بودند و مسجد زنده یاد مهدوی جهت زوار در این محله ساخته شد ، این مسجد دارای محراب نیست و سبک آن تداوم دوران زندیه و صفویه است می توان آنرا اولین حسینیه به شمار آورد ، در این خیابان منازلی بود که به زوار اجاره داده می شد. محله باغ شاه(عارف) : نخست متعلق به یک نفر از بیگلربیگی ها بود بعد طبقات خاصی در این محل ساکن بودند از قبیل قصاب ها ، کارگرها ، حمال ها و کبوتر بازها ، قمارباز ها .محله فرح آباد :فضای مسکونی جنوبی ،بین خیابان زوارآباد و اراک . پمپ بنزین اراک در جنوب غربی و قبرستان زوارآباد (باغ گل شهرداری) در جنوب شرقی این محله احداث می شود ، و قنات جعفرخان محله و باغات مربوط به آن را آبیاری می نمود ،موزه ملایر منزل لطفعلیان و مصدق الممالک در این محله است ،در این محله ثروتمندانی بنام با عمارت هایی بزرگ و بی همتا بودند .محله دراویش:از جنوب به خیابان شهید طلوعی،غرب،خیابان همدان/شاهپور ،شمال ، کوچه نظام وفا محله سرچشمه :چون این محله در مظهر قنات احداث می شود ،لذا به آن سرچشمه می گفتند . در نتیجه هیئت های مذهبی در این محله هم به هیئت سرچشمه شهره می شود .کوچه برق پائین در این محله معروف است که بعدها خیابان (خاکی)شهید طلوعی نامیده می شود و اولین چاپارخانه (پست) ، ثبت احوال ، برق در این خیابان دایر شده بود . مسجد حاج قاسم و حمام بلور ایمانی از نظر سبک معماری در این خیابان قابل اعتنا برای پژوهشگران است. محله امامی ها :این محله در شرق دولت آباد کهنه بود که با یک گذر به شمال بازار شیخ الملوک وصل می شد .وسعت آن خیابان شهید رستگار مومنی تا شهید حمزه لوئی منهای شهرداری و شهربانی بود .دولت آباد نو : (محله رعیت ها) غالبا مرمانی رعیت پیشه بودند (غرب خیابان طالقانی) از سرکشه تا میدان طالقانی محله سوخته زار : (بی آب ، فقیر) کوچه شهید رضا زنگنه تا بن بست هاشمی. محله کیقبادی : این کوچه درشمال خیابان بروجرد(سیروس) بود که از شرق به بازار شیخ الملوک که توسط یک درب چوبی به بازار وصل می شد. این درب روز گشوده می شد و شب هنگام بسته می شد. در این محله اجداد آقایان (کتیرائی ، معطر، فرهنگ، کلهر، رزم آرا و نیز حاج ابوالقاسم شیرازی) ساکن بودند . دولت آباد کهنه :فضای مسکونی بین خیابان امام رضا تا کوچه شهید رضا زنگنه(شمال) از شرق به خیابان همدان (شاهپور) محله امامی ها به خیابان صفرخانیان و از غرب به خیابان دولت آباد (طالقانی جدید) محله رعیت ها. محله مفدآباد : مفد آباد از محله های تازه تاسیس به عهد امیر موید ، محدوده این محله از دبیرستان شریعتی تا کوچه آذر افرا است که به امیرآباد هم شهره می باشد.[31]

دوره قاجار تأسیس شهر
نمای منطقه یک شهری ملایر در شب

شهر امروزی ملایر در ۱۲۲۴ هجری قمری به دستور فتحعلی‌شاه قاجار، توسط فرزند وی محمدعلی میرزا دولتشاه، والی کرمانشاه، بنا نهاده شد و شیخعلی میرزا به پاس قدردانی از دولتشاه، این شهر را «دولت‌آباد» نامید.[2][17][32] دولت‌آباد مرکز ولایت ثلاث بود.[33] اصطلاح ولایت ثلاث در تقسیم‌بندی‌های کشوری دوره ناصرالدین‌شاه قاجار ایجاد شد و شامل دولت‌آباد (ملایر)، نهاوند و تویسرکان می‌شد. ملایر شهری حاکم‌نشین بود و کلیه دفاتر دولتی و اداری ولایت در این شهر متمرکز بودند.[33]
در این دوره شهرسازی در ملایر تحت تأثیر سبک معماری اصفهانی قرار گرفت و با احداث بلوار و خیابان‌ها سبک تازه‌ای در شهرسازی به وجود آمد که شهر ملایر نیز تا اواخر دوره قاجار تحت تأثیر این سبک قرار داشت.[34]
از جمله خانه‌های قدیمی ساخته شده در این دوره می‌توان به خانه لطفعلی خان، خانه منصوری، خانه بابایی، خانه شیرزادی و خانه محمدباقر محسنی اشاره کرد.[34]

ملایر نسبت به دو شهر نهاوند و تویسرکان شهر تازه تأسیسی به‌شمار می‌آید. با این حال این شهر در دوره قاجار مرکز ولایت ثلاث بود. رونق این شهر در دوران فتحعلی‌شاه قاجار آغاز شد. توسعه ملایر به شخصی به نام شیخعلی میرزا شیخ‌الملوک سپرده شد، وی در رقابت با برادرش که بر بروجرد، اراک و کرمانشاه سلطه داشت رونق ملایر را آغاز کرد. از جمله دستاوردهای شیخ‌الملوک می‌توان به احداث مدرسه، حمام و کاروانسرا اشاره کرد. پس از آن از مردم شهرهای اطراف خواسته شد در ملایر ساکن شوند.[32]

هنگامی که قاجاریان به زمام داری رسیدند، با وصلتی که فتحعلی‌شاه قاجار با زندیه نمود، در صدد دلجویی زندیه برآمد، شاه ایران در سال ۱۲۲۱ هجری قمری به فرزند بزرگش (شاهزاده محمد علی میرزا) که متخلص به «دولتشاه» بود دستور داد در کنار قلعه زندیه شهری کوچک بنا کند و او منطقه بین قلعه چوبین و قلعه زندیه را برگزید. پس از دولتشاه، فتحعلی‌شاه دیگر فرزندش یعنی شیخعلی میرزا را که از طرف مادر به زندیه می‌رسید را به حکومت ملایر منصوب کرد. به این ترتیب طرح اولیه شهر ملایر شکل می‌گیرد.[35]

در آن دوران چهار دروازه در ابتدای چهار ورودی شهر ملایر و نیز برج و باروهای قدیمی در اطراف این دروازه‌ها ساخته شد. در واقع در کنار هر دروازه، یک محله وجود داشته‌است که همه درون برج و باروی شهر (شارستان) قرار داشته‌اند. در غرب خیابان امام رضا کنونی دروازهٔ سامن و کاروانسرای شترخواب تقریباً در شرق تکیه امام رضا، برج دروازه سنگی در شمال دروازه سامن و برج خاکریز در خیابان صفرخانی کنونی، برج قلاویز در میدان زندیه، برج خندق در ابتدای خیابان طلوعی و مقابل برج خندق، برج دیگری نیز بود. برج یخچال در خیابان خیام، برج حاج جهان شاد در اول ازنا، برج آقا جنب مسجد کلهر، برج زورآباد در کنار دروازه زورآباد، برج حسین علی خان در میدان فعلی امام در جای مسجد صفی که بزرگ‌ترین بود قرار داشتند. این برج‌ها و دروازه‌ها می‌توانند تصویری از دولت‌آباد اولیه را در ذهن ما ترسیم کنند. برج‌های گلی که به هم متصل بودند و در این محدوده «هسته اولیه دولت‌آباد» بزرگ‌ترین قصر به نام قصر آیین (بهشت آیین) تقریباً در محل فعلی هلال احمر با مساحتی بسیار و ارتفاعی بلند ساخته شد. در کنار این برج عمارت گوهرالملوک دختر شیخ الملوک بود که به قصر گوهر الملوک معروف بود. همچنین در درون شهر، محله‌های زورآباد یا فرح آباد، فراهانی، دولت‌آباد، زندیه، کهنه، قبِّه‌ای‌ها، امامی‌ها و میدان حکومتی و دیگر تأسیسات شهری مانند بازار، مسجد، حمام، کاروانسرا، دیوانخانه و سربازخانه شکل گرفت. همچنین قنات‌های ملایر عبارت بودند از دولت‌آباد، پارک، موده، بهارستان و جعفرآباد. پس از شیخعلی میرزا، سیف الدوله، ابولقاسم خان نوری، محمد علی خان میرفتاح و جامع قاسم خوانساری در توسعه وگسترش شهر فعالیت داشتند.[27][36]

