استان خراسان

استان خراسان استانی از استان‌های ایران به مرکزیت شهر مشهد بود که تا سال ۱۳۸۳ بزرگ‌ترین استان ایران بود، اما پس از آن به ۳ استان تقسیم شد.

خراسان
مرکزمشهد
مساحت۲۹۸٬۴۸۱ کیلومترمربع
جمعیت (۱۳۹۵)۸٬۰۶۶٬۴۹۱
پراکندگی۲۷ نفر
تعداد شهرستان‌ها۴۷
منطقه زمانیIRST (گرینویچ+۳:۳۰)
-تابستان (دی‌اس‌تی)IRDT (گرینویچ+۴:۳۰)

این استان هم‌اکنون به سه استان تقسیم شده‌است:

اصطلاحاً به مجموع این سه استان استان‌های خراسان هم گفته می‌شود.

جمعیت تاریخی
شهرستان‌های استان خراسان در سال ۱۳۳۵

طبق تقسیمات کشوری ۱۳۲۹، استان خراسان ۱۱ شهرستان، ۴۵ بخش، ۱۸۰ دهستان، ۶۴۱۳ آبادی، ۲٬۶۸۵٬۵۴۰ نفر جمعیت و ۲۴۰٬۰۰۰ کیلومترمربع مساحت داشته‌است.[1]

شهرستان های استان خراسان در سال ۱۳۹۹
شهرستانبخشمرکز بخشدهستان‌هاتعداد آبادی‌هاجمعیت
بجنوردمرکزیبجنوردمرکزی، نوده‌چناران، کبایر، گرمخان، گیفان۵۵۳۳۲۱٬۴۸۰
اسفراینمیان‌آبادمیان‌آباد، جاجرم، سنخواست، شقان
مانهمانهجرگلان، سمقان، مانه
بیرجندمرکزیبیرجندشهاباد، القورات، نهارجانات۱۵۶۵۲۳۲٬۷۶۵
درمیاندرمیانمؤمن‌آباد، شاختات، طبس مسینا
خوسفخوسفمرکزی، قیس‌آباد، گل‌فریز
شوسفشوسفعربخانه، نهبندان
قائنقائنمرکزی، پسکوه، نیمبلوک، زهان، زیرکوه
تربت حیدریهمرکزیتربت حیدریهمرکزی، بالاولایت، پایین‌ولایت، بایک، زاوه۵۴۲۱۹۷٬۰۲۷
فیض‌آباد و محولاتفیض‌آبادفیض‌آباد، ازغند
رشخواررشخوارسنگان، رشخوار
کدکنکدکنبالارخ، پایین‌رخ
خوافرودبالاخواف، پایین‌خواف، میان‌خواف، جلگه‌زوزن
دره‌گزمرکزیدره‌گزمرکزی۲۰۰۵۷٬۷۹۰
نوخنداننوخندانمرکزی، تکاب، درونگر، کلاته‌چنار
چاپشلوچاپشلوقره‌باشلو، میانکوه
لطف‌آبادلطف‌آبادلطف‌آباد
کلاتکبودگنبدکبوگنبد، لاین، قلعه‌نو، پساکوه
سبزوارمرکزیسبزوارمرکزی (قصبه)، سلطان‌آباد، رباط سرپوشیده، کراب۳۷۶۲۰۳٬۴۳۹
صفی‌آبادصفی‌آبادمرکزی، بام، طبس، حکم‌آباد
جغتایجغتایبراکوه، خسروشیر، نقاب، آزادوار، کهنه
ششتمدششتمدخواشید، ربع شامات، فروغن، هماتی، کیذقان، زمج، شامکان
داورزنداورزنباشتین، مزینان، کاهک
فردوسمرکزیفردوسخانکوک، برون، مهوید، مصعبی، سرایان، سه‌قلعه۴۵۳۵۵٬۸۷۸
بشرویهبشرویهمرکزی، کرند، ارسک، اصغاک، موردستان، رقه، نیگنان
طبسطبسمرکزی، کریت، حلوان، جوخواه، دستگردان، اصفهک، یخاب، ده‌محمد
قوچانمرکزیقوچاندغائی، عسگرآباد، مزرج، کهنه‌فرود، شهر کهنه۴۹۴۲۳۲٬۹۲۵
باجگیرانباجگیرانجیرستان، پیچرانلو، قوشخانه، اوغاز، حصار اندوف
شاه جهان فاروج مایوان، خرق، چری، تیتکانلو، قره شاهوردی
شیروانشیروانباغان، دوین، قل‌جق، زیارت، زوارم، تکمران، تکمران، میلانلو، گلیان
کاشمرمرکزیکاشمرمرکزی، بالاولایت۱۵۲۱۰۷٬۹۰۲
ریوشریوشسرکوه، تکاب
خلیل‌آبادخلیل‌آبادرستاق، شش‌طراز
بردسکنبردسکنکوهپایه، کنارشهر، برکال
گنابادجویمند حومهگنابادمرکزی، زیبد، بیدخت، کاخک۱۰۰۸۷٬۳۴۱
بجستانبجستانمیان‌تکاب، لب‌کویر
مشهدمرکزیمشهدچناران، بیزکی، دوزاب، چولایی‌خانه، تپادکان، رادخان، میان‌ولایت۱۴۹۳۹۵۰٬۰۰۰
طرقبهطرقبهمرکزی، گلمکان، شاندیز، اردمه
فریمانفریمانمرکزی، احمدآباد سرجام، پایین‌ولایت، بیوه‌ژن
تربت جامتربت جامکهریزنو، مرکزی (میان‌جام)، قلعه‌حمام، پایین‌جام
جنت‌آبادصالح‌آبادصالح‌آباد، جنت‌آباد، قلعه‌حمام
سرخسسرخسکندکلی، نوروزآباد، شوریچه، مزدوران
طیباتیوسف‌آبادیوسف‌آباد پایین‌ولایت، مشهدریزه میان‌ولایت، شهرنو بالاولایت
نیشابورمرکزینیشابورریوند، مازول، دربقاضی۶۳۴۲۷۰٬۰۰۰
فدیشهفدیشهطاغنکوه، عشق‌آباد، تحت‌جلگه
سرولایتچکنهکلیدر، بارمعدن، ماروسک، اربقایی
زبرخانقدمگاهاردوغش، باغشن، اسحق‌آباد

