بجنورد

بُجنورد ( آوا ) (پارسی میانه: بیژن‌گُرد و پس از اسلام: بوزنجرد[4][5]) مرکز استان خراسان شمالی در شمال شرق ایران و در کوهپایه‌های رشته‌کوه آلاداغ بنا شده‌است. این شهر ازجمله شهرهای بزرگ خراسان بوده و از این‌جهت، چهل و چهارمین شهر کشور به‌شمار می‌آید. بجنورد با شهرهای شیروان، اسفراین، آشخانه همسایه است. نام این شهر در لهجه شمال خراسان «بُژنُرد» تلفظ می‌شود.[6][7][8][9]

بجنورد
بُژنُرد
کشور ایران
استانخراسان شمالی
شهرستانبجنورد
نام(های) دیگربیژن‌یورد
نام(های) پیشینبیژن‌یورد، بیژن‌گُرد، چهارمغان، چرمکان، بوزنجرد[1]
سال شهرشدن۱۳۱۰[2]
مردم
جمعیت۲۲۸۹۳۱ نفر (۱۳۹۵)
رشد جمعیت۳٪+
تراکم جمعیت۴۹۰۰ نفر بر کیلومتر مربع
جغرافیای طبیعی
مساحت۳۶ کیلومتر مربع
اطلاعات شهری
شهردارهادی زارعی
ره‌آوردشکرپنیر، قره قروت، کشک، قالی ترکمنی، چاروق، چادرشب، گلیم سفره کردی و فطیر
پیش‌شمارهٔ تلفن058[3]
وبگاهشهرداری بجنورد
شناسهٔ ملی خودرو ایران ۲۶ (ب، ج، د)
 ایران ۳۲ (س)
کد آماری۱۳۵۳
بجنورد

نام

در منابع قدیمی و فرهنگ‌های لغت نام این شهر، «بیژن‌گُرد» و «بیژن‌یورد» آورده شده‌است.[10] بیژن یورد به معنی «سرزمین بیژن» و «آبادشده به دست بیژن» است.[11] شهر بیژن‌یورد نیز بر اساس حکایت بیژن و منیژه، در شاهنامهٔ فردوسی، مکانی بوده که منیژه، بیژن را از چاه نجات داده و شهری در آن مکان بنا کرده‌است. از نام‌های دیگر بجنورد که آثار بازمانده آن نیز وجود دارد کهنه‌کَند «کند در زبان ترکی به معنی روستا» همانند تاشکند و در فارسی کُند به معنای سخت ، سنگ و نیز چرمغان می‌توان اشاره کرد که به محوطه‌ای تاریخی در جنوب شهر بجنورد و در مجاورت معصوم‌زاده بجنورد اطلاق می‌گردد.

پیشینه

شهر کنونی بجنورد در حدود سال ۱۱۰۰ق/۱۶۸۹م به وسیله تولی‌خان دوم، یکی از امیران ایل شادلو بنا شد و پس از آن‌که در شورش حسن‌خان سالار (۱۲۶۳ق/۱۸۴۷م) به شدت آسیب دید، که بار دیگر به‌دست فرزندان تولی‌خان مرمت شد.[11]