مناطق جدا شده از ملایر
استان پنجم

ملایر در استان غرب قرار داشت و شهرستان‌های فعلی نهاوند و تویسرکان در گذشته و براساس قانون تقسیمات کشوری مصوب ۱۳۲۶ ه‍.ش از بخش‌های تابعه شهرستان ملایر در استان پنجم کشور بودند که در سال ۱۳۲۸ ه‍.ش از ملایر منفک و به شهرستان ارتقاء یافتند

جغرافیا

لاله واژگون اطراف ملایر
اقلیم

ملایر شهری کوهستانی است و در میان رشته کوه زاگرس قرار گرفته‌است. بافت اصلی شهر در جلگه‌ای مسطح ساخته شده[37] و آب هوایی معتدل کوهستانی دارد.[2]

زمین‌شناسی

از دیدگاه زمین‌شناسی ملایر در زون سنندج- سیرجان قرار دارد و کمربند ملایر – اصفهان به عنوان یکی از گستره‌های معدنی سرب و روی ایران معرفی شده‌است.[38] بر اساس اظهار سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور کمربند ملایر – اصفهان مهم‌ترین محور روی و سرب ایران است.[39]

موقعیت جغرافیایی

ملایر در ۴۸ درجه و ۴۹ دقیقه و ۳۰ ثانیه از مبدأ گرینویچ و عرض ۳۴ درجه و ۱۷ دقیقه قرار دارد. ارتفاع این شهر از سطح دریا ۱۷۲۵ متر است.[37]

نمای سرد کوه از بام ملایر

مردم‌شناسی

پس از اینکه قاجارها بر حکومت مرکزی تسلط یافتند، ایل زند دوباره به ملایر بازگشتند و در چند نقطه از دشت ملایر ساکن شدند، سپس اندک اندک چند دستهٔ مهاجر به ملایر وارد و در این شهر ساکن شدند که مبدأ آنان نهاوند، تویسرکان و اصفهان، فراهان و خوانسار و کشور بحرین بود.[13]

جمعیت

بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۱۷۰٬۲۳۷ نفر (۵۲٬۶۹۷ خانوار) بوده‌است.[40]

جدول زیر روند رشد جمعیت ملایر را نشان می‌دهد.[41]

جمعیت تاریخی
سالجمعیت±%
۱۳۳۵۲۱٬۱۰۵—    
۱۳۴۵۲۸٬۴۳۴+۳۴٫۷٪
۱۳۵۵۴۷٬۱۱۷+۶۵٫۷٪
۱۳۶۵۱۰۳٬۶۴۰+۱۲۰٪
۱۳۷۵۱۴۴٬۳۷۳+۳۹٫۳٪
۱۳۸۵۱۵۳٬۷۴۸+۶٫۵٪
۱۳۹۰۱۷۰٬۳۶۵+۱۰٫۸٪
۱۳۹۵۱۸۱٬۲۷۳+۶٫۴٪

قومیت‌ها

پرودس اکتور شروو و پرویز اذکایی در دانشنامه ایرانیکا ملایر را به عنوان یکی از مراکز گویشوران زبان لری و زبان لکی معرفی می‌کند.[8][9] همچنین مجله پژوهش‌های زبان‌شناسی دانشگاه اصفهان نیز شهر ملایر را در محدوده جغرافیایی گویش‌وران زبان لری معرفی می‌کند.[42] شبکه استانی همدان و خبرگزاری ایسنا نیز گویش مردم ملایر را گویشی از زبان لری معرفی می‌کنند.[43][44] همچنین وبگاه استانداری همدان در توصیف ملایر این شهر را از شهرهای لرنشین استان معرفی می‌کند.[45]

تفکیک جمعیت ساکن ملایر به استناد آمار ارائه شده توسط استانداری همدان به صورت زیر است:[45]

اقوام شهرستان ملایر
قومیت درصد
فارس
  
 ۷۵%
لر و لک
  
 ۱۵%
ترک
  
 ۱%

گویش
نوشتار اصلی: گویش ملایری

شهرستان ملایر به خاطر موقعیت جغرافیایی‌اش از دیرباز میزبان اقوام گوناگون بوده‌است و از این روی گویش‌های گوناگونی در آن به وجود آمده‌است که مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به زبان فارسی و گویش ملایری می‌توان اشاره کرد.[46] پرویز اذکایی در دانشنامه ایرانیکا گویش مردم ملایر را گویشی از زبان لری معرفی می‌کند.[8]فرهنگستان زبان و ادب فارسی این گویش را فارسی می‌داند که به لحاظ اشتراک برخی ویژگی‌ها تلفیقی از لهجه همدانی و زبان لری دارد.[47][48] برخی منابع نیز ملایری را فارسی و با لهجه لری معرفی می‌کنند.[49] رودیگر اشمیت نیز معتقد است این گویش به پارسی میانه نزدیک است.[50]

دین

دین بیشتر مردم ملایر اسلام و مذهب آنان شیعه دوازده امامی است. در ملایر اقلیت‌های مذهبی نیز وجود دارد. در گذشته شمار زیادی یهودی در ملایر زندگی می‌کردند که بعد از انقلاب اسلامی بیشتر آن‌ها به اسراییل مهاجرت کرده‌اند. در گذشته کلیسای ارامنه ملایر در ملایر وجود داشته‌است. در شهرستان ملایر چهار کلیسا وجود داشته که اکنون تنها ویرانه‌های آن‌ها باقی مانده‌است. این کلیساها عبارتند از:[51]

  • کلیسای مریم مقدس در منطقه اناوش (انوچ)
  • کلیسای استپانوس مقدس در قاسم‌آباد
  • کلیسای سرکیس مقدس در ملایر
  • کلیسای مریم مقدس در شروین (شه ورین)

ضمناً در این شهر چهار منطقه ارمنی‌نشین بوده‌است که از کلیساهای آن‌ها اطلاعی در دست نیست.[51]

مسافت ملایر با مراکز استانها
شهر مقصد فاصله(KM) زمان تقریبی سفر
تهران۳۸۲۵ ساعت
مشهد۱۱۹۲۱۳ ساعت
اصفهان۳۸۲۵ ساعت
کرج۴۱۷۵:۳۰ ساعت
تبریز۶۴۴۸ ساعت
کرمانشاه۱۹۳۳ ساعت
قم۲۳۷۳ ساعت
شیراز۸۶۶۱۰:۳۰ ساعت
اهواز۵۰۶۶:۳۰ ساعت
ارومیه۶۱۴۸:۳۰ ساعت
ساری۶۵۰۸:۵۰ ساعت
رشت۴۸۰۶ ساعت
اراک۱۰۵۱:۳۰ ساعت
کرمان۱۰۹۰۱۲ ساعت
اردبیل۶۰۱۸ ساعت
گرگان۸۳۵۱۰ ساعت
همدان۷۵۱ ساعت
خرم‌آباد۱۹۵۳ ساعت
قزوین۳۱۹۴ ساعت
زنجان۳۴۴۴:۴۰ ساعت
یزد۷۲۶۸ ساعت
زاهدان۱۵۹۶۱۷ ساعت
بندرعباس۱۳۸۰۱۵:۳۰ ساعت
بوشهر۹۵۱۱۱ ساعت
سمنان۵۱۸۶ ساعت
بجنورد۱۰۴۱۱۲ ساعت
بیرجند۱۲۴۴۱۴ ساعت
سنندج۲۵۲۳:۳۰ ساعت
ایلام۳۶۴۵ ساعت
شهرکرد۳۷۹۵ ساعت
یاسوج۶۴۷۸:۴۰ ساعت