استان‌ها

دین و مذهب

مردم خراسان عمدتاً مسلمانِ شیعه (شیعه دوازده‌امامی) هستند. همچنین تعدادی از پیروان اسماعیلیه (گروه‌های هفت امامی شیعیان) نیز در مناطقی میان مشهد و نیشابور سکونت دارند. در بین شهرهای خراسان، سبزوار از جایگاه ویژه ای برخوردار است. این شهر یکی از چهار شهر نخست شیعه ایران است.[2] از سویی دیگر، اقلیتی از مسلمانان اهل سنت، ارامنه و یهود نیز وجود دارد.[3]

در خراسان،اسلام دین اکثریت مردم است. اسلام با فتح نیشابور توسط مسلمانان به شکلی خاص به خراسان وارد شد. بر خلاف جای‌های دیگر ایران اسلام در خراسان بدون درگیری‌های مهمی وارد شد و اکثریت اهالی خراسان پذیرای دین اسلام شدند.[4]

هنر

نقش خراسان در تکوین و تدوین هنر اسلامی مخصوصاً در دوران طلایی اسلام بسیار بارز و ارزشمند است. معماری مساجد و زیارتگاه‌ها تجلی هنر معماری اسلامی در خراسان است. همچنین جلوه‌های هنر اسلامی در خراسان در سفال، فرش و نگارگری کاملاً بارز است.

قالی بافی

تقریباً در بیشتر شهرها و روستاهای خراسان از گذشته تا امروزه قالیبافی هنر و صنعتی رایج بوده‌است. اهمیت قالیبافی در خراسان آن چنان است که در بازارهای شهرهای بزرگ خراسان بازار فرش نیز وجود دارد. رواج قالیبافی در خراسان در دوران پس از اسلام است. این هنر در زمان سلطنت شاهرخ میرزا یکی از شکوفاترین ادوار تاریخی خود را گذرانیده است. در این زمان مراکز قالیبافی شهر هرات شهری فعال و متحول در کلیه زمینه‌های هنری از جمله قالیبافی بود.

قسمت اعظم بافته‌های نخستین ایران در گذشته که به غرب صادر می‌شد از خراسان بوده‌است به ویژه فرش‌های باریک و دراز با نقشه هراتی و زمینه آبی رنگ.[5]

سفالگری
نوشتار اصلی: سفالگری در نیشابور

مرکز اصلی هنر سفالگری در خراسان نیشابور بوده‌است. بسیاری از پژوهشگران، بر این باورند که هنر برجای مانده در سفالینه‌های نیشابور، در ادامهٔ روند هنر دوره ساسانی بر روی فلز است که بررسی در مهارت ساخت و به کار بردن تزیینات و عبارات مختلف و تحول خط را بر روی سفالینه‌ها ممکن می‌سازد. هنر سفالگری نیشابور، علاوه بر تنوع در تکنیک‌های ساخت، دارای تنوع‌های تازه طراحی نقوش و خوشنویسی روی آن نیز هست که بیانگر قدرت و تسلط هنرمندان این هنر در خراسان و مرکز آن نیشابور بوده‌است. سده سوم و چهرم هجری را اوج هنر سفالگری در نیشابور بوده‌است[6] و مراکز سفالگری در این شهر از جمله مهم‌ترین مرکز هنر و صنعت سفال‌گری در ایران و خراسان در این دوره بوده‌است. در سال ۱۹۸۸ میلادی- سال ۱۳۶۷ شمسی طی پژوهش‌های باستان‌شناسی در نیشابور پیشینه سفال‌گری در خراسان و به‌طور کلی ایران مشخص شد.