پیش از شهر کنونی و حتی پیش از ظهور و سقوط بجنورد، مرکز ناحیه جایی می‌بوده‌است به نام جرمگان که در جریان حمله مغول ویران گردید. تپه باستانیِ چرمغان در کناره شهر کنونی بجنورد، بازمانده ویرانه‌های آن شهر است. روستای چرمغان (چاه آر مغ آن) یعنی چاهی که رود نورانی را پدیدمی‌آورد.[11] ظاهراً جرمگان، شهرکی کوچک، پررونق و آباد بوده و بجنورد کنونی در جوار آن به‌وجود آمده‌است. امروزه حدود و گسترهٔ این شهرک در حاشیهٔ شهر بجنورد، نشانگر پیشینهٔ کهن و رونق آن در سده‌های آغازین اسلامی است. به استناد متون تاریخی در سده‌های پنجم تا هشتم هجری، بخش وسیعی از ناحیهٔ بجنورد، مسکونی و آباد بوده‌است. در آغاز دوران مغول و تیموری، منطقهٔ بجنورد نیز مورد آسیب‌ها و خسارات فراوانی واقع شد. نتایج بررسی و پهنه‌بندی محوطه‌های باستانی نشان داده‌است، نقاط باستانی شناسایی شده، متعلق به دوران میان‌سنگی هزارهٔ چهارم تا هزارهٔ اول پیش از میلاد، نقش مهمی را در شکل‌گیری زیست‌گاه‌های اولیه در حاشیهٔ رودخانه اترک ایفا نموده‌اند. این منطقه، در دوران ماد و هخامنشی، بخشی از ساتراپی پارت قلمداد می‌شده و از دورهٔ اشکانی، در این ناحیه ۸ زیستگاه، در بخش راز و جرگلان، ۳ مورد در بخش مرکزی و نیز ۵ زیستگاه در شهرستان مانه و سملقان شناسایی شده‌اند. وجود بنای سنگی موسوم به آتشکده اسپاخو، از آثار تاریخی دورهٔ ساسانی نیز، نقش و اهمیت خراسان شمالی را در این دوران روشن می‌نماید. علاوه بر آن، منطقهٔ بجنورد در صدر اسلام، در ارتباط فرهنگی - اجتماعی جدی با دیگر نقاط ایران قرار داشته و از آن نواحی تأثیر گرفته‌است. در آن دوران قسمت‌های عمده‌ای از منطقهٔ آباد و مسکونی بوده‌است. مؤلف تاریخ سیستان، ناحیهٔ امروزی بجنورد را به عنوان بخشی از سرزمین نسا معرفی نموده‌است و در سال‌های آغازین قرن دوم هجری، این منطقه جزئی از قلمرو بزرگ حکومت طاهریان به‌شمار می‌آمده‌است. ابن ابواصیبه نیز در ذکر مناطق بجنورد آورده‌است که: «ابن سینا، دربار علی‌ابن‌مأمون را در خوارزم ترک گفت و به طوس، شوقان، طبر و سملقان و جاجرم و بالاخره به جرجان رفت». مؤلف نامعلوم حدودالعالم، از نخستین کسانی است که از چرمغان نام می‌برد و مقدس نیز آن را جزئی از ناحیهٔ نساء برشمرده‌است.[12][13][14]

موقعیت

بجنورد از شمال با ترکمنستان و از شمال شرقی تا جنوب شرقی با شهرهای شیروان، اسفراین و از جنوب غربی تا شمال غربی با جاجرم، آشخانه و راز همسایه است.

[15]

جغرافیای طبیعی

شهر بجنورد مرکز استان خراسان شمالی با ۳۶ کیلومتر مربع مساحت، در شمال شرق ایران در طول جغرافیایی ۵۷ درجه و ۲۰ دقیقه و عرض جغرافیایی ۳۷ درجه و ۲۸ دقیقه در جنوب رشته‌کوه کپه‌داغ و شرق رشته‌کوه آلاداغ و شمال رشته‌کوه البرز واقع شده‌است.[16] ارتفاع بجنورد از سطح دریا ۱۰۷۰ متر و فاصله آن تا تهران ۸۲۱ کیلومتر می‌باشد.

