حبش حاسب

حبش حاسب زادهٔ مرو (اکنون ماری، جمهوری ترکمنستان) در بغداد برآمد، و در اثنای ۸۶۴ تا ۸۷۴ میلادی [ ۲۵۰ - ۲۶۰ ه‍.ق ] در حدود صد سالگی درگذشت. منجم[1] ایرانی[2] زمان مأمون و معتصم بود.(۱) ریاضی‌دان و اخترشناس.

نام کامل او احمدبن عبدالله مروزی حبش حاسب و در بعضی از منابع حبش‌بن حاسب نوشته شده‌است.

زندگی

از زندگی حاسب، حتی از سال تولد یا تاریخ دقیق درگذشت او اطلاعی در دست نیست. فقط می‌دانیم او در اوایل قرن سوم هجری خورشیدی در بغداد به عنوان ستاره‌شناس فعالیت می‌کرده‌است؛ و البته زیجهای فراوانی از او به دست آمده‌است؛ و در اواخر قرن نهم میلادی درگذشت است

ستاره‌شناسی
  1. کار مجدد در مورد سند هند
  2. زیج ممتحن، این اثر شناخته شده‌ترین کار او است، که بر پایهٔ کار بطلمیوس قرار دارد و مبتنی بر رصدهای خود حبش است.
  3. شاه زیج، کوتاه‌ترین او
  4. زیج دمشق
  5. زیج مأمونی یا زیج عربی-زیج اخیر و زیج دمشق، به جای آن که بر مبنای گاه‌شماری یزدگردی یا سلوکی باشند، مبتنی بر تقویم هجری هستند
  6. دربارهٔ رخامات و اندازه‌گیری‌ها
  7. دربارهٔ کرات آسمانی
  8. دربارهٔ اسطرلاب
  9. دربارهٔ سطوح مورب و عمودی
  10. دربارهٔ فواصل اختران.

کارهای دیگر حبش در زمینهٔ اخترشناسی مشتمل بودند بر نظریه‌های مربوط به خورشید، ماه، و سیاره‌ها، عرض جغرافیایی ماه و سیاره‌ها؛ نظریهٔ اختلاف منظر، و نظریهٔ قابلیت رویت.

مثلثات

حبش برای حل مسائل اخترشناسی کروی، تبدیل مختصات، اندازه‌گیری‌های زمان، و بسیاری مسایل دیگر به مثلثات روی آورد و با تعریف جیب (سینوس) و تنظیم جدول مماس و ابداع نسبتی به نام ظلٌ که امروزه تانژانت گفته می‌شود و سرانجام تهیه جداول معادلات اخترشناسی معیار به دست می‌دهد. حاسب اولین کسی است که جداولی برای تابع‌های سینوس و تانژانت تهیه کرد او در حدود سال ۸۵۰ میلادی در زیج خود جدولی برای تابع‌های سینوس و تانژانت تهیه کرد. اختلاف بین دو درجه متوالی برای سینوس‌ها و تانژانت‌ها یک درجه بود و در هر دو مورد نتایج تا سه رقم شصت‌گانی درست بود.

منابع
  1. Islamic Desk Reference, ed. E. J. Van Donzel, (Brill, 1994), 121.
  2. «نسخه آرشیو شده» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۷ اکتبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۳ اوت ۲۰۱۷.

(۱)* سارتن، جرج. مقدمه بر تاریخ علم. ترجمهٔ غلامحسین صدری افشار. انتشارات علمی و فرهنگی.

  1. بیرشک، احمد و دیگران، خلاصهٔ زندگینامهٔ علمی دانشمندان، بنیاد دانشنامه بزرگ فارسی.
  2. جی.ال. برگرن، گوشه‌هایی از ریاضیات دوره اسلامی، ترجمهٔ دکتر قاسم وحیدی، دکتر علیرضا جمالی
  3. آرام، احمد (به اهتمام)، علم در اسلام، عکاس: رولان میشو، انتشارات سروش
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.