مسافت شهرهای شهرستان ملایر با شهر ملایر
شهر مقصد فاصله(KM) زمان تقریبی سفر
ازندریان۳۵۴۰ دقیقه
جوکار۲۳۲۰ دقیقه
سامن۱۷۱۵ دقیقه
اسلام‌شهر آق‌گل۴۰۴۵ دقیقه
زنگنه۳۰۳۵ دقیقه

ترابری
ایستگاه راه‌آهن ملایر

پایانه مسافربری

شهر ملایر دارای سه پایانه مسافربری می‌باشد:

پایانهٔ بزرگ ملایر در میدان استقلال واقع شده، این پایانه دارای مساحتی معادل ۲۱۰۰۰۰مترمربع است. سرویس‌دهی این پایانه به تمام نقاط کشور (برون استانی) است.

پایانهٔ غرب یا ترمینال همدان در میدان انقلاب بلوار بهشتی جنب فرمانداری واقع شده که دارای مساحتی معادل ۱۰۰۰مترمربع می‌باشد. سرویس‌دهی این پایانه به شهرهای همدان - تویسرکان - سنندج و روزانه ۷۰۰۰نفر مسافر از این پایانه جابه‌جا می‌شوند

پایانهٔ جنوب غرب در بلوار انقلاب میدان تعاون واقع شده و دارای مساحتی معادل ۸۰۰ مترمربع است. سرویس‌دهی این پایانهٔ به شهرهای خرم‌آباد - کرمانشاه - نهاوند - بروجرد - سامن می‌باشد.[52]

راه‌آهن

راه‌آهن غرب کشور حلقه اتصال شرق به غرب کشور است که این شبکه از ایستگاه سمنگان در شهر اراک آغاز و در نهایت به بندر لاذقیه در دریا مدیترانه می‌رسد راه‌آهن شهر ملایر به عنوان بخشی از راه‌آهن غرب است[53] در سال ۱۳۹۱ قطعه اراک ملایر آن تکمیل و قابل بهره‌برداری شده‌است و قطعه‌ای که این شهر را به کرمانشاه و مرز خسروی متصل می‌کند. تا نیمه نخست سال ۱۳۹۳، ۸۵ درصد پیشرفت کاری داشته‌است.[54]

فرودگاه ولی عصر

فرودگاه ولی عصر فرودگاهی در دست ساخت در شهر ملایر است. مراحل مقدماتی ساخت این فرودگاه از سال ۱۳۷۲ آغاز شده و هدف از احداث آن خدمات دهی به شهروندان شهرهای ملایر، نهاوند و بروجرد است.[55]

آموزش

مراکز آموزش عالی
نمایی از سردرب دانشگاه ملایر
سلف غذا خوری دانشگاه آزاد اسلامی واحد ملایر

ملایر دارای ۱۲ مرکز آموزش عالی است،[2] که در مجموع ۲۰ هزار نفر دانشجو در مراکز آموزش عالی مستقر در این شهر مشغول به تحصیل می‌باشند.[2]

  • دانشگاه ملایر وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری که هم‌اکنون نزدیک به ۶۰۰۰ دانشجو در ۶۷ رشته مختلف در این دانشگاه مشغول به تحصیل می‌باشند.[56]
  • دانشگاه آزاد اسلامی واحد ملایر[57] دارای ۷۵۰۰ دانشجو
  • دانشکده فنی و حرفه‌ای خوارزمی ملایر، مخصوص پسران دولتی دارای ۱۱۵۰ دانشجو
  • دانشکده فنی و حرفه‌ای کوثر ملایر، مخصوص دختران دولتی
  • دانشکده سما[58] نیز به عنوان دو دانشگاه غیردولتی در ملایر فعال هستند. از جمله سایر مراکز آموزش عالی شهر ملایر می‌توان به
  • دانشکده پیراپزشکی ملایر،
  • دانشگاه پیام نور،
  • دانشگاه علمی کاربردی،
  • دانشکده پزشکی،
  • دانشکده پرستاری ملایر،
  • دانشگاه غیرانتفاعی ایمان و اندیشه،
  • دانشکده علوم قرآنی ملایر[59]
  • دانشکده علوم قرآنی[60] و چندین مرکز آموزش علمی کاربردی وابسته به دانشگاه جامع علمی کاربردی ملایر اشاره کرد.[61]

بیمارستانها و مراکز درمانی
  • بیمارستان فوق تخصصی امام حسین (ع)
  • بیمارستان تأمین اجتماعی غرضی
  • بیمارستان مهر
  • بیمارستان فخریه
  • بیمارستان خصوصی لقمان
  • درمانگاه فرهنگیان
  • درمانگاه ولیعصر
  • درمانگاه چمران
  • درمانگاه اوقاف
  • پایگاه انتقال خون

حوزه علمیه

در سال ۱۲۳۶ هجری قمری مدرسهٔ علمیهٔ شیخ الملوک در ملایر ایجاد شد. در اواخر دورهٔ حکمرانی شیخ علی میرزا و بنا به درخواست فتحعلیشاه در سال ۱۲۴۷ هجری قمری ملا احمد خراسانی که مقیم اصفهان بود جهت تنظیم امور شرعی در ملایر ساکن شد. پس از درگذشت ملا احمد خراسانی، آشیخ شهاب الدین مصطفوی از شاگردان آیت‌الله حجت به ملایر آمد و مدیریت حوزهٔ علمیه ملایر را در دست گرفت.[62]

موزه‌ها
موزه مردم‌شناسی ملایر
  • موزه مردم‌شناسی
  • باغ موزه دفاع مقدس ملایر (در دست راه‌اندازی)
  • باغ موزه مشاهیر ملایر (در دست راه‌اندازی)[63]
  • موزه تاریخ طبیعی ملایر (در دست راه‌اندازی)[64][65]
  • موزه آموزش و پرورش ملایر (در دست راه‌اندازی)[66]
  • سایت موزه ارگ باستانی نوشیجان ملایر (در دست راه‌اندازی)[67]
موزه مردم‌شناسی

قدمت موزه ملایر به دوره قاجار بازمی‌گردد. این موزه ابتدا توسط محسن مصدقی معروف به مصدق الممالک بنیان‌گذاری شد. محل این موزه خانه باستانی مرتضی خان لطفعلیان است و دارای اندرونی، بیرونی، حسینیه و اصطبل است. هم‌اکنون از این خانه به عنوان موزه مردم‌شناسی شهر ملایر استفاده می‌شود. موزه مردم‌شناسی ملایر ۱۳۰۰ متر زیربنا و در زمینی به وسعت ۴۵۰۰ متر ساخته شده‌است.[68][69]

هتل‌ها
هتل کریمخان زند ملایر
هتل باران ملایر

هتل موجود در شهر ملایر عبارتند

  • هتل پنج ستاره کریمخان زند.[70]
  • هتل باران[71]
  • مهمانپذیر کارون

فرهنگ

سوگواری

هیئت ابوالفضل ملایر با بیش از ۵۰ هزار نفر جمعیت بعد از هیئت حسینیه اعظم زنجان یکی از بزرگترین هیئت‌های عزاداری ایران است.[72]