سراسرنمایی از پارک آفرینش

اقلیم

آب و هوای بجنورد به‌طور کلی معتدل کوهستانی می‌باشد از این‌رو تابستانهای بجنورد آب و هوای نسبتاً ملایم و زمستانهایش سرد زمستانی می‌باشد.[17][18]

آب و هوای بجنورد

ژانویه فوریه مارس آوریل مـــــه ژوئـن ژوئیـه اوت سپتامبر اکتبـر نوامبر دسامبر سـال

گرم‌ترین
C°		 ۶٫۳ ۷٫۶ ۱۲٫۵ ۱۹٫۹ ۲۴٫۳ ۲۹٫۶ ۳۲٫۴ ۳۱٫۸ ۲۸٫۲ ۲۱٫۲ ۱۴٫۳ ۸٫۷ ۱۹٫۷۳


سردترین
C°		 −۳٫۴ ۲٫۸ ۱٫۱ ۶٫۷ ۱۰٫۷ ۱۵٫۱ ۱۷٫۸ ۱۶٫۶ ۱۲٫۵ ۶٫۷ ۲٫۴ −۱٫۳ ۷٫۳۱

بارش
mm		 ۲۷٫۶ ۳۰٫۷ ۴۲٫۴ ۳۸٫۵ ۳۴٫۶ ۸٫۷ ۱۰٫۱ ۶٫۰ ۸٫۴ ۱۴٫۱ ۲۶٫۳ ۲۵٫۰ ۲۷۲٫۴
منبع: سایت ورلد ویدر[19] می ۲۰۱۳

مردم‌شناسی

اقوام
اقوام بجنورد
قومیت درصد
کرمانج
  
 ۴۶٫۵%
ترک
  
 ۲۰٫۵%
فارس
  
 ۳۰٫۵%
سایر
  
 ۲٫۵%

کردهای کرمانج، ساکنین اصلی شهر بجنورد بوده و اکثریت جمعیت این شهر را تشکیل می‌دهند.[20]مردم فارس زبان یا (تات‌ها)، ترکمن‌ها و ترک‌های خراسانی نیز از جمله دیگر مردمان بومی بجنورد هستند. زبان تاتی در خراسان شمالی، امروزه تأثیر بسیاری از فارسی معیار گرفته و در حال فراموشی است و جای خود را به فارسی معیار داده‌است.[21]


عبدالحسین تیمورتاش نخستین وزیر دربار رضا شاه پهلوی

جمعیت

بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۲۲۸٬۹۳۱ نفر (در ۶۷٬۳۳۵ خانوار) بوده‌است.[22]

جمعیت تاریخی
سالجمعیت±%
۱۳۴۵۳۱٬۲۴۸—    
۱۳۵۵۴۷٬۷۱۹+۵۲٫۷٪
۱۳۶۵۹۳٬۳۹۲+۹۵٫۷٪
۱۳۷۰۱۱۲٬۴۲۶+۲۰٫۴٪
۱۳۷۵۱۳۴٬۸۳۵+۱۹٫۹٪
۱۳۸۵۱۷۲٬۷۷۲+۲۸٫۱٪
۱۳۹۰۱۹۹٬۷۹۱+۱۵٫۶٪
۱۳۹۵۲۲۸٬۹۳۱+۱۴٫۶٪


دانشگاه‌ها

اماکن دیدنی

عمارت سردار مفخم
نوشتار اصلی: عمارت سردار مفخم
عمارت سردار مفخم

عمارت مفخم یکی از بناهای تاریخی دوره قاجار در بجنورد است که در اوایل دههٔ ۱۳۰۰ هجری‌قمری به دستور یارمحمدخان شادلو، به عنوان محل سکونت وی و خانواده اش ساخته شده‌است. این عمارت ۳۴ اتاق با دو تالار عظیم دارد. نمای اصلی ساختمان در سمت جنوب است که سراسر آن به با انواع کاشی‌کاری معرق، معقلی، هفت رنگ و با طرحها و نقوش انسانی، حیوانی، اسلیمی، ختایی و هندسی زینت یافته‌است. مصالح بکار رفته در بنا آجر با ملات گچ است و هر طبقه ساختمان دارای دو ایوان شمالی و جنوبی می‌باشد، سرتاسر بنا با کاشی‌های خشتی و هفت رنگ زیبا در اندازه و شکل‌های مختلف به رنگهای فیروزه‌ای، زرد، صورتی، بنفش، سفید، سبز، سرخ و سیاه کاشی کاری شده و هر ستون با طرح و نقش خاص خود زینت داده شده‌است. نمای بیرونی ساختمان تصاویری از دو فرشته بالدار، چهره‌های انسانی، نقاشی از گل و گیاه و پرنده، طبیعت و طرحهای هندسی سده سیزده را به تماشا می‌گذارد. این بنای تاریخی با شماره ۹۵۲ در فهرست آثار تاریخی به ثبت رسیده‌است. بنای ایل شادلو عمارت مفخم پس از مرمت و احیا به موزه بزرگ باستان‌شناسی و مردم‌شناسی استان تبدیل شده‌است.[23]