انرژی

ظرفیت تولیدی نیروگاه‌های نصب شده در سطح این سه استان در سال ۱۳۹۲ بیش از ۵٫۰۰۰ مگاوات بوده‌است.[7]

اماکن مذهبی
حرم امامِ هشتم شیعیان، علی بن موسی الرضا

استان خراسان مجموعاً دارای بیش از ۶۰۰ امامزاده (و آرامگاه) می‌باشد، که از جمله آن حرم امام هشتم شیعیان علی بن موسی الرضا در شهر مشهد است. در این بین، خراسان رضوی با داشتن بیش از ۳۱۱ امکان مذهبی بیشترین مکان‌های مذهبی را در استان خراسان، در خود جای داده‌است.[8][9] همچنین استان خراسان جنوبی دارای ۱۶۳[10] و خراسان شمالی ۱۴۳ اماکن مذهبی می‌باشند.[11]

مسجدها

شیعیان
  • حرم علی بن موسی:مهم‌ترین زیارتگاه‌ها در خراسان حرم علی بن موسی در شهر مشهد است. این شهر به واسطه وجود حرم امام رضا، سالانه پذیرای بیش از ۲۰ میلیون زائر[12] از داخل و یک میلیون زائر[13] از خارج از کشور است.
  • آرامگاه امامزاده شعیب: مربوط به دوره صفوی - دوره قاجار - دوره معاصر است و در سبزوار، مرکز قدیم شهر واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۷ دی ۱۳۵۵ با شمارهٔ ثبت ۱۳۱۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.[14]
  • امامزاده یحیی: آرامگاهی مربوط به دوره قاجار در سبزوار است که در تقاطع خیابان‌های بیهق و اسرار شمالی واقع شده‌است.[15] این اثر در تاریخ ۱۰ مهر ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۴۰۳۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
    امامزاده محمد محروق نیشابور
  • آرامگاه محمد محروق:از زیارتگاه و مساجد معروف خراسان آرامگاه محمد محروق در شهر نیشابور است. در این بقعه یکی از فرزندان موسی بن جعفر نیز مدفون است و سنگی مقدس از نگاه شیعیان نیز در این آرامگاه قرار دارد که اهمیت این زیارتگاه شیعیان را دوچندان کرده. این آرامگاه در شمار آثار تاریخی در ایران با نام «آرامگاه امام زاده محمد محروق و ابراهیم» به ثبت رسیده‌است.
  • آرامگاه حمزه بن موسی: در مرکز شهر کاشمر در باغی به مساحت هشت هکتار مشهور به باغمزار با درختان سرو چند صد سالهٔ، بقعه و بارگاهی که با زیر بنای دو هزار متر مربع مشتمل بر گنبد خانه، گلدسته‌ها، رواق‌ها و… در محل باغمزار بنا شده منسوب به مدفن حمزه بن موسی بن جعفر بن موسی کاظم است.

اهل سنت و صوفیان

جستارهای وابسته

منابع
  1. رزم‌آرا، حسینعلی (۱۳۲۹). فرهنگ جغرافیایی ایران. تهران: دایره جغرافیایی ستاد ارتش. ص. ب.
  2. سبزوار؛ شهر شیعه پرور و انقلابی سربداران خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)
  3. تاریخ خراسان؛ روایت هشتصد هزار ساله+ تصاویر تسنیم
  4. اردشیر خدادادیان (تاریخ)، ترجمهٔ نام مترجم، «خراسان وماوراءالنهر در تاریخ ایران واسلام»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی ، ۱۵۹–۱۵۸، تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک); پیوند خارجی در |نشریه= وجود دارد (کمک)
  5. Philip Bamborough (۱۹۸۴)، «فصل کتاب»، Antique oriental rugs and carpets، ص. ۷۶٫۸۲٫۸۴
  6. "دانشنامه بریتانیکا (برخط). هنر سفال نیشابور".
  7. «خراسان طرح تعمیرات و تعطیلات صنایع بزرگ را آغاز می‌کند». توانیر. ۲۳ اردیبهشت ١٣٩٢.
  8. اسامی امامزادگان و اماکن متبرکه استان خراسان رضوی ۲ راسخون
  9. اسامی امامزادگان و اماکن متبرکه استان خراسان رضوی راسخون
  10. اسامی امامزادگان و اماکن متبرکه استان خراسان جنوبی راسخون
  11. اسامی امامزادگان و اماکن متبرکه استان خراسان شمالی راسخون
  12. «پژمان شهردار مشهد: سالانه میزبان ۲۰میلیون زائر بارگاه امام رضا هستیم».
  13. «معاون وزیر خارجه: سالانه یک میلیون مسافر خارجی به مشهد سفر می‌کنند».
  14. «دانشنامهٔ تاریخ معماری و شهرسازی ایران‌شهر». وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۶ اکتبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۹.
  15. تشرف روزانه یک هزار زائر به بارگاه امامزاده یحیی(ع) سبزوار خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.