سینما

سینما بهمن (نام قدیمی کوروش) ملایر مجهزترین سینما در غرب ایران است. این سینما با ظرفیت ۶۰۰ نفر آغاز به کار کرد. فعالیت این سینما در سال ۱۳۵۷ متوقف شد اما در سال ۱۳۵۸ توسط بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی با نام جدید سینما بهمن و ظرفیت ۵۴۳ گشایش یافت.[2][73][74]

موسیقی

پیشینه موسیقی در ملایر به یکصد سال پیش می‌رسد.[75] از چهرهای سرشناس موسیقی در ملایر می‌توان به سیف‌الدوله، لطیف فرحی، یدالله نیستانی، ماشاالله زندیان اشاره کرد.[75] هم‌اکنون در شهر ملایر چندین گروه آموزش موسیقی فعال است. از سال ۱۳۷۶ شاخه‌ای از انجمن موسیقی ایران در ملایر فعال است.[75]

کتابخانه‌ها ملایر

در دههٔ ۱۳۲۰ صنعت چاپ در ملایر ایجاد شد و شهر ملایر در کنار شهرهایی چون تهران، تبریز، اصفهان و چند شهر دیگر در ایران از پیشگامان صنعت چاپ در ایران است.[76] کتابخانه‌های ملایر عبارتند از:

  • کتابخانه علامه مجلسی ملایر
  • کتابخانه دانشجو
  • کتابخانه علامه امینی
  • کتابخانه بهشتی
  • کتابخانه ولایت

نشریه‌ها

نخستین روزنامهٔ ملایر، روزنامه سهیل با مدیریت احتشام الممالک سهیلی و سردبیری باقر دبیران معروف به دبیرزاده ملایری است که در سال ۱۳۰۱ خورشیدی در ملایر منتشر شد.[77][78] تازه‌ترین نشریهٔ ملایر نشریهٔ نور ملایر است که در سال ۱۳۹۳ مجوز انتشار گرفته‌است.[79] از سوی دیگر مدیر مسئول روزنامه همدان پیام نیز از ایجاد روزنامه‌ای در ملایر در آینده خبر داده‌است.[80]

رادیو

راه‌اندازی ایستگاه رادیو شهری در شهر ملایر[81] تلاش‌هایی برای ایجاد رادیو صدای ملایر انجام گرفت. سرانجام رادیو ملایر در ۲۲ بهمن ۱۳۹۶ به صورت آزمایشی با کادری محلی آغاز به کار کرد.[82]

مشاهیر ملایر
نوشتار اصلی: مشاهیر ملایر

ورزش

ورزشکاران ملایری تاکنون موفق به دریافت مدال‌های جهانی در برخی رشته‌های ورزشی شده‌اند.[83]

مدال آوران المپیکی ملایر[84][85]
نام رشته ورزشی دوره عنوان
شاهین نصیری نیاوزنه‌برداری۱۹۹۹ - آتنطلا
مسعود مصطفی جوکارکشتی آزاد۲۰۰۴ - آتن (یونان)نقره
علیرضا حیدریکشتی آزاد۲۰۰۴ - آتن (یونان)برنز
صادق گودرزیکشتی آزاد۲۰۱۲ - لندن (انگلستان)نقره

در زمینهٔ مدیریت ورزش، ملایر زادگاه دکتر محمود گودرزی (وزیر ورزش و جوانان دولت یازدهم) و کیومرث هاشمی (رئیس کمیتهٔ ملی المپیک) است.[85] در زمینه داوری کشتی مسعود چوبین داور بین‌المللی و عضو کمیسیون داوران کشور و در بخش ورزش‌های رزمی در رشته کونگ فو آقای صحبت الله کریم جوزانی یکی از مفاخر ملایر به حساب می‌آیند.

ورزش‌های زمستانی دربند ملایر

اماکن ورزشی و ورزشگاه‌های
  • ورزشگاه تختی
  • ورزشگاه الهیه
  • ورزشگاه کوثر
  • ورزشگاه کارگران
  • ورزشگاه استقلال
  • مجموعه ورزشی تختی
  • مجموعه ورزشی پوریا ولی
  • مجموعه ورزشی کارگران
  • سالن شهدا
  • سالن الغدیر
  • سالن انقلاب
  • سالن سپاه
  • سالن تاجوک
  • سالن کوثر
  • سالن کشتی مصطفی جوکار
  • استخر سیفیه
  • استخر کوثر
  • استخر حجاب
  • استخر کریمخان
  • استخر کسرا
  • استخر تختی
  • زورخانه پوریا ولی
  • زورخانه سپاه

جاذبه‌ها
بوستان سیفیه

یکی از قدیمی‌ترین بوستان‌های طبیعی غرب کشور بوستان سیفیه ملایر است که در شمال شرقی این شهر در دامنه کوه گرمه قرار دارد. این باغ در مساحتی در حدود ۱۰ هکتار بنا شده و در سال ۱۳۰۴ توسط سیف‌الدوله نوه فتح‌علیشاه قاجار در زمان حکومتش بر ولایت ملایر و تویسرکان احداث شد.[86]

مینی ورلد ملایر (پنجره‌ای به سوی دنیا)
تندیس برج پیزا در مجموعهٔ جهان‌نما (مینی ورد) ملایر

اولین مینی ورلد خاورمیانه و چهارمین مینی ورلد جهان است که پس از کشورهای ژاپن، بلژیک و چین در ایران و در شهر ملایر ساخته می‌شود.

نمونه این پروژه در ایران و خاورمیانه وجود ندارد و ساخت این مینی ورلد با بهره‌گیری از شهر بروکسل بلژیک ساخته خواهد شد. در این پروژه ۱۳۸ اثر تاریخی ملی و جهانی در مقیاس یک دهم ساخته می‌شود که ۱۵ اثر از این تعداد، از آثار تاریخی جهان هستند.

از جمله آثار در حال ساخت می‌توان به برج ایفل، اهرام ثلاثه و تاج محل هندوستان به عنوان چند اثر مهم جهانی که در مینی ورد به نمایش گذاشته می‌شود اشاره کرد. با آغاز به کار این پروژه عظیم در ملایر نه تنها مردم این شهرستان بلکه تمام مردم ایران می‌توانند چندین اثر تاریخی مهم جهان و ایران را از نزدیک و در ابعاد کوچکتر ببینند.

همچنین ساخت پرسپولیس (تخت جمشید)، حافظیه، برج آزادی، آرامگاه باباطاهر و بسیاری دیگر از آثار تاریخی ملی را از دیگر آثار در نظر گرفته شده برای نخستین مینی ورد ایران اعلام کرد. مینی ورد در قسمت شرقی شهر ملایر در حال ساخت می‌باشد.[87][88]

یخچال میرفتاح
نمایی از یخچال میرفتاح ملایر

یک بنای گنبدی است که با مصالحه آجر و سنگ بنا شده و متعلق به دوره قاجار است. ارتفاع گنبد در این بنا به ۱۲ متر می‌رسد و ضخامت دیوارهای آن در بیشترین نقاط به ۹۲ سانتیمتر می‌رسد. این بنا در اثر بارش باران در فروردین ۹۸ تخریب شد[89]

بام ملایر

بام ملایر یکی از مکان‌های دیدنی این شهر است که ۴۶۰ وسعت داشته در قسمت شرقی این شهر ملایر قرار دارد.