عمارت آینه‌خانه مفخم
عمارت تاریخی و آیینه‌خانه سردار مفخم بجنورد
نوشتار اصلی: عمارت آینه‌خانه مفخم

بنای آیینه‌خانه یکی از آثار تاریخی مربوط دوره قاجار بجنورد است. در دوره قاجار بنای آیینه‌خانه همراه با بناهای دیگری از جمله عمارت مفخم، کلاه‌فرنگی، حوضخانه و سردر، در باغ بزرگی قرار داشته و مجموعه دارالحکومهٔ مفخم را تشکیل می‌داده‌است. این بنا در انتهای خیابان شریعتی شمالی در شهر بجنورد قرار دارد و ۴ مناره در طرفین ورودی اصلی قرار دارد که روی ۲ مناره کلمه محمد ۱۲ بار به شیوه کاشیکاری معقلی نوشته شده‌است همچنین در طبقه دوم، اتاق آیینه کاری شده‌ای وجود دارد که بنا، نام خود را از آن گرفته‌است. این بنا در دهه ۱۳۰۰ هجری، هم‌زمان با دوره حکومت ناصرالدین شاه به دستور یارمحمد خان شادلو، معروف به سردار مفخم ساخته شده و به عنوان فضای اداری و دیوانی، برای انجام دیدارهای رسمی سردار مفخم با رجال سیاسی عهد قاجار و نیز انجام مراسم تشریفات نظامی و رایزنی در باب مسائل سیاسی و اجتماعی با سران ایل شادلو و دیگر رجال سیاسی دوره قاجار مورد استفاده قرار می‌گرفته‌است. گفته می‌شود طراحی نقشه ساختمانی آیینه‌خانه به دست میرزا مهدی خانشقاقی (ممتحن‌الدوله) اولین مهندس معمار ایرانی که از دانشکده معماری پاریس فارغ‌التحصیل شده بود، انجام شده‌است.[23] ساختمان آیینه‌خانه هم‌زمان با عصر ناصری در داخل باغ بزرگی به نام دلگشا ساخته شد. پلان این بنا مستطیل شکل بوده و در دو طبقه[24] به ابعاد تقریبی ۱۱×۱۸ متر و به ارتفاع حدود ۱۰ متر ساخته شده که در مجموع ۹ اتاق دارد. یکی از اتاقهای طبقه فوقانی تالاری است به ابعاد ۸×۳ متر که تمام دیوارها و سقف آن با طرحهای زیبایی آیینه کاری شده‌است «ایچری». بنای آیینه خانه به شماره ۱۱۶۷ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و از سال ۱۳۷۹ تاکنون به عنوان موزهٔ اسناد و نسخ‌خطی مورد استفاده قرار می‌گیرد.[23]

گردشگاه بش‌قارداش
استخر اصلی و دروازه دوران قاجاریه بش‌قارداش
نوشتار اصلی: بش‌قارداش

این مکان در ۷ کیلومتری جنوب بجنورد و در شرق جادهٔ بجنورد به اسفراین، در فاصلهٔ تقریبی یک کیلومتری جاده واقع شده‌است. پیش از اسلام و در زمان سلطنت اشکانیان و ساسانیان در این محل عبادتگاه پیشوایان کنتیس زرتشتی قرار داشته‌است. به سبب اقامت چهار فصل مغ (بزرگان دینی زرتشتی) به چهارمغان شهرت یافته‌است. این گردشگاه تفریحی دارای ۳ استخر می‌باشد که ۲ استخر آن برای شنای کودکان و بزرگسالان درست شده‌است.