برآورد اعتبار لازم برای اجرای این طرح ۳۸۰ میلیارد ریال برآورد شده

اهدافی که در ساخت این مجموعه بزرگ تفریحی و توریستی دنبال می‌شود:

  • توسعه صنعت گردشگری، افزایش مدت اقامت گردشگران، افزایش اشتغال و درآمد سرانه شهروندان
  • ایجاد زیر بناهای مناسب برای پرکردن اوقات فراغت و رفاه شهروندان، بهبود عبور و مرور شهری و راه‌های دسترسی به معابر اصلی شهر و کاهش ترافیک
  • ایجاد فضاهای مناسبی را برای اقامت خانواده‌ها و گردشگران داخلی و خارجی

مجموعه‌هایی که در این طرح قرار خواهند گرفت:

مقبره سیف الدوله سلطان محمد در ملایر

شهربازی مسقف، کافی شاپ گردون، رستوران، هتل، کمپینگ اقامتی، تله کابین و منوریل، پیست پیاده‌روی، دوچرخه سواری، اسکیت، درشکه سواری و کارتینگ (ماشین اسباب بازی)، زمین‌های والیبال، بسکتبال، فوتسال، تنیس، بدمینتون، اسکی روی چمن، پیست‌های بدنسازی، دستگاه‌های ماساژور، پارک ترافیک، باغ موزه مشاهیر ملایر، کشور و جهان، آلاچیق، نورپردازی و آبشار مصنوعی

بخش‌هایی از بام ملایر که تاکنون به بهره‌برداری رسیده و در حال اتمام می‌باشد.

  • ساخت و نصب یادمان شهدا که با ۲۶ متر ارتفاع در زمینی به مساحت ۴۰۰ متر مربع به عنوان بلندترین یادمان شهدا در استان همدان شناخته شده‌است.
  • جدول کشی، آسفالت و سنگ‌فرش مسیر جاده سلامت که بخش اعظمی از این مجموعه را تشکیل داده‌است.
  • ساخت آلاچیق و نصب تجهیزات ورزشی در مسیر جاده سلامت.
  • ساخت و نصب مجسمه‌هایی از ایران باستان در مسیر ورودی بام ملایر.
  • احداث سرویس بهداشتی و رستوران.
  • ساخت آبشار مصنوعی در دامنه گرم کوه.
  • دیواره سنگ نوردی و صخره‌نورد[90][91]
دریاچه کوثر ملایر
نمایی از دریاچه کوثر ملایر

دریاچه کوثر ملایر یک دریاچه مصنوعی با مساحت تقریبی ۲ هکتار است.

کاوانسرای شیخ الملوک

این کاروانسرا در شمال غربی راسته اصلی بازار توسط شیخ الملوک ساخته شده و قدیمترین کاروانسرای بازار ملایر بوده و در حال تخریب می‌باشد[89]

ره‌آورد
کشمش از فر اورده‌های انگور

تاورنیه گردشگر فرانسوی نیز که در زمان سلاطین صفوی دو بار به ایران آمده، در قسمت محصولات می‌گوید: «محصول پستهٔ ایران از ملایر است.»[18] مقدسی فلسطینی که کتاب خود را در سال ۳۷۵ قمری نوشته‌است، از زعفران به عنوان محصول ملایر یاد می‌کند. این در حالی است که تا پایان حکومت قاجار زعفران یکی از اقلام صادراتی ملایر بوده‌است.[18] پسته و زعفران در گذشته از اقلام صادراتی ملایر بوده‌است اما امروزه دیگر در ملایر به صورت انبوه کشت نمی‌شود. دیگر سوغاتی ملایر شیرهٔ ملایر است که پیشینهٔ کهنی دارد.[18]

نظامی گنجوی دربارهٔ شیرهٔ ملایر می‌گوید:

شعری برای ملایر

قزوینی نیز می‌گوید:

و محال، ملایر در جنب این محال واقع است و چون صاحب آثارالبلاد در کتاب خود، احوال آن محال را ذکر نکرده‌است وسیع، غله دارد و انگور بسیار خوب در آنجا به عمل آید و شیرهٔ آن ولایت چنان باشد که در جمیع ایران، بلکه در جمیع روی زمین چنان شیره‌ای به عمل نیاید

امروزه نیز سوغات ملایر شامل کشمش، باسلوق، مبل، منبت، شیره وانگور و عسل است.[92]

ساختار شهری
نقشه شهر ملایر

شهرداری
تاریخچه

شهرداری ملایر در سال ۱۳۰۳ با تأسیس دفتری به نام فوائد عامه شروع به کار کرد. در سال ۱۳۱۷ نخستین ساختمان شهرداری در این شهر ساخته شد.[93]

مناطق شهری

هم‌اکنون شهر ملایر دارای دو منطقه است که مستقیماً تحت نظارت شهرداری مرکزی اداره می‌شوند. سه روستا نامیله، ازنا و حاجی‌آباد به محدوده شهری ملایر پیوستند.[94] وعده تأسیس شهرداری منطقه ۳ ملایر در مناطق امامزاده عبدالله، شمس‌آباد و طالقانی از سوی شهردار وقت ملایر در خرداد ۱۳۹۳ داده شده‌است.[95]

مشکلات شهری

تکمیل خط لولهٔ انتقال آب از سد کلان به شهر[96] و معضل ترافیک و حمل و نقل از مشکلات ملایر در حوزه مدیریت شهری می‌باشند.[97]

سازمان‌ها
پیشینهٔ برق

در سال ۱۳۱۲ توسط چند خیر، پنج موتور برق به قدرت ۳۱۰ اسب - ۵۲۵ اسب - ۷۸۰ اسب، خریداری و در محل خیابان شهید طلوعی (برق پایین) نصب و راه‌اندازی شد؛ و در سال ۱۳۲۶ سه موتور با قدرت ۱۷۸۰ اسب در خیابان تختی (برق بالا) نصب و در سال ۱۳۴۹ مورد بهره‌برداری قرار گرفت.[98]

پیشینهٔ تلفن

در سال ۱۳۰۶ و درست ۱۳ سال پس از ورود تلفن به ایران، ملایر از طریق اراک، قم به تهران به خط تلفن متصل شد. در پایان بهمن ماه ۱۳۰۶ اداره تلفن ملایر دارای ۱۵ رشته سیم بوده‌است؛ و سپس همدان نیز به وسیلهٔ یک رشته سیم از طریق ملایر نیز به شبکهٔ مخابرات کشور متصل شد. از سوی دیگر اسدآباد هم به وسیلهٔ یک رشته سیم به شبکه مخابرات وصل شد. همچنین ارتباط با کرمانشاه نیز از طریق اسدآباد صورت می‌گرفت. همچنین ارتباط با شهرهای نهاوند، تویسرکان و بروجرد نیز از طریق ملایر بر قرار می‌شد. در سال ۱۳۵۴ ملایر اولین شهرستان تابعه استان همدان بود که به شبکه خودکار بین شهری پیوست.[99]

سراسرنمایی از منطقه یک شهری ملایر
سراسرنمایی از منطقه دو شهری ملایر

پارک‌ها
جنگل‌های ملایر

یکی از قدیمی‌ترین بوستان‌های طبیعی غرب کشور بوستان پارک سیفیه است که در شمال شرقی این شهر در دامنه کوه گرمه قرار دارد. این باغ در مساحتی در حدود ۱۰ هکتار بنا شده و در سال ۱۳۰۴ توسط سیف الدوله؛ نوه فتح‌علیشاه قاجار در زمان حکومتش بر ولایت ملایر و تویسرکان احداث شد.

کل فضای سبز شهرستان ملایر ۳ میلیون و ۱۱۴ هزار متر مربع است. هم‌اکنون ۴۰ پارک شهری در ملایر وجود دارد و سرانه فضای سبز ملایر ۱۹٫۶ متر مربع برای هر نفر است.[100] وسعت پارک‌های ملایر ۱ میلیون و ۲۶۵ هزار متر مربع است.[101][102]

پارک‌های جنگلی

شهرستان ملایر دارای ۴۸۸۳ هکتار جنگل است؛ و از این مقدار ۱۲۸ هکتار به عنوان ذخیره گاه جنگلی تحت مدیریت است. همچنین مساخت کل جنگل‌های دست کاشت در ملایر ۱۲۴۷ هکتار است. جنگل‌های دست کاشت ملایر شامل پارک جنگلی میرزا کوچک خان، پارک شاهد، جنگل کاری سه راهی بیژن‌آباد و جنگل کاری حاشیه جاده ملایر ـ همدان است.[103]

سلامت و بهداشت

نخستین بیمارستان ملایر بیمارستان ۲۵ تخت خوابی در پارک ملایر است که در سال ۱۳۰۵ توسط سیف الدوله ساخته شد.[104] پس از آن در سال ۱۳۱۷ سکینه ترکمان سهرابی (فخرالحاجیه) پی ریزی بیمارستان مجهزی را در ملایر آغاز می‌کند.[105] در سال ۱۳۲۲ بیمارستان فخریهٔ ملایر با ظرفیت ۱۲۲ تخت ثابت به بهره‌برداری رسید. بیمارستان فخریه در سال ۱۳۶۵ در جریان جنگ ایران و عراق بمباران شد.[106] اما هم‌اکنون فعال است.

دیگر بیمارستان‌های فعال در ملایر، بیمارستان امام حسین با ظرفیت ۱۶۸ تخت،[107] بیمارستان مهر با ۹۶ تخت،[107] بیمارستان دکتر غرضی با ظرفیت ۱۶۴ تخت[108] و مرکز جراحی خصوصی لقمان[109] می‌باشند. وعده ساخت بیمارستانی ۱۲۸ تخته در شهر ملایر توسط سازمان اوقاف و امور خیریه ایران داده شده‌است.[110]

صنایع و کارخانجات
نشان شهر مبل و منبت ملایر.

ملایر دارای ۲۶۸ واحد صنعتی فعال، شهرک‌های صنعتی شوشاب، سهند، شهرک مبل و منبت، منطقه ویژه اقتصادی سامن و با داشتن سد کلان، بزرگترین سد آبی استان است. صنایع ملایر شامل

  • فرو سیلیس غرب پارس
  • سبزه
  • بافتینه
  • بافتسان
  • لحیم سازی
  • سیم و کابل آسیا
  • کیان کرد
  • کارخانجات کشمش
  • تولید درب و پنجره پی وی سی کیان ویستا
  • پتروشیمی
  • شهرک شیشه
  • کارخانه آلیاژی ذوب آهن
  • معادن نقره سیلیس و اورانیوم و غیره می‌باشد.

مبل و منبت کاری
ملایر-تولید کنند ۶۳ درصد مبل ایران

تولید انواع صنایع دستی چوبی مانند: خراطی، ظرفیت کاری، منبت کاری از دیر باز در ملایر رواج داشته‌است. در سال‌های اخیر علاوه بر شهرهای مذکور در روستاهای روستاهای اورزمان، حسین‌آباد شاملو و بخش جوکار از توابع ملایر نیز، به تولید این صنعت می‌پردازند؛ که البته در این بین روستای اورزمان شهرتی یافته که همه کشور این روستا را به عنوان روستایی نمونه در صنعت مبل و منبت می‌شناسند.[111] به‌طوری‌که فقط ۶۳ درصد مبل و منبت کشور در شهرستان ملایر تولید می‌شود و در این زمینه می‌توان گفت که شهرستان ملایر رتبه اول را در کشور دارا می‌باشد.[112] از دیگر صنایع دستی چشمگیرشهرستان ملایر می‌توان به مرواربافی یا همان سبد بافی اشاره کرد. وجود ترکه‌های چوبی با کیفیت و مرغوب در این شهرستان از عوامل مؤثر در رشد این صنعت دستی در این شهرستان است. به دلیل همین کیفیت مناسب ترکه‌های ملایر هنرمندانی که دراستان‌های شمالی کشور به این صنعت دستی اشتغال دارند چوب مورد نیاز خود را از شهرستان ملایر تأمین می‌کنند. این ترکه‌ها در روستاهای گوراب، داویجان، می آباد و حرم آباد از توابع ملایر توسط کشاورزان کاشته می‌شود. مروار بافی ملایر پس از سفال لالجین رتبه دوم صادرات صنایع دستی استان همدان را به خارج از کشور به خود اختصاص داده‌است.[113]

نگارخانه
  • دریاچه مصنوعی پارک سیفیه
  • میدان امام
  • میدان مرکزی ملایر سال ۱۳۵۳
  • مبل استیل ملایر

جستارهای وابسته

یادداشت‌ها
  1. آمار بر اساس سرشماری ۱۳۹۵ است و بر همین اساس، جمعیت شهر ملایر ۱۷۰٬۲۳۷ تن و استان همدان ۱٬۷۳۸٬۲۳۴ تن بوده‌است.