گردشگاه باباامان
نوشتار اصلی: گردشگاه باباامان

گردشگاه باباامان در کیلومتر ۱۰ جادهٔ بجنورد - مشهد، یکی از قدیمی‌ترین پارک‌های گردشگری در ایران به‌شمار می‌رود. این پارک دارای استخرهای متعدد و پارک جنگلی دارای ۴۰۰٬۰۰۰ اصله درخت ازجمله چنارک، زالزالک، اقاقیا و زردآلو است، همچنین این پارک دارای پوشش گیاهی به وسعت ۲۵۰ هکتار می‌باشد. پارک باباامان دارای پوشش گیاهی و درختان قطور چنار ۴۰۰ ساله و چشمه‌هایی است که در مرکز و اطراف باباامان می‌جوشند و بر زیبایی این پارک می‌افزایند همچنین شاخه‌ای از رودخانه اترک از کنار این پارک می‌گذرد که وجود این رودخانه امکان ماهیگیری را برای علاقه‌مندان فراهم کرده‌است؛ و چشمه این مجموعه تفریحی که از نوع آبهای معدنی محسوب می‌شود ۳۰۰ الی ۴۰۰ لیتر در ثانیه آبدهی دارد. این چشمه از چهار نقطه درون تپه‌ای می‌جوشد و به درون استخرهایی می‌ریزد که با اختلاف سطح ساخته شده‌است. قرار گرفتن این گردشگاه در سر راه عبور مسافران مشهد -استان گلستان باعث رونق این گردشگاه شده‌است.[25]

حسینیه جاجرمی
نوشتار اصلی: حسینیه جاجرمی
حسینیه جاجرمی

حسینیه جاجرمی در مرکز شهر بجنورد و در محدوده بافت تاریخی شهر، در کوچه جاجرمی‌ها واقع شده‌است. این بنا از یادمان‌های اواخر دورهٔ قاجار در شهر بجنورد است که به استناد کتیبه موجود در سال ۱۳۲۵ هجری قمری به دست محمد امین و مهدی رضایی بنا بجنوردی ساخته شده‌است. این دو برادر که در خانواده‌ای فرهنگی رشد یافته بودند برای تحصیل معماری به دانشگاه سن پولیان فرانسه رفتند و معماری ایرانی را با سبک گوتیک تلفیق نمودند که نتیجه ان حسینیه جاجرمی شد.

حسینه جاجرمی یک نمونه معماری سنتی از نوع حیاط مرکزی است که نوعی معماری درونگرا قلمداد می‌شود و در آن تمام در و پنجره‌ها و نورگیرهای رو به حیاط باز می‌شوند. این نوع معماری اغلب در مناطق خشک و کویری مورد توجه بوده و در منطقه بجنورد چندان معمول نیست.

طرح کلی پلان بنا مربع شکل است و در ضلع شرقی و غربی از دو طبقه تشکیل شده که در مجموع حدود ۶۰۰ متر مربع مساحت دارد. ورودی حسینیه از طریق یک هشتی به حیاط مرکزی متصل شده که با دو رشته پلکان در گوشه‌های شمال شرقی جنوب غربی به مهتابی‌های طبقه فوقانی راه می‌یابد. سقف هشتی بنا در قسمت ورودی و تمام حجره‌های طبقه پایین با قوس کلیل پوشش یافته و طبقه بالا به صورت تیرپوش است. بخش‌های مختلف بنا با آرایه‌های معماری از قبیل آجرکاری، گچبری، مقرنس‌کاری و کتیبه‌هایی تزئین شده‌است. قسمت بالایی دیوار ایوان شرقی یک آفریز تزیینی با کتیبه به خط نستعلیق دارد که در آن گزیده‌ای از ترکیب بند مشهور محتشم کاشانی در مرثیه شهدای کربلا (باز این چه شورش است) گچبری شده‌است.