پانویس
  1. «"مال آگِر" کجاست؟». ایسنا. دریافت‌شده در ۲۶ سپتامبر ۲۰۱۴.
  2. «"مال آگِر" کجاست؟». ایسنا. دریافت‌شده در ۱۳ نوامبر ۲۰۱۴.
  3. نتایج سرشماری سال ۱۳۹۵ بایگانی‌شده در ۲۱ سپتامبر ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine وبگاه مرکز آمار ایران
  4. http://www.bahesab.ir/map/
  5. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ اکتبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۵ اکتبر ۲۰۱۷.
  6. https://fa.m.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D9%84%D8%A7%DA%A9_%D9%88%D8%B3%D8%A7%DB%8C%D9%84_%D9%86%D9%82%D9%84%DB%8C%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%87%D9%85%D8%AF%D8%A7%D9%86
  7. Stronach, David; Roaf, Michael; Stronach, Ruth; Bรถkรถnyi, S. (1978). "Excavations at Tepe Nush-i Jan". Iran. JSTOR. 16: 1-120. doi:10.2307/4299646. Retrieved 2015-03-02.‌
  8. پرویز اذکایی (۶ مارس ۲۰۱۲). «HAMADĀN i. GEOGRAPHY». دانشنامه ایرانیکا. دریافت‌شده در ۱۷ آوریل ۲۰۲۰.
  9. پرودس اکتور شروو (۷ ژانویه ۲۰۱۱). «LORI LANGUAGE i. LORI DIALECTS». دانشنامه ایرانیکا. دریافت‌شده در ۲۸ ژوئیه ۲۰۲۰.
  10. http://www.isna.ir/news/96021508823/ثبت-ملایر-به-عنوان-شهر-ملی-مبل-و-منبت
  11. http://www.iribnews.ir/fa/news/2291065/ثبت-جهانی-انگور-ملایر-در-فائو
  12. http://www.irna.ir/fa/News/83118197
  13. «نام‌شناسی». وبگاه فرمانداری ملایر. دریافت‌شده در ۱۳ نوامبر ۲۰۱۴.
  14. «ملایر، سرزمین آریایی‌ها». وبگاه روزنامه اطلاعات. ۲۰ مرداد ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۱۳ نوامبر ۲۰۱۴.
  15. خاکسار، مجموعه مقالات همایش باستان‌شناسی ملایر، ۲۷۵.
  16. خاکسار، مجموعه مقالات همایش باستان‌شناسی ملایر، ۲۹۵.
  17. «بازتاب نقش جغرافیائی، زیست‌محیطی و اقتصادی در تحولات در تحولات جنوب باختری ایران، صفحه ۳۶». مجله اثر. دریافت‌شده در ۱۸ نوامبر ۲۰۱۴.
  18. خاکسار، مجموعه مقالات همایش باستان‌شناسی ملایر، ۱۵۷.
  19. http://www.irandeserts.com/content/درگاه_کویر/معماری_و_بناها/کاروانسراها_و_قلعه_های_ایران/كاروانسراها_و_قلعه_هاي_استان_همدان/قلعه_خرابه_قلعه_یزدگرد_.htm
  20. http://www.negahmedia.ir/media/show_video/13455
  21. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ نوامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۳ نوامبر ۲۰۱۴.
  22. http://www.irancities.ir/showcity.aspx?code=989&code2=38
  23. مجمل التواریخ و القصص، ابن شادی، ص 461
  24. شعبانی، تاریخ تحولات سیاسی - اجتماعی ایران در دوره‌های افشاریه و زندیه، ؟.
  25. گوره، خواجه تاجدار، ؟.
  26. خاکسار، مجموعه مقالات همایش باستان‌شناسی ملایر، ٧.
  27. خاکسار، مجموعه مقالات همایش باستان‌شناسی ملایر، ٣٢.
  28. تقوی‌راد، کارنامه ملایر، ٩.
  29. «آشنایی با جاذبه‌های گردشگری ملایر - همدان». همشهری. ۱۷ خرداد ١٣٩٠. دریافت‌شده در ١٩ ژانویه ۲۰۱٥.
  30. تقوی‌راد، کارنامه ملایر، ١٠.
  31. گودرزی، دانشنامهٔ ملایر، ۱۰۸.
  32. محسن عمادملایری (شهریور ۱۳۲۸). «ملایر». مجله یغما. دریافت‌شده در ۱۳ نوامبر ۲۰۱۴.
  33. چگینی، محمد. «مسئله انتخابات دوره چهارم مجلس شورای ملی در ولایت ثلاث. ج. ۱، ش. ۲، بهار ۱۳۹۰». نشریه اسناد بهارستان. دریافت‌شده در ۱۷ نوامبر ۲۰۱۴.
  34. مجید ساریخانی. «بررسی باستان شناسانه خانه‌های قدیمی شهرستان ملایر». مجله جلوه هنر. دریافت‌شده در ۱۳ نوامبر ۲۰۱۴.
  35. گودرزی، دانشنامهٔ ملایر، ٤٠٨.
  36. گودرزی، دانشنامهٔ ملایر، ٤٤٦.
  37. «ملایر». لغتنامه دهخدا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۴ نوامبر ۲۰۱۴.
  38. «زمین‌شناسی اقتصادی». سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۸ ژانویه ۲۰۱٥.
  39. «حدود 60 درصد ظرفیت تولید سرب و روی کشور قابلیت صادراتی دارد». ایرنا. ۱۵ دی ١٣٩٣. دریافت‌شده در ۱۸ ژانویه ۲۰۱٥.
  40. «تعداد جمعیت و خانوار به تفکیک تقسیمات کشوری براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵» (اکسل). درگاه ملی آمار.
  41. «تأثیر جهان بینی دینی وقف بر شکل‌گیری و گسترش فیزیکی شهر (مورد مطالعه: شهر ملایر)». مطالعات توسعه اجتماعی ایران. دریافت‌شده در ۱۹ ژانویه ۲۰۱٥.
  42. «هم‌شکلی مسیرنماها در برخی از زبان‌های ایرانی: رویکردی ریزنحو بنیان». دانشگاه اصفهان. دریافت‌شده در ۲۸ ژوئیه ۲۰۲۰.
  43. «آشنایی با اصطلاحات قدیمی شهر ملایر». شبکه استانی همدان. دریافت‌شده در ۲۸ ژوئیه ۲۰۲۰.
  44. «"مال آگِر" کجاست؟». خبرگزاری ایسنا. ۲۹ شهریور ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۲۸ ژوئیه ۲۰۲۰.
  45. «شناسنامه استان». وبگاه استانداری همدان. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ دسامبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۴ دسامبر ۲۰۲۰.
  46. گودرزی، دانشنامهٔ ملایر، ۳۴.
  47. صارمی، سهیلا (۱۳۸۶). ساخت فعل در گویش ملایری. زبان و ادبیات. ص. ۴۵. دریافت‌شده در ۷ سپتامبر ۲۰۱۴.
  48. «گویش‌شناسی». فرهنگستان زبان و ادب فارسی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ سپتامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۷ سپتامبر ۲۰۱۴.
  49. نفیسه حقیقت‌جوان (۷ اسفند ۱۳۸۶). «ملایر سرزمین آریایی‌ها». روزنامه ایران. دریافت‌شده در ۱۵ آوریل ۲۰۲۰.
  50. اشمیت، رودیگر، راهنمای زبان‌های ایرانی، جلد دوم: زبان‌های ایرانی نو، ترجمه پارسی زیر نظر حسن رضایی باغ‌بیدی، تهران: انتشارات ققنوس، ص۴۳۷
  51. ملکمیان، لینا (۱۳۸۰)، کلیساهای ارامنه ایران، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی با همکاری مرکز بین‌المللی گفتگوی تمدنها، شابک ۹۶۴-۵۷۹۹-۳۶-۸
  52. «شورای ترافیک ملایر در فرمانداری ملایر». وبگاه صدا و سیما مرکز همدان. دریافت‌شده در ۱۳ نوامبر ۲۰۱۴.
  53. «راه‌آهن غرب کشور». وبگاه شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل کشور. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۴ نوامبر ۲۰۱۴.
  54. «جزئیات پیشرفت فیزیکی راه‌آهن غرب از ملایر تا خسروی/ راه کربلا کوتاه می‌شود». خبرگزاری فارس. ۲۲ تیر ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۱۴ نوامبر ۲۰۱۴.
  55. «ونایی:پیگیرحل‌مسئله‌فرودگاه‌ولی‌عصرهستیم». تابناک. ۲۱ آذر ۱۳۸۹. دریافت‌شده در ۱۴ نوامبر ۲۰۱۴.
  56. «دربارهٔ دانشگاه ملایر». وبگاه دانشگاه ملایر. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ سپتامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۴ نوامبر ۲۰۱۴.
  57. «معرفی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ملایر». وبگاه دانشگاه آزاد اسلامی واحد ملایر. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ نوامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۴ نوامبر ۲۰۱۴.
  58. «دربارهٔ ما». وبگاه دانشکده فنی سما ملایر. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ سپتامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۴ نوامبر ۲۰۱۴.
  59. «دانشگاه پیام نور، مرکز ملایر». وبگاه دانشگاه پیام نور ملایر. دریافت‌شده در ۱۴ نوامبر ۲۰۱۴.
  60. «معرفی دانشکده». وبگاه دانشکده قرآنی ملایر. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۴ نوامبر ۲۰۱۴.
  61. «دربارهٔ ما». وبگاه دانشگاه جامع علمی کاربردی ملایر. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ اکتبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۴ نوامبر ۲۰۱۴.
  62. گودرزی، دانشنامهٔ ملایر، ۴۳۵.
  63. «نماد مشاهیر ایران در باغ موزه ملایر جای می‌گیرد». وبگاه سازمان میراث فرهنگی. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ اکتبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۲ نوامبر ۲۰۱۴.
  64. «موزه تاریخ طبیعی در ملایر ایجاد می‌شود». خبرگزاری فارس. دریافت‌شده در ۲۲ نوامبر ۲۰۱۴.
  65. «احداث موزه تاریخ طبیعی ملایر لنگ اعتبار/مصوبه دولت قبلی بر زمین مانده‌است». خبرگزاری مهر. دریافت‌شده در ۲۲ نوامبر ۲۰۱۴.
  66. «آموزش و پرورش ملایر صاحب موزه می‌شود». وبگاه ادراه کل آموزش و پرورش استان همدان. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ اکتبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۲ نوامبر ۲۰۱۴.
  67. «فرماندار ملایر:ارگ باستانی نوشیجان صاحب سایت موزه می‌شود». ایرنا. ۲۴ مهر ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۲۲ نوامبر ۲۰۱۴.
  68. «موزه ملایر». وبگاه صدا و سیمای مرکز همدان. دریافت‌شده در ۲۲ نوامبر ۲۰۱۴.
  69. «خانهٔ لطفلیان ملایر، موزهٔ مردم‌شناسی با قدمت یک قرن». باشگاه خبرنگاران جوان. ۲ مرداد ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۲۲ نوامبر ۲۰۱۴.
  70. «فاز نخست هتل بزرگ ˈکریمخان زندˈ ملایر به بهره‌برداری رسید». ایرنا. ۸ شهریور ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ اوت ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵.
  71. http://hamgardi.com/place/45954
  73. «افتتاح سینما بهمن ملایر». وبگاه سازمان تبلیغات اسلامی. ۱۳ تیر ۱۳۸۹. دریافت‌شده در ۱۴ نوامبر ۲۰۱۴.
  74. «درباه سینما بهمن ملایر». وبگاه سراسری گروه صنعتی پاکمن. دریافت‌شده در ۱۴ نوامبر ۲۰۱۴.
  75. «ساز گروه‌های موسیقی ملایر کوک است». وبگاه روزنامه همدان پیام. ۳ مهر ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۵ دسامبر ۲۰۱۴.
  76. «تاریخ نشر کتاب در ایران/عبدالحسین آذرنگ- بخش پنجم». وبگاه دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. ۶ مهر ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۵ دسامبر ۲۰۱۴.
  77. «روزنامه سهند و سهیل». وبگاه روزنامه رسالت. ۱۸ اسفند ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵.
  78. «جراید در ایران (۳)». دانشنامه جهان اسلام. دریافت‌شده در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵.
  79. «صدور مجوز ۱۷ نشریه و ۸ پایگاه اطلاع‌رسانی». وبگاه باشگاه خبرنگاران جوان. ۲۹ مهر ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵.
  80. «انتقاد از مدیریت سنتی شهر». وبگاه روزنامه همدان پیام. ۲ خرداد ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵.
  81. http://www.yjc.ir/fa/news/6340675/راه‌اندازی-ایستگاه-رادیو-شهری-در-ملایر
  82. «سهم ۴۸ درصدی ملایر در صادرات استان همدان». ایسنا. ۹ شهریور ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵.
  83. «رئیس اداره تربیت بدنی ملایر: ورزش ملایر مایه افتخار است». ایرنا. ۲۲ تیر ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵.
  84. «مقایسه ورزشکاران مدال‌آور المپیک با توجه به زادگاه (+جدول)». وبگاه تحلیلی خبری عصر ایران. ۲۱ شهریور ۱۳۹۱. دریافت‌شده در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵.
  85. «یک ملایر و این مردان بزرگ ورزشی!». ایسنا. ۲ آذر ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵.
  86. «بوستان سیفیه ملایر با بیش از یک قرن قدمت». وبگاه روزنامه همدان پیام. ۱۱ آذر ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۲۱ مارس ۲۰۱۵.
  87. http://hamedan.isna.ir/default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=6861
  88. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ اوت ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۷ سپتامبر ۲۰۱۴.
  89. http://dortina.com/Iran-Tourism/جاذبه-های-گردشگری-ملایر
  90. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ ژانویه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۴ مه ۲۰۱۳.
  91. http://hamedan.irib.ir/web/all/24-podcast/12701-roofing-malayer
  92. «آشنایی با جاذبه‌های گردشگری ملایر». همشهری آنلاین. ۱۷ خرداد ۱۳۹۰.
  93. «شهرداران ملایر». وبگاه افق ملایر. ۲۶ آذر ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵.
  94. «انتقاد نماینده ملایر از عدم نظارت بر اجرای مسکن مهر». ایرنا. ۱۳ خرداد ۱۳۹۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ نوامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵.
  95. «منطقه 3 شهرداری ملایر ایجاد می‌شود». وبگاه باشگاه خبرنگاران جوان. ۲۱ خرداد ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵.
  96. «خط انتقال آب از سد کلان به ملایر ۲۵ درصد پیشرفت دارد». خبرگزاری تسنیم. ۹ مرداد ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵.
  97. «روان‌سازی حمل و نقل و ترافیک دغدغه اصلی شورای شهر ملایر». ایرنا. ۲۸ مرداد ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵.
  98. «تاریخچه برق ملایر». شرکت توزیع نیروی برق استان همدان. دریافت‌شده در ٢٠ ژانویه ۲۰۱٥.
  99. «مخابرات استان همدان در گذرگاه تاریخ». شرکت مخابرات استان همدان. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ٢٠ ژانویه ۲۰۱٥.
  100. «سرانه فضای سبز ملایر بیش از ۱۹ متر مربع است». خبرگزاری فارس. ۱۸ آبان ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵.
  101. «۷۵ هکتار از جنگل‌های ملایر مجهز به سیستم آبیاری قطره‌ای شدند». ایرنا. ۲۶ آبان ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵.
  102. «سرانه فضای سبز ملایر بیش از ۱۹ متر مربع/ ۳۱۰ هکتار به سرانه فضای سبز ملایر اضافه شد». خبرگزاری مهر. ۲۸ خرداد ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵.
  103. http://www.mehrnews.com/news/1568190/شناسایی-4800-هکتار-اراضی-جنگلی-در-ملایر-بدهی-20-میلیونی-ادارات
  104. تقوی‌راد، کارنامه ملایر، ٨٧.
  105. تقوی‌راد، کارنامه ملایر، ۳۱۱.
  106. «تشیع پیکر علی نظری جانباز ۷۰ درصدی ملایری». وبگاه ملایری‌ها. ۷ دی ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵.
  107. «بیمارستان‌های دولتی در ملایر به بخش ویژه تجهیز می‌شود». ۲۳ آذر ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵.
  108. «بیمارستان دکترغرضی ملایر». وبگاه سازمان تأمین اجتماعی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵.
  109. «مسیرهای گردشگری عمومی استان مجور همدان-جوکار-ملایر-زنگنه علیا». وبگاه سازمان میراث فرهنگی استان همدان. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵.
  110. «ساخت بیمارستان موقوفه فوق تخصصی در ملایر». وبگاه روزنامه دنیای اقتصاد. ۲ بهمن ۱۳۹۱. دریافت‌شده در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵.
  111. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۶ اکتبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۴ مه ۲۰۱۳.
  112. «60 درصد مبل منبت کشور در ملایر تولید می‌شود». خبرگزاری مهر. ۱۱ خرداد ۱۳۹۲.
  113. «مرواربافی ملایر رقیب سفال لالجین در صادرات/ عدم برندسازی مشکل صنایع دستی همدان». خبرگزاری مهر. ۲۷ خرداد ۱۳۹۲.

منابع
  • گودرزی، علیرضا (۱۳۸۸). دانشنامهٔ ملایر. ملایر: کبریا. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۹۰۷۰-۳۵-۰.
  • خاکسار، علی (۱۳۹۳). مجموعه مقالات همایش باستان‌شناسی ملایر. تهران: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۹۵۳-۳۰-۴.
  • تقوی‌راد، محمودرضا (۱۳۹۰). کارنامه ملایر. تهران: بوستان قرآن. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۵۴۸۵-۲۱-۹.
  • شعبانی، رضا (۱۳۹۲). تاریخ تحولات سیاسی - اجتماعی ایران در دوره‌های افشاریه و زندیه. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت). شابک ۹۷۸-۹۶۴-۴۵۹-۳۰۹-۳.
  • گوره، ژان (۱۳۸۶). خواجه تاجدار. ترجمهٔ منصوری ذبیح الله. تهران: انتشارات امیرکبیر. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۰۰-۰۰۳۰-۴.
  • ملکمیان، لینا (۱۳۸۰)، کلیساهای ارامنه ایران، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی با همکاری مرکز بین‌المللی گفتگوی تمدنها، شابک ۹۶۴-۵۷۹۹-۳۶-۸

پیوند به بیرون
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به ملایر در ویکی‌گفتاورد موجود است.
ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای ملایر دارد.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ ملایر موجود است.


This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.