پاریس کوچولو

روایت شده‌است که در زمان سردار مفخم، دو خبرنگار فرانسوی پس از بازدید از شهر بجنورد، در سفرنامه خود باعنایت به نحوه شهرسازی اعم از چراغها، دربها و سنگفرش خیابانها، به شباهت بجنورد و پاریس آن زمان، در سفرنامه خود که در لموند چاپ شده‌است، اشاره داشته‌اند.

منابع
  1. «بجنورد - دائرةالمعارف بزرگ اسلامی». بایگانی‌شده از اصلی در ۷ نوامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۰ آوریل ۲۰۱۲.
  2. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ ژوئیه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۴ مارس ۲۰۱۴.
  3. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۶ مارس ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۴ مارس ۲۰۱۴.
  4. «خبرگزاری میراث فرهنگی - «بجنورد»، شهر عرفاً و امام‌زادگان». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ مارس ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۶ ژوئن ۲۰۱۳.
  5. فرهنگ فارسی معین
  6. (حدود 1.5 میلیون کرد در خراسان، زندگی می‌کنند. نویسنده و محقق محمد بایراک کتاب، "تاریخ خراسان کردنشین و علوی‌نشین")
  7. حرکت تاریخی کرد به خراسان جلد 1,2
  8. کتاب تاریخ کردهای کوچبر حتی خراسان - جلد یک و دو- شورش رشی
  9. تاریخ کرد در جغرافیای خراسان. نوشته علیرضا سپاهی لایین
  10. فرهنگ معین، جلد ششم، صفحهٔ ۲۴۳
  11. اعتمادالسلطنه، محمدحسن، تاریخ منتظم ناصری، به کوشش محمداسماعیل رضوانی، تهران، ۱۳۶۷ خ.
  12. شادروز امانی نویسنده کتاب مزداران شمال خراسان
  13. کتاب فرهنگ قومی و جغرافیای شهرها و آبادی‌های خراسان شمالی. علی رحمتی
  14. طبیبی، حشمت ا.. ؛ مبانی جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی ایلات و عشایر (نمونه موردی عشایر کرد) انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول ۱۳۷۱ص ۱۶۴
  15. «آشنایی با شهرستان بجنورد». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ اوت ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۸ مه ۲۰۱۳.
  16. «توضیحات استان خراسان شمالی». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ اوت ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۷ سپتامبر ۲۰۱۵.
  17. معرفی شهرستان بجنورد - صدا و سیمای خراسان شمالی
  18. «شرکت گاز خراسان شمالی». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ مارس ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۳ مه ۲۰۱۳.
  19. «آب و هوای بجنورد» (به کرمانجی). وبگاه ورلد ویدر. دریافت‌شده در می ۲۰۱۳. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازدید= را بررسی کنید (کمک)
  20. https://seeiran.ir/عشاير-كرد-خراسان-شمالی/
  21. بجنورد - دائرةالمعارف بزرگ اسلامی
  22. «تعداد جمعیت و خانوار به تفکیک تقسیمات کشوری براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵» (اکسل). درگاه ملی آمار.
  23. اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان شمالی- معرفی استان و شهرستان‌ها
  24. «شرکت توزیع نیروی برق استان خراسان شمالی - آثار تاریخی استان». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۳۱ ژوئیه ۲۰۱۳.
  25. «پارک باباامان بجنورد - وبگاه آفتاب». بایگانی‌شده از اصلی در ۱ آوریل ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۹.

پیوند به بیرون
ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای بجنورد دارد.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ بجنورد موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.